De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

3000 Aan Piotr Tomicki
Freiburg, 28 februari 1535

Hartelijk gegroet. Er was geen speciaal onderwerp om met u te bespreken, eerwaarde bisschop, maar ik wilde vóór mijn sterfdag bewijzen dat ik uw grote genegenheid voor mij nooit vergeet; u heeft die al op veel gebieden duidelijk gemaakt, vooral omdat ik er een vriend bijgekregen heb op wie ik kan rekenen: niet alleen bezorgde u voor mij altijd stipt de aan u toevertrouwde brieven maar ook kon u in uw eigen brieven over veel zaken goed uw zegje doen. De bezorger van deze brief is Sigmund Gelenius, uitstekend thuis in de Griekse en Latijnse letteren, een man die jarenlang veel werk verzet heeft voor Frobens drukkerij door het corrigeren van drukproeven van belangrijke werken; als God het wil zal hij snel weer naar ons terugkeren.

Uit brieven van vrienden begreep ik dat Uwe Verhevenheid ernstig ziek is geweest^1. maar godzijdank weer beter is geworden. Mij overkomt wat normaal is voor mijn leeftijd, waarover David schrijft: ‘Hun rest slechts moeite en leed.’^2. Want ik ben, als ik me niet vergis, al in de zeventig. Tot de echt sterken heb ik ook nooit behoord: als jongeling had ik altijd al een mager en breek-

1. Zie brief 2960.

2. Psalm 89 (Vulgaat), 10.

[p. 39]

baar lijf. Maar nu ga ik gebukt onder twee ziekten, allebei ongeneeslijk: want om met de filosofen te spreken, ouderdom is een natuurlijke ziekte en daar is geen kruid tegen gewassen; en Lucianus schrijft dat jicht alle artsen een valstrik bezorgt.^3. Hier worstel ik al twee jaar of langer hevig mee, en de worsteling wordt steeds zwaarder; het is nu geen ‘podagra’ maar ‘holagra’, want de jicht belaagt niet alleen mijn voeten maar zwerft overal door al mijn ledematen.^4. Dit laatste jaar viel hij me tegen Kerstmis aan met nog minder mededogen dan gewoonlijk en hield me de hele januari aan bed gekluisterd. Zelfs nu kan hij me nog niet alleen laten: vaak neemt hij toe bij elke weersverandering en vooral als het noordenwind wordt en zeker als het dan stormt. Wij hebben een vreselijk vervelende winter gehad, met als gevolg dat hier meer mensen te lijden hadden van een dergelijke kwaal en er ook enkele aan overleden zijn; ik koester geen illusies dat dit arme lijf, gebroken van ouderdom en van hard werken, nog lang zal blijven leven als het zo geteisterd wordt. Zo heeft de Heer besloten zijn nutteloze dienaar uit te wissen; moge hij zich verwaardigen mij ondanks al mijn geseling in genade aan te nemen.

Wij zijn getuige van een noodlottige wending in de politiek. De hertog van Württemberg^5. heeft de mis uit het hele gebied dat hij onlangs weer verworven heeft, uitgebannen hoewel Luther in de uitgave van zijn uiterst lasterlijke boekje alleen de privémis veroordeeld heeft. In Engeland is het een halsmisdaad de paus te erkennen als hoofd van de Kerk, omdat hij niets anders is dan bisschop van Rome en in Rome evenveel macht heeft als welke andere bisschop in zijn eigen diocees. Ook is het een halsmisdaad om het huwelijk goed te keuren dat met de vorige koningin gesloten was en dat Clemens vii in zijn vonnis goedgekeurd heeft. Wie het met de koning niet eens zijn, verkeren vanwege deze kwesties in levensgevaar. Nog steeds bevinden zich in de kerker de godvruchtige en geleerde bisschop van Rochester John Fisher en de bekende unieke ster van Engeland Thomas More, tot voor kort kanselier van die koning. De koning van Frankrijk daarentegen is plotseling van mening veranderd en gaat nu flink tekeer tegen de sacramentariërs: sommige op de brandstapel gezet, andere verbannen naar de roeibanken van de vloot. Maar zij op hun beurt vormen een strijdlustige bedreiging door krenkende smaadschriften te verspreiden. Voorts de sekte der wederdopers: wonderlijk hoe wijd en zijd die zich heeft verspreid. Ze heeft beslag gelegd op een groot

3. Lucianus, Tragopodagra, passim.

4. Deel van podagra is de stam pod-, die ‘voet’ betekent; de stam hol-betekent ‘geheel’.

5. Ulrich van Württemberg, in 1519 van zijn hertogdom beroofd, wist dit in juni 1534 weer in bezit te krijgen. In de tussentijd was hij aanhanger van Luther geworden.

[p. 40]

deel van de Lage Landen, vooral op mijn Holland. Het beleg van Münster is nog niet beslecht, maar achtergebleven troepen moeten intussen zorgen dat er geen ontsnappingsmogelijkheid is voor de ingeslotenen. Enkele keurvorsten zijn inmiddels overleg begonnen over de mogelijkheden om hun brutale optreden de kop in te drukken: als het onbestraft blijft is het ongetwijfeld gedaan met het gezag van de vorsten. Want die sekte heeft zich een schoenlapper tot koning gekozen, en ze noemen hem koning van Sion.^6.

Wat de keizer en de overige monarchen van plan zijn te doen, staat niet vast. Hier vindt een grote rekrutering van soldaten plaats, deels om Ferdinand bij te staan bij het bezetten van Hongarije, deels om de keizer te helpen een eind te maken aan de brutaliteit van piraat Barbarossa.^7. Maar er bestaan hieromtrent ook heel andere vermoedens.

We hebben een nieuwe paus, Paulus iii, voorheen Alexander Farnese, een erudiet man, van Romeinse adel, van goede reputatie aangezien hij meer dan veertig jaar de positie van kardinaal heeft bekleed zonder smet op zijn goede naam. Hij is wel oud, meer dan zeventig jaar.^8. Mocht hij toch een beetje kunnen zorgen dat de onrust in de Kerk tot bedaren komt. Ik twijfel er niet aan dat hij dat wil. Wij kunnen er alleen het beste van hopen.

Ik heb deze brief gedicteerd omdat mijn rechterhand zo'n last heeft van jicht dat ik nauwelijks een pen in mijn vingers kan houden. U moet aan mij, uw dienaar, opdragen wat u goed dunkt: hij zal alles opgewekt aanpakken wat in zijn vermogen ligt. Moge de Heer Uwe Eerwaarde Verhevenheid nog lang in goede gezondheid voor ons bewaren.

Gegeven te Freiburg im Breisgau, 28 februari 1535.

Vergeef me dat ik geschreven heb met andermans hand: mijn rechterhand had zoveel last van jicht dat ik niet eens een handtekening onder mijn brief kon zetten. In plaats daarvan heb ik hem laten zegelen met Terminus.^9. Dat ook mijn amanuensis slordig heeft geschreven is te wijten aan de haast van de bode: daardoor was er geen tijd het klad netjes over te schrijven.

Aan de zeer eerwaarde heer Piotr, bisschop van Krakau, mijn bij uitstek eerbiedwaardige patroon. Te Krakau

6. Jan van Leiden (1509-1536), eerder Jan Beukelszoon geheten, was de onwettige zoon van een geestelijke te Leiden en een vrouw uit Münster. Hij was van beroep schoenmaker (volgens deze brief) of kleermaker (volgens brief 2957, van Wigle van Zwichem).

7. Khair Ad-din, admiraal van de Ottomaanse vloot, sinds augustus 1534 machthebber in Tunis.

8. Een vergissing: hij is geboren in 1468 op 29 februari.

9. De brief draagt onderaan een goede afdruk van het Terminus-zegel van Erasmus.