De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

[p. 122]

2126 Aan Alfonso de Valdés
[Bazel], 21 maart 1529^1.

Erasmus van Rotterdam groet Alfonso de Valdés

Uw waarschuwing voor Pantolabus^2. kwam te laat, of liever gezegd, uw brief^3. kreeg ik te laat, rond 7 maart, toen ik alles wat naar de jaarmarkt van Frankfurt moest worden meegenomen had voltooid. Hetzelfde werkje^4. dat clandestien zonder drukkersnaam in Parijs was verschenen, kreeg ik een paar dagen eerder via vrienden toegezonden. Ze hadden er een voorwoord aan toegevoegd, gericht aan de kardinaal^5. die aan het hoofd van de orde staat. Maar ze hadden enkele passages verwijderd waarvan ze wisten dat die in Frankrijk voor hen nadelig en voor mij voordelig zouden zijn. Ik heb dit afgeleid uit een vergelijking met de Spaanse uitgave. Van mijn brief aan koning Frans, waarvan ik u een kopie meestuur, hadden ze alleen de passage ‘Hij verkondigt de leugen dat de keizer oneerlijk is’^6. overgenomen. De Fransman begreep dit niet. Als ze hadden gezegd ‘onbillijke voorwaarden’, had hij ook ermee ingestemd. Wat erop volgde^7. en aan mijn colloquium Puerpera was ontleend hadden ze helemaal weggelaten omdat ze wisten dat de oren van de Fransen dit op geen enkele manier zouden verdragen. Want om aan te tonen dat God genoeg te doen heeft, zelfs als hij zwangere vrouwen bij hun bevalling niet helpt, zegt Eutrapelus voor de grap tussen de overige conflicten onder de vorsten: ‘De keizer streeft naar een nieuwe heerschappij over de hele wereld.’^8. Alle kritiek zit hem in het woord ‘nieuw’, alsof er ooit een andere heerser over de hele wereld heeft bestaan dan God. Want heden ten

1. Omdat in deze brief een passage wordt herhaald, is het aannemelijk dat het om een kopie van een haastig geschreven brief gaat die 2 maart als datum heeft. Valdés noemt deze datum aan het begin van brief 2198.

2. Met Pantolabus is Luis de Carvajal bedoeld; Erasmus gaf hem die naam in zijn Responsio adversus febricitantis cuiusdam libellum; Pantolabus (letterlijk ‘alles-grijper’) is de naam van een parasiet die in Horatius' Satiren voorkomt (1, 8, 11 en 2, 1, 22); zie ook brief 2110, noot 10.

3. De brief is niet bewaard gebleven; zie brief 2133, p. 141.

4. Apologia monasticae religionis diluens nugas Erasmi; zie brief 2110, noot 10.

5. De franciscaan Francisco de Quiñones.

6. Niet de woorden van Erasmus; de beschuldiging is gebaseerd op brief 1722, waarin Erasmus schrijft: ‘Hoewel sommigen menen dat die vrede [van Madrid] met harde, om niet te zeggen onbillijke voorwaarden is gesloten, vertrouw ik er toch op dat etc.’

7. In de Salamanca-editie.

8. Deze passage in de eerste uitgave van het colloquium (februari 1526) leverde kritiek op en werd in de tweede uitgave (maart 1529) vervangen door: ‘Karel is van plan de grenzen van heerschappij uit te breiden.’ Zie asd i, 3, p. 454; vertaling: Gesprekken, p. 286.

[p. 123]

dage geldt de hele wereld nog niet als volledig verkend en het deel dat bekend is, heeft nog nooit aan één iemand gehoorzaamd.

Ik voer hier geen discussie over de alleenheerschappij van de keizer. Maar om te zorgen dat u begrijpt op wat voor dwaze argumenten die man het gezag van de keizer baseert, zegt hij: ‘Wat de zon aan de hemel is, is de keizer op aarde.’ Daarentegen maken rechtsgeleerden die deze waardeloze discussie naast veel andere hebben geïntroduceerd, de paus tot zon en de keizer tot maan. Ik zou deze vergelijking aannemelijk vinden als één iemand voor alle afzonderlijke volkeren op aarde kon zorgen, zoals de zon met zijn onvermoeibare beweging over de hele wereld trekt, hem verlicht en in stand houdt. Vervolgens zegt hij: ‘Aristoteles verkiest de alleenheerschappij boven de aristocratie.’^9. Hij spreekt zijn voorkeur daarvoor uit als er iemand wordt gevonden die het beste en verstandigste van iedereen is. Maar hij noemt het alleenheerschappij, niet over de hele wereld, maar over ieder afzonderlijk gebied, zoals van Kretenzers, Spartanen, Atheners etc. Niets verbiedt het bestaan van een alleenheerschappij over één staat. Want wat zij meestal uit Homerus citeren: ‘Veelhoofdig gezag is niet goed, er moet één heerser zijn.’^10. slaat op de bevelhebber van één leger wiens macht behalve in de strijd toch niet onbeperkt was. Juist daarop wijst Aristoteles. ‘Maar ook Christus’ zegt hij ‘keurde het gezag van de keizer goed, “Geeft aan de keizer”^11. etc.’ Als Christus zijn leer in Savoye had verkondigd en bij een soortgelijke gelegenheid hem een munt van de hertog was getoond zou hij hebben gezegd: ‘Geeft aan de hertog wat aan de hertog toekomt.’ etc.

U ziet hier de scherpzinnigheid van de man die zich erop beroemt dat hij bedreven is in de logica, fysica en metafysica. Dit gaat, zoals ik zei, niet over de inhoud, maar over de buitengewone dwaasheid van de man. Maar het verbaast mij niet dat er onder zoveel duizenden mensen iemand wordt aangetroffen die dergelijke dingen durfde te schrijven. Het verwondert mij meer dat dit op verschillende plaatsen door franciscanen wordt gedrukt en dat zij niet in de gaten hebben hoe zij zich bij rechtschapen en geleerde mensen belachelijk maken. Zodoende is het duidelijk dat dit soort lieden buitengewoon dwaas is of een heel lage dunk van het mensdom heeft. Wat te zeggen van het feit dat hij in zijn hele werk mij als een vijand van alle vrome kloosterordes voorstelt, omdat ik ergens een aanmerking maak op het ongodsdienstige bijgeloof of de gewetenloosheid van enkele lieden? Onderwijzen of vermanen is bij hem haten, van mening verschillen betekent bij hem belasteren. Daarnaast citeert hij mijn woorden nooit zoals ze er staan, maar hij ver-

9. In Politica 3, 16 en 17; ook 3, 5 en 6 en 6, 6.

10. Ilias 2, 204.

11. Matteüs 22:21; Marcus 12:17; Lucas 20:25.

[p. 124]

minkt ze of voegt er iets aan toe. Bovendien betrekt hij wat ik tegen drie of vier slechte monniken heb gezegd, voortdurend op alle ordes. Zo vaak herhaalt hij een opmerkelijke leugen, namelijk dat ik de goede monniken niet van de slechte onderscheid terwijl ik dat bijna nergens niet doe. Dit is de zuivere eenvoud van de geroemde orde die uit het Paradijs is gevloeid.^12. Ik denk dat ik kan raden wie de auteur van dit werkje is. Hij verklaart immers dat hij in Engeland, Frankrijk, Duitsland en Spanje is geweest, hoewel hij desondanks tegen mensen die de wereld rondtrekken tekeergaat.

Een paar maanden geleden kreeg ik bezoek van een franciscaan, een jongeman met een beschaafd voorkomen; hij sprak gemakkelijk Latijn, had een redelijke kennis van de Griekse literatuur en bezat daarnaast een aangeboren welsprekendheid.^13. Hij begon mij te vertellen waar de theologen en monniken in Frankrijk mee bezig waren. Ten slotte spoorde hij mij ook aan tijdig voorzorgsmaatregelen te treffen en zei dat hij een van degenen was die vastberaden voor mijn belangen opkwamen. Toen hij dit veld had betreden ging ik op andere onderwerpen over, ten dele omdat de gardiaan van mijn woonplaats erbij was en ten dele omdat ik alles wat hij vertelde met meer zekerheid uit brieven van mijn vrienden te weten was gekomen. Toch beviel zijn karakter mij en ik had besloten hem voor een paar maanden gastvrijheid in mijn huis te verlenen, als hij daar misschien gebruik van wilde maken. Daarom nodigde ik hem voor de volgende dag voor het middagmaal uit; om met elkaar wat vrijer te kunnen spreken nodigde ik de gardiaan niet uit. Hij kwam, maar sleepte als medebroeder^14. een Thraso^15. mee, een man op leeftijd, en maakte mij wijs dat deze een leek was (hoewel hij naar ik achteraf vernam priester was) om te voorkomen dat hij werd gedwongen met mij Latijn te spreken. Vanwege de bijzonder onaangename hooghartigheid van die man was ik zo beledigd dat mijn genegenheid voor de jonge man bekoelde.

Na afloop van de maaltijd herhaalde hij waar hij de vorige dag mee was begonnen en deelde mee dat het zijn bedoeling was door allerlei landen te reizen en bij geleerden bekend te worden. Want hij bracht twee aanbevelingsbriefjes mee, een van Bade, en een ander van Budé, waarvan duidelijk bleek dat hij ze had afgetroggeld. Van mij verlangde hij dat ik hem bij al mijn

12. Verwijzing naar de bul Exivi de paradiso (6 mei 1312) van paus Clemens v waarin de kloosterregel van de franciscanen werd goedgekeurd.

13. Zoals verderop uit deze brief blijkt, vond het bezoek waarschijnlijk in de zomer van 1527 plaats toen Erasmus bezig was met het opstellen van zijn testament; zie brief 1779a.

14. Volgens de regels van de orde mocht een franciscaan zich niet alleen buiten het klooster begeven.

15. Snoevende soldaat in Terentius' Eunuchus.

[p. 125]

vrienden zou aanbevelen; hij had achterhaald welke vrienden ik in welke plaatsen had en leek bereid waar ter wereld ook maar heen te gaan als hij maar door mij was aanbevolen. Op dat moment wees ik om veel redenen zijn verzoek af, maar vooral omdat het niet verstandig was een onbekend iemand bij dergelijke mensen te introduceren; want zoiets was voor mij dikwijls weinig succesvol verlopen. Toen hij zich op zijn aanbevelingsbriefjes beriep las ik ze hardop. Daaruit bleek dat zij zelf de man niet kenden. Hij drong erop aan dat ik hem ten minste bij twee of drie belangrijke personen zou aanbevelen. Ik weigerde dat te doen. Ten slotte vroeg hij om een briefje dat ik hem zogezegd eigenhandig had geschreven en dat hij met zich zou kunnen ronddragen. Ik weigerde het terwijl ik mij zelfs ergerde. Want met deze trucjes ben ik meermaals door dergelijke zwervers bedrogen.

Intussen kwam een dienaar met het bericht dat er twee geleerde heren aanwezig waren met wie ik het opstellen van mijn testament moest regelen.^16. Het was op dat ogenblik erg moeilijk het goed geheim te houden. Toen ik hen tegemoet snelde smeekte hij mij om hem tenminste een aalmoesje te geven (want dit woord gebruikte hij). Omdat ik met iets anders bezig was zei ik ‘Ik heb het al gegeven’, en dacht dat hij op een geschikter tijdstip bij mij zou terugkomen. Twee dagen later is hij in deze stad gesignaleerd. Veel moeite heeft hij gedaan wat geld bijeen te schrapen, maar bij mij is hij niet teruggekomen. Hij is het die met dit werkje wraak heeft genomen voor zijn ergernis, als mijn vermoeden mij niet bedriegt. Want de orde heeft nauwelijks een ander die het Latijn zo goed beheerst. Hij behoort niet tot de groep die men observanten noemt, maar tot de Coletani^17. - iets dat ik van een of andere franciscaan heb vernomen. Als ik mij niet vergis komt hij uit Brabant of Gelderland. Ik twijfel er niet aan dat hij zich nu in Italië of Hongarije bevindt om zijn rondreis af te sluiten. Zie eens hoe gevaarlijk het is dat soort mensen iets te weigeren. Hij is trouwens de enige die ik zonder reisgeld heb weggestuurd, hoewel ik dikwijks door de meest haveloze mensen ben lastiggevallen.

Ik moest lachen toen het boek aan de schandpaal werd genageld.^18. Door die methoden zullen zij sneller worden overwonnen dan door verdedigingsgeschriften. Op een dergelijke manier heeft in Leuven een of andere broeder een boek dat Lee tegen mij had geschreven^19. en in de bibliotheek van de franciscanen laten plaatsen, van binnen en buiten met menselijke uitwerpselen

16. Zie noot 13.

17. Mannelijke tak van de clarissen, in 1517 opgeheven.

18. Zie brief 2163, noot 24.

19. Annotationes in Annotationes Novi Testamenti Desiderii Erasmi (Parijs [1520]); zie brief 1037.

[p. 126]

ingesmeerd en bedekt, zodat het een paar dagen in de bibliotheek stonk. Toen degenen die haar betraden onderzochten wat voor stank het was, werd er nadat men in alle hoeken had gekeken niets gevonden. Uiteindelijk volgde een slimmer iemand de sterkte van de geur en ontdekte de bron. De gardiaan wilde het boek aan het volk tonen en een blinde bliksem op de dader laten neerkomen. De hele gebeurtenis heeft zich trouwens buiten mijn medeweten afgespeeld, de bedenker kende ik niet totdat ik hier terugkeerde.

Graaf Hermann von Neuenahr was verontwaardigd omdat de dominicaan Jacob van Hoogstraten kritiek op hem had geleverd. Hij was een rabbijn^20. en prior van het schitterende en rijke klooster in Keulen. De graaf kon de man niet in bedwang houden, totdat zijn verwanten de dominicanen berichtten dat zij daarna geen kazen in het gebied van de graaf of van zijn verwanten mochten verzamelen. Zij dachten dat de dreigementen loos waren en probeerden op de gebruikelijke manier aan eieren en kazen te komen. Er vond een verschrikkelijke aanval op hen plaats. Hiermee zijn ze voor een heel jaar gestraft. Zodoende aanvaardde Jacob, door zijn medebroeders gedwongen, de vredesvoorstellen.^21. Ik bezit een geschrift waarin hij zijn dwaling erkent.^22. Hoewel hij daar de beledigende woorden die hij tegen de graaf had geschreven, weer laat horen, beweert hij desondanks en zweert hij bijna dat hij steeds de grootste waardering voor de graaf heeft gehad. Een fraaie herroeping die eerder bij een paljas dan bij een theoloog past.

Ik zie dat het mijn lot is, mijn beste Valdés, dat niemand mij meer schade toebrengt dan degenen die mij meer met hun ijver dan met hun verstand steunen. In Parijs heeft iemand een anonieme brief gepubliceerd om mij te beschermen. Dit feit maakte Béda gewoonweg razend, zodat hij opnieuw zijn gal over mij uitspuugde.^23. Op dezelfde manier bracht een brief van iemand bij u beroering teweeg onder de pseudomonniken die Pantalabus in het geheim als hun woordvoerder lieten optreden.^24. Er zou zich nooit een drama tussen mij en de Parijse theologen afspelen als de sympathie van een zekere Berquin, die mij krachtig maar wat onnadenkend steunt, hen niet

20. Term door Erasmus ironisch voor theologen gebruikt.

21. Erasmus vertelt dit verhaal ook in brieven 877, p. 123, 1173, p. 150, 1892, p. 292 en in Adagia 3664.

22. Dit geschrift is niet bewaard gebleven.

23. In het voorwoord van Béda's Apologia adversus clandestinos Lutheranos (oktober 1528) is geen sprake van een brief, maar van twee boeken (zie voor een ervan brief 1875, noot 18). Béda schreef ze toe aan aan Pierre Caroli en Louis de Berquin, die beiden de beschuldiging ontkenden.

24. Zie brief 2198, noot 7.

[p. 127]

tegen mij in het harnas had gejaagd, tegelijk tot zijn als mijn nadeel. Hij laat zich leiden door de meest dappere, maar rampzalige plannen.

De veroordeling van de Colloquia gaf een hoop gedoe onder geleerden. Een zekere Colines had naar men zegt vierentwintigduizend exemplaren van de Colloquia laten drukken in een handzaam formaat, maar verzorgd.^25. Dat had hij niet gedaan uit sympathie voor mij, maar omdat hij op winst uit was. Wat moet ik verder zeggen? De mensen hadden niets anders dan de Colloquia in hun handen. Er was een gerucht aan voorafgegaan, wellicht opzettelijk door de drukker verspreid, dat dit werk zou worden verboden. Dit feit vergrootte de gretigheid van de kopers. Daarom heeft Béda, toen hij toevallig een rector^26. van hetzelfde slag had gekregen en enkele samenzweerders erbij had betrokken, voor deze verordening gezorgd. Eigenlijk heeft zij betrekking op de gebruikelijke lessen aan de colleges waarmee men universitaire graden bereikt. Want wanneer nu aan alle colleges de grammatica wordt behandeld, is dat gedaan om winst te behalen, maar met groot nadeel voor de studies.^27. Dergelijke listige streken halen ze vaak uit. Toch maakt deze verordening geen melding van ketterij. Mogelijk staat hun mijn gebrekkige Latijn niet aan en willen zij niet dat door bestudering hiervan de meer lezenswaardige auteurs de jeugd uit handen worden genomen. Maar in Saksen hadden zij een gruwelijker gerucht verspeid, namelijk dat in Frankrijk zes bisschoppen waren aangewezen om over ketterse boeken een uitspraak te doen en dat de aartsbisschop van Rouen^28. de leiding hierover had. Zij zouden mijn boeken hebben veroordeeld en in het openbaar hebben laten verbranden; de waarde hiervan was vastgesteld op ongeveer vijftigduizend kronen. Met deze trucjes garandeert het dwaze slag monniken voor zichzelf de overwinning.

Zij steunen op een andere krijgslist. In alle gebieden beschikken zij over enkele franciscanen-observanten - want voor hen heeft men vanwege welk vertoon van heiligheid dan ook nog enige eerbied - die in preken en openbare lezingen de naam van Erasmus van tijd tot tijd beschadigen. In Parijs hebben ze Petrus de Cornibus, in Savoye Jean Gachi. Nadat ik bij de hertog^29. per brief over hem mijn beklag had gedaan, zwoer hij mij in zijn reactie bij hoog en bij laag dat hij zijn leraar Erasmus nooit met name had genoemd,

25. Simon de Colines drukte in 1526 en 1527 de Colloquia en kopieerde beide keren de laatste editie van Froben.

26. Nicolas Boissel.

27. Erasmus bedoelt waarschijnlijk dat de grammatica aan de Latijnse scholen en niet aan de universiteiten moest worden behandeld.

28. Georges (ii) d'Amboise.

29. Karel iii van Savoye; zie brief 1886.

[p. 128]

tenzij zoals het betaamde hoogst eervol. In Engeland hebben ze John Standish, die nu bisschop is;^30. in Leuven een zekere Titelmans, een jongeman die erg met zichzelf is ingenomen waar zijn vroege werken op wijzen. Ach, kon hij maar zoveel als hij zichzelf toedicht! Er zijn er ook in Polen en Hongarije,^31. nergens maken ze vorderingen behalve in de verkeerde richting. Overal raakt hun heerschappij verzwakt. Hoeveel christelijker zouden ze leven als ze zich op het streven naar oprechte vroomheid toelegden en hun maar al te bekende huichelarij achterwege lieten!

In de maand februari heb ik dertig gulden ontvangen. Ik had immers naar Bartholomäus Welzer geschreven en hem tegelijk over de tweehonderd dukaten geadviseerd. Hij antwoordde dat hij ze nog niet had ontvangen, maar er goed voor zou zorgen zodra hij ze had ontvangen. Rond 7 maart kwam er een pakket brieven, alles in tweevoud. De tweede wisselbrief heb ik aan Hieronymus Froben toevertrouwd zodat hij in Frankfurt het geld in ontvangst kan nemen.

Hierbij besef ik hoeveel ik u verschuldigd ben, mijn meest oprechte Alfonso; uw genegenheid voor mij heeft nergens zijn gelijke. De brief van de aartsbisschop^32. die zo hartelijk was geschreven, bezorgde mij meer vreugde dan het geld zelf. Ik ben blij dat mijn bezorgdheid over de opdracht^33. is weggenomen. Ik durf deze uitgave aan hem op te dragen hoewel u en ook hij daar geen melding van maken. Naar mijn mening is het raadzamer het werk aan één dan aan twee personen op te dragen, tenzij u anders adviseert. Ik zal u de tien delen sturen, wat de complete set is, een tweede set naar de aartsbisschop van Toledo, een derde set naar de aartsbisschop van Sevilla^34. en een vierde naar Gattinara, tenzij u andere instructies geeft. Met de eerstkomende najaarsmarkt zal het werk voltooid zijn. Ik moet naar elders verhuizen, en dat met direct gevaar voor mijn leven. Maar men moet aan de lotsbeschikkingen gehoorzamen.

Ik heb een volledige kopie van mijn brief aan koning Frans^35. meegestuurd, die Pantalabus een handvat bood om mij zwart te maken omdat de koning op mijn instigatie de overeenkomst niet zou zijn nagekomen. Integendeel, ik troost daar de koning en spoor hem aan zijn tegenspoed gelaten te verdragen en de eendracht te omarmen. Maar omdat ik er niet aan twij-

30. Erasmus bedoelt Henry Standish, bisschop van St. Asaph.

31. Zie brieven 1823 en 2205.

32. Alonso de Fonseca, aartsbisschop van Toledo; zie brief 2003.

33. De opdracht van de uitgave van Augustinus aan De Fonseca; zie brieven 2109, noot 5 en 2133, p. 142.

34. Alonso Manrique.

35. Brief 1722, die aan het begin van deze brief ter sprake kwam.

[p. 129]

felde dat de koning die voorwaarden streng vond - want ik zeg ‘onbillijk’ om zijn geest te troosten - heb ik er andere personen voor in de plaats gesteld wanneer ik het volgende zeg: ‘Hoewel sommigen menen dat die vrede’ etc. Ik laat daar zien dat de hoop op een beter lot van Christus komt die hopeloze zaken weer in een rustige toestand pleegt te brengen, waarbij hij zelfs degenen die hij liefheeft soms rampen bezorgt omdat hij met zijn geheime plannen weet dat het zo het beste is. Daarna dring ik erop aan de eendracht te bewaren: ‘Als de christelijke vorsten’, etc. Dit is de passage op grond waarvan hij bewijst dat zoveel rampen in en rond Rome^36. mij kwalijk genomen dienen te worden omdat niemand die ramp verwachtte, zelfs de keizer niet. Maar die lieden zien niet wat de bedoeling van de schrijver is; omdat zij daarnaast de betekenis van de Latijnse woorden niet kennen stellen ze daarna mij vaak in een kwaad daglicht. Hij denkt bijvoorbeeld dat iniquum (‘onbillijk’) hier niets anders betekent dan iniustum (‘onrechtvaardig’), hoewel aequitas een matiging van het recht is die van menslievendheid uitgaat en hoewel wat het meest billijk is, eerder afwijkt van rechtvaardigheid en wat het meest rechtvaardig is, niet billijk genoeg is. Het zou wellicht nuttig zijn dat die brief in drukvorm verschijnt zodat degenen die vorsten eerder als stommelingen^37. dan als mensen beschouwen, zich des te meer gaan schamen.

Ik had Frans van der Dilft^38. bij u aanbevolen. Of hij bij u is aangekomen kon ik uit uw brief nog niet duidelijk afleiden. De tweede wisselbrief had ik via Hieronymus Froben naar Frankfurt gestuurd, met mijn kwitantie zoals dat heet. Ik had erbij geschreven dat wanneer deze niet voldeed, Hieronymus namens mij er een naar zijn eigen goedkeuring moest uitschrijven. De zaakwaarnemer van Welser weigerde en voerde als excuus aan dat er bij een dergelijke wisselbrief niet uitbetaald kon worden, tenzij ik eerst drie kwitantiebrieven had afgegeven. Die kon hij van Hieronymus krijgen. Maar hij wilde de betaling liever uitstellen. Daarom schreef ik naar Augsburg aan Bartholomäus Welser^39. met het verzoek mij in deze kwestie te helpen als hij kon. Men zegt dat het geld niet aan bankiers is uitbetaald, maar aan een of andere zakenman die hen om deze gunst vraagt op voorwaarde dat zij het recht hebben te weigeren. Intussen gebruikt de zakenman dit geld. Ik herinner mij dat ik ook vroeger in Engeland met een soortgelijk document ben

36. De ‘Sacco di Roma’ (mei 1527).

37. Letterlijk ‘paddenstoelen’; zie Adagia 3038.

38. Vgl. het begin van brief 2109.

39. De brief is niet bewaard gebleven, maar in zijn antwoord (brief 2153) noemt hij april als datum, wat ongetwijfeld betekent dat hij een kopie had ontvangen.

[p. 130]

bedrogen. Naar ik vrees zal ik binnen een jaar geen cent ontvangen, hoewel ik al meer dan het hele bedrag heb verdeeld onder degenen^40. die werken uit diverse bibliotheken hebben opgespoord, deze hebben vergeleken en aantekeningen hebben gemaakt, waardoor ik de mogelijkheid kreeg mijn oordeel vast te stellen.

Ik ben u, mijn waarde Valdés, bijzonder dankbaar dat u omwille van mij de boekhandelaar^41. van harte hulp biedt; nadrukkelijk vraag ik u aan deze weldaad geen eind te maken. Ze klagen dat een termijn van drie maanden buitengewoon kort is. De reis is lang en niet erg veilig. Voordat zij hun koopwaar hebben overgebracht gaat er een dag voorbij en lopen zij gevaar. De oorlog is nog niet uitgebroken en als dit wel het geval was verdienen geleerde werken toch een of ander privilege. Van deze mensen valt niets te vrezen. Zij zijn van Duitse afkomst en doen niets anders dan zich inspannen om hun kinderen en vrouwen te onderhouden. Ik heb over dezelfde kwestie aan de kanselier Mercurino^42. geschreven. Bezorg hem deze brief als u denkt dat dit nuttig is.

Het ga u goed, 21 maart 1529

40. Maarten Lips, Sigismundus Gelenius en Conradus Goclenius; zie ook brief 2133, p. 142, en het eind van brief 2134.

41. Waarschijnlijk de vertegenwoordiger van Froben, die een privilege van de keizer voor de Augustinusuitgave trachtte te verkrijgen; zie voor dergelijke pogingen in Frankrijk brieven 2053 en 2075.

42. Mercurino di Gattinara.