De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 5. Brieven 594-841

750 Aan Maarten Lips
[Leuven, januari 1518?]

Maarten Lips, een reguliere kanunnik uit het klooster Sint-Maartensdal bij Leuven, had Erasmus een eigenhandige kopie gestuurd van een geschrift dat tegen Erasmus was gericht. Vermoedelijk gaat het om een verzameling aantekeningen van Edward Lee; zie brief 765. De datum van deze brief is een gissing; hij kan al juli of augustus 1517 zijn geschreven.

[p. 196]

Erasmus aan zijn vriend Maarten, gegroet

Beminde broeder, om je meteen enige dank te tonen voor je genegenheid voor mij, raad ik je aan je kostbare uren niet te verkwisten aan dergelijke dwaasheden. Ja, besteed de moeite die het je kost dergelijke kletspraat te kopiëren en na te lezen, liever aan het bestuderen van de boeken van Hieronymus. Ik heb zin noch tijd iedere spitsvondigheid van een ieder te beantwoorden. Voldoende is de goedkeuring van de allergrootsten en zelfs van de paus, die me in een brief^1. heeft bedankt voor mijn arbeid. Ik heb het lasterlijke pamflet dat je me stuurde niet gelezen, maar ik hoorde andere geleerden erover, die het wel lazen. Ze moesten er allemaal om lachen, en ik zelf ook, tegen wie het gericht was. Als je de kant kiest van die schrijver of liever gezegd lasteraar, verspreid dan zijn beuzelingen onder het volk, want hij is er op uit beroemd te worden door met mij de strijd aan te gaan. Maar als je aan mijn kant staat, houd dan die beuzelachtige kletspraat verborgen, of liever: juist als je aan zijn kant staat, want in zijn honger naar roem roept hijzelf het kwaad over zich af. Veel mensen hebben eerder een dokter nodig dan iemand die hen weerlegt.

Maar omdat je zelf ook bij de ene passage over ‘te schande maken’ blijft steken,^2. ik kon me op verschillende manieren verdedigen, maar laten we desondanks, om de zaak met een enkel woord af te handelen, toegeven dat op deze plaats ‘het voegwoord en niet een verklaring inleidt’: toch zou die interpretatie, ‘dat hij de vrouw naar huis bracht om met haar gemeenschap te hebben’, mij niet baten. Zie hoe elegant hij zijn vergissing rechtvaardigt! Hoewel traducere betekent ‘schandelijk verstoten’, heeft hij toch gelijk als traductio betekent ‘de instemming om als man en vrouw te leven’! Alsof iemand ‘pompoen’ had gebruikt voor de rug van een ezel en dacht gelijk te hebben toen een ander hem uitlegde dat ‘pompoen’ niet staat voor de rug van de ezel, maar voor de manden op de rug. Als iemand als uitvlucht bedenkt dat traducere hier in de gewone betekenis is gebruikt van ‘wegbrengen’, hoe kan traductio dan ‘instemming’ betekenen of deducta ‘de vrouw die instemt’? Is er geen verschil tussen ‘gebracht worden’ en ‘ermee instemmen gebracht te worden’? En wat draagt het wegbrengen van de vrouw zonder gemeenschap te hebben bij aan de voltrekking van het huwelijk? Ten slotte, aangezien die instemming, waardoor het huwelijk wordt gesloten, eens en voor altijd alle

1. Brief 519, van Leo x.

2. Zie Mattheus 1:19: ‘Daar Jozef, haar man, rechtvaardig was en haar niet te schande wilde maken, besloot hij in stilte van haar te scheiden’. In zijn aantekening op dit vers had Erasmus zich gekeerd tegen de interpretatie van Petrus Lombardus, Sententiae iv, 27.

[p. 197]

verplichtingen van de ene partner jegens de andere omvat, hoe kan die traductio dan worden afgescheiden van alle andere huwelijkse plichten? Instemming is het cement van het huwelijk en gemeenschap voltrekt het; voor traductio is geen plaats. Trouwens, Petrus Lombardus geeft niet zelf deze interpretatie, maar een paar onbekende personen die het woord moeilijk vonden en dit verzonnen om toch iets te zeggen. Als je ziet hoe geforceerd en gewrongen dat allemaal is, laten we dan openlijk erkennen dat Petrus Lombardus het woord traducere bij Mattheus opvatte als echtelijke verbintenis, vooral omdat hij ook elders overduidelijk woorden verkeerd interpreteert, zich baserend op Isidorus of een vergelijkbare bron.

Maar laat dit soort beuzelarijen links liggen en schep behagen in de bestudering van goede schrijvers, die je niet alleen geleerder, maar ook beter maken. Hij zal door mij niet beroemd worden. En als hij zelf zijn onzin gaat verspreiden, heeft hij het aan zichzelf te danken wanneer iedereen hem uitlacht. Vaarwel in Christus.

Aan de zeer rechtschapen heer Maarten van Brussel, mij dierbaar als een broer.