De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 3. Brieven 298-445

391a Aan Johann Witz
Bazel, oktober 1515

Deze brief (vroeger brief 364) is een antwoord op een gedicht van Witz, Ad sodales Erasmo Roterodamo consuetudine iunctissimos Ioannes Sapidus Sletstadiensis Germanus. Het gedicht noemt als Erasmus' vrienden in Bazel: Gerard Lister, Bruno en Basilius Amerbach, Beatus Rhenanus, Johann Froben, Wilhelm Nesen, Henricus Glareanus, Johannes Oecolampadius, Nikolaus Gerbel, Hieronymus Artolf en Konrad Brunner, en het feliciteert deze mensen dat zij in Erasmus' gezelschap kunnen verkeren.

[p. 204]

Erasmus van Rotterdam aan Johann Witz, doctor in de vrije kunsten

Je gedicht, zeergeleerde Witz, deed ons hele genootschap een even groot genoegen als het jou liefheeft. Wat mij betreft, ik was je er natuurlijk erg dankbaar voor, maar ik kon er niet echt van genieten. Want een mens kan niet tegelijkertijd iets met plezier aanhoren en zich in verlegenheid gebracht voelen. Of denk je misschien dat ik zo weinig bescheiden ben dat ik al die loftuitingen van jou kan lezen zonder een kleur te krijgen? Maar er is iets waarover ik me beklaag. Je feliciteert me ermee dat ik met zoveel geleerde en ook oprechte vrienden omga, maar je feliciteert me er niet mee dat zij met mij omgaan, alsof het voor mij vanzelfsprekender is dan voor hen. Zelf lijkt het mij alsof ik steeds ronddwaal in een heerlijk paleis der muzen, en dan spreek ik nog niet van de vele geleerden, die niet zomaar een beetje geleerd zijn. Iedereen kent Latijn, iedereen kent Grieks, velen kennen ook Hebreeuws; de een munt uit in kennis van de geschiedenis, de ander is een bekwaam theoloog; deze is een kundig wiskundige, een ander een kenner van de Oudheid, weer een ander een bekwaam jurist. Je weet zelf hoe zeldzaam dat is. Mij was het tot nu toe nooit vergund in een dergelijk gelukkig gezelschap te vertoeven. En om hierover maar te zwijgen, wat een oprechtheid bij hen allen, wat een vrolijkheid, wat een eendracht! Je zou zweren dat zij allemaal één ziel hebben.

En je hoeft niet te klagen dat je niet aan deze tafel aanzit; om met Plato te spreken, je bent meer aanwezig dan wie ook. Wij lunchen of dineren, wandelen of praten nooit zonder dat onze vriend Witz bij ons aanwezig is. Zeker, je lot is, ik ben het daarmee eens, zwaar, maar dat het tragisch of betreurenswaardig is, zoals je het noemt, dat ontken ik ten stelligste. Leraar zijn is een ambt dat zeer dicht bij regeren staat. Vind je het nu echt een ‘laag’ beroep om je medeburgers al op jeugdige leeftijd onmiddellijk te doordrenken met de goede letteren en met Christus, en aan het vaderland zoveel goede en integere mannen terug te geven? Dwazen mogen het een nederig ambt vinden, in werkelijkheid is het prachtig. Als het al voor de heidenen iets geweldigs was zich voor de gemene zaak verdienstelijk te maken, dan doet niemand dat beter - ik durf dat met stelligheid te beweren - dan hij die de ruwe jeugd vormt, als hij tenminste geleerd en integer is; die twee eigenschappen heb je in gelijke mate, zodat ik niet weet in welke van de twee je jezelf overtreft. En wat de vermindering van het salaris betreft, Christus zelf zal je overvloedig op Zijn manier compenseren, want de deugd is ruimschoots haar eigen beloning. En erger je er niet aan als je ziet dat zoveel van de jaarlijkse belasting, door het publiek opgebracht, slechts ten goede komt aan allerlei nietsnutten die alleen maar voor zichzelf leven of hun vorsten die-

[p. 205]

nen, maar niet handelen vanuit het algemeen belang, terwijl aan hem, die de gemeenschappelijke vader is van al onze kinderen en die in de belangrijkste taak ons aller belang met zoveel inspanning dient, een zo ellendig loontje wordt uitbetaald. Deze taak vereist een integer, onbedorven man, die zelfs zonder beloning, zijn plicht vervult. Een groot salaris en het vooruitzicht op een vooraanstaande positie zou iedere misdadiger tot dit ambt kunnen lokken. Je zult zelf, mijn dierbare Witz, vanuit je gaven, waardigheid toevoegen aan je ambt dat, hoe weinig schitterend in de ogen van de mensen, zeer prachtig is in de ogen van Christus.

En er is geen reden om jaloers te zijn op ons gezelschap hier in Bazel. Ook Sélestat heeft immers zijn gebouw van de muzen. Misschien wordt het iets minder druk bezocht, maar tegenover hoeveel anderen kun je alleen al Paul Volz, de abt van Hügshofen, stellen! Grote God, wat een zuivere geest, wat een oprecht genie, wat een wijze eenvoud, wat een liefde voor de studie, wat een afwezigheid van arrogantie bij zovele gaven! Zó, zó waren, denk ik, die vroegere leiders van onze godsdienst, Antonius, Hilarius, Hieronymus. Daarom, als je jullie gezelschap telt, dan beken ik dat jullie met weinigen zijn, maar als je het goed afweegt, met velen, omdat één man bij jullie telt voor vele anderen. Ik vraag je dan ook dringend: zorg dat deze man begrijpt dat ik hem voortdurend in gedachten heb. Groet je allerliefste vrouw, een ware troost bij je arbeid, een stralender Margaretha dan welke parel ook, uit mijn naam.

Bazel, 1516