Vaderlandsche poëzy. Deel 3
(1840)–Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 47]
| |
Kunstroem.Maer hoe! wat nieuw gezicht! wat rei van kunstenaren!
De bodem word bestrooid met eeuwiggroene blaêren.
de borchgrave, de Belgen.
| |
[pagina 49]
| |
 | |
Rubens.aant.Het schijnt onmogelijk waerdig van hem te spreken,
en vooral onmogelijk hem na te volgen.
rubens, van L. da Vinci.
| |
I.Een sterfling dwaelt door kloosterwanden,
Met tragen tred en schreiend oog,
En heft de sidderende handen
Ten hemel, biddend, op? Daer vloog
Zijn aengebeden moeder henen:
Zy liet haer zoon op aerde weenen,
Die thands er, als een balling, zwerft.
Niets kan d'onzaelge meer bekoren.
Hy heeft het teeder hart verloren,
Wier wederga men nimmer erft.
Maer, boven rouw op eens verheven,
In goddelyke drift ontbrand,
Schoon tranen nog in de oogen beven,
Vat hy 't penceel in stoute hand.
| |
[pagina 50]
| |
Daer rijst op diepbevlekte rotse,
Het kruis, des afgronds muil ten trotse,
Hoe 't dit verlossingsein begrimm'.
En 't kunstwerk van een gloeiend harte
Wijdt zijn verzachte kindersmarte
Aen de eeuwig onvergeetbre schim.
Wie is 't? een Belg, die, roem der aerde,
Het oog van Rome hield geboeid,
En, blinkend van nog hooger waerde,
Als kind door heilgen dank ontgloeid;
Een Belg, door hooggeleerde tongen
Naest Rafaël-zelv' opgezongen?
Die nauw dier moeder kwyning wist,
Of Rome ontvloog voor Antwerps stranden;
Wien de eenzaemheid der kloosterwanden
Alleen vertroosten? Rubens is 't!
Daer staen ze nog, die stoute werken
Zijn hand, neen! zyner ziel ontstroomd;
Een ziel die, op verrukkingsvlerken,
Een reiner ether naderkoomt.
Daer staen ze nog, vol hemelvonken.
De tijd-zelf heeft ze gloed geschonken;
Het oog ontvlamd, de tonge stom,
Staert gy die aen, o Schildertelgen!
Genaekt die meesterstukken, Belgen,
En voelt uw glorieadeldom!
| |
[pagina 51]
| |
Homerisch, bovenaerdsche dichter
Van beelden nimmer uitgedacht,
Verheven Rubens, wie, wie zwicht er
Niet voor 't besef dier scheppingskracht?
Niet vreemd, dat de edelste poëten
In u, voor breeden doek gezeten,
De vlucht bevleugelden der ziel,
Waerin de vlam, die kunstenaren
Een stomme poëzy doet baren,
De reinste vlam des hemels viel.
Wat gallery van meesterstukken,
Door 't godlijkscheppend brein geteeld,
Die throonen voor hem neêr zag bukken!...
Dat 's Medicis - een levend beeld.
Een zoon is uit haer schoot ontloken,
Van 't barenswee nog fel doorstoken;
En 't oog, dat slechts naer hem verlangt,
Met kwynende en verrukte trekken,
Laet, by haer trots, de smart ontdekken,
Die 't vorstlijk moederharte omprangt.
Verbazend schouwspel! plettrend wonder!
Gods zoon stapt af van 't zwerk: zijn vuist
Verheft d'ontzachelyken donder,
Die d'aerdbol op een wenk doorbruist.
Hy stapt: met uitgestoken armen
Wilt ge, o Franciscus, de aerd beschermen,
| |
[pagina 52]
| |
En slaet er 't mantelkleed om rond;
En Jezus moeder, diepbewogen,
Ontsluiert voor des rechters oogen
De borst, gezogen door zijn mond.
Daer schokt my 's Heilands bitter lyden
(Wat treurspel!) in den tempel Gods,
Meer op de teelt diens ingewyden
Dan op onmeetbren toren trotsch.
Verdwijnt, o marmeren pilaren,
Ten tooi der kostelijkste altaren
Met weêrgalooze vlijt gesticht;
Ja, pronkgebouw van oude dagen,
Dat my met eerbied had geslagen,
Verzink uit mijn verbaesd gezicht!
Verschriklijk!... Eeuwge, kunt gy 't dulden?
De Wyze, 't ideael van deugd,
Wien stralen 't godlijk hoofd vergulden,
Wiens oog tot laefnis blonk en vreugd,
Wiens woord tien duizenden verkwikte,
Maer dien het priesternet verstrikte,
Rijst aen het kruis ten rotsentop.
Bloed druipt uit de opgescheurde wonden;
Bloed, van 't gelaet zoo wreed geschonden,
En rustig heft hy 't voorhoofd op.
| |
[pagina 53]
| |
Ontzettend stapp' de dood hem nader,
Van 't hoofd ter voetplank diepgewond:
Vergeef hun (smeekt hy), o mijn Vader!
Ja, sprekend is die doodsche mond.
En gy, o joodsche wangedrochten,
Wordt door geen medely bevochten;
Gy heft hem voort, vervloekt hem luid.
Gy vloekt: hy zegent u nog teeder.
Verbryzeld, zink ik, biddend, neder,
En de opgetogen traen breekt uit.
't Is dan volbracht!... Reeds is 't gesloten,
Dat oog waeruit een hemel blonk,
En 't heeft zijn jongsten strael geschoten,
Waervoor de zon in 't duister zonk.
Zijn vrienden staren en verstommen:
Reeds daelt door hen, op 't kruis geklommen,
De omsluierde, overdierbre pracht.
Het graf gaept naer hun zielenvoeder,
De wellustbron der beste moeder;
Ja, 't vreeslijk offer is volbracht.
Het is volbracht. Vergeefs, o Vrouwe,
Schonk hy zijn liefling u tot zoon.
Hy weent, als gy, vol teedre trouwe,
By 't aeklig doodenplicht-betoon.
En Magdel houdt de heilge voeten,
Die ze onlangs zalfde, in 't zondenboeten.
| |
[pagina 54]
| |
Die thands de nagel heeft verscheurd.
Maria doet haer klacht weêrgalmen,
En steekt verschrikte moederpalmen
Naer Jezus: aerde en Hemel treurt.
En dit is 't werk slechts van penceelen!
Een werk, waer 't hart zich in verliest:
't Zijn sprakelooze doektooneelen,
Doch waer gy levensgloed op bliest.
Wat schoon- en waerheid, kracht en leven,
En ('t geen nooit stervling na kon streven)
Wat oogbetoovrend koloriet!
De geestdrift, die, by 't kunstgetoover,
U aengreep, stort ge in boezems over,
Waerin verrukking gloeit en ziedt.
Ik kniel voor Buonaroti's wonderen,
Dien bouw- en schilderkunstenaer.
Hy smeet tot in het rijk der donderen
Den koepeltorschenden pilaer.
En zou ik niet voor Rubens knielen,
Dien hooger geest scheen te bezielen
By 't scheppen der Jezuietenkerk;
Die 't marmer, stout omhoog geheven,
Als door een tooverlier, deed leven,
En 't zoenkruis blinken in het zwerk?
| |
[pagina 55]
| |
Waer schuilt gy thands, vermeetle vreemden,
Die ont den gloriestaf onttrekt,
En bast, dat in de vlaemsche beemden
Geen Kunstenkroost is opgewekt;
Als of er 't logger dampkring-hevelen
Den geest omsluierde met nevelen,
Wiens blik niet straelt in 't kunstgebied.
Ik noem slechts de eer van Antwerps wallen,
En de aerde doet heure uitspraek schallen,
En, blozend, stort gy in uw niet.
| |
II.Meoonjes aedlaer schiet zijn blikken
Door 's afgronds nacht, die voor hem zwicht,
'k Zie d'onderaerdschen god verschrikken,
By 't doorgebroken zonnelicht.
Daer voert Homeer me, op dichtervlerken,
Naer de opgescheurde hemelperken,
En Venus daelt op aerde neêr,
By d'ysbren moord der grieksche benden,
Die Troje trappen op de lenden;
Belloon holt bloedig heinde en veer.
Maer welke huis- en veldtafreelen
Vervangen 't gloeiend krijgsgewoel?
Hoe kunnen zy den geest niet streelen!
Hoe zacht verteedren zy 't gevoel!
| |
[pagina 56]
| |
Den held, in beedlaerspy gedoken,
Herkent, met oogen schierverbroken,
De trouwste hond, en sterft van vreugd.
Zijn vader smaekt in lustprieelen,
Die hem een purpren ooftschat teelen,
't Genot, dat geenen steedling heugt.
Zoo kon 't vernuft van Rubens tooveren,
Steeds een in zijn verscheidenheid;
Zoo kon het ziel en zin veroveren
Door lieflijkheên en majesteit.
Ik hoor het forsch gebruisch dier vlieten,
Die, blankgeschuimd, van rotsen schieten,
En Ruisdal stapt hy blinkend voor.
Ik mag die frissche lucht inademen,
Met éénen blik natuer omvademen,
By 't vrolijkzwierend maegdenchoor.
De zee ontsloot haer holle kolken,
Gespleten tot op 's afgronds hart.
De blixem blinkt uit zwarte wolken,
Met de opgestoven golf verward.
't Roer is de onvaste vuist ontschoten.
Hier huilen bleeke rampgenooten,
By 't gapen van de ontzetbre kloof.
Dezelfde Rubens, die den hemel
Verzinlijkt, maelt dit noodgewemel,
En straelt den glans van Pieters doof.
| |
[pagina 57]
| |
De dans maekt duizend voeten wakker,
By d'uitgeborsten kermiszang.
Het stroomt hier toe van veld en akker,
En vlamt van kus en armenprang,
En krielt van lust en lach en lonken,
En bruischt en brandt van minnevonken:
Dit 's de adem weêr van Rubens geest.
Teniers zal, ja, onsterflijk leven,
Maer nooit, nooit heeft zy zich verheven
Tot zulk een levend buitenfeest.
Zon niet natuer haer zoon verrukken?
By 't slot, waer by 't gewoel ontweek,
Daer ging hy lentebloemen plukken,
En denken, aen een zilvren beek.
Daer vloeide, in luw en lomrig loover,
Zijn deugdzaem hart van wellust over,
Den ongewyde nooit gebaerd.
Daer las hy, langs gebergte en velden,
En dwaelde in 't midden van de helden,
Voor de eeuwen door Homeer bewaerd.
't Geluk volgt overal zijn schreden!
Die Kunstvorst van zijn vaderland,
Bezocht door grooten, aengebeden,
Vlocht volken in één broederband.
Hoe zacht de veldrust hem verlokte,
Wanneer des menschdoms ramp hem schokte,
| |
[pagina 58]
| |
Dan vlood hy vorstenzetels toe;
Dan kon hy redeblixems slingeren,
En rukte uit gramme vorstenvingeren
De reeds geheven oorlogsroé.
Het schoonste ros van Rubens stallen,
Welks ongeduld de baen verslindt,
Doorgraeft den grond, vlamt Antwerps wallen
Te ontschieten, als een wervelwind:
‘Ga ('t zal uw stouten geest verkloeken!),
Van Dyck, het Vatikaen bezoeken;
Verhef u daer tot Rafaël.
Ga, dompel, vry van 's aerdrijks kluister,
U in dier godheid zonneluister,
En dat m'u boven Rubens stell'.’
Zoo spreekt de groote man, dien 't streelde,
Dat zulk een lauwer opwaert schoot;
Wiens ziel zoo licht een weldaed teelde,
Als eenig schilderkunst-kleinood.
Hy blonk in zijn geleerde wooning;
Hy blonk verheevner dan een koning,
Beheerscher der gekluisterde aerd.
De staf benijdde zijn penceelen:
Steeds was hy groot in alle deelen,
En d'onnavolgbren Rubens waerd.
Pindaer maelt d'arend onbeteugeld,
Terwijl zijn klauw den donder torscht,
| |
[pagina 59]
| |
En hy den ether, breedbevleugeld,
Doorrent, met uitgezette borst.
Nu klieft hy door de starredaken,
Om rust ter schaêuw des gods te smaken,
Die uitwoedde op 't verblijf des leeds.
De blixem is zijn klauw ontzonken,
Der oogen weêrlicht uitgeblonken,
Zijn wiek gedaeld: hy sluimert reeds.
Soms slaept Homeer den slaep der goden,
Weldra met heller blik ontwaekt.
By 't reuzendenkbeeld hem geboden,
By 't rustloos vuer dat hem doorblackt,
Verdwalen in 't verhaeste teelen
Soms Rubens spelende penceelen;
Maer in zijn val blijft hy nog groot.
De zon daelt uitgegloord ter kimmen,
Om, starverdoovend, op te klimmen
Uit d'overwolkten morgenschoot.
| |
III.Wat ramp had Belgies borst verpletterd,
Als hem de bleeke dood bezocht!
Wiens vleugel klapt, wiens wapen klettert,
Als stormen vliegend uit hun krocht,
Hy daelt, hy nadert, de Albedwinger.
Hy toont, met opgestoken vinger,
| |
[pagina 60]
| |
Den hemel aen; en 't stael zinkt neér.
Wien Rubens zag in schilderdroomen,
Op godsvruchtwieken 't stof ontnomen,
D'omglansden Jezus ziet hy weêr.
Parijs, nooit zat van 't godloos plonderen,
Al ligge Europa uitgeroofd,
Smacht, hongert naer de wareldwonderen,
Die Antwerp stralen om het hoofd,
En spant daer heen de rootersklauwen.
Die om den gorgel eng benauwen
Wie nog voor kunst en godsdienst pleit;
Het werk dier goddelyke Belgen,
Die zy verlaegt tot domheids telgen,
Wordt buit van haer baldadigheid.
De nacht ontplooide reeds de vlerken,
Die 't tergend vloekfeit dekken moest.
De schrik-alleen heerschte in de kerken,
Door dat Wandalenrot verwoest.
Sint Jacobs naektontbloote chooren
Dorst nauw de bleeke maen doorbooren;
En, Rubens grafgesteente ontvlucht,
Klom daer, by 't halfverdreven duister,
Een zieldoorvlymend klachtgefluister,
By somber afgebroken zucht.
| |
[pagina 61]
| |
Triomf! 't fransch Babel is gevallen:
Parijs kruipt in het bloedig zand.
Triomf! doet gantsch Europa schallen,
En uit den storm ryst Nederland.
Triomf! galmt Antwerp de aerde tegen.
Herwonnen is door Neêrlands degen
De vrucht van Neêrlands puikpenceel.
Daer heffen zegeryke handen
Der vaedren langgemiste panden,
En eeuwge glorie is ons deel.
De nacht ontplooide reeds de vlerken,
Die 't zoetste feest der zege sloot,
En plechtig pronkten weêr de kerken,
Met de oude schatten in hun schoot.
En in Sint Jacobs tempelchooren
Zag men de maen verhelderd gloren.
Er klom een hemelharp geluid,
By haer verzilverend geflonker;
Verheven licht verzwolg het donker:
't Gewroken graf blonk schittrend uit.
Zwijgt stil, vergode wonderwerken,
Die door het golvend luchtruim dringt,
Verwinnaers van de azuren perken,
Die de oogen tot verrukking dwingt.
Ik wil in 't heiligdom der beden,
Tot Rubens heilig leger treden,
| |
[pagina 62]
| |
En wyden hem myne offerand'.
'k Trede in, door eerbied vastgeklonken,
En buk, op dankbre kniên gezonken,
Voor 't graf, die eerezuil van 't land.
En zulk een' man hebt gy, o Belgen,
Geen heilig standbeeld opgericht.
Der vaedren glans bestraelt hun telgen;
En hulde en wierook is hier plicht.
Laet, Hemel, my de vreugd beleven,
't Gedenkstuk eens te zien verheven,
By 't welk de Belg zijn waerde voelt!
Waer Alva's brons moest eer verzinken,
Daer moet het beeld van Rubens blinken,
Tot Rubens zich den grave ontwoelt!
|
|