|
| |
| |
| |
| |
E. Franquinet (1896 - God wèt wienie)
Vleegveld
Ze zaote mèt hun twieje op 't terreske veur 't clubhoes van de Z.L.A.C. en keken oet euver 't terrein.
In de zomermiddagzon laog 't vleegveld wie 'ne stèlle, greune vijver, dee ziech nao alle kante wied oetstregkde. Aon z'ne boord zaog me, vanaof 't terreske, rechs in de veerte e dónker böske ligke; rech veuroet leep de grónd get aof, zoedat me neet kós zien wat d'r achter waor, mer aan de linkerkant staoke de päölkes van de weie umhoeg, boe de keuj in laoge nao te goon, wat ze vanmiddag eigelik wel gegete hadde. Op 't veld zellef graazde in 'nen hook e trupke sjäöp, biejein gehawwe door de sjieper en z'nen hónd, dee met de start in de loch bleffentere róndsprong. 't Waor dus e zier kallem tafferielke, wat 't vleegveld dee middag te zien gaof en me hèj ziech evegood örreges in e verlaote oetheukske van de wereld kinne dinke es midden in 't drökste gedeilte van eus drökke mijnstreek, es neet, hiel wied eweg, in 'ne blauwe nievel, e paar steinslaagpiramide, liftores en sjouwe bove den horizon waore komme oetkieke.
Allein aon eine kant van 't veld waor get leve. Dat waor zjus op den hook van de groete veerkant, boe den hangaar, de kentoere en 't stasiegebouw stónte. 't Moot gezag: dat waore, veur e twiedeklas vleegterrein, sjoen gebouwe. D'n
| |
| |
hangaar mèt z'n imposante aofmetinge, z'n fróntbreidte van bijnao fieftig en z'n deebde van mier es daartig meter, maagde gezeen weurde. 't Stasiegebouw, mèt ze klein, mer fris restaurangske, ze platform en z'ne verkierstore, dee bijnao gans van glaas waor, hèj veur mennig groeter terrein es veurbeeld kinne dene. En de kentoere - nou jeh, kentoere zien kentoere! Op 't Platform veur de restaurang zaote einige lui, ónder lollig-gestriebde parasols, te kiek nao de beweging, die gaonde waor um de verkiers-Junkers van de Luft-Hansa, dee binne einige menute nao Kölle zou vertrèkke en dee noe oet den hangar woort gehaold en 't veld op gerold. Euverigens waor alles röstig.
De twie vrun zaote mer gans allein op 't terreske veur 't clubhoes.. 't Waos zjus in deen tied van de zomer, es de mieste lui op fekansie goon en de lede van de Z.L.A.C. maagkden op dee regel neturelik gein oetzundering. De sikkertaris van de club, Lewie Bergers, had die oetzundering deze kier wel gemaak, umdat z'nen awwe sjaolkammeraod Twajn van der Molen, boe er wel nog altied mèt korrespondeerde, mer dee er in gein jaore mie had gezeen, 'm had gesjreve, dat er dit jaor z'n fekansie weer ins in ze geboorteland kaom doorbringe. Twajn, dee e zier geaccidenteerd leve van jongemins achter de rögk had, waar intelik es mijnbouw-inzjenjeur örreges in Opper-Silezië terech gekomme en Lewie had d'r van opgekeke, wie z'ne vrund 'm e paar weke geleie had gesjreve, dat heer allewijl ouch lid van 'n aëro-club in die streke waor, 'n eige toustèl bezaot en veurnummes waor, deze zomer nao Zuid-Limburg te komme vlege, um z'n aw vrun weer ins gooiendaag te kinne zegke en te komme loere, wie 't mèt hun vleegterrein stónt, boe er in 't vreugjaor van had geleze, dat 't geopend waor.
En zoe zaote ze dao dan mèt hun twieje gans allein op 't terreske veur 't clubhoes van de Z.L.A.C. (veur lui, die 't noe nog neet wete, weurd hij gezag, dat die lètters beteikene: ‘Zuid Limburgse Aëro Club’, en dat ze niks te make höbbe mèt slekke, boe Koei Tonge de veuroetgaangk van de aviatiek in dees sjoen streek wel ins mèt in verband höbbe perbere te bringe).
Twajn, dee pas de veurigen daag laat in de middag waor aongekomme, nao de klein 1200 kilometers, die Opper-Silezië van Limburg aof gelege is, in twie daag te höbbe aof- | |
| |
gevloge, en dee toen te meuj waor um väöl intres te höbbe veur z'n umgeving, voolt ziech noe weer zoe lekker wie get, en waor nuisjierig, um 't eint en andert euver d'n aonlègk van dit sjoen terrein te hure. Lewie doog niks liever, es z'ne vrund alles te vertèlle, wat dee d'r van wete wou, en nog miejer ouch, want heer zellef had e good deil van 't wèrrek gedoon, dat deen aonlègk meugelik had gemaak, en al góng er dao dan ouch neet gruuts op - dat laog neet in z'nen aard - d'r euver spreke doog er toch altied mèt plezeer.
En zoe vertèlden er dan en Twajn luusterde nao 'm zónder dat ze zich lete sture door 't spiktakel van de motor van de Junkers, dee zjus aongeslage waor um werrem te drèje.
‘Meuite?’ zag Lewie, es antwoord op 'n vraog van Twajn, ‘meuite? Neet de minste. De kins neet geluive, wie gek de lui d'r op waore, wie ze mer oet de ierste klein beriechsjes in de gezette de loch devan hadde gekrege, dat dao spraoke waor van den aonlègk van e verkiersvleegveld in dees streke. De kins de Zuid-Limburgers toch zeker nog wel! Altied de ierste, es 't d'r op aon kump get tot stand te bringe, wat beteikenis heet veur de veuroetgaangk van hun streek. Behalleve in Amsterdam en Rotterdam - nou jeh, dat zien ouch de groetste stei van 't land - bestónt dao in Holland nog nörreges gei vleegveld. Veer zouwe hun dao bove de Moerdijk ins laote zien, wat Limburg kint! Veer zouwe al lang nao Amsterdam, Londe, Paries, Berlien, jao euver gans Europa vlege, es zij nog rónd krabbelde in hun boemeltreinsjes en prutsotokes. 't Kleinste kind hij begreep, wat de industrie, 't vreemdeverkier en zelfs de keerseboere van Eisde veur e veurdeil van 't lochverkier zouwe höbbe.
Of 't gaw góng? Dat hèjste ins mote zien! Örreges anders hèje ze neturelik ónderzeuk en nog ins ónderzeuk, ze hèje 'n Commissie beneump en es die nao ein of e paar jaor hel wèrreke mèt e rapport veur d'n daag waor gekomme, hèje ze häör daoveur offesjeel bedaank, en weer 'n ander Commissie beneump, um dat rapport nog ins oet te wèrreke, en es die Commissie veerdig waor geweest, hèje ze... enfin, de wèts wie dat örreges anders geit. Hij waor 't gans anders: e klein comité woort gevörremp oet lui, die flink aonpagkde, ziech direk mèt de ierste deskundige in verbinding stèlde, en nao e paar maond kóste zègke: “De terreine, die hij in Zuid-Limburg in aonmèrreking komme veur e vleegveld,
| |
| |
zien dat en dat en dat. Noe begint mer en zeuk mer oet.” En toen waor 't zaakje veur mekaar: in e minimum van tied woord 'n N.V. opgeriech veur den aonlègk en de explotasie van 't terrein, en toen kaome direk de provincie en al de gemeintes, de ein nog helder es de ander, aongeloupe, um toch mer genóg aondeile te kinne kriege in die zaak, van bang, dat de parteklere anders demèt strieke gónge. Zellefs de euverweging dat zoe terrein per slot van rekening mer in ein gemeinte gelege kint zien, waor veur de ander gaaroet gein aonleiing um neet mèt te doen aon de tot stand komming devan, zoezier zaog ederein, zelfs de gemeinteraodslede, - en dat wèlt get zègke - 't groet gemeinsjappelik belang dervan veur gans Zuid-Limburg in. De kins miech geluive, dat binne de drei maond 't opriechtingskappetaol van drei ton biejein waor gebrach, en dat nog wel middel in de krisestied! Mer de lui hadde sjijns door de krises gelierd, dat me z'n cent beter kint gebruke aon get, wat beteikenis heet, ouch veur de toukoms, es aon allerlei klómmele en plezere, die mie koed es good doen.
De Staatsmijne en ouch versjeie industrieë sprónge van de gif, dat ze neet 't groetste gedeilte van 't kappetaol in de wach kóste sleipe, um zoedoende strak, es dao weer opleving in 't ekonomies leve zou komme, hun employé's gaw en gooiekoup - neturelik tege “voorkeur”-tarieve! - euver gans Europa te kinne sjikke, um euveral relasies aon te knuipe. 'n Flinke poorsie waor hun nog zjus aofgesnóp door de rieke Z.L.V.V., die dank zij häör ónbeperregkde middele op 'n wèrrekelik enorm maneer de propaganda veur d'n aonlègk van 't terrein had kinne veure en ouch had geveurd, umdat ze inzaog, dat dat 'n bevordering van 't vreemdeverkier zou mètbringe, boe gein inkel ander middel op de wereld ouch mer in de verste verte aon kós tippe. Enfin, de zaak leep gesmeerd!
't Enthoesiasme waor geweldig, ouch bij de bevolking. Zuuste dat fijn stasiegebouw? 'ne Kado van de Vereinigde Valkenbergse Hoteljees. Ze höbbe ziech wel de explotasie van de restaurang gerizzerveerd, mer enfin, dao zien 't ouch hoteljees veur, en ze höbbe d'r verstendig aon gedoon; geluif mer, dat hun dat door 't jaor 'nen aordige cent opbringk, want es dao hei get bezunders aon de hand is, wat dèks al ins 't geval wèlt zien, dan weurd d'r dik verdeend,
| |
| |
en euveriges, ouch op gewoen daog zitte d'r altied lui, die ins gere komme kieke nao 't komme en goon van de mesjiene.
De Stroomverkoop, beveurbeeld, dee ouch neet achter wou blieve, en dee - tösse häökskes - ouch ze belang inzaog, heet us de ganse verleechting veur niks aongelag - veur niks, menier! En dat wèlt anders get zègke, mèt die zeukleechter; dat zulste zellef wel wete!
Mer watste zeker neet zouws wèlle geluive, mer wat toch e feit is, is dat 't enthoesiasme zoe groet waor, dat zellefs de wèrrekeloze, die aon den aonlègk van 't terrein höbbe gewèrrek, get höbbe wèlle doen. Doezend Zuid-Limburgse wèrrekeloze höbbe elik de gölde, dee ze anders van hun weekloen aofhele, um hunne cinema, hun gleeske beer en hun piepke van te betaole, e jaor laangk in e pötsje gedoon en zuug miech dao dee sjoenen hangaar noe ins staon! Gaangk strak mer ins mèt miech kieke nao de gedinkstein, dee in de zijmoer gemetseld is: “Aan de Zuid-Limburgsche werkloozen, 1932-1933. De dankbare N.V. Vliegveld Zuid-Limburg”. Jeh, jeh, zèg nog ins get van eus Limburgers!’
Zoe praodde Lewie door, en Twajn luusterde, vol bewóndering veur de enerzjie van z'n landslui, die dan toch mer klaorspeule wat me örreges anders lang neet zoe gaw, good en gemekelik veerdig gekrege zou höbbe.
En Lewie vertelde nog wijer, van de zin, dee de jong lui hij in 't vlege hadde en wie in e minimum van tied 'n Aëro-Club waor opgeriech en de lede bij böskes ziech kaomen opgeve. Noe waor de Z.L.A.C. de einigste Aëro-Club in 't land, neve de Rotterdamse. Zoe wied hadde ze 't in de ander provincies toch ouch nog lang neet gebrach! Mer de hèjs ouch mote zien wie alweer elikein d'r aon mèt doog, um die club veuroet te hellepe! Al direk bij de opriechting kraog de club van de pa van ein van de lede, 'nen hiele rieke manufacture-handeleer, 't ierste sportvleegmesjien kado. 'ne Groete industrieel wou ziech neet laote kinne en gaof vlaak d'r op ouch e toestel. 'ne Mijn-inzjenjeur, neet-Limburger mer dee hij al jaore laangk woende en van eus sjoen lendsje en z'n enerzjieke bevolleking waor goon hawwe, of 't z'n eige geboorteland waor, leet dat fijn clubhoes hij neerzette. En zoe góng 't mer door! De club koch ziech iers van häör kóntribusie e twiedehands mesjien bij de Rotterdamse club, mer nao e paar maond stèlde 't bestuur veur, 'n vrijwèllige
| |
| |
bijdrage te geve veur nog e toustèl, umdat dao noe dèks al lede waore, die daog laangk móste wachte, veurdat ze aon d'n toer waore um ins 'n haaf eurke te kinne vlege; en alweer waore in 'n handumdrèjes de zèsdoezend viefhónderd veur 'ne geslote Pander Multi-pro bijein. En noe waor 't vlege neet van de lochè Gevloge woort dao, in d'n tied, es neet alles op reis waor, dat de stökker d'r van aof vloge, figurelik en lètterlik! Mer dat heel leve in de brouwerij! Noe, in fekansietied, waore de drei partekleer mesjiene en vijf van de zès van de club d'r op oet, nao alle windstreke touw. D'n eine zaot in Holland, 'nen andere in Ingeland, 'nen derde weer in Ostende, 'ne veerde in Zwitserland en nómmer vijf waor mèt 'ne passazjier e tuurke door gans Europa aon 't make. Zoe zien veer, Limburgers, noe! -
Wie er eve opheel mèt spreke, hoorte ze in de veerte 't gerónk van motore. De Junkers kós 't neet mie zien, want dee waor al lang vertrokke zónder dat ze 't gemèrrek hadde. Lewie kiegkde op z'n gorloozje. ‘'t Is de middag-K.L.M., die aonkump,’ zag er. Eve later zaoge de twie vrun in 't noorde e puntsje in de loch, dat al groeter en groeter woort, ónderwijl dat 't geluid van de motore in sterregkde aongreuide. De stip in de loch kraog langzamerhand de vörrem van e vleegmesjien, me zaog de motore in hun góndels onder de vleugel hange en 't flitse van de sjrouve in de zon.
‘'ne F. 18 veur vieftien passazjiers,’ verklaorde Lewie. ‘Jeh, jong, 't is noe “Grossbetrieb”, - wie dien lanslui van allewijl zègke - in dezen tied van 't jaor. 't Zou miech niks verwóndere, es die kis gans vol zaot en es dao straks nog 'n extra-ediesie nao kaom.’
Ze keke 't bagkbies van 'ne Fokker nao, wie dat z'n haaf runde boven 't veld drèjde, ónderwijl dat de sireen in de verkierstore sjriewde wie e mager verreke en 't dan ouch klaor späölde um 't gerónk van de motore, dat door 't toere mindere al aordig aofgenómme waor, te euverstumme. Op dat spiktakel waore einige employé's, e paar mecaniciens en 'ne kelner nao boete komme wandele en stonte noe gedöldig aof te wachte, tot de piloot ze mesjien veur hun veuj zou doen stèlstoon. De Fokker kaom op de grónd neer of er mèt eier gelaoje waor, inplaots van mèt lui, taxieden euver 't veld en bleef mèt z'n rajer percijs stèlstoon op de striep, die daoveur op de platform waor getrokke. Ein nao ein
| |
| |
kaome vieftien minse - welgetèld - oet 't toustel te veursjijn, veurdat de piloot in z'n sjoen blauw uniform op de grónd stabde.
‘Höb iech 't diech neet gezag?’ vroog Lewie triómfantelik en z'n ouge blingkde van plezeer.
De lui trokke langzaam weg van 't veld, boe aon den oetgaangk 'n otobös al stónt te wachte. E paar zeugkde ziech 'n plaots ónder de bónte parasols; die wagde zeker op den deens nao Luxemburg van de Sabena, dee binnen e kerteerke oet Breusselt zou aonkomme.
‘Wat tunks diech d'r van, es veer ins e tuurke gónge make?’ vroeg Twajn aon z'ne vrund, wie de reusechtige Fokker-vogel d'n hangaar ingerije waor en de rös weer euver 't terrein laog.
‘Miech good,’ zag den andere, ‘dan kin iech ouch ins kinnes make mèt dat klein G.M.G.-ke van diech. 't Liekent miech wel 'n aordig kiske, al höb iech veur miech 't op die hiel zwake moteurkes neet zoe erreg stoon.’
‘Kom, kom,’ repliceerde Twajn, onderwijl dat ze opstónte en nao d'n hangaar wandelde. ‘Iech vleeg d'r toch mer in twie daag mèt van Gleiwitz hij nao touw.’
‘Iech zègk neet 't tegendeil,’ meinde Lewie, ‘mer geef miech toch mer liever 'n tachentig of hónderd peerdsjes, wienieste mèt twie maan bis es die viefendaartig. Mer laot mer ins kieke, watste demèt doen kins.’
Onder 't praote waore ze aon d'n hangaar gekomme en noe kommandeerde Lewie de mecanicien van de club op, um dat Duits kiske van Menier van der Molen nao boete te bringe, nao te kieke, of 't in order waor en dan te komme waarsjouwe, es er zoe wied waor, dat de motor aongeslage kós weurde.
Ze gónge de Fokker 18, dee Twajn nog noets had gezeen, ins eve van binne bekieke en nao e paar menute kaom de mecanicien al zègke, dat er veerdig waor.
Twajn kroop in ze toustèl, gaof kontak en de motor pagkde direk. Onderwijl dat er werrem drèjde, staoke de vrun ziech nog e sigerètsje op. Toen stabde ze in en taxiede weg euver 't veld.
‘De moos op 't startsienjaal lètte,’ sjrieuwde Lewie z'ne vrund ónder 't taxieje in z'n oer. Dee keek eve verwónderd op, mer nao 't drèje tege de wind in aon d'n andere kant van
| |
| |
't terrein, zaog er, wie opins 'n leechstraol oet de verkierstore nao 'm touw kaom sjete. Er duide de gaashendel gans nao väöre, de motor begos op vol krach te bromme en ze störremde veuroet. De gebouwe kaome nao hun touw gerend, toen haolde Twajn 't hoegtestuur get op ziech aon en direk zagkde 't veld mèt alles wat d'r op stónt ónder hun weg. Eve góng de wereld sjuins haange in d'r drèj, mer 't vollegend momint breide 't prachtig landsjap van Zuid-Limburg ziech in z'n vol sjoenheid ónder hun oet. Tegeliekertied teikende ziech aon hun linkerhand de Sabena-Fokker oet Breusselt nog gans klein, mer toch al dutelik tege de blauw loch aof, en vertuinde ziech veur hun oet, gans in de veerte, e klein stipke: d'n extra K.L.M.-deens.
Lewie Bergers lagde evekes stèl bij ziechzellef. Er had 't wel gedach: 't waor weer ‘Grossbetrieb’ vandaog. Jeh, mèt zoe e vleegveld ouch!...
Sek mich ins wat fer sprauk sait schoender de kleyne vinger met eyn woord kink, als 't Mastreegs seet, kan men waul get schoender dinken of sekke, als op sig good Mastreegs, igh slabrik op het ies en veel op myn v.t. Wie gek wie gek seet gair drum neet, dat geer eur beste jaore laut veur by goon, sonder ugh op 't Mastreegs te legge, en de leevigheid dau van te lieren.
(Sermoen van 1729).
|
|
Auteursrecht onbekend
