De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

[p. 266]

2185 Aan Ambrosius Pelargus
[Freiburg, juni 1529]

Erasmus van Rotterdam groet zijn vriend Ambrosius Pelargus

Bij alles wat heilig is zou ik zweren, mijn beste Pelargus, dat het woord ‘zoon’ in de aantekeningen op Matteüs^1. niet voorkomt. Want ik had de passage herhaaldelijk gecontroleerd. Toen ik verder was gegaan vond ik ten slotte ‘de zoon’ die zich schuilhield en heb ik hem terstond de hals doorgesneden.^2. Degene die betreurt wat hij heeft geschreven, voert geen gevecht. U overtuigt mij ervan dat het niet vreemd is als een broer met de naam van zijn broer wordt onderscheiden, omdat dit bij de moeder via haar zoon gebeurt. Hegesippus heb ik niet gelezen. In ieder geval wordt, voor zover ik mij althans herinner, deze Judas door Eusebius en Hieronymus, als zij de lijst van de apostelen nauwkeurig toelichten, en door Augustinus in zijn Quaestiones en De concordia evangeliarum niet een broer van Jacobus genoemd.

Bij de opmerking die u over de titel maakt, moet u nagaan of u wellicht wat ik heb geschreven niet zorgvuldig genoeg hebt gelezen. Want ik spreek niet over de titel die een deel van de brief is, maar die aan de brief voorafgaat, zoals ‘brief van de apostel Judas’. Ik creëer geen derde Jacobus, maar het is duidelijk de mening van Eusebius in zijn Historia ecclesiastica, boek i, hoofdstuk 14,^3. kort voor het einde, nog duidelijker in boek ii, hoofdstuk 1. Hieronymus beweert gewoonweg hetzelfde, wanneer hij Jesaja, hoofdstuk 17 uitlegt.^4. En in de Catalogus^5. verklaart hij dat de brief die wij onder de naam van Jacobus lezen, van de hand van de bisschop Jacobus is, in elk geval niet van een van de twaalf apostelen. Ook Hegesippus zegt niet dat hij een van de twaalf was. Bij hoofdstuk 1, 19 van de brief aan de Galaten zegt Hieronymus, in navolging van Eusebius, dat het een ernstige vergissing is als mensen denken dat de Jacobus die daar door Paulus werd gezien, de Jacobus uit het evangelie, de broer van Johannes, was.^6. Elders las ik dat hij, bijgenaamd de recht-

1. In de Annotationes bij Matteüs 10:3; zie brief 2184, noot 31.

2. De verbetering werd direct opgenomen in Loca quaedam in aliquot Erasmi lucubrationes per ipsum emendata (Bazel, 1529), p. 240, en later in de editie van de Annotationes van 1535.

3. In moderne uitgaven 1, 12.

4. Commentariorum in Isaiam prophetam libri duodeviginti 5 (over Jesaja 17:5-6).

5. De viris illustribus 2.

6. Commentarii in epistulam Pauli ad Galatas (over 1:19).

[p. 267]

vaardige, een broer van de Heer is genoemd, niet vanwege verwantschap maar om zijn buitengewoon heilige levenswandel. Nergens beweert hij dat het een brief is geweest van Jacobus, een van de twaalf apostelen, maar hij zegt dat sommigen van mening waren dat die brief niet door een derde Jacobus is geschreven, maar door iemand onder diens naam uitgebracht,^7. hoewel hij toch na verloop van tijd onder de canonieke brieven is opgenomen. Lees uw passages opnieuw door en u zult vaststellen dat het zo is.

U verlangt dat ik ook maar één plaats uit de Schrift aanwijs waar iemand een broer wordt genoemd van degene van wie hij een zoon is. Ik begrijp niet goed waarom u dat verlangt. Judas zegt dat hij een broer van Jacobus is; daaruit leidt u af dat hij een zoon van Alfeüs was. Ik heb ontkend dat daar noodgedwongen uit voortvloeit dat al wie een broer werd genoemd, dezelfde ouders zou hebben. U redeneert zo alsof het al vaststaat dat Jacobus een broer van Judas was met dezelfde ouder. Hier gaat het meningsverschil over. Mijn conclusie was dat er geen bijnaam wordt gegeven van welke broer ook.

Wat de twee brieven van Paulus betreft^8. verklaren de commentatoren zelf^9. waarom hij de naam apostel heeft verzwegen. Hierover heeft nooit twijfel bestaan; het taalgebruik en de inhoud zelf van de brieven bewijzen dat ze van Paulus zijn. U vecht mijn argumenten een voor een aan. Aannemelijke beweringen zijn afzonderlijk niet doorslaggevend, maar maken bijeengenomen een vermoeden geloofwaardig. Daarom zal ik niet al uw redeneringen nauwkeurig onderzoeken, vooral omdat u voor mij wat de hoofdzaak in deze kwestie is, heel aannemelijk hebt gemaakt. Toch noemt u nog geen auteur die heeft meegedeeld dat Judas Lebbeüs de broer was van Jacobus, de zoon van Alfeüs.

Ik heb u op het bovenstaande gewezen om te voorkomen dat u uw zienswijzen die nog onvoldoende zijn onderzocht, naar buiten brengt. Toch denk ik niet dat dit in uw bedoeling ligt. Veel sluipt er bij mensen binnen omdat ze niet nadenken, en niet zelden worden we door de hartstocht en het verlangen naar een overwinning bedrogen. Maar weet dat uw dienstvaardigheid mij bijzonder aangenaam is. Graag had ik u een geschenk op het gebied van de letteren gestuurd, maar ik ben in afwachting van nieuwe boeken van de drukkerij. Nu stuur ik u Seneca,^10. een schrijver die heel geschikt is voor de-

7. De viris illustribus 2.

8. Tessalonicenzen 1 en 2, die in brieven 2184, p. 261, en 2186, p. 271, ter sprake komen.

9. Chrysostomus (In epistulam I ad Thessalonicenses homiliae 1:1-3) en Theophylactus (Verhandeling over Paulus' eerste brief aan de Tessalonicenzen bij 1:1) verklaren dat Paulus zich geen ‘apostel’ of ‘dienaar’ noemde, omdat de Tessalonicenzen hem nog niet goed kenden.

10. Zie brief 2091.

[p. 268]

genen die preken. Wellicht hebt u hem al,^11. maar dit is een andere die met ongelooflijke inspanning is verbeterd. Stuur Seneca terug als u liever Irenaeus^12. hebt, en ik zal hem u toezenden. Ik verwacht geen nieuwe uitgaven, maar ik verbeter nu een voor een bepaalde passages bij Hieronymus, in de Annotationes en in de Paraphrases, vooral wat ik met een paar woorden kan weergeven. Dit werkje wordt over enkele dagen gedrukt.^13. Als er nog iets anders is kan het in een gesprek worden afgehandeld. Want sinds ik uw papier heb ontvangen, had ik nauwelijks tijd het opnieuw te lezen omdat zich bepaalde zaken hebben aangediend die mijn voortdurende aandacht vragen. Het ga u goed, beste vriend.

11. Waarschijnlijk de editie van 1515; zie brief 325.

12. Zie brief 1738.

13. De Loca quaedam [...] emendata werd toegevoegd aan de tweede editie van de Apologia ad monachos Hispanos (Bazel, 1529); zie voor de volledige titel noot 2.