De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

[p. 340]

1908 Van Juan Maldonado
Burgos, 29 november 1527

Een hartelijke groet. Ik schreef u, Erasmus van Rotterdam, sieraad van deze tijd, in september 1526, misschien uitvoeriger dan gepast was, aangezien u zich altijd zo voor de godsdienst inzet, dat het misschien misdadig lijkt u daarbij ook maar even af te leiden. Maar doordat ik al te zeer toegeef aan de bewondering die ik voor u en uw werk heb, ben ik bijna vergeten hoeveel inspanning die zeer verheven arbeid van u vergt. Ik meende u zelfs een plezier te doen als ik over de belangstelling voor u van de kant van de Spanjaarden zou vertellen, als ik de grieven van uw tegenstanders zichtbaar maakte, als ik de oprechtheid van uw medestanders aan het licht bracht, als ik het toneelstuk van die gekapte lieden onthulde. Ik ging ervan uit dat dat afgelopen was en zo maakte ik u misschien minder zorgvuldig bij het afweren van de pijlen die naderhand op u afgeschoten zijn, met een uitzinnigheid als in een tragedie. Maar wie had kunnen denken dat deze komedianten die zo graag vroom willen lijken onverwachts toch nog op een tragedie zouden overgaan, terwijl hun eens en voor al het zwijgen was opgelegd? Ik zal geen uiteenzetting geven over de gang van zaken tijdens de druk bezochte conferentie van zowel vrienden als vijanden van u die onlangs in Valladolid werd gehouden;^1. ik weet dat u van alles op de hoogte bent. Ik las uw brieven aan Valdés, een vurig en succesvol verkondiger van uw lof, en aan Virués, een vroom man en een theoloog naar uw hart; die brieven impliceren dat u volledig op de hoogte bent en al bliksemschichten gereedmaakt tegen die wrede giganten die u uit de hemel probeerden te stoten.

Eén ding moet ik u echter vertellen. Na beëindiging van de conferentie die georganiseerd was om u aan te vallen, stapte ik op iemand van de dominicaanse orde af, beslist een geleerd man, iemand op wie de partij van uw rivalen bij uitstek leunde.^2. Er was enig contact tussen ons geweest op wetenschappelijk gebied en vaak had uw werk bij ons allebei bewondering opgewekt. Ik vroeg of het soms waar was wat ik hoorde, dat hij uw felste tegenstander was geweest tijdens de conferentie en de monniken hun hoop voornamelijk op hem hadden gevestigd, en of hij u een waarachtig christen vond of niet. Hij begon eromheen te draaien en in bewoordingen die voor meerdere uitleg vatbaar waren toe te geven dat u een waarachtige aanhanger van de algemene christelijke kerk was en dat mensen die een ander geluid laten horen het bij het verkeerde eind hebben. Wel zouden er passages in uw werken voorkomen die naar zijn stellige overtuiging geschrapt moesten worden; want

1. Zie brief 1814, noot 9.

2. Dit is waarschijnlijk Francisco de Vitoria.

[p. 341]

dat was mogelijk zonder dat het iets aan uw glorie zou afdoen. Meteen noemde hij een paar passages waar u weliswaar iets zei wat waar was, maar waar u naar zijn zeggen toch een handvat gaf voor twijfel aan de kern van het christendom. Ik laat de uitvoerige woordenwisseling die we hierover hadden weg. Toen we uiteindelijk afscheid namen, verzekerde hij mij dat als er tien regels uit uw boeken gehaald werden, al het overige heilzaam voor de christenheid zou zijn. Bij het weggaan liep hij mensen uit de stad tegen het lijf die geheel aan de kant van de monniken stonden, omdat ze uw werk niet hadden gelezen. Ten overstaan van deze mensen verwierp hij geen tien regels, maar oordeelde hij dat uw complete werken voor niets anders dan het vuur deugden. Ik kwam er korte tijd later achter dat hij hetzelfde had gedaan in het bijzijn van een paar nieuwsgierige nonnen en andere vooraanstaande vrouwen, die (zoals dat hier meestal gaat) hun echtgenoten de wet voorschrijven waar het om vroomheid gaat.

Ik vertel dit om duidelijk te maken dat de verstandigsten onder uw rivalen eerder door mentale zwakte - ze willen namelijk hun gemeenschappelijke zaak niet opgeven - dan met goed overleg u en uw werk aanvallen en zich druk maken. Ze weten heel goed hoe nuttig uw pennenvruchten zijn voor de christenheid; toch hebben ze er moeite mee een zo veelomvattende alleenheerschappij op te geven, want ze hebben geen enkele hoop dat ze die kunnen behouden als uw boeken gespaard blijven. Daarom draaien ze er tegenover mensen die uw werk zonder vooroordelen lazen omheen, huichelen ze, wringen ze zich in allerlei bochten en zijn ze tevreden als ze tenminste bij één punt uit die hele berg kunnen aantonen dat hun tirades wel degelijk van vroomheid getuigden. Maar komen ze toevallig een paar onontwikkelde mensen die geen Latijn kennen tegen, dan halen ze hun gif tevoorschijn, dan laten ze hun ware aard zien.

Valdés beweerde en Virués bevestigde, dat u in een brief bij een opsomming van personen aan wie u iets schreef, ook mij noemde.^3. In elk geval is mij geen brief van u overhandigd. Als u die schreef, vind ik het bijzonder ergerlijk dat hij niet werd bezorgd, omdat het lot mij slecht gezind was of de boden onzorgvuldig waren, of liever de personen aan wie u de bundeltjes zond. Als u mij niet schreef, hoef ik geen antwoord. Ik wil liever dat u die kostbare uren aan gewijde studie besteedt, dan dat u zich laat afleiden door iets wat u oponthoud bezorgt, zonder dat het uw werk ten goede komt. Ik ben tevreden als ik op enigerlei wijze te weten kom dat mijn brief is aangekomen. Het zal voldoende zijn als u in een hoekje van uw brieven aan Valdés of Virués, die goede vrienden van me zijn, de ontvangst van die van mij bevestigt, of als u alleen maar de groeten doet.

3. Zie brief 1805.

[p. 342]

Er zijn in Burgos zeer velen die u een warm hart toedragen, maar bovenal Diego Osorio, een patriciër van hoge geboorte. Hij heeft grote bewondering voor uw werken en is stellig van mening dat uw zaak een gemeenschappelijke zaak van alle christenen is. Daarom blijft hij dagelijks tegenover de aartsbisschoppen van Toledo en Sevilla^4. zijn misnoegen uiten en klagen over het feit dat zij gehoor gaven aan uw vijanden. U werd, zo zegt hij, voor het oog van heel Spanje bij afwezigheid aangeklaagd en gedwongen via vrienden uw zaak te bepleiten. Evenzo zouden zij nu hun best moeten doen om de hele wereld te laten weten dat uw tegenstanders een vergeefse strijd voerden met haat als drijfveer, en dat ze uiteindelijk op grond van het getuigenis van de waarheid schuldig werden bevonden en hun verdiende straf kregen. Op die manier zouden oprechte en gelovige christenen gewaarschuwd worden dat uiterlijk en mantel niet altijd te vertrouwen zijn. Hij laat u dan ook groeten. Hij durft niet te schrijven, omdat hij altijd zegt dat er in deze tijd geen pen zo welversneden is, dat ze niet bij vergelijking met de uwe meteen saai en vervelend wordt. Hij is eerder een vroom en rechtvaardig mens dan iemand die uit gunstbejag handelt en op ijdele glorie uit is.

Het ga u goed. Burgos, 29 november 1527

Uw dienstwillige Juan Maldonado van Burgos

Aan de voortreffelijke leraar in de christelijke filosofie, Desiderius Erasmus van Rotterdam

4. Alonso de Fonseca en Alonso Manrique de Lara.