De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

[p. 169]

2143 Aan Johannes Cochlaeus
Bazel, 1 april 1529

Erasmus van Rotterdam groet Johannes Cochlaeus

De boeken die je me hebt toegezonden, heb ik ontvangen. Het eerste hiervan^1. had ik al verslonden en ik was zo verbaasd over de meeslepende en spitsvondige inhoud en verder dat melodramatische karakter, dat ik een licht vermoeden had dat Girolamo Aleandro de vader van het werk was. Van het andere werk^2. heb ik slechts enkele pagina's doorgenomen. (Want mijn verhuizing heeft al mijn zaken in de war gebracht. De keizer verandert, denk ik, met minder moeite van woonplaats. Zo groot is mijn huisraad aan brieven, boeken en papieren. Toen ik mij hier^3. had gevestigd en mijn papieren opnieuw doorzocht, vond ik niet wat ik wilde.) Op basis van een eerste kennismaking ben ik met het talent van de man erg ingenomen en zou ik zonder meer toestaan dat de onstuimigheid van Luther met dergelijke vermakelijke passages werd berispt, als het niet zo was dat die uitdagende toon niet alleen niet de tweespalt binnen de kerk zou genezen, maar ook het kwaad zou verergeren. Ik ben niet bekend met zijn^4. achting voor mij waar jij over vertelt. Voor mij is hij in elk geval volslagen onbekend. Als hij het beste met mij voorheeft zal ik niet weigeren van mijn kant welwillend te reageren.

Cassiodorus, een man met zoveel aanzien, zoveel status, zo geleerd en zo godsdienstig, reken ik zonder meer tot de gelukkige en beroemde personen. Maar het feit dat hij tegelijk alle profane en godsdienstige vakken met zijn pen wilde behandelen, kan niet mijn volledige goedkeuring hebben. Ten eerste: ook al zijn alle andere kwaliteiten bij hem in de hoogste mate aanwezig, is er iemand die als enige op alle gebieden uitmunt? Het was integendeel voor de wetenschap nuttiger dat ieder dat deel behandelt waarin hij bij uitstek deskundig is. Ook de heilige Augustinus lijkt een dergelijk verlangen te hebben gehad, toen hij nog doopleerling was. Toch zien we wat een dorre stijl de man die sowieso met een hemels talent was uitgerust, bij bepaalde voor-

1. Wellicht de Fasciculus calumniarum Lutheri; zie brief 2120, noot 25.

2. Ad Luderanorum famosum libellum... Responsio van Jan Horák, in september 1528 verschenen.

3. Freiburg; de passage tussen haakjes is later aan de brief toegevoegd. Erasmus verliet Bazel pas op 13 april; het grootste deel van zijn bezittingen was al eerder overgebracht; zie brieven 2136, p. 155, 2145, p. 175, en 2202, p. 319.

4. Jan Horák.

[p. 170]

oefeningen heeft.^5. Het blijkt dat Cassiodorus niet bijzonder begaafd was en niet erg succesvol in zijn taalgebruik. Zoveel Griekse en zoveel Latijnse auteurs hebben over de psalmen geschreven, maar niemand uitvoeriger dan Augustinus. Waarom was het nodig dat Cassiodorus hen opvolgde?^6. Ik denk ook dat hij in de andere onderwerpen die hij behandelde, steeds dezelfde was. Maar veel slechter lijkt Bruno,^7. die de kartuizers als de eerste man van hun orde wensen te beschouwen, zijn vrije tijd te hebben gebruikt. Naar mijn mening heeft hij over de psalmen van David heel onaantrekkelijk geschreven, vooral na zoveel befaamde commentatoren. Toch zou ik wensen dat alle geschriften van Cassiodorus nog bestonden, juist omdat zeer veel schrijvers aan wie hij zijn materiaal heeft ontleend, volledig zijn verdwenen. Mij spreken zijn bescheidenheid en oprechtheid aan, die ik meestal ook in de werken van de heilige Gregorius aantrekkelijk vind.

Voorts vraag je meer dan één keer in je brieven dat ik het verbeteren van boeken van oude auteurs aan anderen overlaat en mijzelf met vakgebieden of onderwerpen bezighoud die niemand anders zoals jij zegt met evenveel succes kan behandelen.^8. Ik twijfel er niet aan, beste kerel, dat er mensen zijn die met het corrigeren van auteurs hetzelfde resultaat kunnen bereiken als ik. Maar ik zie niet wie er zoveel onaangenaam werk geduldig kan verdragen. Overigens zul je mij pas dan ervan overtuigen dat ik kan schrijven wat niemand anders kan, wanneer je mij ervan hebt overtuigd dat ik pauwenveren heb. Toch ben ik je zeer erkentelijk omdat je zo liefdevol over mij fantaseert. Ik schaam mij integendeel al lang om mijn vroegere onbezonnenheid omdat ik zoveel heb aangedurfd dat mijn krachten te boven ging. Mijn leeftijd en geestesgesteldheid verlangen eerder van mij dat ik mijn schrijftaak definitief beëindig,^9. vooral in deze onstuimige eeuw waarin het niet is geoorloofd goed of kwaad te spreken.

5. Het is niet duidelijk op welke werken Erasmus doelt.

6. Cassiodorus' Expositio in Psalterium was in 1491 bij Amerbach in Bazel verschenen.

7. Bruno van Karinthië, bisschop van Würzburg; Cochlaeus gaf diens psalterium uit: Psalterium beati Brunonis... a Johanne Cochleo presbytero restitutum (Leipzig, 1533). Sommige kartuizers dachten dat dit een werk van de stichter van hun orde, Bruno van Keulen, was.

8. Vgl. brief 2120, p. 111.

9. Adagia 824.

[p. 171]

Wanneer je enigszins lijkt te twijfelen of de koning van Engeland het werkje en de twee brieven die hij tegen Luther schreef,^10. op eigen kracht^11. tot stand heeft gebracht, deel je die twijfel met velen. Dat wekt geen verbazing omdat het tot nu toe vooral in Duitsland als een wonder gold dat een vorst geletterd is. Hoewel ik niet zou kunnen verzekeren dat niemand hem bij het schrijven heeft geholpen, omdat juist de grootste geleerden soms de hulp van hun vrienden gebruiken, zou ik niet aarzelen te beweren dat hij zelf de vader en de auteur is van wat hij publiceert. Hij is immers de zoon van een vader^12. die als geen ander een scherp oordeelsvermogen had. Zijn moeder^13. was eveneens buitengewoon intelligent en in ieder geval bijzonder verstandig en vroom. Al op heel jonge leeftijd richtte hij zich op de studie. Hij had een levendige geest, een en al aandacht, en bovenmate bedreven in al wat zijn belangstelling had gewekt. Nooit ondernam hij iets dat hij niet afmaakte. Van nature was hij zo handig dat hij ook in die alledaagse bezigheden zoals paardrijden en speerwerpen iedereen achter zich liet. Je zou kunnen zeggen dat hij voor alles geschikt was. Er is geen kunstvorm waarin hij niet boven de middelmaat uitstak. De exacte vakken leerde hij eveneens bijzonder gemakkelijk. Nooit verwaarloosde hij zijn studies. Telkens als zijn koninklijke taken hem vrije tijd toestaan leest of bespreekt hij iets. Hij pleegt dit met veel genoegen te doen terwijl hij in de discussie bijzonder vriendelijk en kalm blijft. Je zou denken dat het een collega is, niet een koning. Soms bereidt hij zich voor op deze twistgesprekjes door het lezen van scholastieke auteurs, zoals Thomas, Scotus of Gabriel.^14.

Wat zijn taalvaardigheid betreft stuur ik je een staaltje waaruit je kunt afleiden hoeveel zij in zoveel jaren is toegenomen. Want deze brief^15. schreef hij volledig eigenhandig als heel jonge man. Toen ik in Venetië verbleef^16. betreurde ik in een brief die ik naar hem stuurde het overlijden van koning Filips,^17. mijn koning, waarvan het begin ongeveer als volgt luidde - want ik heb geen kopie bewaard -: ‘Een gerucht heeft mij hier bereikt, te treurig om te willen geloven dat het waar is, maar tevens te hardnekkig om volledig ongegrond te kunnen lijken, namelijk dat koning Filips is heengegaan,’ etc.

10. Assertio septem sacramentorum adversus Martinum Lutherum (Londen, 1521); de twee brieven zijn waarschijnlijk de voorwoorden, gericht aan Leo x en aan de lezer. In brief 1313 (p. 154) had Erasmus de kwestie al met hertog Georg besproken.

11. Adagia 519.

12. Hendrik vii (1457-1509).

13. Elizabeth van York (1466-1503).

14. Gabriel Biel.

15. Brief 206, die in het Opus epistolarum (Bazel, 1529) op deze brief volgt.

16. Erasmus vergist zich; hij kwam niet eerder dan eind 1507 in Venetië; zie brieven 207 en 209.

17. Filips de Schone overleed op 25 september 1506.

[p. 172]

Onmiddellijk herkende hij de sierlijke vorm en hij begon zoals je ziet zijn brief op dezelfde manier. Ik herkende inderdaad zijn hand. Maar om eerlijk te zijn had ik toen een licht vermoeden dat hij met de inhoud en de woordkeus door anderen was geholpen. Omdat William Mountjoy bij mij dit vermoeden niet met argumenten ongedaan kon maken, gaf hij het op en zweeg hierover totdat hij voldoende voor deze zaak was toegerust. En toen wij toevallig zonder anderen een gesprek voerden, bracht hij veel brieven van Hendrik tevoorschijn die zowel aan anderen als aan hemzelf waren gericht. Daar zat ook de brief bij waarmee hij op mijn brief had geantwoord. Hierin waren duidelijk tekenen te zien van iemand die zorgvuldig nadacht, iets toevoegde, weghaalde, verbeterde en veranderde. In de brieven kon je stuk voor stuk een eerste hand herkennen als een schets, je kon ook een tweede en derde hand vaststellen, soms ook een vierde. Al wat was doorgehaald of toegevoegd, was van dezelfde hand. Ik had toen geen reden mij verder te verzetten, maar door de feiten overtuigd liet ik iedere verdenking varen. Ik twijfel er niet aan dat jij, beste Cochlaeus, hetzelfde zult doen als je de bijzonder gelukkige aanleg van die koning meer van nabij zou kennen. Het ga je goed.

Bazel, 1 april 1529