De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

[p. 14]

1803 Van Leonard Cox
Krakau, 28 maart 1527

Een hartelijke groet. Ik had niet zoveel rente van uw kant verwacht. Ik meende dat het al een ruime winst zou zijn als u zich niet had geërgerd bij het lezen van een brief die zo weinig van geletterdheid blijk geeft. Die had ik waarachtig ook nooit aan u gericht, als onze woiwode^1. me er niet toe gedwongen had. Niet dat ik die taak tegen mijn zin op me nam, maar ik wist heel goed dat het niet voor iedereen is weggelegd Corinthe aan te doen,^2. dat wil zeggen: dat het slechts zeer weinigen gegeven is een brief te schrijven die Erasmus waardig is. Dat zijn alleen de mensen die Jupiter, naar het woord van de dichter,^3. begenadigt en liefheeft. Ik was dan ook liever in de schaduw van mijn eigen omgeving gebleven dan dat ik naar buiten trad en, met de leeuwenhuid aan,^4. met mijn onnozelheden bij sommigen misschien de lachlust, maar bij u beslist irritatie opwekte. Maar ik had geen keus. Het was de opdracht van een belangrijk man wie niemand hier bij ons ooit iets weigert, bovendien een eervolle opdracht, al ging die mijn krachten ver te boven. Verder is het zo dat ik hier openbare colleges in de literatuur geef en me onmogelijk aan de opgelegde taak kon onttrekken. Dus schreef ik een brief, maar - als u mij toestaat het spreekwoord deze draai te geven - als een zwijn aan Minerva,^5. of in elk geval als een minder dan matig ontwikkeld persoon aan een man die verreweg de geleerdste is van iedereen die nu leeft. Ik hoopte alleen maar dat u mij mijn boerse eenvoud niet euvel zou duiden. U keek helemaal niet neer op die boerse eenvoud of liever dat gebrek aan welsprekendheid, integendeel: in uw brief aan Jan Łaski, een in alle opzichten zeer achtenswaardig man en nu een van mijn mecenassen, deed u zelfs het verzoek Cox namens u de groeten te doen. Zeg nu zelf, dit is toch niet anders dan goud voor brons geven?^6. Wat mij betreft zou ik beslist liever één keer genoemd willen worden door Erasmus dan geprezen in de boekdelen, hoe goed gestileerd ook, van alle andere schrijvers bij elkaar. U mag het opvatten zoals u wilt, maar ik beschouw dat als een zeer grote weldaad, zo moge

1. Krzysztof Szydłowiecki, woiwode van Krakau.

2. Adagia 301; vgl. Horatius, Epistulae 1, 17, 36.

3. Vergilius, Aeneis 6, 129-130.

4. Adagia 266.

5. Adagia 40 (‘Een zwijn weet het beter dan Minerva’) of 41 (‘Een zwijn wilde het opnemen tegen Minerva’).

6. Adagia 101; vgl. Homerus, Ilias 6, 234-236, waar Diomedes en Glaucus van wapenrusting ruilen.

[p. 15]

Christus' genade met mij zijn! Vandaar dat er dit keer reden is om dank te betuigen om mijzelf, zoals ik u eerder uit naam van iemand anders bedankte.^7. Maar hier staat uw vriendelijkheid weer niet toe dat u uitbetaald krijgt waar u volledig recht op hebt, daar u immers niets zo krachtig pleegt af te wijzen als lofprijzingen die uzelf betreffen; evenmin ligt het door mijn gebrek aan talent en geleerdheid binnen mijn bereik mijn schulden te vereffenen. Ik zal daarom Sallustius op dit punt navolgen, die liever over Carthago wilde zwijgen dan over de stad te spreken zonder recht te doen aan haar grootsheid.^8. Ook ik wil geen afbreuk doen aan uw uitnemende verdiensten door het tekortschieten van mijn talent.^9. Dit alleen mag ik niet onuitgesproken laten: dat ik door dat vriendelijke gebaar van u zozeer bij u in het krijt sta, dat ik zelfs bij een toename van mijn kapitaal de rekening wel nooit zal kunnen vereffenen. Ik zal er alles aan doen om te voorkomen dat enig mensengeslacht mij ervan kan betichten dat ik niet dankbaar voor zo opmerkelijke goedheid ben geweest.

Maar genoeg hierover. Over de gebeurtenissen hier hebben anderen u waarschijnlijk uitgebreid geschreven; het is in uw omgeving ongetwijfeld al bekend dat de Tartaren verslagen zijn door hertog Konstanty,^10. bevelhebber van het Litouwse leger. Mocht het nieuws u toch nog niet hebben bereikt, zie hier een beschrijving van het hele gebeuren, in het Duits, door Justus Decius, die u zeer toegedaan is.^11. U bent vast en zeker door anderen op de hoogte gebracht hoezeer hij de afgelopen zomer en eigenlijk het hele jaar te kampen had met een slechte gezondheid; maar nu gaat het - de hemel zij dank - van dag tot dag beter met hem. Hij zal u vast en zeker schrijven, als zijn werkelijk zeer drukke werkzaamheden het toelaten.

De parochiepriester van Košice^12. heeft onlangs vrijwillig de proosdij van Eger, goed voor jaarlijks duizend goudstukken, en het aartsdiakonaat van Tarnov, waarvoor hij driehonderd goudstukken per jaar ontving, opgegeven. Hij zou ook het priesterambt in Košice hebben neergelegd, als de inwoners van de stad hem niet met dringende smeekbeden hadden tegengehouden. Hij had immers besloten bij u op bezoek te gaan als hij eenmaal zonder functie zou zijn. Ik weet dat hij dat nog steeds zal doen, mits hij de kans krijgt.

7. Misschien had Cox uit naam van Szydłowiecki bedankt voor de opdracht van de Lingua (1525).

8. Sallustius, Bellum Iugurthinum 19, 2.

9. De formulering is ontleend aan Horatius, Oden 1, 6, 11-12.

10. Konstanty Ostrogski. De veldslag vond plaats op 27 januari 1527.

11. Justus Ludovicus Decius, Sendbrieff von der grossen Schlacht (Krakau, 1527).

12. Johann Henckel.

[p. 16]

Hij was bij mij met Vastenavond, zoals dat heet;^13. hij gaf mij de taak om Erasmus namens hem de groeten te doen.

De heer Jan Łaski vertrok hiervandaan om de aartsbisschop^14. te vergezellen, die niet duldt dat deze man zich van hem losmaakt. Hij liet zijn protegé Anianus^15. bij mij achter. Moet ik het nog hebben over diens talenten, onberispelijk gedrag en grote ernst, op zo jonge leeftijd al, waar u allemaal volkomen bekend mee bent? Hij is het evenbeeld van zijn meester, vooral wat betreft genegenheid jegens u. Er gaat geen dag voorbij zonder dat we het verschillende keren over Erasmus hebben. We brengen vaak de ochtend samen met u door, mijn beste Erasmus, en tussen de middag eten we samen met u; na het middageten maken we geregeld samen met u een wandeling, samen met u gebruiken we het avondeten, samen met u hebben we een uiterst plezierige avond tot in de kleine uurtjes. U bent altijd bij ons en wij, hoe weinig we ook voorstellen, zijn onafscheidelijk met u verbonden, zelfs zo dat met u en ook met ons hetzelfde gebeurt wat men over de heilige Ambrosius vertelt:^16. dat hij op twee plaatsen tegelijk was geweest, op hetzelfde tijdstip. Want u woont heel wat keren tegelijk in Bazel en Krakau en wij, terwijl we ons in hartje Polen bevinden, brengen geregeld samen met Erasmus enige tijd in Bazel door.

Een dag voordat ik dit schreef, werd bisschop Andrzej Krzycki, iemand die meer dan wie ook allerlei goede eigenschappen bezit, als opvolger van de overleden bisschop van Płock^17. gekozen. Deze bisschopszetel is niet alleen buitengewoon lucratief, maar in mijn ogen ook beslist gelukkig, omdat drie personen die men de geleerdsten van dit koninkrijk mag noemen na elkaar deze zetel bekleedden: allereerst Erasmus Vitellius, die niet ten onrechte door Beroaldo werd bezongen in tal van diens werken en zich gedurende heel zijn leven een voortreffelijk beschermheer van de literatuur betoonde; vervolgens Rafał Leszczyński, eveneens iemand die zeer bedreven was in vele talen; en dan onze vriend Krzycki: telkens als ik zijn naam noem, heb ik het idee dat ik het over het toonbeeld van iedere vorm van deugdzaamheid heb. Boven-

13. Cox gebruikt de term ‘carnisprivium’.

14. Jan (i) Łaski, aartsbisschop van Gniezno, oom van de hiervoor genoemde Jan (ii) Łaski.

15. Anianus Burgonius verbleef in 1525 samen met Jan (ii) Łaski zes maanden in Bazel.

16. Volgens de legende was Ambrosius tijdens de mis in slaap gevallen en gedurende de tijd dat hij sliep aanwezig geweest bij de begrafenis van Sint-Maarten. Het verhaal is te vinden in de Legenda aurea van Jacobus de Voragine (het gedeelte over Sint-Maarten).

17. Rafał Leszczyński.

[p. 17]

dien is hij u als geen ander genegen; op de feestdag van Maria-Boodschap,^18. toen ik bij hem at, nam hij zich voor u te schrijven. Zijn neef,^19. een zoon van zijn zuster, is hier bij mij, een jongeman met veel talent die zich met succes op de studie toelegt. Met hem en de andere leerlingen die bij mij wonen lees ik uw Copia;^20. over dat werk heb ik hier vijf jaar geleden openbare colleges gegeven en toen ik later gevraagd werd naar Hongarije te komen, heb ik er ook daar twee lessen over gegeven, waarvoor veel belangstelling was. Deze leerling van mij is u zo toegedaan, dat hij vastbesloten is u een keer op te zoeken (mits God beiden tijd van leven geeft) en eindelijk degene direct te spreken die hem op afstand zo enorm dierbaar is. Dat kan hij ook gemakkelijk, want hij heeft drie royale prebenden. Als u de jongeman met een paar woorden zou aansporen om op deze weg verder te gaan en vol vuur de studie te omarmen, doet u iets waarvoor de voortreffelijke prelaat u zeer dankbaar zal zijn; ook al geeft u daar niet om, ‘u zult’, om in het Grieks te eindigen, ‘niet schrijven zonder ervoor betaald te worden’.^21. Zijn naam is Andrzej Zebrzydowski.

Het ga u goed, steunpilaar van alle geleerdheid. Krakau, College Jeruzalem,^22. 28 maart van het jaar 1527 na de geboorte van de Heer

Uw toegenegen vriend Leonard Cox

Ik ben één ding vergeten. Ik begrijp absoluut niet wat de bedoeling is van dit stukje uit het eerste boek van de Copia:^23. ‘het lijkt over te vloeien van synere en honing’. Bij Plinius vind ik iets over cinaris;^24. maar alle uitgaven van uw Copia, niet alleen de drukken van Schürer en anderen, maar ook die van Froben zelf, hebben synere. Als u zo vriendelijk wilt zijn deze moeilijkheid voor ons te ontwarren, doet u mij en alle leergierigen hier een groot plezier. Nogmaals, het ga u goed en moge langdurige voorspoed uw deel zijn.

Aan de zeer illustere heer Erasmus van Rotterdam, vader van alle liefhebbers van de studie en hun unieke sieraad. Bazel

18. 25 maart.

19. Andrzej Zebrzydowski, zoals Cox aan het eind van de alinea laat weten.

20. Zie onder, noot 23.

21. Het Grieks luidt: dôrean... ou grapseis.

22. Een college voor 100 studenten, opgericht in 1454.

23. De duplici copia verborum ac rerum (Tweevoudige rijkdom aan uitdrukkingsmiddelen, van formulering en inhoud) 1, 33 (LB 1, kol. 25 D). In de uitgave van 1526 verving Erasmus het woord door ‘saccaro’ (suiker). Zie ook brief 1824.

24. Het is niet bekend welke plant Plinius met ‘herba cinaris’ (Naturalis historia 8, 101) bedoelt.