De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

[p. 40]

2090 Aan Ferdinand van Oostenrijk^1.
Bazel, 27 januari 1529

Erasmus van Rotterdam groet de zeer illustere vorst Ferdinand, koning van Hongarije en Bohemen

Vanwege mijn respect voor uwe majesteit en uw zeer belangrijke verdiensten voor mij heb ik u, sieraad der koningen Ferdinand, altijd dat geluk toegewenst dat niet alleen bij uw zeer voorname positie paste die op een lange reeks van keizers en zeer machtige koningen terugziet, maar dat u ook vanwege uw buitengewone godsdienstigheid en oprechtheid verdiende. Naar mijn mening kon echter zo'n grote vorst die over zoveel talent beschikt niets gelukkigers overkomen dan zijn heerschappij zonder bloedvergieten te verkrijgen, in stand te houden of uit te breiden. Hetzelfde heb ik altijd voor de onoverwinnelijke keizer Karel, uw broer, gewenst. Hem heb ik zoals mijn plicht was steeds met evenveel ontzag gerespecteerd als ik voor u heb. Maar omdat ik zie dat mijn eerste wensen voor u niet in vervulling zijn gegaan, verheugt het mij in ieder geval dat wat er het dichtst bij kwam, wordt gerealiseerd omdat de goden uw zaken gunstig gezind zijn. Want het is niet te geloven wat voor genoegen ik beleefde aan een gerucht dat onlangs hier de ronde deed. Maar dit genoegen kreeg meer zekerheid en werd versterkt door brieven^2. van vrienden die berichtten dat u zonder veel strijd en bloedvergieten de koninkrijken Hongarije en Bohemen aan uw heerschappij hebt onderworpen.

Want ik ben niet erg gesteld op triomftochten van de Romeinen, die als luisterrijker golden wanneer men berichtte dat er grotere aantallen vijanden waren gedood, meer steden en dorpen in brand waren gestoken en meer mensen kinderloos, wees en weduwe waren geworden en naarmate men ten slotte een grotere menigte krijgsgevangenen en gewonden meesleepte, wat een afschuwelijk schouwspel opleverde, alsof het feit dat ze verpletterend waren verslagen niet voldoende was, wanneer hun de nederlaag niet kwalijk werd genomen. Geen overwinning kan glansrijker zijn dan een die, voor zover dat mogelijk is, de ondergang van heel weinig mensen tot gevolg heeft en hemelsbreed verschilt van wat de Grieken een Cadmusoverwinning^3. noemen, een overwinning waarmee de overwinnaar meer roem vergaart voor zijn wijsheid en zelfbeheersing dan voor zijn dapperheid of ook geluk. Want

1. Erasmus schreef deze brief om toestemming te krijgen zich in Freiburg te vestigen.

2. Bijvoorbeeld brief 2030, p. 222.

3. Adagia 1734.

[p. 41]

het geluk verdient niet veel applaus als het ten koste gaat van het ongeluk van zeer veel mensen. Met hoeveel verliezen wordt soms de verovering van een stadje of een vesting betaald zodat de overwinnaar even diep treurt als de overwonnene! Hoeveel doden heeft de Grieken de inname van Troje gekost? Bij de belegering ervan heeft de pest bijna meer mensen omgebracht dan het zwaard! Maar u hebt het zeer omvangrijke en tegelijk welvarende koninkrijk Hongarije, dat door een ander was bezet en waar door meningsverschillen overal onrust heerste, met een zeer gering verlies aan uw kant en een niet zo groot verlies bij de vijand gered.

Als ik mij niet vergis, staat er over Julius Caesar geschreven:^4. ‘Hij brengt de goden met zich mee naar de strijd.’ Zelf besefte hij ook dat hij geluk had door te zeggen: ‘Ik kwam, zag en overwon.’^5. Met hoeveel meer recht kan over u worden gezegd dat u een vorst bent met de gave van een bijzondere vroomheid en onberispelijke levenswandel, die bijna zonder strijd en uitsluitend door uw komst aan ernstige onlusten in Hongarije een eind hebt gemaakt en na het verdrijven van de bezetter de heerschappij over het grote rijk op u hebt genomen. Wat verdient meer hulde dan deze overwinning waar zo weinig bloed aan kleeft, dat men zelfs de vijanden kan gelukwensen met het feit dat zij zo'n lankmoedige en verstandige overwinnaar zijn tegengekomen? Ik twijfel er niet aan dat alle weldenkenden onder hen verheugd zijn over hun nederlaag. Want soms gebeurt het dat het lijden van een nederlaag het ondergaan van een weldaad is. Wie beseft niet dat een gunstig gezinde God over deze succesvol verlopen gebeurtenissen de leiding heeft gehad? Want van een werkelijk succes is pas dan sprake wanneer de rechtschapenheid, godsdienstigheid en lankmoedigheid van de overwinnaar de gunst van God verdienen. De allerhoogste God belooft in de Heilige Schrift dat hij zijn mensen zal verdedigen die op zijn hulp vertrouwen en niet van de gerechtigheid afwijken. ‘En al wat hij onderneemt,’ zegt hij,^6. ‘gelukt.’ Het is een schitterende belofte, maar zij is afkomstig van hem die niet kan liegen omdat hij alles vermag.^7. Zelfs zaken die hoogst rampzalig lijken, lopen onder zijn auspiciën voor ons immers gunstig af. Wanneer daarentegen verdorven mensen denken dat bepaalde gebeurtenissen door de gunstige wind van het toeval geschieden, is dit geen geluk, maar eerder een hinderlaag van een boze geest die hen als het ware met lokaas tot de ondergang verleidt.

Voor dit grote succes van u, illustere koning Ferdinand, brengen wij daar-

4. Ovidius, Metamorfosen 13, 82; Erasmus vergist zich, de woorden slaan op Hector.

5. Suetonius, Caesar 37.

6. Psalm 1:3.

7. Vgl. Hebreeën 6:18 en Matteüs 19:26.

[p. 42]

om allereerst God, de machtigste van de koningen, dank. Vervolgens wensen wij u geluk met uw vroomheid, wijsheid, zelfbeheersing en lankmoedigheid en twijfelen wij er niet aan dat u bij andere gebeurtenissen op dezelfde voorspoed kunt rekenen of zelfs grotere, als u - waar ik alle vertrouwen in heb - uw talenten die u bij God geliefd maken standvastig behoudt. Niet alleen u feliciteer ik, maar vooral uw koninkrijk. Het was ten onder gegaan als het niet van Godswege u, even vroom als machtig vorst, had ontvangen. Want u wilde vanwege uw edelmoedigheid en kon vanwege uw macht de hoge golven van de onlusten tot bedaren brengen.

U ziet, koning Ferdinand, hoe zwaar de last van de koninkrijken is die op uw schouders drukt en hoeveel zwaardere lasten u te wachten staan. U ziet de zeer gevaarlijke woelingen van deze tijden. Bij zulke stormachtige gebeurtenissen is een stuurman nodig die bijzonder veel kennis van zaken heeft en waakzaam blijft. Uw gaven en de aanvang van uw heerschappij beloven dat u zich als zo iemand zult laten zien. Met hoeveel verdriet hebben wij gezien dat de twee belangrijkste heersers ter wereld^8. al zoveel jaren elkaars vijanden zijn! En onder het voorwendsel van het evangelie schieten intussen verderfelijke partijen als schadelijk onkruid van dag tot dag meer wortel en veroveren zij bijna de hele wereld. Als ik enig inzicht heb in menselijke aangelegenheden, denk ik dat dit alleen al voor de vorsten een voldoende zwaarwegende reden is om hoe dan ook na het bijleggen van hun meningsverschillen een verdrag te sluiten teneinde met gemeenschappelijke plannen en gezamenlijk gezag het christendom dat overal zo verscheurd is in een goede staat terug te brengen. Zolang vorsten op deze wijze oorlog voeren, bisschoppen slapen, priesters slechts hardnekkig aan wat ze hebben vasthouden, monniken zich over hun macht druk maken en theologen met artikelen en onbeduidende geschriften strijd voeren en zolang het volk de vrijheid heeft te geloven en te doen wat het wil, zie ik aan de ellende geen einde komen. Het enige dat we kunnen doen is God bidden dat hij ons eens de zonden waardoor wij deze ellende hebben verdiend, vergeeft en zowel aan koningen en als aan kerkleiders die plannen bezorgt die voor ons in vrede en eendracht ware vroomheid terugbrengen.

Ik heb uitvoeriger geschreven dan ik van plan was of dan uw bezigheden toelaten. Maar u met uw zachtmoedigheid zult het goedkeuren; een diepe genegenheid kent geen maat. Een late gelukwens - ik weet het - wordt meestal als een verontschuldiging aangevoerd als het niet mogelijk is zijn gevoelens onmiddellijk kenbaar te maken.^9. Dit was de eerste koerier die ik

8. Karel v en Frans i.

9. In de tekst dient abest in plaats van adest te worden gelezen; vgl. Cicero, Ad familiares 2, 7, 1.

[p. 43]

had om u wat ik wilde veilig te schrijven. Moge de Heer Jezus uwe illustere majesteit tot algemeen welzijn van de wereld tot steeds groter aanzien begunstigen.

Bazel, 27 januari 1529