De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 7. Brieven 993-1121

1060 Aan Thomas Wolsey
Leuven, 1 februari [1520]

Erasmus van Rotterdam aan de hoogwaardige heer Thomas, kardinaal van York, gegroet

Voor mijn dwaasheid doe ik nu welverdiend boete. Ik had in uw land op aangename wijze en met waardigheid onder geleerde vrienden kunnen leven als ik het welwillend aanbod van zowel Zijne Majesteit als Uwe Hoogwaardigheid had aangenomen, maar ben nu gedwongen strijd te leveren tegen een stel ondankbare en schaamteloze roddelaars. Zoals sommige lichamelijke kwalen het werk zijn van het lot, zo zie ik dat er ook noodlottige rampen zijn die de geest treffen, waar ze ook vandaan komen: van de sterren, van de wisselende aandoeningen van het lichaam of, wat me waarschijnlijker lijkt, van de vijand van het mensdom, die zich nergens in hogere mate over verheugt dan over onze tweedracht. Want wie anders heeft de studiën zozeer vergiftigd, de gewijde studiën inbegrepen, waarvan zowel het behoud als de waardigheid van de christelijke godsdienst afhangt? Zo bitter is de haat waarmee zelfs theologen onderling strijd voeren, zo giftig zijn de pamfletten waarin ze elkaar beschimpen en de openbare preken waarin ze elkaar over de kam halen, dat men volgens mij maar beter zijn tuin kan cultiveren dan de letteren.

In deze aangelegenheid misdraagt niemand zich op schaamtelozer wijze dan degenen die de bedelarij belijden maar uit zijn op een tirannieke macht. Vele geleerden uit de hele wereld betuigen mij hun dank voor het Nieuwe Testament, dat ik nu voor de tweede maal heb herzien. Onder hen zijn ook sommige bisschoppen en bovendien de hoogste van hen allen, Leo, de tiende van die naam. Maar dat belet hen niet nog voordat ze het werk hebben gelezen, mij ondanks mijn verdiensten met oproerig kabaal bij het volk door het slijk te halen. Zo zijn er hier enkelen, en ik heb gehoord dat er ook daarginds bij u iemand^1. is geweest die tijdens de preek herhaaldelijk heeft uitgeschreeuwd dat ik het evangelie van Johannes heb willen verbeteren, omdat

1. Henry Standish.

[p. 182]

ik het Woord als sermo in plaats van verbum weergeef - alsof Johannes in het Latijn schreef; alsof vóór mij de Zoon van God niet als sermo in plaats van verbum werd aangeduid door Cyprianus, Hilarius, Hieronymus en talloze anderen met hen; alsof sermo geen betere vertaling is van het Griekse logos dan verbum.^2. Kan men in geleerd gezelschap iets dommers opmerken, of iets opruienders tegenover het onwetende volk? Waar blijft intussen de zoetheid van de studie waarover Hieronymus spreekt?^3. En waar ons argeloos dartelen in de lusthof van de Schrift? Daar komt nog bij dat beide partijen intussen de vruchten van hun werk goeddeels in rook zien opgaan. Zij immers wekken in mindere mate het volk tot vroomheid op doordat zij hun persoonlijke gevoelens in de preek betrekken, die enkel over Christus hoort te gaan, terwijl mijn boeken ofwel door minder mensen, ofwel met geringer profijt worden gelezen doordat zij er het beeld van hebben vervalst, dat altijd van het grootste belang is - zozeer dat als iemand een boek van Augustinus zou lezen in de overtuiging dat het door de ketterse Pelagius was geschreven, de lectuur hem een uiterst geringe winst zou opleveren.

Uwe Hoogwaardigheid bevordert daarginds de schone letteren, maar bij ons woedt nog altijd een strijd met de voormannen van de oude onwetendheid. Kon u zich maar verwaardigen ook te zorgen voor de rust van de gewijde studiën, niet alleen in Brittannië maar in de hele wereld! Dit zal gemakkelijk gaan indien Uwe Hoogwaardigheid per brief de paus aanspoort om met zijn gezag een eind te maken aan de vrijheid waarmee men elkaar in de haren vliegt. Laat iedereen luister bijzetten aan zijn eigen overtuigingen zonder die van een ander te versmaden, zoals Paulus zijn blijde boodschap verheerlijkt zonder die van Petrus af te vallen.^4. Als de meningen op enig onderdeel uiteenlopen, moet de zaak met christelijke ingetogenheid worden behandeld, niet met duivelse grimmigheid; men moet strijden met argumenten, niet met opruiende kreten, zodat de winnaar het strijdperk verlaat met grotere roem en de verliezer met een beter begrip. Uwe Hoogheid zal een grootse zaak tot stand brengen en de christenheid een onschatbare dienst bewijzen indien u zich zult verwaardigen, zoals u reeds doet, uw gezag aan te wenden ten bate van de rust in de geleerde wereld. Hierover heb ik ook het een en ander geschreven aan de heilige vader Leo.^5. Maar hoe weinig kunnen wij nietige mensen uitrichten!

Ik heb de parafrasen van alle authentieke brieven van de heilige Paulus

2. Erasmus behandelt deze argumenten uitvoerig in zijn Apologia... In principio erat sermo (zie brief 1072).

3. Hieronymus, Epistulae lxxxii, 1.

4. Vgl. Galaten 2:7/8.

5. Zie brief 1007.

[p. 183]

voltooid.^6. Als ik me niet vergis, zal het werk voortleven en zo gelukkig uitpakken dat het ook genade zal vinden bij degenen die niets moeten hebben van wat Erasmus schrijft. Had ik maar de gelegenheid de fakkel van uw naam voor het werk uit te dragen! Maar het is met grote tussenpozen en niet in een enkele beweging tot stand gekomen, zodat ik de afzonderlijke delen aan verschillende personen heb opgedragen. Ik zal echter een ander, even levensvatbaar werk uitzoeken om aan Uwe Hoogheid op te dragen, want zeker is dat ik dit werk zal volhouden, ook al voel ik me dagelijks krachtelozer worden, niet zozeer door de leeftijd als door de nimmer aflatende werkdruk, of eerder nog door de weerzin tegen controverse dan door het werk, dat op zich prettig is. Het ga Uwe Hoogheid goed.

Leuven, 1 februari 1519

6. Zie brief 1062.