De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

2201 Aan Andrzej Krzycki
Freiburg, 23 juli 1529

Erasmus van Rotterdam groet de hooggeachte heer Andrzej Krzycki, bisschop van Płock

Twee maanden geleden heb ik u via iemand die ik niet goed kende geschreven,^1. maar met weinig woorden en niet zorgvuldig. Daarom heb ik besloten u over hetzelfde onderwerp opnieuw te schrijven, vooral omdat ons zo'n enorme afstand scheidt dat Fama, ook al heeft zij, als we Vergilius^2. mogen geloven, over heel haar lichaam vleugels, nauwelijks een keer hierheen vliegt als bode van wat bij u gebeurt. En als zij hierheen vliegt horen we bijna te laat

1. Brief 2174, op 8 juni 1529 verzonden.

2. Aeneis 4, 180-181.

[p. 316]

wat belangrijk was om te weten. Er is al helemaal geen sprake van dat brieven ongeopend over en weer aankomen.

Wanneer u met mijn bedoeling rekening houdt is er voor uwe hoogheid wellicht reden mij dankbaar te zijn. Maar als u de diensten die ik Andrzej Zebrzydowski^3. heb verleend berekent, hoe weinig zal ik dan terug ontvangen. Aanvankelijk had ik de capaciteiten van de jongeman niet grondig onderzocht, wat vooral noodzakelijk is voor degene die met een begaafd en edel karakter wil omgaan. Maar toen wij elkaar kenden en ieder van ons de ander groter nut en genoegen kon bezorgen, kwam bij hem het verlangen op Frankrijk te bezoeken. Omdat ik wist dat hij dit om zwaarwegende redenen wilde, heb ik mij niet sterk tegen zijn voornemen verzet en ik denk dat hij van dit vertrek geen spijt moet hebben. Hij heeft zijn opwachting bij de koning^4. gemaakt, geleerden ontmoet en bij uitstekende professoren college gelopen. Daarnaast is het belangrijk dat hij met de gewoonten en de taal van het Franse volk kennis heeft gemaakt.

Hij verbleef daar trouwens maar enkele maanden, maar keerde overhaast naar Bazel^5. terug met de bedoeling om zich een heel jaar lang in mijn gezelschap met de letteren bezig te houden. Dit zou mij voor mij bijzonder aangenaam zijn geweest, al was het maar om een wederdienst te bewijzen aan het dienstbetoon van twee bisschoppen^6. en hun sympathie voor mij. Maar toen hij in de gaten kreeg dat de situatie in Bazel was verergerd, vreesde hij dat er oproer zou ontstaan. En toen hij een reisgezel naar zijn hart trof - een ontwikkelde, aanzienlijke en verstandige jongeman, Karel Uutenhove - veranderde hij van plan en vertrok tegelijk met hem naar Padua.^7. De universiteit daar heeft naast andere grote geleerden Niccolò Leonico en Pietro Bembo, twee belangrijke lichten van deze tijd. Het plan had mijn goedkeuring, ik maakte mij alleen zorgen over de reis die niet echt veilig is.

Met het plan dat bij hem is opgekomen had hij meer geluk dan ik dacht. Want vóór Kerstmis begon zich in Bazel een drama af te spelen zoals ik nog nooit in mijn leven heb gezien.^8. Als Zebrzydowski hierbij aanwezig was geweest had hij weliswaar niet in gevaar, maar beslist wel in grote angst verkeerd. Want het spannende drama had een meer gematigde ontknoping dan ik verwachtte. Niemands huis is opengebroken, niemand is door het zwaard gewond. Alleen de burgemeester, een buurman van me,^9. is 's nachts in het

3. Zie brief 2173, noot 6.

4. Frans i.

5. Niet voor 23 december 1528; zie brief 2078.

6. Naast Andrzej Krzycki ook Piotr Tomicki.

7. Omstreeks 22 februari 1529; zie brieven 2105 en 2188, noot 1.

8. Zie brief 2097, noot 1.

9. Heinrich Meltinger.

[p. 317]

geheim vertrokken, niet in een mand zoals Paulus,^10. maar met een bootje, en zo ontsnapte hij aan hun handen. Anders zou hij midden op de markt worden opgehangen - wat ze werkelijk zelf met nadruk en vol trots verkondigen - alleen maar omdat hij zich met zijn welsprekendheid lang had verzet tegen het evangelie dat al wilde binnenvallen. Verder is men tegen altaren, beelden en schilderijen zo tekeergegaan dat ze zijn vernietigd, wel wreed maar zonder bloedvergieten. Wij lezen dat de heilige Franciscus^11. de man die zijn vijf wonden belachelijk maakte tot waanzin heeft gedreven, en men vertelt dat andere heiligen met afschrikwekkende voorbeelden de heiligschennende woorden van veel mensen hebben gewroken. Het wekte hier verbazing bij mij dat er onder zoveel mensen niemand was om de daders van zulke vernielingen te straffen. Want over de zachtmoedigheid van Christus en de heilige Maagd verwonder ik mij niet.

Voor mij was het in de winter, zolang de onlusten in volle gang waren, niet gunstig of veilig om van woonplaats te veranderen. Daarom heb ik op de komst van de zwaluwen gewacht en ben toen naar Freiburg verhuisd, een stad in Breisgau die onder de heerschappij van Ferdinand valt, een dagreis van Bazel verwijderd. Naast andere redenen nodigde de nabije ligging mij uit omdat ik, bezorgd als ik was, vreesde dat mijn arme lichaam een langere reis niet kon verdragen. Maar de onderneming is heel voorspoedig verlopen, want de verplaatsing was goed voor mijn gezondheid en ik heb hier een klimaat aangetroffen dat zo vriendelijk is dat ik op een of andere manier weer jong lijk te worden.^12.

In plaats van Zebrzydowski van wiens aanwezigheid ik niet langer kon genieten, verblijft nu Marcin Dąbrówski bij mij, die u met een zeer juist besluit als compagnon aan uw neef had gegeven. Want hij is qua leeftijd wel een jongeman, maar met een volwassen wijsheid, een rustig en aangenaam karakter, ingetogen, kalm en niet alleen in levenswijze maar ook in taalgebruik bescheiden. Voor hem is de soberheid van mijn Diogenesachtige tafel^13. veel aangenamer dan alle feesten, spelen en dansen van jonge mensen. Met één ding is hij heel zuinig, namelijk tijd, zodat hij met moeite op enig moment van de dag zich van zijn boeken laat scheiden. Naar ik hoop zal hij naar u terugkeren als iemand die de gunst van mensen zoals u verdient. Hij heeft zich, zoals ik al eerder - tenzij ik mij vergis - in mijn brief^14. heb laten

10. Handelingen 9:25; 2 Korintiërs 11:33.

11. Het is niet bekend hoe Erasmus aan dit verhaal komt.

12. Zie brief 2151, noot 1.

13. Vgl. brief 2073, p. 323.

14. Niet in bewaard gebleven brieven.

[p. 318]

weten, tegenover Zebrzydowski beslist zo trouw, toegewijd, oplettend en vriendelijk gedragen dat, als hij zijn broer was geweest, hij niet liefdevoller met hem had kunnen optrekken. Als hij zijn dienaar was geweest had hij hem niet met meer onderdanigheid ter wille kunnen zijn. In dezelfde persoon had hij een vriend, dienaar, raadgever en helper bij zijn studies. Daarom twijfel ik er niet aan dat u, buitengewoon welwillend als u bent, als de mogelijkheid zich een keer voordoet, de belangen van Marcin zult behartigen.

Andere zaken verlopen hier redelijk naar mijn tevredenheid. We zijn al gewend aan de hoge prijs voor levensmiddelen.^15. We hebben geen oorlog, maar wel de angst daarvoor. De keizer raast over Italië.^16. Hier is alles is onzeker en doen zich grote omwentelingen voor. Intussen verkeren wij tussen hoop en vrees. Hoe vaak wenste ik dat ik opeens in Krakau was, maar dan zo daarheen gebracht zoals de engel Habakuk^17. aan zijn haren naar Babylon naar Daniel bracht of zoals Mercurius Menippus^18. uit de hemel naar Athene vervoerde. Maar het is verkeerd, zoals Homerus^19. zegt, over nutteloze zaken te spreken.

Ik weet niet hoe geliefd ik mij bij u heb gemaakt als lofredenaar van de vrede; in ieder geval overtuig ik niemand van degenen die ik het liefst zou overtuigen. U lacht wel om de kritiek op de titel, maar u zult beseffen dat het niet om te lachen is wanneer u de apologie leest die ik u hierbij toezend. Het was de eerste van de opmerkingen van Béda, namelijk dat ik bij de opdracht van de Paraphrasis in Lucam^20. in de titel ‘aan de koning van Engeland en Frankrijk’ erbij had gezet.^21. Want de koningen van dat eiland brengen die titel aan op de munten die in omloop worden gebracht, omdat vroeger een deel van Frankrijk onder de heerschappij van de Engelsen viel. Waarom zijn we bezorgd om de kerk omdat zij zulke attente wachters heeft?

Maakt u zich over een geschenk^22. geen zorgen. Ik denk dat ik al wat u met uw welwillendheid hebt willen geven, heb ontvangen.^23. Het ga u goed.

Freiburg im Breisgau, 23 juli 1529

15. Zie brief 2192, noot 21.

16. Vgl. Vergilius, Georgica 4, 560-561; zie ook brief 2193, noot 15.

17. Daniel 14:32-38.

18. Lucianus, Icaromenippus 34.

19. Odyssee 4, 837 en 11, 464.

20. Zie brief 1381.

21. Erasmus reageerde hierop met Divinationes ad notata Bedae die tegelijk met de Supputationes errorum in censuris Natalis Bedae in 1527 verscheen; zie asd ix, 5, p. 140-141 en brief 1909, p. 345.

22. Zie brief 2174, noot 7.

23. Erasmus doelt hier op de aanwezigheid van Zebrzydowski bij hem.