De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

[p. 118]

1836 Van Juan Luis Vives
Brugge, 13 juni 1527

Vives groet zijn leermeester Erasmus

Je schrijft me heel zelden;^1. maar als ik denk aan de enorme hoeveelheid verschillende dingen die op iemand van zo hoge leeftijd en met een zo zwakke gezondheid afkomen, verontschuldig ik je bij mijzelf. En dat niet alleen, ik prijs je zelfs ten zeerste dat je bij het schrijven van brieven vooral degenen overslaat van wie je weet dat ze je beste vrienden zijn en niet om dergelijke papieren plichtplegingen geven: ook zo menen ze genoeg terug te krijgen als jij hun genegenheid schenkt, die ze afleiden uit hun eigen genegenheid voor jou. Ja, ik ben je zelfs dankbaar dat je me onder je voornaamste vrienden rekent; want, heus, alleen op die manier vat ik je stilzwijgen op. Daarom moet je alleen antwoorden wanneer jij er gelegenheid toe hebt en wanneer jij het wilt. Ik zou je alleen dit willen vragen: als je een brief aan Goclenius of Pieter Gillis schrijft, zou je dan een van de twee opdracht willen geven om in een paar woorden over je gezondheid en omstandigheden te vertellen wat ze vermeldenswaardig vinden van wat jij aan hen schrijft?

Ik ontving een brief uit Spanje van Virués,^2. een benedictijn, iemand van wie ik hiervoor zelfs nog nooit had gehoord, maar naar ik opvang en opmaak uit allerlei gesprekken, een zeer geleerd en vroom man, bovendien de grootste bewonderaar van jou die er bestaat. Hij zond me het verslag van de vergadering van één dag in aanwezigheid van de inquisiteur.^3. Ik liet zijn brief en het bewuste verslag voor jou in het Latijn vertalen door mijn secretarissen. Ik doe er ook een brief bij die Maldonado aan een zekere Osorio schreef, in het Latijn, over een ontmoeting tussen Virués en Vitoria;^4. je kunt alles in de brieven zelf lezen. Deze Vitoria heeft een broer, die echter volstrekt niet op hem lijkt: Francisco de Vitoria, eveneens een dominicaan, een in Parijs opgeleid theoloog, iemand die in eigen kring veel aanzien en vertrouwen geniet. Hij heeft meer dan eens jouw zaak verdedigd tegenover het talrijke college van theologen in Parijs. Hij is goed getraind in de bekende beuzelarijen en hield zich al op jonge leeftijd bezig met de literatuur, en met succes. Hij bewondert je, adoreert je, maar bij al zijn scherpzinnigheid is hij tegelijk rustig en misschien ook wat slap van karakter, anders had hij zijn broer er wel

1. Vives had blijkbaar brief 1830 nog niet ontvangen.

2. Alonso Ruiz de Virués.

3. Alonso Manrique de Lara, aartsbisschop van Sevilla.

4. Erasmus zal hierbij aan Pedro de Vitoria hebben gedacht.

[p. 119]

van weerhouden verder te gaan dan redelijk was. Hij had heel wat in Spanje met betrekking tot deze zaken voor elkaar kunnen krijgen, met zijn gezag en reputatie als groot geleerde, waardoor hij invloed heeft op zijn medebroeders en het merendeel van zijn landgenoten.

Ik twijfel er niet aan dat deze Francisco de Vitoria aanwezig was bij de vergadering waarover Virués schrijft, die de dag na Hemelvaartsdag zou plaatsvinden;^5. hij doceert immers in Salamanca waar hij de leerstoel bekleedt die ze daar ‘de eerste’ noemen, voor een waarachtig niet gering salaris. Nog veel minder twijfel ik eraan dat Luis Coronel en Lerma, de abt van Alcalá, waren voorgedragen, en misschien ook Vergara. Zij geven mij goede hoop dat jouw zaak, dat wil zeggen die van de literatuur en de vroomheid, het gaat winnen. Deze mensen zijn immers absoluut integer en grote voorstanders van hogere kennis, en daarom jou zeer welgezind. Hun mening zal van groot gewicht zijn, naar welke kant ze ook neigen; want wat stelt de rest voor vergeleken bij hen? Ook al leg je ze allemaal op één schaal, dan nog zullen die anderen zwaarder wegen. Als ze nu maar eenstemmig jouw kant kiezen, zoals ze naar mijn stellige overtuiging zullen doen!

Volgens mij is al deze ophef ontstaan door de vertaling van jouw Enchiridion;^6. want als dat veelvuldig in de handen van de mensen komt, wat naar verluidt het geval is, zullen de broeders een flink stuk van hun aloude alleenheerschappij moeten inleveren. Misschien is dat al aan het gebeuren, omdat veel mensen duidelijk door het lezen van dat boek de behoefte kregen om kennis te nemen van belangrijke en verheven dingen, die zo lang verborgen gehouden waren. Daar komt bij dat talloze mensen genoeg begonnen te krijgen van die schandalige slavernij, waarmee een bepaalde groep tot in onze tijd het arme volk onder de duim hield. Die slavernij is overal erg, zover als het christendom zich uitstrekt, maar in mijn land zelfs voor slaven of ezels ondraaglijk. De broeders vonden het ontoelaatbaar dat ze van het toppunt van waardigheid, invloed, macht en al die rijkdom naar beneden tuimelden door de lectuur van één boekje; daarom vielen ze de auteur aan.

De kwaal is ernstig door de hebzucht en eerzucht waarmee ze gepaard gaat en ingeworteld omdat ze al zo lang duurt; de medicijnen zijn eveneens zwaar, zoals in dit geval gepast is, en tonen nu hun kracht; er vindt, zoals artsen dat zeggen, een strijd plaats tussen ziekte en gestel. Nooit had ik meer hoop dat mijn Spanje jou zal erkennen en begrijpen. Altijd hebben zich aan dergelijke troebelen en twisten grootse zaken ontworsteld, om dat gewicht en het hoogste aanzien te bereiken. Zo ging het in Frankrijk en Duitsland

5. In brief 1814 noemt Juan de Vergara Hemelvaartsdag zelf als datum (zie aldaar, noot 20).

6. Zie brief 1814, noot 10.

[p. 120]

met de studie. Ik hoop dat Christus eens zal ingrijpen en zich over zijn beklagenswaardige kudde zal ontfermen, zodat ze niet blind blijft ronddolen zonder de weg te weten, langs duizend afgronden meegesleurd door mensen aan wier hoede ze zich had toevertrouwd. Christus gaf een prachtige kans om dat in deze tijd voor elkaar te krijgen, met al deze overwinningen van de keizer, ook op de paus, die krijgsgevangene werd.^7. Ikzelf zag graag dat je de Spaanse aartsbisschop, de groot-inquisiteur, over jouw persoonlijke kwestie schrijft en de keizer over staatszaken en het algemeen belang.^8. Maar over dit en soortgelijke dingen zul jij zelf het beste kunnen beslissen.

Als er een nieuwe druk van mijn Civitas^9. komt - iets waar Franz,^10. een zeer betrouwbaar iemand, het over had -, laat het me dan alsjeblieft weten; ik wil een paar passages uit de commentaar aanpassen en ook wat dingen toevoegen, al zijn het er niet veel. Ik ben eind mei uit Engeland teruggekomen en zal voor 1 oktober weer teruggaan, als Christus het toestaat.

Het ga je goed, geliefde leermeester. Brugge, 13 juni 1527

7. Bij de inname van Rome door keizerlijke troepen op 6 mei 1527 vluchtte Clemens vii naar de Engelenburcht.

8. Vgl. brieven 1864 (aan Alonso Manrique de Lara) en 1873 (aan Karel v).

9. Vives' uitgave van Augustinus' De civitate Dei was in 1522 bij Froben in Bazel verschenen. De tekst (zonder Vives' commentaar) werd opgenomen in de Opera omnia van Augustinus uit 1528-1529. De uitgave met Vives' noten werd herdrukt in 1531 in Parijs.

10. Franz Birckmann.