De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1843 Van Jacobus Ceratinus
Leuven, 1 juli [1527]

Deze brief is als opdracht opgenomen in Ceratinus' boekje De sono literarum, praesertim Graecarum (Over de klank van de letters, vooral de Griekse), gedrukt in Antwerpen in 1527.

Jacobus Ceratinus groet Desiderius Erasmus van Rotterdam

Onder de vele verschillende gaven die de mens van God ontving en waarmee hij zich onderscheidt van de andere levende wezens, mag het vermogen om te spreken, de taal, niet de laatste plaats krijgen. Haar kracht en bekoring worden duidelijk als we bedenken, hoeveel het enkele geluid van de menselijke stem alle muziek te boven gaat die met blaas-, snaar- of andere instrumenten wordt gemaakt. Hoe groot de afstand daartussen is hebben we pas goed door als we inzien dat dat allemaal, ongeacht hoe verleidelijk het ons gehoor streelt, niets is dan een afschaduwing van het geluid dat onze natuurlijke stem voort-

[p. 143]

brengt. Hoe meer de nabootsing daarop lijkt, hoe volmaakter ze is volgens het aangeboren gevoel; en inderdaad, zelfs zonder dat er enig hulpmiddel wordt toegevoegd, heeft het geluid van de stem zo'n krachtig effect dat het iemand kan bemoedigen, terneerdrukken, aanvuren, tegenhouden, en nu eens met vreugde, dan weer met droefheid, de ene keer met hoop, de andere keer met vrees vervullen; in het algemeen kan het zoveel emoties opwekken als de natuur ons gegeven heeft.

Wat kan, om te beginnen, niet teweeggebracht worden als het stemgeluid dan ook nog volgens een vaste groepering van letters en woorden vrij voortstroomt, maar wel als het ware door gewrichten en ledematen in stukken verdeeld en samengehouden door verbindende spieren? Wat zou - ter voorkoming van geluid zonder inhoud -^1. vervolgens niet teweeggebracht kunnen worden als daar ook nog de gedachte bij komt, die de spraak levend maakt? Want we zouden kunnen zeggen dat woorden de plaats van het lichaam, gedachten de plaats van de ziel innemen. Vandaar die volmaakt melodieuze zang, die volgens het verhaal wilde dieren, bomen, rivieren en de hardste rotsen ontroerde en in verrukking bracht,^2. toen die voor het eerst zijn macht liet gelden. Vandaar die godin Suadela,^3. die gevoelens ombuigt, in het Grieks passender Peitho genoemd,^4. die door Euripides niet zonder reden de koningin van de wereld werd genoemd.^5.

De taal, iets zo goddelijks, wordt bepaald door de uitspraak. Die maakt gebruik van specifieke klanken, waarvan de aard besloten ligt in de letters van het alfabet. Laten we daarom kijken of we door onderzoek een manier kunnen vinden om iets te weten te komen omtrent de aard van elke letter, de kracht ervan, de manier waarop de stem gemoduleerd wordt. Dit is nodig om inzicht te krijgen in de aard van de spraak, die anders verborgen blijft, en bovendien is het leuk om te weten. Immers, zoals een arts de structuur van het menselijk lichaam en de ledematen niet leert kennen zonder de anatomie (zoals dat heet), evenzo kun je niet echt achter de aard van de spraak komen zonder haar te ontleden en eerst de leden stuk voor stuk te bekijken en die vervolgens uit elkaar te halen zodat je de letters overhoudt.

U moet evenwel, uiterst beminnelijke^6. Erasmus, er niet boos om worden

1. Vergilius, Aeneis 10, 640.

2. Een verwijzing naar de mythe van Orpheus.

3. Godin van de overreding.

4. Het is niet duidelijk waarom dit passender zou zijn.

5. Euripides, Hecuba 816. Zie ook Cicero, De oratore 2, 187, en Quintilianus, Institutio oratoria 1, 12, 18.

6. Ceratinus gebruikt een vorm van het Griekse adjectief erasmios, zodat er woordspel ontstaat.

[p. 144]

als ik hier misbruik lijk te maken van de geliefde klank van uw naam als een goed voorteken; vooral omdat ik dit niet doe om (wat je vaak ziet) bescherming voor het boekje af te troggelen, want het verdient zo'n beschermheer niet; of om voor mezelf opnieuw uw goedgunstigheid te verwerven, want uw oude genegenheid zal altijd al te groot voor mij zijn; maar veel minder nog om een gunst te bemachtigen, aangezien u mij meer dan eens een grotere dienst bewees dan ik zou durven wensen. In het algemeen zijn uw verdiensten jegens mij groter dan ik kan aanvaarden. Dit werkje over het alfabet bied ik u, de vorst van het geschreven woord, met geen andere bedoeling aan dan waarmee de bijgelovige maar allerminst ondankbare oudheid haar eerstelingen aan Ceres en Bacchus wijdde, al wist diezelfde oudheid dat zij die niet nodig hadden en vereerde ze hen zelfs als de scheppers en schenkers ervan. Het ga u goed. Leuven, 1 juli