De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1878 Van Hendrik VIII
Otford, 18 september [1527]

Hendrik, koning van Engeland, groet Erasmus van Rotterdam

Wegens die onvergelijkelijke geestelijke gaven van u hebben wij u altijd ten zeerste bewonderd en u ook gesteund en met welwillendheid bejegend. Daarom waren wij zeer misnoegd over wat de aartsbisschop van Canterbury ons niet zo lang geleden over de hardheid van uw lot vertelde. Hij zei namelijk dat enkele volkomen respectloze lieden, gezworen vijanden van de christelijke godsdienst, met zo ongelofelijke listigheid uw leven belagen, dat u bijna nergens veilig voor hen bent. In onze jonge jaren, toen wij u ontmoet hebben,^1. ontwikkelden wij een meer dan gewone belangstelling voor u. Maar die nam nog dagelijks toe, door de ijver waarmee u probeerde ons onsterfelijk te maken, door boeken uit te geven waarin op zeer eervolle wijze over ons gesproken wordt. Dat hebben wij altijd beschouwd als een overtuigend bewijs van uw grote hoogachting, trouw en genegenheid jegens ons.

Dat vasthoudende en overmoeibare doorzettingsvermogen van u, dat u vastberaden toont bij het verbreiden en verheerlijken van het christelijk geloof (met onschatbaar veel moeite, maar tot geweldig nut en voordeel van het

1. In 1499; zie brief 104.

[p. 248]

christendom), heeft nu evenwel een hoogtepunt bereikt. Daarom is op onze beurt onze genegenheid jegens u zo groot geworden, dat het onmogelijk lijkt dat die nog kan toenemen. Ja, omdat wij zien dat u vrijwel alleen voor deze taak staat, popelen wij van verlangen om u bij een zo vroom en heilig streven naar vermogen te helpen en te beschermen. Ook wijzelf voelen immers reeds enkele jaren ons binnenste hevig gloeien en branden; we worden namelijk door een ongetwijfeld goddelijke geest aangespoord om het geloof in Christus en de godsdienst hun vroegere waardigheid terug te geven.^2. Niets was waarlijk ooit een grotere wens van ons dan al onze moeite en ijver en al wat wij in enig opzicht vermogen dankzij de genade van Christus, aan wie wij alles te danken hebben, aan te wenden om de goddeloze valse beweringen van de ketters te onderzoeken en teniet te doen, zodat het woord van God zich zuiver en vrij kan verspreiden.^3. Maar de ongunst der tijden - u weet het - en de enorme achteruitgang van het normbesef in aanmerking genomen zal alles nog meer in verval raken. Des te meer betreuren wij uw situatie, of liever in uw persoon de situatie van de christelijke godsdienst, en maken wij ons zorgen over uw veiligheid. Wanneer u uit de weg wordt geruimd, zal de goddeloze duisternis van de ketters zich immers verder over de wereld verspreiden, ja, veel meer verderf zaaien en een wredere heerschappij uitoefenen.

U zult in uw wijsheid zonder moeite kunnen bedenken hoe deze problemen aangepakt moeten worden. In onze ogen is er geen beter middel en plan dan wanneer u Italië en uw eigen Duitsland resoluut de rug toekeert en zou willen uitwijken naar dit rijk hier. Als dit ook u uitkomt en wenselijk lijkt en uw besluit vaststaat, zal uw komst hierheen niet alleen ons zeer welgevallig zijn, maar zullen er ook uitstekende voorwaarden aan verbonden worden, die u zelf ook voldoende genereus en eervol zult vinden. Naar wij ons herinneren placht u te zeggen dat u, moe van water en wegen, Brittannië had uitgekozen als een soort haven voor uw ouderdom, een plaats waar uw leven als het ware tot rust kon komen.^4. Wij bezweren u bij alles wat heilig en vroom is nooit op dit besluit terug te komen. Het genot van uw aangenaam gezelschap en het profijt van uw zeer wijze raad, die wij naar onze stellige over-

2. In 1521 had Hendrik viii van paus Leo x de titel ‘Defender of the Faith’ ontvangen nadat hij in zijn Assertio septem sacramentorum de ideeën van Luther had bestreden.

3. Vgl. 2 Tessalonicenzen 3:1.

4. De formulering is deels ontleend aan Horatius, Oden 2, 6, 5-8.

[p. 249]

tuiging daarna opvolgen,^5. zullen wij als een grote weldaad beschouwen. Voor u betekent het dat er voor veiligheid en rust om te studeren gezorgd zal worden. Ten slotte zal het evangelie van Christus veel beter verdedigd kunnen worden als we ons van beide kanten inspannen en onze krachten bundelen. Voor het geval u zich ongerust maakt over het aantal vrienden: nog afgezien van de groep goede vrienden en grote bewonderaars die u hier altijd al had, zullen wij u zonder problemen de vriendschap bezorgen van de meest vooraanstaande personen uit ons land, die u allang buitengewoon goedgezind zijn. Voor het geval u zich zorgen maakt over uw vrijheid: wij zullen u geen enkele taak opleggen die u verhindert in volle vrijheid ergens, waar u maar wilt, in ons land te wonen. Om kort te gaan, zodra u iets wenst met het oog op rust voor uzelf of voor de studie, zult u onze overduidelijke steun ervaren. Zorg er dan ook voor, zeer geachte Erasmus, dat u op uw beurt aan ons verlangen voldoet. Het ga u goed.

Otford,^6. 18 september

5. In brief 657 aan Hendrik viii (en op vele andere plaatsen) benadrukt Erasmus hoe belangrijk het is dat vorsten zich omringen met wijze mannen.

6. In Otford bevond zich een aartsbisschoppelijk paleis dat William Warham had laten herbouwen. In 1537 kwam het in bezit van Hendrik viii.