De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

2133 Aan Juan de Vergara
Bazel, 24 maart 1529

Erasmus van Rotterdam groet Juan de Vergara

Ik heb de brieven die jullie op 29 juni hadden geschreven,^1. pas kort voor 1 maart ontvangen, alle in tweevoud, maar van dezelfde Melchior^2. en op de-

1. Brieven 2003 van Alfonso Fonseca, beantwoord met brief 2134, en 2004 van Juan de Vergara die met deze brief wordt beantwoord.

2. Waarschijnlijk Melchior Trechsel, drukker uit Lyon.

[p. 141]

zelfde dag. Op zich waren ze voor mij al heel aangenaam, maar des te meer omdat een zeker gevoel van wanhoop mij begon te bekruipen. Niet dat ik enige twijfel had over jullie sympathie voor mij - zelfs als mij dit had kunnen overkomen, werd dit niet toegestaan door de brief van mijn vriend Valdés,^3. een overvloedige getuigenis, niet meer van jullie welwillendheid, maar van jullie onophoudelijke genegenheid voor mij - maar omdat ik vermoedde dat jullie eenzelfde beslissing hadden genomen bij het beantwoorden van mijn brieven.

Je laat me weten dat de rechters^4. een besluit hebben genomen over de uitgave van mijn verdedigingsgeschrift.^5. Ik voorspelde dat dit zou gebeuren en ben allesbehalve ontevreden met dit besluit. Ik kan me niet echt herinneren dat ik in dat werkje aan het gezag van de rechters afbreuk heb gedaan; want over de schaamteloosheid van sommige monniken bij ons die zich erop beroemen de Atlassen van de wankelende kerk te zijn, kan niet genoeg zoals het behoort worden gesproken en het blijkt dat zij bij jullie niet veel verstandiger zijn. Tegen hen ga ik in dat werk tekeer. Het zij echter verre van mij dat ik met één woord het gezag van de rechters aantast. Want in Engeland is aan Cuthbert Tunstall,^6. bisschop van Londen, naar ik hoor, de leiding over deze hele zaak overgedragen. Ik heb een rotsvast vertrouwen in hem als in geen ander.^7. In Frankrijk is het onderzoek naar dergelijke zaken eveneens aan enkele hoogwaardigheidsbekleders opgedragen; anders zou de schaamteloosheid van mensen als Béda, Cousturier en de pseudomonniken overal onrust teweeg hebben gebracht. Het bewuste werkje is slordig gedrukt. Als jullie het goedvinden zal ik ervoor zorgen dat het opnieuw in een meer uitgebreide, verzorgde en waardige versie uitkomt.^8. Daarin zijn de passages veranderd die, zoals mijn vrienden zeggen, bij de rechters aanstoot lijken te geven.

Naar mijn mening staat je bisschop^9. boven alle vijandigheid, niet alleen vanwege de uitzonderlijke waardigheid waarmee hij zijn belangrijke ambt vervult, maar veel meer vanwege zijn buitengewoon integere levenswijze, zijn geleerdheid die bij zijn positie past en zijn bijzondere wijsheid. Deze eigenschappen bezorgen hem bij de keizer en de meest rechtschapen men-

3. Beantwoord met brief 2126.

4. Leden van de Inquisitie.

5. Apologia ad monachos Hispanos; zie brieven 1967 en 2094.

6. Cuthbert Tunstall was geen grootinquisiteur, maar had de leiding over de inquisitie in zijn bisdom.

7. Adagia 651.

8. Zie brieven 2094 en 2095.

9. Alonso de Fonseca.

[p. 142]

sen des te meer gezag en erkentelijkheid, omdat zij door een zeer illustere afkomst worden aanbevolen. Daarom is hij zo uitmuntend dat geen enkele hond tegen hem durft te blaffen. Ik zou niet willen dat jij je vanwege mij enige vijandschap op de hals haalt, voor zover dat zou kunnen gebeuren; ik weet trouwens dat jij met de grote geestkracht die je eigen is niet door het blaffen van wie dan ook wordt opgeschrikt. De vaardigheid van je verstandige geest geeft mij dan goede hoop dat, indien gemene beesten niet aarzelen tegen je te sissen, toch geen van hen zou durven bijten, vooral omdat je zo'n grote Ajax hebt onder wiens schild jij je verbergt.^10. Ten slotte voorspel ik dat jouw voortreffelijke kwaliteiten je binnenkort een hoge positie zullen bezorgen van waaruit je ongestraft en veilig op dit soort reptielen kunt neerzien. Tot nu toe heb ik, bedwelmd door een aangenaam en rustig leven, iedere hoge positie afgewezen. Van deze houding heb ik nu te laat spijt, niet omdat mijn eenvoudige positie mij niet bevalt, maar omdat er in deze tijd nauwelijks iemand zo laaghartig en verfoeilijk is dat hij niet op Erasmus durft te spugen, te plassen en te poepen - vergeef me deze woorden. De waardigheid van een bescheiden positie zou mij tegen deze vernedering hebben beschermd. Mijn gezondheid is nu zo dat ik mij met moeite in leven houd, laat staan dat ik sterk genoeg ben om een respectabele functie te vervullen.

Een kwaadaardige samenzwering van werklieden^11. verhinderde dat Augustinus^12. tijdens deze voorjaarsmarkt verscheen, in tien grote delen volledig uitgebracht. Daarin is alles met grote letters gedrukt, wat zoals je weet bij Hieronymus^13. niet is gebeurd. Deze tegenslag pakte voor mij gunstig uit. Want ik zou dit werk niet aan de bisschop van Toledo durven opdragen als ik niet zeker wist dat dit hem niet onwelgevallig zou zijn; het is mij immers bekend dat er verscheidene mensen zijn die doorgaans aan dit soort plichtplegingen aanstoot nemen. Hoewel ik zelfs nu uit brieven van hemzelf, van Valdés^14. of van jou geen enkel zeker antwoord heb, geven veel redenen mij toch het zelfvertrouwen om wat ik had bedacht aan te durven. Het is geen onwelkome gift.^15. Met enkele geletterden die mij bij het collationeren van handschriften hebben geassisteerd^16. zal ik hem verdelen; ik heb het zelfs al grotendeels gedaan, want ik vat het zo op dat dit geld voor Augustinus was gegeven, niet aan Erasmus.

10. Vgl. Homerus, Ilias 7, 219-223; 8, 266-272.

11. Een staking, ook in brief 2134 vermeld.

12. Zie brief 2157.

13. Zie brieven 396 en 1465.

14. Brief 2109 had Erasmus blijkbaar nog niet bereikt.

15. 200 dukaten; zie brieven 2004, p. 174 en 2109, p. 95.

16. Zie brief 2126, noot 40.

[p. 143]

De zaak van de ketterijen is van pamfletten naar wapens overgegaan, voor zover ik de voorboden van de gebeurtenissen zie. Koning Ferdinand voert overleg met de vorsten van Duitsland.^17. Hier heeft midden in de winterkou een verbazingwekkende beeldenstorm^18. gewoed; er is zelfs geen brokje van de beelden in de kerken overgebleven, de mis en kerkelijke riten zijn volledig afgeschaft, behalve dat er soms een preek wordt gehouden. Vervolgens zingen vrouwen met kinderen een psalm die op een Duitse melodie is gecomponeerd, en soms wordt brood gegeven als symbool van het lichaam van de Heer. Monniken en ook nonnen krijgen tegelijk het bevel hun gewijde gewaad af te leggen of naar elders te verhuizen. Toch is er tot nu toe in geen enkele privéwoning een inval gedaan en heeft men zich van bloedvergieten onthouden. Mocht dit maar voor altijd zijn! Want zoveel steden in Duitsland en Zwitserland hebben zich bij dit verbond aangesloten dat, als de zaak met wapens wordt beslecht, ik liever ver weg wil zijn. De macht van de vorsten is weliswaar groot, maar waar zal men een soldaat vinden die bereid is voor het recht van de priesters te strijden? Naar mijn mening is de situatie aan de macht van de mensen ontstegen en moet men bij goddelijke bescherming zijn toevlucht zoeken.

Ik heb intussen bewezen dat ik een dappere soldaat van de kerk ben. Als ik niets anders heb gedaan, heb ik in ieder geval nooit de slagorde verlaten.^19. Ik heb eerlijk verkondigd dat ik van de gemeenschap van de kerk geen duimbreed^20. wil wijken. Vervolgens ben ik in drie^21. gevechten met Luther slaags geraakt, en dat in het deel van Duitsland dat het meest door deze nieuwe koorts is bevangen. Vóór mij heeft niemand dit gedurfd om voor jou als Thraso^22. uit de komedie op te treden. Want de mensen uit Parijs die buiten het bereik van het geschut staan opgesteld, sturen dappere artikelen waar hier alleen maar om wordt gelachen. Voorts verdedigen sommigen hun leerstellingen met geschriften en argumenten zo dat het - althans naar mijn mening - beter was dat zij volledig hadden gezwegen. In Brabant kon ik veilig schrijven, maar daar had ik een fellere strijd moeten voeren met enkele mensen bij wie nu het gezag van de Inquisitie berust.^23. Voor hun haatgevoe-

17. Bij de Rijksdag van Speyer; zie brief 2107, noot 1.

18. Zie brief 2097, noot 1.

19. Adagia 1625.

20. Adagia 406; zie voor deze uitspraak brief 2082, noot 71.

21. Met De libero arbitrio (brief 1419) en de twee delen van de Hyperaspistes (brieven 1667 en 1853).

22. De pochende soldaat uit Terentius' Eunuchus.

23. Aan het hoofd van de Inquisitie stond op dat moment Nicolas Coppin.

[p. 144]

lens had ik niet veilig kunnen zijn tenzij ik bescherming van het hof kreeg. Ik kon de gunst van het hof niet verkrijgen als ik het niet had verheerlijkt. Maar mijn gezondheid staat niet toe dat ik ook maar iemands dienaar ben. Intussen moet ik toch naar elders verhuizen en ik zie niet duidelijk waarheen: nergens straalt de verwachting dat ik rust krijg me tegemoet. Daarom laat, precies zoals het Griekse spreekwoord zegt,^24. deze wind niet toe te blijven en te varen. Een andere slaapkamer, andere wijn en andere kleding, en ik verkeer onmiddellijk in gevaar. Wat denk je dat er zal gebeuren als ik na het verlaten van het nest waaraan ik zoveel jaar gewend was, en na het achterlaten van mijn vrienden die ik door dagelijks met hen om te gaan door en door ken, mij als het ware aan een andere wereld zal toevertrouwen? Maar toch moet ik dit proberen, ongeacht de afloop die erop volgt. Want langer hier blijven zou niets anders inhouden dan wat hier nu in het openbaar gebeurt goedkeuren. Het lijdt voor mij geen twijfel dat geruchten veel aan de waarheid toevoegen.

Ik heb je beide broers een antwoord gestuurd.^25. Van mejuffrouw Isabel^26. heb ik tot mijn genoegen de groeten gekregen die ik van mijn kant haar met veel rente terug doe. Het is prachtig dat dit geslacht zich als na een ballingschap naar oude voorbeelden herstelt. In Engeland hebben we als koningin^27. een vrouw die buitengewoon onderlegd is; haar dochter Mary^28. schrijft brieven in goed Latijn. Het huis van Thomas More is niets anders dan een verblijfplaats van de muzen.^29. De zuster van de keizer, Maria, beleeft genoegen aan Latijnse boeken. Voor haar schreef ik onlangs De vidua christiana.^30. Een prediker die haar zeer dierbaar is,^31. had mij hierom dringend verzocht. Op het toneel van wat bij mensen gebeurt raken de rollen omgekeerd: monniken hebben geen kennis van de letteren en vrouwen geven zich over aan boeken. Het ga je goed.

Bazel, 24 maart 1529

24. Adagia 1421.

25. Een van de brieven is brief 2125; de andere is niet bewaard gebleven. Zie ook brief 2004, p. 174-175.

26. Zus van Vergara.

27. Catharina van Aragon.

28. Mary Tudor.

29. Zie brieven 1233 p. 322-323 en 1402, p. 114.

30. Zie brief 2100.

31. Johann Henckel; zie brieven 1672 en 2110.