Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

[p. 808]

221.
Bistu een crijgher oft bistu een boer?

1.
‘Bistu een crijgher oft bistu een boer?
Hoe siedy wt uwer cappen so soer?
Wildy een crijchsman werden,
so neemt vijfhondert gulden met u,
den crijch sal ic u leeren.’

2.
Hansken swoer eenen dieren eet:
‘al waert mijn vader ende moeder leet,
den crijch en sal ic niet laten:
ic wil gaen ruyten, roven, stichten brant
al op des heeren straten.’

3.
Hansken dede zijns selfs raet,
hi vercocht caf ende haversaet,
hi woude al na den crijghe;
corte cleyderen dede hi aen
al na die ruytersche ghijse.

[p. 809]

 

4.

 

Hi clopte voor een schipmans dore:

 

‘bistu daer binnen, so coemter vore

 

ende voert mi over twater;

 

ic ben een rijck boermans sone,

 

den crijch en can ic niet gelaten.’

5.
Die schipper was een goet gesel,
hy voerde hem overt water snel,
dat water was ongehuere:
‘rijck God, waer ic tsoheyme gebleven
al in mijns vaders schuere.’

6.
Doen Hansken quam ter halver zee,
sijn hooft dat dede hem so wee,
den coop was hem berouwen:
‘rijck God, waer ick tsoheyme gebleven,
mijns vaders acker woude ick bouwen.’

7.
Doen Hansken over dat water quam,
een scram in sinen beck dat hi vernam,
doen wast hem seer berouwen:
‘hadde ick den ploechsteert metter hant,
mijns vaders acker soude ick wel bouwen.’

1, 3. t.: crijschman zijn. - 3, 5. ghijse = Fr. guise. - 5, 2. t.: ongeduere. De verandering door H.v.F. voorgesteld, steunt op den Platduitschen tekst: ‘das mêr gans ungehure’. ‘Ungehure’ = het Duitsche ‘unheimlich’, d.i. vrees verwekkend, onveilig. - 5, 5. al bijgev. - 6, 2. dat bijgev.

Tekst.

Antw. lb., 1544, nr. 13, bl. 18, ‘een oudt liedeken’, hierboven weergegeven; - Uhland, Volksl., nr. 171C; - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 103, bl. 242, en Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 178, bl. 315.

Uhland t.a.p., nr. 171, A en B, deelt twee met onzen tekst in verband staande Platduitsche teksten mede: ‘Henneke knecht, wat wiltu don?’ (van een boerenknecht die matroos wil worden, maar na eene mislukte zeereis aan wal terugkeert), en ‘Bistu ein Krigesman edder ein bur’ (van een rijken boerenzoon die door een werver wordt meegetroond). Van dit laatste lied blijft slechts de eerste strophe over, en deze stemt juist met de eerste strophe van den Nederlandschen tekst overeen. In het Nederlandsche lied, wil Hansken geen matroos, maar wel ruiter worden; echter vindt men hier de beschrijving van de zeeziekte, die slechts bij Uhland's nr. 171 B, te pas komt. Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 398, is van oordeel, dat ons lied naar beide Platduitsche teksten is bewerkt: ‘de Nederlandsche bewerker heeft den aanvang van het lied: ‘Bistu ein krigesman’ overgenomen en (bewust of onbewust) samengesmolten

[p. 810]

met het laatste gedeelte van het lied van ‘Henneke knecht’, den mislukten matroos.

Onder den titel: Henneke Knecht. Ein altes niederdeutsches Volkslied, ‘mit der alten lateinischen Uebersetzung und anmerkungen’, Berlin, 1872, herdrukte Hoffmann v.F., naar een vliegend blad van 1646, ter ‘Helmstedter Biblioth.’, den Nederd. tekst: ‘Henneke Knecht, wat wultu dôn?’ en de Latijnsche vertaling: ‘Henninge serve, si voles’. H.v.F. duidde daarbij de verschillende bronnen voor het lied aan en voegde er ook bij eene Nederduitsche vertaling van nr. 13 Antw. lb., ‘eine andere, weit ältere Fassung unseres Henneke’.

Melodie.

Het Platduitsche lied van ‘Henneke knecht’, dat denzelfden strophenbouw heeft als ‘Bistu ein krigesman’ en nr. 13 Antw. lb., werd gezongen in den Jacobston (Böhme, Altd. Lb., bl. 580 en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1539, bl. 384). Zie wat den Jacobston betreft, het lied: ‘Dats wildi vander waerheyt horen singen?