De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 5. Brieven 594-841

749 Aan Jan [Bijl?] van Leuven
Leuven, 2 januari 1518

Aan de zeer rechtschapen vader Jan van Leuven, gardiaan van de minderbroeders in Amsterdam

Gegroet, zeer rechtschapen vader. Ik kan uw vriendschappelijke, wijze en, om het in één woord te zeggen, christelijke aansporing alleen maar verwelkomen. Over de Zotheid leg ik deels in het voorwoord van het boek verantwoording af aan de lezer, deels in de brief aan Van Dorp, die nu bij de Zotheid is gevoegd.^1. Wat moet je echter aanvangen met lieden die met geen argumenten tot zwijgen zijn te brengen en luidkeels veroordelen wat zij nooit hebben gelezen? Want in het algemeen schreeuwen zij het hardst. Als ik van te voren had geweten dat ik hen zo zou kwetsen, had ik het werk misschien niet uitgegeven; het is namelijk mijn bedoeling zo mogelijk bij iedereen in de smaak vallen, voor zover dat kan zonder vleierij. Nu, na meer dan twaalf drukken, heb ik tevergeefs spijt. Wel verbaast het me waarom van allemaal alleen de monniken en de theologen zich gekwetst voelen. Herkennen zij zich soms allemaal in mijn beschrijving? De paus las de Zotheid en lachte erom. Hij merkte alleen maar op: ‘Ik ben blij dat ook onze Erasmus in de Zotheid voorkomt’, en toch pak ik geen groep harder aan dan de pausen. Elke neiging om kwaad te spreken is mij vreemd. Als ik ervoor gekozen had de

1. Het voorwoord is brief 222, de brief aan Maarten van Dorp is brief 337.

[p. 195]

theologen en monniken te beschrijven zoals de meeste werkelijk zijn, dan pas was duidelijk geworden hoe beschaafd de Zotheid over hen heeft gesproken.

Dat het echter schoollectuur is geworden, had ik nog niet gehoord. Ik zorgde er evenwel voor dat er niets in staat wat schadelijk is voor die leeftijd. Je vreest dat ze na dit te hebben gelezen alle godsdienstigheid de rug toe zullen keren, maar ik begrijp niet goed wat je daarmee bedoelt. Is er soms onmiddellijk gevaar dat men een hekel krijgt aan alle godsdienst, als men iets opmerkt over bijgelovige godsdienstigheid? Waren maar allen die zich tegenwoordig godsdienstig noemen, die naam waardig! Ja, ik ga nog een stapje verder: was het maar zo dat juist de seculieren en het gewone volk de ware christelijke godsdienst zo nastreefden dat zij die nu als enigen godsdienstig worden genoemd, niet godsdienstig leken! De wereld staat overal vol met kloosters. Ik veroordeel geen enkele orde; maar tel zelf eens hoe weinigen je er vindt die behalve uiterlijk en ceremoniën werkelijk iets van godsdienstigheid hebben: ze leiden een meer dan wereldlijk leven. Ikzelf heb niemand persoonlijk zwartgemaakt. Mijn scherts betrof algemene en alom bekende menselijke tekortkomingen.

Toch zal ik me in andere dingen voortaan gematigder opstellen. En als het niet mogelijk is bepaalde mensen tevreden te stellen, zal ik me troosten met het voorbeeld van Paulus die ongeacht of het hem een slechte of goede naam bezorgde, vasthield aan wat juist was.^2. Al krijg ik niet ieders bijval, dit althans bereik ik, dat ik bijval krijg van de besten en grootsten. En misschien zullen zij die mij bij mijn leven lasteren mij na mijn dood prijzen. Vaarwel, zeer geachte vader, en beveel mij in uw gebeden aan bij Christus.

Leuven, 2 januari 1518

2. Zie 2 Korinthiërs 6:8.