De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 7. Brieven 993-1121

1115 Aan Joris van Halewijn
Leuven, 21 juni 1520

Erasmus van Rotterdam aan de hoogwelgeboren heer Joris, heer van Halewijn en Komen, gegroet

Het trof mij bijzonder aangenaam dat u uw nederige vriend Erasmus nog niet vergeten bent, en dat een groot man als u hem zelfs een brief^1. waardig acht. Wat betreft de passage in de Zotheid waarmee u moeite hebt,^2. zal het duidelijker worden in welke zin ik heb opgemerkt dat sommige dingen waarlijk bestaan als u denkt aan het verhaal van Plato over de grot en degenen die daarin zijn geboren, die de schaduwen van de dingen voor de werkelijkheid aanzien.^3. Wat wij met de zintuigen waarnemen, bestaat niet waarlijk, aangezien het vergankelijk en aan verandering onderhevig is. Alleen datgene bestaat waarlijk wat bevattelijk wordt in de aanschouwing van de geest. Dit wordt ons niet alleen door Plato op vele plaatsen ingeprent, ook Aristoteles bevestigt het in zijn boeken over de metafysica.^4. Bovendien zegt Paulus in de tweede brief aan de Corinthiërs, hoofdstuk 4: ‘Wij merken niet de dingen aan die men ziet, maar de dingen die men niet ziet; want de dingen die men ziet, zijn tijdelijk, maar de dingen die men niet ziet, zijn eeuwig.’^5. Zoals God op de meest volmaakte wijze bestaat, omdat hij eenvoudigweg is en het verst afstaat van de grofheid van het zintuiglijk waarneembare, zo zegt men van datgene wat God het meest nabijkomt dat het op de meest waarachtige wijze bestaat. Zo bestaat de ziel op waarachtiger wijze dan het lichaam. En hoewel een wijsgeer zich overgeeft aan de beschouwing van datgene wat met het verstand wordt begrepen door zich te onttrekken aan het zintuiglijk waarneembare, zal hij die aanschouwing toch niet op volmaakte wijze ondergaan als zijn geest niet al zijn krachten aanwendt om zich los te maken

1. Deze brief is niet bewaard gebleven.

2. Joris van Halewijn werkte nog steeds aan zijn vertaling van de Lof der zotheid waarover Erasmus zeer ontevreden was; vgl. brief 1013A.

3. Plato, De staat vii, 514/516.

4. Vgl. Aristoteles, Metafysica v.

5. 2 Corinthiërs 4:18.

[p. 327]

van de stoffelijke organen waarvan hij zich nu bedient. En hoewel er sommige processen zijn die de geest uitvoert met behulp van organen die in mindere mate aan het stoffelijke gebonden zijn, zoals begrijpen en zich herinneren, bestaat onder filosofen toch twijfel over de vraag of de geest, door de Grieken nous genoemd, in het lichaam wel iets kan uitrichten zonder hulp van een lichamelijk orgaan.

U vertelt dat tot nog toe niemand uw behoefte heeft kunnen bevredigen, noch van degenen die hebben geschreven over de methode om Latijn te leren, noch van degenen die tegenwoordig in verscheidene uitgegeven boeken er blijk van geven hoe ver zij in die taal zijn voortgeschreden. Misschien zou zelfs Cicero uw behoefte niet bevredigen, zoals er evenmin gebrek was aan lieden in wier ogen Vergilius tegen de grammatica zondigde en Livius een barbaar was. Ik schaar mij noch achter degenen die met voorbijgaan aan alle grammaticale voorschriften een stijl proberen te ontwikkelen aan de hand van hun lectuur, noch achter degenen die zweren bij voorschriften en geen tijd aan het lezen van boeken besteden. Voorschriften moeten er zijn, maar niet te veel en van de beste kwaliteit; het overige kan men naar mijn mening ontlenen aan de beste auteurs, of aan mensen die zo met elkaar spreken als die auteurs schreven. Als deze methode iemand niet bevalt, zie ik niet wat men nog zou kunnen doen, behalve zijn toevlucht nemen tot rare toverformules en malle uiteenzettingen over geheimschrift, waarvan ik nog nooit heb gemerkt dat ze iemand tot nut waren. Dat de stijl van de hedendaagse auteurs onzuiver lijkt, ligt misschien aan de smaak van degenen voor wier believen we schrijven, of misschien aan het feit dat we ons nu en dan noodgedwongen met barbaarse auteurs bezighouden, van wie de wereld overloopt; wie weet komt het bovendien doordat de ware Romeinse stijl tegenwoordig zelfs bij de Romeinen niet in ere wordt gehouden, zodat men zich in dit opzicht weinig moeite getroost. Andere adders onder het gras zie ik niet. Ik zou uw opvatting eerder bijtreden als er iemand zou opduiken die zuiver Latijn zou schrijven zonder acht te slaan op enig voorschrift.^6.

Ulrich von Hutten houdt zich bij u op, een fijnproever van het Latijn en een edele, geleerde en beschaafde jongeman; met hem kunt u deze vraag beter bespreken. Ik kom zelf over twee dagen, als mijn krachten het toelaten, want ik ben ternauwernood van een ziekte hersteld. Dat is de reden dat ik deze brief heb gedicteerd en niet eigenhandig heb geschreven. Het ga u goed, weledelgeboren heer.

Leuven, 21 juni 1520

6. Joris van Halewijn zou jaren later zijn opvattingen over stijl en het beperkte belang van grammaticale regels publiceren in Restauratio linguae latinae (Antwerpen, 1533).