De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1840 Aan Guillaume Budé
[Bazel], 22 juni 1527

Erasmus van Rotterdam groet Guillaume Budé

Wat de beloofde opmerkingen over de Griekse taal betreft,^1. hoewel ik mijn verwachtingen tot de helft heb gereduceerd, zie ik alleen die helft al met verlangen tegemoet. Ik vind dat je moet weten dat we hier commentaren met dezelfde stof als onderwerp ontvingen.^2. Het is me nog niet gelukt ze in te zien. Ze zijn bij Bentinus; hij verzekert me dat ze uitzonderlijk geleerd zijn. Hij wil de naam van de schrijver niet zeggen, maar hij zegt dat het niet Budé is. Kijk of niemand je laden heeft geplunderd, want dat was de eerste gedachte die bij me opkwam. Er ontstond nog een andere discussie. De aanleiding was een boekje van Leonardus de Portis, geloof ik, iemand uit Vicenza, over gewichten en maten, dat zoveel gemeen heeft met jouw De asse, dat het voor iedereen vaststaat dat een van beiden plagiaat heeft gepleegd.^3.

Je schrijft dat je je beledigd voelde door het weinig flatteuze beeld van de Fransen. Niets was ooit zo'n volslagen verrassing voor me. Ik ben gewoonlijk tegenover alle landen een blanco liniaal, zoals ze dat uitdrukken.^4. Als er dan toch een land is waartoe ik me meer aangetrokken voel, dan is het Frankrijk. Dat heeft mij meer dan eens een slechte naam bezorgd, zowel bij mijn landgenoten als bij de Engelsen; vooral toen jullie op slechte voet stonden met Julius, terwijl de Britten het voor de paus opnamen.^5. Lees de Panegyricus

1. Zie brief 1812, waarop deze brief het antwoord is.

2. Misschien het Griekse lexicon van Guarino Favorino, dat in 1523 was verschenen en in 1525 herdrukt.

3. Het boek van Leonardus de Portis (De sesterio, pecuniis, ponderibus et mensuris antiquis libri duo), dat mogelijk al in 1511 was geschreven, werd in 1520 (?) in Venetië gedrukt. Budé's De asse et partibus eius, over hetzelfde onderwerp, was in 1515 verschenen. Volgens Adagia 4116 zou Janus Lascaris in deze kwestie bemiddeld hebben.

4. Adagia 488.

5. Engeland maakte deel uit van de Heilige Liga tegen Frankrijk (1511-1513).

[p. 134]

waarmee ik onze vorst Filips bij zijn terugkeer uit Spanje gelukwenste.^6. Toch lijkt dit eerder een natuurlijke neiging dan een weloverwogen oordeel. Geen enkel land had mij immers zo weinig te bieden als Frankrijk, als je de overvloedige welwillendheid van mijn vrienden buiten beschouwing laat.

In mijn voorwoord bij de Brief aan de Galaten zou ik de Fransen aanvallen. Dat dit niet de bedoeling was, blijkt uit het feit dat ik het beknopter houd en mij milder uitdruk dan Hieronymus. Het citaat diende om aan te geven wat het bijzondere van deze brief was. Verder heb ik anoêtoi (zonder verstand), wat men bij ons met insensati vertaalde, met een milder woord weergegeven.^7. Ik had werkelijk niet verwacht dat een Fransman zich hierdoor gekwetst zou voelen, en jij, van jongs af aan bezig met filosofie, hoort al helemaal vrij te zijn van dit soort banale sentimenten. En al werd er iets onvriendelijks over de Galliërs van nu gezegd, welk land krijgt er niet in een of ander spreekwoord van langs? Pindarus en Plutarchus schepten kennelijk zelfs genoegen in het spreekwoord ‘een Boeotisch zwijn’,^8. ondanks het feit dat ze allebei Boeotiërs waren. Het is nu, geloof ik, zo'n zestienhonderd jaar geleden dat de Galliërs naar Klein-Azië trokken en Galatië ontstond; ook is niet zeker uit welk deel van het Gallische gebied ze kwamen. Als er iets onaardigs over de Galliërs van toen werd gezegd, zou dat dan op heel Gallië slaan, dat zich over zo'n groot gebied uitstrekt? Staan niet ook nu de bewoners van Normandië, Maine, Bretagne en Picardië bij jullie overal slecht bekend? Denk je soms dat de huidige inwoners van Rome de nakomelingen van de oude Romeinen zijn? Ik denk dat het eerder Gothen en Vandalen zijn; door zo'n stortvloed van invallen raakte alles vermengd. Is er iemand die gelooft dat een onaardige opmerking die vroeger over de Galliërs is gemaakt, op de Galliërs van deze tijd slaat? Als je dit onvoldoende rechtvaardiging vindt, neem in elk geval dit op mijn woord van me aan, dat niets minder in mijn bedoeling lag dan de Franse natie aan te vallen. De rest mag je opvatten zoals je wilt. Maar het verbaast me ten zeerste dat je je hier in alle ernst boos over maakt. Al zou ik elders steken onder water geven of een Momus zijn, hier was dat in elk geval niet zo.

6. In een gedeelte van de Panegyricus wordt de ontvangst van Filips de Schone in een aantal Franse steden beschreven tijdens de heenreis naar Spanje.

7. Galaten 3:1. De Vulgaat heeft de vertaling insensati. Erasmus vertaalde met ‘stulti’ (dwaas).

8. Adagia 906, als aanduiding van een onontwikkeld en lomp persoon. In de uitleg bij het adagium citeert Erasmus Pindarus (fragment 83 Maehler) en Plutarchus (Moralia 995 E).

[p. 135]

Je herinnert mij eraan wat je allemaal voor me hebt gedaan, vooral toen je probeerde mij hiervandaan te krijgen. Wat dat betreft

zal ik nooit beweren, Budé, dat de lange lijst
met gunstbewijzen die je me kunt voorhouden niet klopt,
en ik zal met plezier aan jou als vriend terugdenken.^9.

Maar het lag nooit in mijn bedoeling naar Frankrijk te verhuizen. Als dat wel zo was geweest, was ik akkoord gegaan met het aanbod dat Étienne Poncher mij meer dan eens persoonlijk heeft gedaan, dat voordeliger voor mij was dan wanneer de koning mij het ambt van thesaurier had gegeven.^10. Of jij die taak^11. voor jezelf opeiste, weet ik niet. In elk geval was ik al volledig op de hoogte van het voornemen van de koning voordat je mij een woord had geschreven.^12.

Ik weet niet over wat voor geveinsde terughoudendheid je het hebt. Als dat een keer het geval was, heeft niemand er schade door ondervonden. Ik gaf duidelijk aan hoe ik erover dacht, maar ik vond geen geloof. Een verhuizing naar een ander land leverde mij geen voordeel op, wel was het een eer door zo'n machtige koning uitgenodigd te worden. Nog een laatste punt: ik zou niet willen dat Budé's energie verspild werd aan dit soort triviale zaken, hoeveel indruk die ook maken op het gros van de mensen.

Ik ben niet zo wisselvallig dat ik om praatjes van willekeurige lieden mijn houding tegenover zulke vrienden verander. Ik weet hoe onbetrouwbaar sommigen zijn, hoe jaloers anderen zijn, die er niet tegen kunnen als mensen op één lijn zitten. Er is er één^13. die jijzelf, als ik zijn naam zou zeggen, een onbevooroordeeld en oprecht man zou noemen. Hij hoorde dat jij tijdens een feestmaal aan het hof, terwijl een heleboel mensen meeluisterden, duidelijk blijk gaf van je ontevredenheid over mij. Je miste bij mij standvastigheid bij het onderhouden van vriendschappen. Maar dat waren niet de woorden van een vijand, maar van een vriend die zijn beklag doet. Ik meen trouwens dat ik mij, zo iets, dan toch wel dit als verdienste mag aanrekenen, dat er bijna niemand anders is die met zoveel volharding vasthoudt aan een eenmaal gesloten vriendschap - iets waardoor ik heel wat keren het schip ben ingegaan.

9. Vgl. Vergilius, Aeneis 4, 333-335, waar Aeneas zich tot Dido richt.

10. Thesaurier van Tours; zie brief 1434.

11. Namelijk om Erasmus te schrijven, vgl. brief 1812.

12. Budé schreef Erasmus op 5 februari 1517, Guillaume Cop deed dat een dag later (brieven 522 en 523). Voordat de brieven aankwamen had Poncher Erasmus al persoonlijk benaderd in Brussel (zie brief 534).

13. Misschien Gervasius Wain of Jacques Toussain.

[p. 136]

Je toespeling op praalhanzerij begrijp ik niet echt, behalve dat ik vermoed dat er een boekje uit Italië kwam dat de lof verkondigt van een ‘pochende soldaat’.^14. Wij hebben niets in die trant ontvangen. Wel kregen we hier een boekje van Sannazaro, iemand uit Napels, dat enorm opgesierd was met het getuigenis van twee pausen maar nog meer met dat van kardinaal Egidio da Viterbo.^15. Daar herkende ik de stijl van een praalhans. Georg Sauermann, een uitzonderlijk getalenteerde jongeman, was van plan iets te publiceren. Alberto van Carpi^16. (want hij staat aan het hoofd van dat genootschap) schrapte alles wat tot lof van Erasmus was toegevoegd. Ik reken het Alberto niet aan, maar die ene man die niet duldt dat iemand, god of mens, geprezen wordt behalve hijzelf.^17. Want ik hoor dat Alberto hem geweldig vindt.

Wat Longueil betreft, het verbaast me dat hij van jouw vriendschap kon afzien. Maar hij maakte best veel naam: hij stierf als een ciceroniaan. Toch worden de pennenvruchten van die ciceroniaan door niet veel mensen gelezen; mijn Bataafse schrijfsels worden door niemand niet gelezen.

Wat ik schreef over het wegnemen van verdenking, was vooral omwille van de algemene studie. Ik zou het heel fijn vinden als je het zou doen, maar als er iets is wat je ervan weerhoudt, dan laat je het achterwege - even goede vrienden! Dit alles met moeite, gekweld door vreselijke kiespijn.

Het ga je goed. 22 juni 1527

14. Vgl. de titel van Plautus' komedie (Miles gloriosus).

15. Jacopo Sannazaro, De partu virginis (Napels, 1526). Erasmus doelt op de tweede uitgave (Rome, 1526), met breven van Leo x en Clemens vii en een brief van Egidio da Viterbo.

16. Alberto Pio.

17. Bedoeld is Girolamo Aleandro.