De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1903 Aan [Gervasius Wain]
[Bazel, ca. 12 november 1527]

Waarschijnlijk maakte de losse bladzijde met het onderstaande fragment deel uit van een brief aan Gervasius Wain. Uit brief 1922 blijkt dat Erasmus hem rond deze tijd schreef.

Lee is bijzonder succesvol in Spanje en voltooit het laatste bedrijf van het toneelstuk dat hij ooit in Leuven was begonnen. Ongetwijfeld heeft hij ook in Parijs vol ijver zijn rol gespeeld samen met de Béda-kliek,^1. ook al lukte het nog niet hem op heterdaad te betrappen. Ik weet heel zeker wat hij in Spanje heeft gedaan, omdat brieven van verschillende serieuze mensen hetzelfde vertellen. De feiten spreken trouwens voor zich. Het is hetzelfde verhaal, het is dezelfde vertoning als destijds in Brabant. Eerst besprak hij zijn kleingeestige vitterijen in het geheim met mensen die in zulke mysteriën zijn ingewijd, vooral slechte monniken. Nu zal hij huichelen dat hij door de keizer-

1. Het Latijn heeft ‘cum Betaceis’ (het Latijnse woord betaceus betekent ‘biet’).

[p. 328]

lijke wet werd tegengehouden.^2. Maar intussen wordt dat vervloekte boek door de monniken en vooral de bedeltirannen gelezen. Welnu, de eerste aanval op Erasmus werd uitgevoerd door een zekere dominicaan,^3. biechtvader van de keizer,^4. geacht om zijn reputatie van heiligheid. De voornaamste hovelingen en de keizer wisten hem met hun gezag min of meer te beteugelen. De stroom onrust, die door deze rots was tegengehouden, brak met groter hevigheid in Salamanca los door toedoen van de barrevoetse franciscanen. De kwestie werd publiekelijk besproken, wat veel ophef veroorzaakte, zodat de aartsbisschoppen en voornaamste hovelingen het tumult slechts met moeite wisten te beteugelen. Ten slotte brak dezelfde ziekte in Burgos uit, door toedoen van een dominicaan met de veelbelovende naam Pedro de Vitoria. Hier lachten ze vorsten die hen wilden tegenhouden in hun gezicht uit en begonnen ze te roepen: ‘Men moet God meer gehoorzamen dan de mensen.^5. Het is gedaan met het christendom als de mensen de boeken van Erasmus lezen.’

Aangezien een edict hun de mogelijkheid ontnam om tijdens preken tegen mij tekeer te gaan, gingen ze naar Alonso Manrique, de aartsbisschop van Sevilla, die de hoogste positie heeft als het gaat om onderzoek naar geloofskwesties. Er was een hoop geschreeuw, waarna de aartsbisschop hun verbood op welke wijze dan ook tegen mij tekeer te gaan; ze moesten punten aandragen die door geleerden onderzocht zouden worden. Er werd een dag vastgesteld, alles ging volgens de procedure.^6. Hier kwam het boek van Lee hun goed van pas. Want die dikbuiken zouden nooit al die boeken gelezen hebben. Dit gebeurde met de bedoeling dat het wettelijk gezag hun, wat mijn boeken betreft, voor altijd het zwijgen op zou leggen. Het is met de mensheid zover gekomen dat de machtigste vorsten bang zijn voor mensen die voor de wereld gestorven zijn,^7. en dat zij die prat gaan op de gelofte van gehoorzaamheid zich zelfs niet naar menselijke wetten willen voegen. Brieven van geleerden getuigen ervan hoeveel steun ik van weldenkende mensen krijg bij de behandeling van deze zaak. Ik ben alleen bang dat er naar aanleiding hiervan opnieuw enigerlei tumult in Spanje ontstaat. Dat wil ik beslist niet; ik verkies de nederlaag boven zo'n overwinning.

2. Erasmus veronderstelde dat Lee een tweede boek had geschreven, dat hij niet wilde publiceren (vgl. brief 1902, noot 8). Lee kon zich beroepen op het verbod waarmee de keizer de Leuvense theologen het zwijgen had opgelegd (zie brief 1643).

3. Erasmus gebruikt ter verhulling het Griekse woord Kyriakos.

4. Garcia de Loaysa.

5. Handelingen 5:29.

6. 27 juni 1527, zie brief 1814, noot 9.

7. Vgl. Kolossenzen 2:20; 3:3.