De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1881 Van Christophorus Pistorius
Ansbach, 25 september 1527

Christophorus Pistorius groet Desiderius Erasmus van Rotterdam, rechtzinnig theoloog, groot voorvechter van de algemene christelijke kerk, zeer hartelijk

Ik weet best wel, zeer geleerde Erasmus, hoe verschrikkelijk druk u het voortdurend hebt en dat u zich altijd juist met dingen bezighoudt die belangrijk zijn voor de verdere ontwikkeling van de studie van de literatuur en de heilige theologie. Dat betekent dat degene die u tijdens zulk gewichtig en vroom werk brutaalweg durft te storen, terecht doorgaat voor iemand die geen greintje wellevendheid kent. Dat nu is precies wat ik, onbeduidend persoon, die geen enkele bekendheid geniet vanwege hoge afkomst, uitzonderlijke geleerdheid of welke verdienste dan ook, goedschiks of kwaadschiks gedwongen word op dit moment te doen. U moet me de ergernis vergeven, want u gaf de aanleiding om te schrijven.

Toen ik immers kort geleden het tweede boek van de Hyperaspistes^1. aan het lezen was, kwam er juist iemand langs die hier bij ons in hoog aanzien staat om zijn illustere geboorte, iemand die een groot bewonderaar van geleerden en vooral van Erasmus is.^2. Na de gebruikelijke begroeting vroeg hij onmiddellijk wat ik voor een nieuw boek aan het lezen was. ‘De Hyperaspistes van Erasmus van Rotterdam’, zei ik. Vervolgens vroeg hij waar het over ging. Ik zei: ‘Over de vrije wil van de mens, op welke manier en in hoeverre de mens de macht over zichzelf heeft’. Ten slotte vroeg hij nog of u ook op die Lutherse paradox inging, dat God de aanstichter is van het goede en het kwade. Ik vroeg hem aandachtig te luisteren. Ik citeerde wat u daarbij in uw boek aan de hand van Paulus naar voren brengt. Daar was hij buitengewoon

1. Zie brief 1880, noot 3.

2. Misschien Georg van Brandenburg-Ansbach, oom van Albrecht (ii) van Brandenburg-Ansbach, de vijfjarige leerling van Pistorius (zie het slot van de brief). Georg trad op als voogd van Albrecht na de dood van diens vader Casimir op 21 september 1527, kort voordat deze brief is geschreven.

[p. 256]

enthousiast over. Hij bracht Erasmus eeuwige dank dat hij dat probleem zo goed had opgelost, en hij voegde er nog aan toe dat hij nooit heeft kunnen geloven dat God zo onbillijk, zo wreed is dat Hij met een plaag datgene in de mens bestraft waartoe Hij de ongelukkige zelf aanzet en wat Hij hem regelrecht dwingt te doen.

Hij kwam een paar dagen later weer langs en vertelde dat er juist iemand was die naar Bazel ging. Hij gaf mij opdracht de zeer geleerde Erasmus (zoals ze u hier noemen) over het eucharistisch gebed te schrijven, dat meestal de canon van de Heilige Mis wordt genoemd. Ik beloofde dat te doen. Nu het immers, grote Erasmus, in deze verdorven tijden iedereen vrijstaat in het huis van de levende God, dat een stut van de waarheid is,^3. te doen, te schrijven en te leven zoals hij wil, ontbreekt het niet aan lieden die ook de mis, vooral wegens dat gebed, in alle opzichten afkeurenswaardig en zelfs al bijna achterhaald vinden. Welke argumenten ze gebruiken om hun zaak te bepleiten, is hun zaak en u weet daar alles van.

Naast andere kwesties die hier voor veel onrust onder de vromen zorgen (na de paradox^3a. over Gods almacht - dat God zowel het goede als het kwade in de mens teweegbrengt -, waarvan u nu met behulp van de Heilige Schrift de onwaarheid hebt aangetoond, met instemming van iedereen die een enigszins zuiver oordeel heeft) is vooral dit een punt waar veel mensen mee zitten: of de mis inderdaad iets zo verfoeilijks is als sommige lieden beweren. Wiens oordeel verdient in deze kwestie meer aandacht dan dat van Erasmus? We kennen zijn heldere verstand, we hebben ontzag voor zijn goddelijke welsprekendheid, we bewonderen zijn uitzonderlijke geleerdheid, we aanbidden zijn geestdrift en oordeelsvermogen. Dat is, om het nu maar eerlijk tegen u te zeggen, de reden waarom ik de taak op me heb genomen om u te schrijven. Ontfutsel daarom, zeer geleerde Erasmus, als u het niet erg vindt, een klein beetje tijd aan uw werkzaamheden en wees zo goed ons terug te schrijven hoe u over de canon denkt. Het is geen onbesuisdheid dat ik naar de pen grijp en dit van u vraag. Wees zo goed dit te doen; ik smeek het u bij Christus, het dierbaarste wat er voor u kan zijn.

Met hoeveel verlangen kijken we allemaal uit naar uw boek over de theorie van het preken!^4. Want er zijn bijna geen woorden voor wat een grootse, schitterende, verheven dingen we van dat boek verwachten. U zult deze generatie laten zien wat het ware geloof in Christus Jezus is, wat echt werken zijn die ons bij Hem geliefd maken en die Hij van ons verwacht.

3. 1 Timoteüs 3:15.

3a. Pistorius hervat hier de paradox uit de tweede alinea

4. Erasmus' Ecclesiastes sive de ratione concionandi zou in 1535 verschijnen.

[p. 257]

Over de kwestie van de eucharistie vond ik, behalve één brief en een pamflet met de titel De trucs doorgeprikt,^5. niets van uw hand. Als u meer publiceerde, hoeft u het alleen maar met een enkel woord aan te geven. Moge de grote en almachtige Christus Uwe Excellentie altijd voor zijn kerk behoeden en bewaren. Onze vorst Albrecht, markgraaf van Brandenburg, wiens leraar ik ben, groet u. Het ga u goed.

Ansbach, 25 september 1527

Aan Desiderius Erasmus van Rotterdam, rechtzinnig theoloog, voorvechter van Christus' kerk, zijn altijd geëerde meester

5. De bedoelde brief is waarschijnlijk nr. 1708; het pamflet is Detectio praestigiarum (Bazel, 1526). Zie brief 1804, noot 22.