De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 5. Brieven 594-841

700 Aan Jacopo Bannisio
Leuven, 3 november 1517

Gegroet heer, beroemd door allerlei eerbewijzen. Af en toe maak ik mezelf verwijten dat ik in Antwerpen uw vriendelijkheid niet hartelijker beantwoordde. Maar ik was toen het hof van Brussel ontvlucht, omdat ik bijna ten onder ging aan de overdreven plichtplegingen van de Spanjaarden. Zodoende kreeg

[p. 134]

ik een afschuw van bijna iedere bijeenkomst. Maar Bannisio, met die geleerdheid, welsprekendheid en zo'n vriendelijk karakter, hoor je zelfs van ver te bezoeken, dat geldt niet alleen voor mij, maar voor ieder rechtschapen mens. En als u nog enige dagen in Antwerpen blijft, zal ik komen toesnellen om van uw gesprekken en uw aanwezigheid althans enige uren te genieten, als u tenminste niet door mijn onvriendelijkheid zo van mij bent vervreemd dat u nu degene die u benadert weigert wat u eerder uit eigen beweging aanbood.

Ik heb het boek dat Neuenahr in Keulen heeft uitgegeven, gelezen.^1. Ook Willibald heeft zijn boek gestuurd.^2. Ik zie dat de strijd die ik bij uitstek uitgeblust of althans smeulend had willen zien, weer oplaait. Ik hoor dat die pestdragende ‘korrel’ die een of andere listige Satan zaaide, een boekje uitgaf waarin hij ongestraft tekeer gaat tegen alle geleerden.^3. Dat werktuig misbruiken die verkondigers van de godsdienst om de rust van de christelijke eendracht te ondermijnen. Was hij maar jood gebleven of had hij maar, zoals zijn voorhuid, een afgesneden tong of handen! Nu bestrijdt deze satansengel in de gedaante van een engel des lichts ons onder onze eigen banier, en doet voor de besnedenen wat Zopyrus deed voor Darius, de vader van Xerxes.^4. Ik mag sterven als u in zijn hart niet meer dan één jood vindt. Wat anders wensen die misdadige besnedenen, wat anders wenst Satan, hun vorst, dan dat op die manier de eendracht van het christenvolk wordt verscheurd? Wat een schande dat geleerden wier nagedachtenis naar mijn mening later bij het nageslacht heilig zal zijn, met een dergelijk monster de strijd aangaan, waaruit niets dan schurft, venijn en smaad kunnen voortkomen, of ze het strijdperk nu verlaten als overwinnaars of als overwonnenen. Het is Alecto, de machtigste van de furiën, die haar helse krijgstrompet laat horen, een apostel van Satan, het zaad van de duivel, het werktuig van een paar huichelaars, vermomd als voorvechter van het geloof, in waarheid een vijand, van een verderfelijke jood een nog verderfelijker christen geworden. Het is schandalig dat de verfoeilijke naam van die man in boeken van geleerden voorkomt, dat kostbare uren verloren gaan om zo'n leeghoofd van repliek te dienen! We hebben eerder een Hercules nodig, die Cacus kan overwinnen en ergens in een afgrond werpen, en wel gauw.^5. Het is makkelijk

1. zie brief 680, noot 2.

2. Willibald Pirckheimer, Epistola apologetica; zie brief 685.

3. Johann Pfefferkorn, Streydt puechlyn vor dy warheit; zie brief 695.

4. Zie Adagia ii, 10, 64: Zopyrus reed Babylon binnen, veinzend dat hij op de vlucht was voor Darius, maar leverde de Babyloniërs vervolgens aan Darius uit.

5. Cacus werd door Hercules gedood nadat hij diens vee had gestolen.

[p. 135]

schade te veroorzaken, eenmaal ontstoken vuur breidt zich uit, vergif verspreidt zich beetje bij beetje door overbrenging. Geloof me, als de keizer met dit monster zou afrekenen, zou hij een mooiere daad verrichten dan als hij de slaglinies van de Saracenen zou verpletteren. Deze vijand woedt binnen in de huizen van de christenen, en des te schadelijker omdat hij ons bestrijdt met onze wapenen en onze troepen. Als u het ermee eens bent, zal ik de rechtvaardige keizer in een brief aansporen om deze zo grote razernij in te tomen, niet met boeken,^6. maar met de knots van Hercules. Vaarwel, zeer geleerde Bannisio.

Leuven, 3 november

Erasmus van Rotterdam

6. De passage ‘om deze zo grote razernij in te tomen, niet met boeken’ is door de uitgever van de Latijnse brieven, P.S. Allen, toegevoegd om een lacune in de overgeleverde tekst op te vullen.