|
| |
| |
| |
| |
Edmond Jaspar (1872 - God wèt wienie)
De Innumming van Mastreech
De aw historie van de stad Mastreech
Zeet, dat ze bij herhaoling woort belegerd.
En, es de vijand ze te pakke kreeg,
Waor 't weer de börgerij, die woort genegerd.
En, of 't Luikeneer of Spanjaard waos,
Of Prins van Holland, Keuning van de Franse,
Wee hij ins vaste voot kreeg aon de Maos,
Doog 't vollek propel nao z'n piepe danse.
Mastreech waos toen 'n vesting ierste klas,
Mèt walle, tores, grachte puik versterrek,
Mer later woort van hoeger hand gelas
De afbraok van dat sjoen, histories werrek.
Sinds ligk te stad aon alle kante bloet,
Van weerstand beeje kin me neet mie spreke,
En veur verrassing is 't gevaor noe groet:
Dat is 'ne zek're kier, helaas, gebleke.
Noe ongeveer geleie daartig jaor
Stont iech ins Zondags-mörreges te kieke,
Terwijl 'n kompie sjötters bezig waor
Häör militaire kinnes te verrieke.
Ze hadde e paar ore aon ei stök
| |
| |
Geloupe en gekrope wie de slaove,
Toen eine zag: ‘Goon veer noe nog neet trögk,
Dan mote veer toch de kaptein ein staove’.
Mer deze, dee 't weer good te pakke had,
Wou es besluut de kroen op 't werrek zètte:
Ze plan waos 'nen aonval op de stad
In störmpas mèt gevelde bajonètte.
Ter huugde van de Rutte's Brouwerij
Begóste de kommando's los te komme,
En hoort me zoe al in de kompenij
Den ein of ander in z'n eige bromme.
Mer wie gekommendeerd woort: ‘stormpas-marsj’,
Toen leep de maot bij eus gooi sjötters euver:
Ze zouwe dee ins eve mèt z'n sjarsj,
Ze hadde noe genóg van die maneuver.
Ze jadzde, wat ze kóste, nao de stad,
Wie korter bij, wie helder dat ze 'm smeerde,
En de kaptein, dee dao gein erg in had,
Vónt, dat z'n sjötters manjifiek sjarzjeerde.
Mer wie, bij d'ierste hoezer van de straot,
Heer reep, dat zij de störmloup móste stake,
Toen tuinde de kompie ziech obstenaot,
En wouwe ze neet Iuustere, die snake.
Ze vedzde, 't geweer sjuins in de hand,
Langs Lómmert, Beijert, Kommel, Hof van Tèllie,
De minse lagde, vroge: ‘Boe is dee brand?’,
De kinder sprónge, zónge: ‘so, ho, hoppie’.
't Lèste kwaom, ocherrem, de kaptein,
Er sjriewde, mer gei spier woort d'rum gegeve,
Er heel de weusten tróp neet mie bijein
En dach: ‘Wat e sjendaol moot iech beleve!’
Gestiedig door mer leep de kompenij;
De lui, die nao de lèste mès touw gónge,
Versjrigkde ziech veur zoe'n wèl draafpartij
En maagkde, dat ze gaw de stóp opsprónge.
En in de ‘Groete’ zit de kolonel
Van 't ‘Twiede’ achter z'ne Rotterdammer;
Zjus wèlt er eve drökke op de bel
Veur 't ierste lekker borrelsje Sjiedammer,
| |
| |
Dao huurt er op de straot 'n drök geloup,
Zuut minse stoon te wieze en te loere;
Er sjrik: ‘Dao's zeker get apaarts te koup,
Mesjien zien 't mien piotte weer, die boere’.
Mer wie er dao die sjötterlike mach
Aon dissiplien en orde zuut verzake,
Dao sjut 'r in zoe'ne benkelike lach,
Dat 'm de traone rolle langs z'n kake.
‘Verdrèjd’, zeet heer, ‘dat is te mote weerd,
Dat zien ers, die 'm peper kinne geve,
't Is zun, hèj dee kaptein noe mer e peerd,
Dan had er hun mesjien wel bij gebleve’.
Op 't Vriethof hèlt den tróp bedaardsjes halt.
Heh, heh, dat is e vege en e puffe!
Me heet 't noe de baas genóg vergald,
Er kin ocherm z'n bein haos neet mie luffe.
Dao kump er, roed wie ein gekoogkde kreef:
‘Iech zal uuch kriege mèt eur fieloestreke!
Zoe'n muiterij höb iech nog noets beleef!
De sjöttersraod zal wijer mèt uuch spreke!’
Dao trèjt ein van de mensjes oet 't gelid:
‘V'rekskuis, kaptein, iech höb altied vernómme,
Dat, veur dat men 't hart heet in bezit,
'n Vesting neet behuurlik is genómme.’
Jan. 1916.
| |
De mijnstreek
Vreuger
Gezèllig kronkelt ziech de weeg,
Vol plakke lommering en leech,
Intiem begrens door hègkegreun
Van pame, dennekes of deun.
Haos elke stap, dee geer d'rop zèt,
Bring weer 'n ander oetziech mèt.
Dat kort den aofstand en d'n tied,
Al wandelt geer ouch ore wied.
En bij zoe'n leef, riante baon
Pas ziech 't landvolk prachtig aon:
| |
| |
De kooijong, op z'n bloete veuj,
Drijf nao 't brook de vètte keuj;
E meiblom-tröske, dat er vónt,
Hing bómmelend oet z'ne mónd.
Dao rijdt de boer, broenroed van kleur,
Mèt peerd en slaagkaar nao de sjeur,
Terwijl z'n dikke rete smik
Druug-knetterend de stèlte brik.
Zeet, es heer aon de kruusweeg kump,
Wie heer devoot z'n möts aofnump
Veur kruzzefiks of Moeder Gaods,
Vlaak bij 'nen awwen eik geplaots.
Wee heer ouch tegekomme maag,
Dee zeet er mónter gooien daag,
En vraogt geer, boe de weeg nao geit,
Geer krijgt e vruntelik besjeid.
Allewijl
Zoe is, helaas, neet mie, zoe waor
De mijnstreek euver zoeväöl jaor.
Eintoenig-rech rèk ziech de weeg,
Altied vervelends-eins beleech.
'ne Lange, grijze, doedse moer
Loert op uuch neer, onvrunt'lik zoer.
Berozde puntdraod langs de kant
Stèlt bruut ziech tösse weeg en land.
Fabriksrouk spreit ze vèttig zwart
En tröf de planten in 't hart.
Van vere raos 't hèls lawèj
Van rösteloes masjien-gedrèj,
En 't nijdig fluite van de stoum
Klink wie 'ne sjriew in bange droum.
E trupke manslui, mager, blas,
Trèk uuch veurbij; ze komme pas
Oet d'ingewande van de eerd,
Boe duusternis en voch regeert.
Ze kieken uuch wantrouwend aon
En make koelik uuch vrij baon.
Wat dondert hun dee vreemde vent;
Wee wèt, mesjien trèk dee z'n sent
Van hun geslaof en hunne zweit,
Terwijl de lummel zelf niks deit.
| |
| |
'n Kroeg, die aon d'n drijsprungk ligk,
Slók gaw hun op en dadelik
Weersjalt den dómpig-kleine zaol
Van rouw spiktakel, platte taol.
Zoe geit 't noe in dat good land:
De penning heet 'nen achterkant.
Oct. 1916.
| |
| |
Sakkermints-persessie
't Dörrep is in feeskleid veur de brónk.
De hoezer stoon in wit-en-greune prónk.
De päölkes en de Mei-tek zien geplant,
En in de kèrrek peers mèt voot en hand
D'n öl'gernis z'n rónkende finaal,
Zoedat de keuj ze huren in de staal.
De zon steit hoeg, de weeg zien poeier-druug,
Gaw weurd dus nao de hoegmès eint geluuch
| |
| |
Op veurbaat veur d'n doors, dee komme geit,
Want zoe'n persessie doort 'n iewigheid.
Noe rös ze oet, 't aidsje - tachtig jaor.
Ze is mèt häör altäörke eind'lik klaor.
Wat heet ze weer Slevruike sjoen geseerd,
Wat heet ze vaze, luuchters good g'ranzjeerd.
Zoe dèks al dach ze: 't is de lèste kier,
Mer eder jaor opnuijts leet Slivvenier
Häör weer 'm sere, tot häör groete vräög,
Persijs wie zij 't gelierd had in häör jäög.
Noe wach ze blij, tot de persessie kump;
Ze veeg ziech ins de veurkop mèt d'n tump
Van häöre sjollek; foj, wat is 't heit!
Es dat d'n hier pestoer mer niks 'n deit.
Dao huurt ze get, 't is wied nog, dóf gezoem,
En, jao, daotösse door ouch 'ne boem.
't Kump gestiedig naoder door de laon.
Noe gaw 't leech op 't altäörke aon.
De keerse nog ins eve vasgeduid,
En daan nog op de weeg 't greun gestruid.
Dao is ze, de persessie; jao, dee vaon
Geit eder jaor veurop; dee kint z'n baon.
Dao zien de patronate en de sjaol,
Wie sjoen die kinder beie allemaol.
Wat höbben al die vrouwe mer roei köp,
En zuug ins, wat ze gries zien van de stöb!
En wieväöl maander goon dit jaor weer mèt.
Dat is get, boe pastoer veuraal op lèt.
Ze beie, mer zij huurt 't haos neet mie
Door 't daonig bloze van de harmonie.
Die ingelkes en bruudsjes, aoch, wie leef.
Ins heet zij ouch dee sjoenen tied beleef.
Dao klink de bel al veur 't Sakkermint,
De wierouk kump al naoder op de wind.
Dao eind'lik is d'n hiemel mèt Onsier.
Noe krit ze van gepakheid veur de ier,
Die häör, zoe'n erm, aw ziel, ten deil nog vèlt,
Dat God weer langs häör huiske komme wèlt.
En zoe, d'aw kneeje op de stein gedrök:
| |
| |
‘Noe preuf iech, Hier, de veursmaak van 't gelök,
Dat binnekorts ouch miech te wachte steit,
Wannie m'n oor van weggoon eind'lik sleit.’
Mer 't is veurbij alweer, ie zij 't wèt,
En, es ze daan Slevruike binne zèt,
Dan zeet ze tot 't beeld, häör han tegaor:
‘De brónk is toch 't hoegste fies van 't jaor’.
't Is middag, de persessie is gedoon.
De zon doorgleuit de stèlte van de ‘noon’.
De boere laote ziech de riestevlaoj
Good smake nao de sjink en kermenaoj.
Ouch op de pastorij weurd neet gevas:
Dao zien de paoters mèt kaplaon te gas.
Mer 't aidsje späölt de brónk nog door de kop,
Terwijl ze 't broed in häöre koffie sop.
29 Mei 1929.
| |
Mastreech
De zuidelikste stad van 't land,
Gelege aon de zellefkant,
Zoe wied weg van 't centraal verband,
De stad, die de landouw bekroent,
Boe romantiek nog altied woent,
Boe Gölp en Geul de rotse boent,
De stad, gehech aon Carnaval,
Aon dikke trom en festival,
Aon 't aaid gelouf toch bovenal,
De stad, die van de Belzje hèlt,
Mèt Rienland geer' verkiere wèlt,
Mer 't eige land toch hoeger stèlt,
| |
| |
De stad, die noe, wie vreuger daog,
Um mie kontak mèt Holland vraog,
En ziech daoveur gestiedig plaog,
De stad, die slech begrepe weurd
Door Holland dèks, en dat betreurt,
Mer toch trouw aon Oranje zweurt,
1930.
| |
De intronisatie van 'nen hoeg-proos
D'n intoch van de nuijen hoeg-proos had miestaal plaots op 'ne wèrrekdaag in 't begin van September. Alveures op 't gróndgebied van de stad te komme, begaof ziech d'n hoeg-proos mèt al z'n familielede en z'n vrun nao 't kloester van de Dames van de orde van St. Bernardus op Pietersem-Hoch. Dao soepeerde en sleep heer en vónt er ouch d'n ónderproos prezent. De volgende mörrege um negen ore nao de Mès stabde d'n hoeg-proos in groet ornaat mèt ze gevolleg te peerd en rijde in de richting van Mastreech. Onderweeg kaome de bissjop van Luik, d'n adel van 't land, de hiere van Sintervaos, de Magistraat en de goevernör van de stad in gezèlsjap van de notabel börregers mèt hun dames häöm tegemoot. D'n hoeg-proos rijde daan neve de bissjop en gevolleg door al degene, die häöm tegemoot waore gekomme, door de Hochterpoort (de Bospoort) de stad binne. Daan naom heer de weeg door de Groete Staat, boe bij 't veurbijrije van de Landskroon, de zetel van 't stedelik bestuur, de magistraot häöm verwelkomde, en 'm d'n ierewien aanbooi. Daonao woort doorgerije tot bij Sintervaos-kèrrek, boe de kanunike häöm tegemoot kaome en heer van hun in 't portaol van de kèrrek de priesterkleier in ontvangs naom, die häöm door d'n deke euverhandig woorte. Naodat heer ziech in eine van de zaole van de Lange Gaangk z'n priesterkleier had aongedoon, woort heer door d'n deke en d'n aidste kanunnik nao d'n hoegen altaor geleid, boe heer onder 't zinge van d'n Tedeum einigen tied bleef beie. Nao aofloup van d'n Tedeum hernuide d'n hoeg-proos d'n eid, dee teveuren al door z'ne gevolmachtigde waor aofgelag, en zwore de vertegenwoordigers van de
| |
| |
stad häöm op hun bäört trouw. Wie dat gedoon waor, woort heer mèt ze gevolg gebroch tot bij de plaots, boe de Groete Klok gelojd weurd en trok heer zoelang (zeet Collette), totdat die klok geluid gaof. (Veer dinke wel, dat me häöm daobij 'n hendsje gehollepe zal höbbe). Nao al die cermonies trok d'n hoeg-proos ziech in z'n woening trögk um e bitsje oet te röste en van kleier te verwissele, boenao heer mèt de bissjop weerem nao de kèrrek góng veur 't bijwoene van 't middagmaol. Dao naome ze plaots aon 'n taofel, die op 'n verhuging veur de koer bij d'n altaor van Sint Servaos waor opgestèld en boe hun de mies oetgezeugkde vleissoorte woorte veurgezat, die me ziech dinke kin (zeet Collette).
In 't sjeep van de kèrrek bevónt ziech e buffet, door twie ‘roededragers’ good bewaak, veurzeen van kosbaar zèlleverwerrek, wie sjotele, bekers, kroeze en tasse, wat allemaol door de rieke börregerij van de stad geliend waor. Aon weerskanten in 't middelsjeep stónte lang taofele gedèk tot aon d'n torebouw, boevaan de linkertaofel bestump waor veur de Mastreechter en de vreem kanunnike en ander priesters en de rechter veur d'n adel en de vrun van d'n hoegproos. Ouch in de zijsjepe waore taofele opgeslage, zoedat in 't gehiel plaots waor veur doezend persone ongeveer. Me aot veer en veer oet ein sjotel. Bij good weer woort gekook in de ope loch op de binneplaots van de proosdij en anders in e groet lokaal, wat ziech dao bevónt.
Aon eder taofel waore veer persone belas mèt 't opdene van de sjotele en twie mèt 't sjinke van den draank. Beer woort gesjónke tot nao 't twiede gerech, daonao kraoge de gaste roeie en witte wien. D'n ónderproos mós touziech hawwe, um ziech te euvertuige tot 't de gaste aon niks zou mankere. De taofel van de bissjop en d'n hoeg-proos woort bedeend door 'ne veursnijer, 'ne sjinker en veer ander persone, die 't ete en de wijne móste aon- en aofdene. Nao aofloup van deze maoltied inviteerde d'n hoeg-proos de allerveurnaomste gaste nog ins bij ziech in z'n woening aon de taofel, boe (zeet Collette) heer hun nog op väöl lekkerder peursiekes kós traktere es in de kèrrek, want 't fiesbankèt dao waor mer bestump veur de groete massa!
Collette gief us ouch op, wat veur zoe geweldig feesbankèt aon eteswaore nudig waor: twie jong osse, 24 sjäöp, tien
| |
| |
jong verrekes, veerhonderd kukes en 70 kapoene; veur 't wèld zörregde de vrun van d'n hoeg-proos. Aan specerije en diverse ander artikele woort verbruuk: tien pónd gember, tien pónd peper, tien pónd kruinegel, tien pónd sókker, veer pónd meel, tien pónd amandele en tien pónd ries. Veur de taofel van d'n hoeg-proos waore bestump fezante, pouwe, zwaone en ander fien gevlöchel. In 't gehiel woorte leeggedrónke vieftien vate beer; wie väöl wien de keel aofgóng, waor meujelik te berekene, zeet tenminste Collette.
D'n hoeg-proos deilde bij zoe'n gelegenheid ouch kado's oet aon z'n ‘roededragers’, aon de sjout en de sjepes van Tweebergen en Mechele, aon de twie börregemeisters van de stad, de baojs, de koks enz. Allemaol kraoge ze e stök lake, 't zij veur 'nen tabbaard 't zij veur 'ne ‘kaproen’, naovenant hunne rang en stand, en wèl. 7, 6, 5 of 4 èlle. Alles tesame waor daoveur vandoon hónderd èlle aon veertien gölde 't èlle ('ne Gölde Luiks doog 56 cent van eus weerde).
't Is neet onmeugelik en zelfs hiel warsjienelik, dat van zoe gebruuk aofkomstig is 't spreekwoord de lakes oetdeile in de beteikenis van: get te kommandere höbbe, gezag oetoefene.
der oudheidkunde, in dezen,
ons land, hoe kander wezen
|
-
-
[tekstkritische noot]De Innumming van Mastreech, De Mijnstreek, De Blajer, uit Bónte Blomme, Mastreeg 1928. Sakkermintsprocessie uit ‘Veldeke’, Jg. 1929.
-
-
[tekstkritische noot]sjarsj = charge; ze vedzde = ze liepen hard; Lómmert enz. = gebouwen en stadsgedeelten.
-
-
[tekstkritische noot]benkelik = geweldig, groot; luffe = opheffen; filoestreke = gemene streken, fieltenstreken; plakke = plekken; baon = weg.
-
-
[tekstkritische noot]brook = broek, gemeentewei; smik = zweep; blas = bleek.
-
-
[tekstkritische noot]klotte = klonten; brónk = processiefeest (op Sacramentsdag).
-
-
[tekstkritische noot]d'n tump van häöre sjollek = de tip van haar schort.
-
-
[tekstkritische noot]de ‘noon’ = noen, namiddag; boent = wast.
-
-
[tekstkritische noot]Het proza-fragment uit: Dr. E. Jasper, Kint geer eur eige stad? Mastreeg 1936.
Hoeg-proos = de overste van het kapittel van St. Servaas; Lange Gaangk = de lange gang, een deel van de oude kruisgang; thans een der ingangen van de St.-Servaaskerk.
|
Auteursrecht onbekend
