De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1837 Van Maarten Lips
Leuven, 17 juni 1527

Een groet. Ik kan niet zeggen hoe blij je mij maakte met de brief waarin je laat weten dat het veilig en wel aangekomen is wat ik rond Sint-Maarten 1526 aan Goclenius had overhandigd.^1. Want ik dacht dat het verloren gegaan was, omdat je de ontvangst niet bevestigde. Mijn bezorgdheid was des te groter, omdat die bladzijden me meer moeite hadden gekost dan gewoonlijk vanwege mijn verhuizing.^2. Nu dan, dit blad met verbeteringen bij Augustinus'

1. Dit waren aantekeningen van Lips bij Augustinus. Lips werkte mee aan de uitgave van Augustinus die in 1528-1529 bij Froben in Bazel zou verschijnen.

2. Lips was overgeplaatst van Sint-Maartensdal in Leuven naar een augustijner nonnenklooster in Lens-Saint-Remy.

[p. 121]

boek tegen Fortunatus^3. mocht je niet zonder een paar regels van mij ontvangen en daarom besloot ik het bij deze brief te voegen. Ik ga graag akkoord met wat je over de uitgave van Augustinus schrijft; het voorstel dat je doet is wat mij betreft prima.^4. Als Augustinus maar verschijnt, maak ik me over de rest niet druk. Maar ik zou graag naar waarheid willen weten of eraan gewerkt wordt; ik zou je wellicht een paar dingen kunnen schrijven die van enig belang zijn. Hoe vriendelijk van je dat je me aanspoort om juist ook bij vrijmoedige opmerkingen mijn onkreukbaarheid te bewaren! Moge Jezus Christus dit vergunnen.

Mijn gezondheid liet dit jaar te wensen over; ik hoop dat er verbetering zal optreden. Winghe^5. (die jij Winantius noemt) houdt zich, naar ik hoor en zie, metterdaad min of meer gedeisd, maar niet met zijn hart. Rochus, de subprior, denkt hetzelfde over jou en je werken als altijd. Hij zegt dat ze schadelijk zijn, tot verderf leiden, de zwakken doen struikelen en de mensen verleiden tot lutheranisme. Hij zegt dat geen enkel waarachtig vroom mens zich achter jou schaart. Hij heeft een sterk vermoeden en presenteert het bijna als zekerheid dat de brief van de grootkanselier^6. aan de universiteit en de andere brieven door jou bedacht zijn; hij zegt dat het jouw stijl is en dat het amper mogelijk is dat een brief uit Spanje in zo korte tijd hier is. Hij geeft er niets om wat pausen, Mercurino, de keizer en dergelijke personen vinden, want, zegt hij, ze hebben de boeken niet gelezen en kunnen er daarom niet over oordelen. Hij zegt dat hij en vele anderen met hem dagelijks ondervinden hoeveel jongeren zich door jouw boeken van de vroomheid afwenden. Je werpt het hele monnikenwezen omver, zo zegt hij. ‘Inderdaad’, zeg ik dan, ‘het verkeerde monnikenwezen.’ ‘Maar’, zegt hij dan weer, ‘hij beschrijft nergens het ware monnikenwezen of de goede monnik.’ Wat hem betreft, hij zou heel graag willen dat het boek van Winghe werd uitgegeven;^7. volgens zijn zeggen zou het meer losmaken bij vrome mensen dan alle boeken bij elkaar van allen die tot nu toe hun pen tegen jou hebben gescherpt, omdat hij je werk niet weerlegde met zijn eigen woorden of argumenten, maar met de autoriteit van heiligen en met hun uitspraken, en omdat hij een andere methode volgde dan alle anderen. Hij bidt voor je als hij de mis opdraagt; hij hoopt evenwel dat in korte tijd de waarheid geopen-

3. Acta seu disputatio contra Fortunatum Manichaeum.

4. Al eerder was sprake van een honorarium, zie brieven 1473 en 1547.

5. Nicolaas van Winghe, kanunnik van Sint-Maartensdal. Rochus Hyems (zie hierna) was subprior van hetzelfde klooster.

6. Mercurino Gattinara; zie brief 1784a.

7. Dit boek, dat ook aan het slot van de brief ter sprake komt, is niet bekend.

[p. 122]

baard zal worden, die jij (volgens zijn zeggen) op een niet rechtstreekse manier bestrijdt, waardoor je altijd een ontsnappingsmogelijkheid hebt. Je stapelt uitvlucht op uitvlucht en legt je nergens op vast, je verbetert niets ondanks alle terechtwijzingen. Wat moet ik hier nu over zeggen, mijn beste Erasmus? Dit en nog veel meer zegt hij met zoveel zelfvertrouwen en beweert hij zo stellig, alsof hij het allemaal van een heilige engel gehoord heeft. Ik schrijf dit om je lachlust op te wekken.

Over het honorarium dat je me biedt zijn Goclenius en ik het geheel eens, al stemmen de brieven niet met elkaar overeen. In zijn brief staat zes filippen,^8. in die van mij eenvoudigweg zes guldens. Daarom gaf hij zes filippen, die ik geaccepteerd heb, omdat het me door de verhuizing aan enkele dagelijkse benodigdheden ontbreekt en ook omdat ik van plan was de vierde editie te kopen.^9. Mijn broer geeft me nu weinig en met tegenzin, wegens de ruzie die hij met de bewoners van Sint-Maartensdal heeft; want mijn vader stierf zonder testament.^10.

De brief die aan Willem^11. is gericht heb ik hem tegelijk met een van mij gestuurd. Ik weet zeker dat hij blij zal zijn en zich zal verbazen over je vriendelijkheid. Ik heb ook de brief aan Heemstede gezien. Je zegt het maar als je iets wilt! Moet ik daar over uitweiden? Ik hoor bij Erasmus, je weet hoe je vriend Maarten is; ik laat me (ik vertrouw op Christus' genade) niet beïnvloeden door kakelaars en kleingeestige vitters of door de nonnen bij wie ik woon. Ik was een keer bij een college van de minderbroeder Frans van Hasselt,^12. een felle tegenstander van je, naar men zegt. Hij gaf een interpretatie van de woorden van de apostel: ‘Non gloriamur in immensum’ (Wij geven niet zo buitensporig hoog van onszelf op).^13. ‘In het Grieks’, zei hij, ‘staat er ametra, wat grenzeloos of onmetelijk betekent. Evenzo betekent immensum grenzeloos of onmetelijk.’

Ik maakte een register op de vier evangeliën en Handelingen van de apostelen. Het was min of meer op aansporing van Conradus,^14. maar ik weet niet of hij het wat vindt. Ik heb op verschillende plaatsen zitten zwoegen, omdat ik moest beginnen met ‘Over’. Laat ik een voorbeeld geven: ‘Over het koninklijke en tegelijk priesterlijke geslachtsregister van Christus’; ‘Over Jozef, de

8. D.w.z. filippusguldens.

9. Bedoeld is de vierde editie van Erasmus' uitgave van het Nieuwe Testament, die in maart 1527 was verschenen.

10. De vader van Maarten Lips en diens broer Nicolaas was Joost Lips, die blijkbaar niets had nagelaten aan het klooster Sint-Maartensdal.

11. Willem Gheershoven.

12. Frans Titelmans.

13. 2 Korintiërs 10:13.

14. Conradus Goclenius.

[p. 123]

man van de maagd Maria, die overwoog van zijn bruid te scheiden zonder haar schande aan te doen’; ‘Over de engel die hem bevrijdde van zijn onrustige gedachten en zei hoe de zoon die Maria zou baren moest heten’, enzovoort. Je zult misschien zeggen: ‘Waarom ben je zo breedvoerig? Dit was voldoende geweest: Over het geslachtsregister van Christus, Over Jozef, de man van Maria, Over de engel die hem in de droom verscheen, enz.’ Dat was ook voor mij veel makkelijker geweest. Maar ik heb geprobeerd, voor zover dat mogelijk was, een samenvatting te geven van de passage uit het evangelie waarnaar ik in het register verwijs, zodat het register zelf iets van de kern bevat. Het lijkt me een bijna ondoenlijk karwei verder te gaan met de Brieven. Als je wilt, zal ik het je toesturen.

De subprior^15. zegt dat degene die jou het boek van Winghe in handen heeft gespeeld, veroordeeld moet worden wegens diefstal, zoals in de regel van Augustinus staat. In het klooster van Gembloux bevindt zich een handschrift van Hieronymus over Openbaring;^16. degenen die het bekeken hebben, zeggen dat ook de stijl voldoende in de buurt komt van die van Hieronymus. Het ga je goed, mijn beste Erasmus. Doe Froben met heel zijn familie de groeten. In haast, in de kamer van Goclenius, op de zeventiende juni van het jaar 1527.

Maarten Lips van Brussel,

van harte de jouwe

15. Zie boven, noot 5.

16. Het is onduidelijk welke tekst hier wordt bedoeld.