De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 1. Brieven 1-141

13 Aan Servaas Rogier
[Stein, ca. 1488]

Erasmus van Rotterdam aan zijn enig beminde vriend Servaas

Niets is zo heerlijk, zo fijn als beminnen en bemind te worden, beste Servaas, maar daar staat tegenover, naar ik meen, dat er niets ergers en niets rampzaligers is dan te beminnen en niet bemind te worden. Het is de mens zeer eigen, te houden van degene die hem liefheeft en niets is hem vreemder - het is meer iets voor wilde dieren - dan een afkeer te hebben van degene die hem bemint of hem zelfs te haten. Je denkt nu natuurlijk dat ik deze inleiding houd om jou weer terug te winnen en onze afgebroken vriendschap weer op te vatten. Wat kan ik echter van een nietszeggende brief verwachten, als de vleierijen en smeekbeden die ik in je bijzijn heb geuit en zelfs mijn tranen niets vermochten? Niets heb ik nagelaten waarmee men een jeugdige geest kan vermurwen, maar jij, die harder bent dan staal, blijft vasthouden aan je besluit. Wat kan ik, ongelukkige, dan nog mezelf beloven, wat voor hoop rest mij nog? Moet ik soms weer beginnen in het zweet mijns aanschijns als Sisyfus het rotsblok tegen de berg op te rollen? Daar denk ik niet aan. Maar wat dan? Moet ik soms beroofd van mijn makker en zonder vriend verder leven? Ik vind dat leven zonder vriend geen leven is, maar de dood of, als het nog leven genoemd kan worden, is het a. een zeer armzalig leven, en b. een leven niet van een mens, maar van een wild dier. Ik ben nu eenmaal zo geaard dat ik - als ik mezelf eens mag prijzen - in dit leven niets stel boven de vriendschap, niets met meer genoegen nastreef, niets met meer zorg onderhoud. En juist omdat, volgens Vergilius, ‘onze inspanningen je nooit kunnen veranderen’^1. wordt dit, wat ik het meeste begeer, mij ontzegd. Dat is hard, ‘maar wat je niet kunt verbeteren, wordt lichter door het geduldig te dragen.’^2. En hoewel jij, mijn dierbare Servaas, je Erasmus al bent vergeten - om het maar zacht te zeggen - denkt hij altijd aan zijn Servaas en hij zal aan hem

1. Naar Vergilius, Eclogae x, 64.

2. Horatius, Carmina i, 24, 19/20.

[p. 42]

blijven denken, ‘zolang ik mezelf bewust ben en de adem deze ledematen bezielt.’^3. Je mag hem verachten, hem verafschuwen, hem haten. Hij zal jou altijd beminnen, vereren, hoogachten.

Gisteren, mijn Servaas, zou ik naar je toegekomen zijn om je enige troost te bieden, als ik niet had geweten dat mijn aanwezigheid je zeer onwelkom was. Want ik zag dat jouw gelaatstrekken veranderd waren, je ogen neergeslagen, je kleur vaal: je hele lichaamshouding voorspelde mij ik weet niet wat voor smart. Ik voelde toen zelf, je moet me geloven, een niet geringe pijn. Ik zag mijn dierbaarste vriend en de andere helft van mijn ziel door leed overmand worden. Is jou, mijn Servaas, ooit iets onaangenaams overkomen dat mij niet veel erger pijnigde dan jou? Wat je toen pijn deed, was me echter, als ik me niet vergis, niet helemaal ontgaan. Ik doel dan op de onbeschaamdheid waarmee die man jou onwaardig en onverdiend beledigde. Maar alsjeblieft, trek je deze onbenullige zaak niet al te veel aan en pijnig je er niet mee. Herinner je, bezweer ik je, dat we mensen zijn, geen goden, en dat wij onder de wet van het noodlot zijn geboren, die ons tot speelbal maakt van al zijn grillen, ‘en wie heeft niet duizend redenen tot smart?’^4. Denk er maar aan dat het niet alleen jouw lot is, maar dat je het deelt met alle stervelingen. En verder, als er al een paar dingen tegenzitten - en naar mijn mening maak je je erg druk om kleinigheden - er zijn er zeker ook vele waarover je je met meer recht kunt verheugen, ‘als je je zegeningen maar telt.’^5.

Laat ik je daarom niet langer ophouden. Als de smeekbeden van je Erasmus nog iets vermogen, als je ooit nog iets voor me wilt doen, vraag ik je, verzoek ik je dringend tot jezelf te komen, je een man te tonen, en je niet langer op te sluiten in je droefheid. Ja, er met des te meer inzet naar te streven zo'n kerel te worden die op zijn beurt lacht om degenen die hem beledigen. Je zou daar allang toe in staat zijn geweest als je mijn raadgevingen had opgevolgd. Maar nu niets meer, de omstandigheden, de plaats, en zelfs het heerlijke weer, je studie in de weg staat, lijkt me dit toch een krachtige aansporing om je aan de letteren te wijden. Verdrijf die indolentie en lamlendigheid die in je zit. En, om je nog wat enthousiaster te maken, je moet weten dat zelfs onze Wouter^6. dat heeft gedaan en zich helemaal op de studie der letteren heeft gestort. En hij betreurt niets meer dan het feit dat hij daarmee niet eerder is begonnen. Wel, zorg ervoor dat jij altijd vrolijk blijft, verder vraag ik

3. Naar Vergilius, Aeneis iv, 336.

4. Ovidius, Remedia Amoris, 572.

5. Vergilius, Georgica ii, 458.

6. Waarschijnlijk de ‘Galterus’ voor wie Willem Hermans (zie brief 33, inleiding) twee epitafen schreef, waarin hij zijn vroege dood betreurde en zijn toewijding voor de studie prees.

[p. 43]

niets van je. Aangezien je me vermijdt, zal Willem^7. voor jou in alle zaken een steun en toeverlaat zijn. Ook ik zal hem voortdurend aansporen dat hij zich daar ijverig voor inzet. Vaarwel.

7. Willem Hermans: zie brief 33, inleiding.