De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

2998 Van Conradus Goclenius
Leuven, 25 februari 1535

Hartelijk gegroet. Sinds de vorige boekenmarkt in Frankfurt heb ik je niet meer geschreven, omdat ik al vóór de markt en ook tijdens de markt steeds aan het wachten was op de terugkeer van jouw dienaar Clauthus uit Engeland. Wat hem in Engeland overkomen is - hij is daar overleden - zou ik je nu geschreven hebben (en hiervoor ook een koerier ingeschakeld hebben) als Erasmus Schets me niet had laten weten dat jij door zijn toedoen alles al meteen vernomen had.^1. Toen wij met grote vreze intussen vreesden dat de brieven vanwege Clauthus' dood in verkeerde handen zouden zijn gevallen en jouw belangen ernstig zouden schaden, kwam er gelukkig binnen een paar dagen bericht van een secretaris van de keizer die in Engeland samenwerkt met de ambassadeur^2. van de keizer: hij liet ons weten dat de dood van Clauthus geen schade had gedaan aan jouw belangen. Dit was het plezierigste bericht dat we konden krijgen in alle ellende die ons voortdurend omgeeft en hier paniek zaait. Duitsland heeft veel geluk gehad: in de Boerenoorlog woedde de furie alleen op het platteland. Het kwaad dat hier woedt zit in het vlees en bloed.

1. Uit Erasmus' vorige brief (brief 2997, aan Schets) blijkt dat het nieuws van het overlijden van Clauthus hem eerder al bereikt had via Grynaeus, die een brief met dit bericht had ontvangen van Reyner Wolfe.

2. Eustache Chapuys was ambassadeur van de keizer; zijn secretaris was Monteza.

[p. 35]

Er is nauwelijks een stadje waar niet de wind waait van Münsterse bezieling; die wind is aangegroeid tot een razende storm, waarin ieder ten dode is opgeschreven die zich verbonden had om het met zijn leven te bekopen. Overal wordt voortdurend wacht gehouden, maar het gif is al zo ver verspreid dat de steden inmiddels hun eigen wachters niet meer durven te vertrouwen. Daarom is er in Holland een leger gerekruteerd om alle welgestelden te beschermen, want daar dijt deze pest uit tot een flink gevaar, hoewel ook Antwerpen en Maastricht ternauwernood ontkomen zijn aan een grote ramp: door Gods uitzonderlijke genade zijn de plannen van de schurken bekend geworden voordat ze hun voornemens ten uitvoer konden brengen. Hun bedoeling was om alle heilige voorwerpen en meteen ook alle priesters af te schaffen en door moord en brand iedereen te dwingen zich opnieuw te laten dopen, maar eerst een gelijke verdeling van goederen en straffeloosheid voor alle misdaden in te voeren. Het merkwaardigste van alles was intussen dat dit gif alleen afnam zoals het aantal koppen van de Hydra,^3. zo volkomen heeft die razernij hun harten omwonden met slangen.

Maar het lijkt erop dat er binnen afzienbare tijd opklaringen zullen komen na deze grote storm. Want vorsten en gezagsdragers, die tot voor kort dachten dat het slechts ging om de goederen van de priesters, krijgen nu in feite door dat zij zich evengoed binnen het bereik van het scheermes bevinden en dat hun leven het grootste gevaar loopt. Moge God alles ten goede keren!

Wij maken het hier goed: er is nog steeds geen plaats waar minder hectiek en paniek geweest is. Maar eerlijk gezegd, niemand geeft garanties voor de toekomst. De nieuwe paus leek enige hoop te bieden: meteen na zijn verkiezing nodigde hij spontaan monarchen en vorsten uit voor een concilie, het oude middeltje van de Kerk als zij in nood verkeert. Sommigen profeteren dat hij meer zal lijken op Paulus ii dan op de eerste Paulus, maar ik hoop dat hun voorspelling niet uit zal komen.^4. Men zegt dat hij een oorlog tegen Urbino overweegt: dat hij immers twee nog niet volwassen jongens uit zijn eigen familie kardinaal heeft gemaakt.^5. Zo versterkt hij dat eerbiedwaardige

3. Het gif neemt dus toe door bestrijding. Hydra is een mythische slang, veelkoppig, met giftig bloed, verslagen door Hercules met behulp van Iolaus: na het afhakken van een kop werd de wond dichtgeschroeid om te voorkomen dat daar twee nieuwe koppen zouden groeien.

4. Met de eerste Paulus is de apostel Paulus bedoeld, de tweede verwijst naar Paulus ii (Pietro Barbo), paus van 1464-1471.

5. Op 18 december 1534 maakte Paulus iii twee verwanten, Alexander Farnese, geboren 7 oktober 1520, en Guido Ascanio Sforza, geboren 25 november 1518, tot kardinaal. De paus wilde de hereniging van de hertogdommen Urbino en Camerino verhinderen.

[p. 36]

college en beschermt hij met staalharde versterkingen de Kerk van Rome. Er is sprake van dat hij ook jou naar Rome heeft ontboden. Dat verbaast me niets: ik zou me eerder verbazen als jij ook gaat, vooral in deze tijd, die meer om wapens vraagt dan om een pen, nu het leven van de kerkdienaren hun voornaamste overtuigingsmiddel ondermijnd heeft: ik bedoel het voorbeeld geven van leven op het rechte pad. Zelfs onze vriend Jan van Campen is opgeroepen om in Rome de studie van het Hebreeuws op te zetten, maar Hieronymus Aleander (bij wie hij in Venetië verblijft) schijnt hem dat te ontraden, vermoedelijk omdat hij boos is op de paus: die heeft hem ontheven van zijn functie van gezant in Venetië, die hij dankzij Clemens vervulde.

Hier zijn van onze gemeenschappelijke vrienden twee kerngezonde mannen ons voorgegaan, in Brussel Maarten Davidts, in Doornik Melchior van Vianden: de eerste ons ontrukt door een attaque, de andere door de pest. Verder Frans van der Dilft: die leeft weliswaar nog, maar niet lang meer; alle hoop is opgegeven. Zo snel is hij van dag tot dag weggekwijnd van verdriet over de dood van zijn vrouw, die afgelopen september overleden is. Als er toch weer een sprankje hoop gloort, laat ik het je meteen weten.^6. Aan jouw belangen zal ik alle zorg en alle nauwgezetheid besteden, zoals ik je verschuldigd ben, totdat je me anders opdraagt.

Vaarwel, steun der letteren en uniek sieraad der wereld

Leuven, 25 februari in het jaar 1535

Je vriend, hoe onbeduidend ook, Conradus Goclenius

Aan de roemrijke heer Erasmus van Rotterdam

6. Op 10 augustus 1535 schreef Goclenius aan Erasmus dat Frans van der Dilft tegen alle verwachting in hersteld was en dat hij opnieuw gehuwd was: brief 3037.