De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 1. Brieven 1-141

56 Aan Christian Northoff
Parijs, [lente 1497]

Erasmus aan zijn vriend Christian uit Lübeck, gegroet

Ik twijfelde er niet aan, mijn allerbeste Christian, dat je brandt van een buitengewone liefde voor de letteren, en ik dacht dan ook dat je daar verder geen aansporing voor nodig hebt, hooguit een gids en wat aanwijzingen voor de weg die je bent ingeslagen. Ik meende dat het mijn plicht was - want je bent iemand met wie ik mij ten zeerste verbonden voel en die mij zeer dierbaar is - je de weg te wijzen die ik zelf sedert mijn jeugd gegaan ben. Als je dit met evenveel zorg wilt aannemen als ik het zal formuleren, vertrouw ik erop dat ik geen spijt zal krijgen je zo te hebben geadviseerd en dat het jou niet zal berouwen je ernaar te hebben geschikt.

Je eerste zorg is de keuze van een voortreffelijk onderlegd leermeester. Want het is onmogelijk dat, wie zelf niet geleerd is, een ander goed kan onder-

[p. 131]

richten. Zodra je die hebt gevonden, zorg je ervoor dat hij als een vader voor je wordt en dat jij hem als een zoon genegen bent. Dat legt de rechtvaardigheid ons op, want wij hebben evenveel te danken aan hen die ons leren goed te leven, als aan hen die ons tot leven hebben gewekt. Bovendien is wederzijdse genegenheid van groot belang voor het leren zelf. Een leraar in de letteren die niet tegelijk je vriend is, heeft weinig nut. In de tweede plaats moet je aandachtig en volhardend zijn. Een te grote inspanning breekt dikwijls de aanleg van de leerlingen. Maar volharding is, juist als je deze weet te doseren, duurzaam en door dagelijks te oefenen brengt deze meer tot stand dan men over het algemeen aanneemt. Verzadiging is slecht in alle gevallen, maar het ergst in de letteren. Daarom moet de spanning, die de studie geeft, van tijd tot tijd worden onderbroken; je moet ze afwisselen met spel, maar spel dat verband houdt met de schone kunsten, dat de letteren waardig is en dat niet te veel losstaat van je studie. Beter nog, terwijl je midden in je studies zit, moet je daar enig genot mee vermengen, zodat wij gaan denken dat leren veeleer een plezier is dan inspanning. Want niets kan lang worden volgehouden als het de beoefenaar niet enig genoegen verschaft.

Vanaf het prille begin moet je het allerbeste bestuderen. Het is je reinste dwaasheid iets te gaan leren wat je later moet afleren. Je moet maar denken dat, wat de dokters plegen voor te schrijven bij maagklachten, ook aan je geest moet worden toegediend. Pas dus op dat je je geest niet stremt door schadelijk voedsel of een onmatige hoeveelheid ervan, want dat is allebei funest. Everard, Catholicon, Brachilogus en dergelijke mensen,^1. die ik niet allemaal kan opsommen en die de moeite niet waard zijn, moet je overlaten aan lieden die er graag een enorme inspanning voor over hebben om het barbarendom te leren kennen. In het begin komt het erop aan dat je niet veel, maar de best mogelijke dingen leert. Maak je dan ook een methode eigen die je helpt niet alleen beter, maar ook gemakkelijker te leren. Want de methode bewerkt dat een ambachtsman een werk beter, vlugger en tegelijkertijd gemakkelijker verricht. Deel je dag in in taken; dat deden ook, naar wij lezen, Plinius de Jongere en paus Pius,^2. die nog alom bekend staan als uitmuntende mannen. Luister vanaf het begin - en dat is zeer belangrijk - niet alleen aandachtig, maar zelfs begerig naar de uitleg van je leermeester. Wees er niet tevreden mee zijn uiteenzetting ijverig te volgen, maar tracht hem soms voor te zijn. Prent al zijn uitspraken in je geheugen en vertrouw de belangrijkste toe aan je schriften, de trouwste hoeders van woorden. Vertrouw er echter ook weer niet zoveel op als die belachelijke rijkaard bij Seneca^3. die zich

1. Zie brief 26 en 35.

2. Pius ii (Enea Silvio Piccolomini), paus van 1458 tot 1464.

3. Seneca, Epistulae iii, 6, 5/8.

[p. 132]

inbeeldde dat, wat ieder van zijn slaven in het geheugen had, zijn geestelijk bezit was.

Laat het niet zover komen dat je geleerde boeken hebt zonder zelf geleerd te zijn. Om het gehoorde niet te laten vervliegen, moet je het voor jezelf of voor anderen herhalen. Ook daarmee niet tevreden, zul je ervoor zorgen dat je een gedeelte van je tijd besteedt aan stille overweging. Volgens de heilige Augustinus is dat het enige middel om je verstand en je geheugen te trainen. De discussie is als het ware een worstelperk van het verstand om de spieren van de ziel te tonen, te stimuleren, te sterken. Schaam je niet om te vragen als je twijfelt, en je te verbeteren als je ernaast zit. Vermijd nachtwerk en ontijdige studie, want het dooft de geest uit en brengt grote schade toe aan de gezondheid. De muzen houden van de morgenstond; die is geschikt voor de studie. Doe, na het middageten, een spelletje of ga wat wandelen of een luchtig gesprek houden. En is het niet mooi meegenomen als je ook daarbij een plekje inruimt voor je studie? Laat niet eetlust, maar gezondheid je hoeveelheid voedsel bepalen. Voor en na het avondeten moet je even wat rondkuieren. Lees voor het slapen gaan een mooie passage die belangrijk genoeg is om te onthouden; laat de slaap je overvallen terwijl je er nog aan denkt, en tracht je haar te herinneren als je opstaat. Dit woord van Plinius moet steeds in je geest geprent blijven: ‘alle tijd die je niet aan de studie besteedt, is verloren tijd.’^4. Denk hieraan: niets is vergankelijker dan de jeugd, en als ze voorbij is, keert ze nooit weer.

Maar ik begin je al weer aan te sporen, terwijl ik beloofde een gids te zijn. Volg dit programma, Christian, of nog een beter, als je kunt, en vaarwel.

Parijs, 1499

4. Plinius de Oudere, aangehaald door zijn neef Plinius de Jongere in Epistulae iii, 5, 16.