De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 3. Brieven 298-445

308 Aan [Gregor Reisch]
[Bazel, september 1514]

De kartuizer Gregor Reisch, biechtvader van Maximiliaan, lijkt betrokken te zijn geweest bij het voorbereidende werk voor de door Johann Amerbach voorgenomen uitgave van het verzamelde werk van Hieronymus.

Hartelijk gegroet, eerwaarde vader. Met enorm veel zwoegen heb ik geprobeerd en probeer ik nog steeds een gezuiverde tekst van de brieven van Hieronymus uit te geven, die in een onvoorstelbaar en onbeschrijflijk slechte staat verkeert terwijl, naar mijn mening, Hieronymus, althans van de Latijnse theologen, ongeveer de enige is die het verdient dat iedereen hem leest. Ik heb deze volgorde aangehouden: voorop zet ik alles wat werkelijk van hem is. Dan komt wat men ten onrechte aan Hieronymus toeschrijft, maar niettemin het lezen waard is. Ten derde voeg ik alle vervalsingen toe die een mij onbekende zoutloze en schaamteloze windbuil ertussen heeft gestopt. Ik geef ook de redenen aan waarom ik denk dat die niet van Hieronymus zijn. Deze opzet heeft het dubbele voordeel dat men de lezer niet misleidt door valse toeschrijvingen terwijl degenen die van dergelijke idioterieën houden toch in het boek vinden wat zij wensen. Eén vervalser herkende ik aan zijn stijl. De man heeft ook aan de werken van Augustinus veel toegevoegd, zoals de preken van de heremieten, en bij de werken van Ambrosius heeft hij de preek ondergeschoven waarin Ambrosius Augustinus gelukwenst met zijn doop.

Ik zie dat u deze goddelijke man in dezelfde geest tegemoet treedt als ik

[p. 37]

en ik keur uw indeling van het werk niet af; maar ik kan haar niet volgen zonder dat het mij veel extra arbeid kost: ik zou dan alles moeten herordenen. Verder zou mijn indeling verdwijnen. En als laatste punt: er zijn veel brieven die in een andere rangschikking samenhang krijgen. Hieronymus zelf vroeg om zijn betoog voor Nepotianus samen te voegen met dat voor Heliodorus. Daarom volg ik maar de indeling der antieken, met uitzondering van de vervalste passages, en in plaats van de rangorde die Uwe Eerwaardigheid heeft bedacht geef ik een index, zodat er twee indelingen zijn en men er op twee manieren gemak van heeft. Ik heb bij iedere brief afzonderlijk een samenvatting en wat aantekeningen toegevoegd, zodat ook niet al te geleerde mensen hem zonder moeite kunnen lezen. Ik heb de toespelingen op de Heilige Schrift die ook voor een theologiestudent niet onmiddellijk duidelijk zijn, toegelicht.

Ik wens de grote heilige geluk, nu met de publicatie van zijn met zoveel zorg door de zeergeleerde jonge Amerbachs gecorrigeerde werk een begin is gemaakt. Ik hoop dat Uwe Eerwaardigheid er geen bezwaar tegen heeft mij de door u verbeterde manuscripten of goed geannoteerde passages ter beschikking te stellen.

In de brief aan Heliodorus,^1. waarvan het begin luidt: ‘Met hoeveel liefde’ wordt de volgende passage verschillend geduid: ‘aan wie laat je ons, als we zullen sterven, achter?’ Zeg mij, als het niet te veel moeite voor u is, wat u daarvan vindt. In de brief aan Rusticus^2. met het begin: ‘Niets is de christen etc.’ levert de passage over de zonen van Jonadab, over wie in de psalm zou staan dat zij het eerst hebben geleden onder gevangenschap, me veel hoofdbrekens op. Ik vind ze vermeld bij Jeremia, maar ik herinner me niets over hen uit de psalmen. In de brief aan Nepotianus^3. die begint met: ‘je vraagt van mij’ weet ik geen raad met de passage ‘Grunnius schreed op een trap van schildpad’ en vooral met de verzen ‘deze is zeer rijk etc.’^4. In de brief aan Laeta^5. geeft de passage ‘Aan wie raaf, bruidegom, soldaat’^6. problemen. Ik heb er uitgebreid naar gegist, maar kan niet alles. Voor de passage in dezelfde brief: ‘Laat haar voedsel bestaan uit rauwkost en fijn brood, met vlees en vis’. Ik denk dat men moet lezen: ‘Laat haar voedsel bestaan uit rauwkost en wat krachtige vissaus.’

1. Epistula xiv.

2. Epistula cxxv.

3. Epistula lii.

4. Deze passages staan in Epistula cxxv.

5. Epistula cvii.

6. Hieronymus spreekt hier over de tempel van Mithras, waarvan de leden namen dragen als Raaf, Bruidegom, Soldaat, Leeuw.

[p. 38]

Er zijn nog andere passages; want wat is daar niet verknoeid? Maar ik heb geen tijd die allemaal in detail te beschrijven. Vaarwel, eerwaarde vader.

Uw oprechte vriend Erasmus