De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 1. Brieven 1-141

104 Aan prins Hendrik
[Greenwich?, herfst] 1499

Dit is het voorwoord van het lofdicht op Engeland, dat Erasmus schreef na zijn onverwachte bezoek aan de kinderen van Hendrik vii in Eltham Palace. Erasmus verbleef op Mountjoy's landgoed in Greenwich. Het gedicht werd met dit voorwoord gedrukt in de Adagia (Parijs, J. Philippi, 1500)

[p. 203]

Aan de hoogedele jongeman hertog Hendrik, een groet van de theoloog Erasmus van Rotterdam

U moet in gedachten houden, doorluchtige hertog Hendrik, dat degenen die u eren met sierstenen of goud u, ten eerste, geschenken geven niet van zichzelf, maar van een ander, namelijk de fortuin; verder dat het vergankelijke geschenken zijn, waar heel veel mensen royaal mee kunnen omgaan, en tenslotte dat u ze thuis al in overvloed hebt en dat het voor een groot vorst heel wat mooier is ze aan anderen te geven dan om ze zelf te ontvangen. Maar als iemand aan u een gedicht opdraagt dat hij met al zijn talent vervaardigd heeft in de nachtelijke uren, dan biedt hij u, lijkt mij, een heel wat groter geschenk aan. Hij geeft niet andermans goed, maar iets van zichzelf, iets dat niet maar een paar jaar zal meegaan, maar dat u eeuwige roem kan bezorgen. Dat kunnen maar heel weinig mensen u geven - want er zijn heel wat minder goede dichters dan rijke mensen - en tenslotte siert het koningen evenzeer dit te aanvaarden als te belonen. Alle koningen hadden overvloedige rijkdommen, niet zovelen verwierven zich een onsterfelijke naam. Zij kunnen die wel door hun prachtige daden verdiend hebben, maar alleen dichters kunnen die, door hun geleerde werken, vereeuwigen. Bustes, schilderijen, portretten van voorouders, gouden standbeelden, in brons gebeitelde titels en met zo grote inspanning gebouwde piramiden, dat alles gaat teloor in een lange reeks van jaren; alleen de monumenten der dichters blijven standhouden in de tijd, die alle materie aantast. Alexander, bijgenaamd de Grote, was een verstandig man en begreep dat; hij maakte met Cherilos, een niet erg goede dichter, de afspraak om voor een daalder per stuk middelmatige versjes te kopen. Hij zag immers heel goed in dat de schilderijen van Apelles en de standbeelden van Lysippus in weinig jaren verloren zouden gaan en dat alleen geleerden de herinnering aan uitmuntende mannen kunnen vereeuwigen door werken die ook zelf aanspraak kunnen maken op onsterfelijkheid. Er is geen oprechter en waardevoller soort roem dan die welke het nageslacht toekent, niet aan de fortuin, maar aan de ware grootheid van bepaalde mensen; roem die niet voortkomt uit genegenheid, vrees of vleierij, maar uit een oordeel dat in vrijheid gegeven wordt. Wel, zou die vrijgevige koning, die zoveel geld over had voor een paar slechte versjes, dan niet ieder van Homerus' verzen willen belonen, niet met een enkel goudstuk, maar met hele steden? Men leest dat Alexander veel bewondering had voor deze dichter en dat hij Achilles benijdde en hem gelukkig prees, niet alleen om zijn grootheid, maar vooral omdat Homerus die grootheid had bezongen.

Overigens ontgaat het mij niet dat in deze tijd de meeste vorsten even weinig genoegen beleven aan de letteren, als zij er verstand van hebben. Zij

[p. 204]

vinden het ongepast, ja zelfs beschamend dat een edelman geletterd is en, nog erger, dat geletterden hem prijzen. Alsof men ze in belangrijkheid, wijsheid of roemrijke daden zou kunnen vergelijken met Alexander, met Caesar, of met iemand anders van de oude helden. Zij vinden het onnozel dat dichters hen prijzen, omdat zij niets prijzenswaardigs doen; niettemin omringen zij zich wel met vleiers als Gnatho. Zij weten, als zij al iets weten, dat deze mensen hen uitlachen, en als zij dit niet weten, zijn zij uiterst dom. Wat mij betreft, ik vind ze dommer dan Midas, die met zijn ezelsoren te schande gemaakt werd, niet omdat hij de dichtkunst gering achtte, maar omdat hij het boerse lied stelde boven het geleerde. Het ontbrak Midas niet zozeer aan moed als aan inzicht; onze vorsten ontbreekt het echter aan beide. Toen ik begreep dat uw voorname geest een sterke afkeer heeft van dergelijke domheden, doorluchtige hertog, en toen ik de inspanningen zag die u zich van jongs af aan getroostte om de gelijke te worden van de mannen, niet van uw tijd, maar van de Oudheid, was ik niet meer bang om deze lofrede, wat zij ook waard mag zijn, aan u op te dragen. Zo zij geen recht doet aan uwe Hoogheid - en dat doet zij niet - moet u bedenken dat de grote koning Artaxerxes het water dat een boer met beide handen had opgeschept en hem in het voorbijrijden aanbood, opgewekt lachend aanvaardde. En een andere koning, met dezelfde naam, naar ik meen, bracht voor een appel, hem aangereikt door een armelijk mannetje, evenveel dank als voor een schitterend geschenk, in de mening dat het niet minder koninklijk was het geringe graag te aanvaarden dan het rijke groots uit te delen. Inderdaad, ook de goden, die de geschenken van de stervelingen niet nodig hebben, stellen zoveel genoegen in dergelijke gaven dat zij het offer der rijken verachten, en behagen scheppen in de kruimels en de wierook van de arme boer. Zij meten onze gaven meer af naar onze gezindheid dan naar de prijs.

Ondertussen draag ik voorlopig deze schertsgeschenkjes op aan uw jeugd. Als uw grootheid, toegenomen met de jaren, overvloediger materiaal zal verschaffen voor gedichten, zal ik belangrijker werken aan u wijden. Ik zou u graag aansporen die grootheid na te streven, als u zelf al niet uit eigen wil en met alle riemen en zeilen - zoals men zegt - daarheen op weg was, en als u niet Skelton bij u had, het enige lichtend sieraad van de Britse letteren, die uw studies niet alleen kan aanmoedigen, maar ook tot volmaaktheid kan brengen. Vaarwel en beschijn de schone letteren met uw luister, bescherm ze met uw gezag, begunstig ze met uw vrijgevigheid.