Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

(1903)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 792]
217. Daer was lestmael een ruyterken.
A. 1. Daer was lestmael een ruyterken, die in het wynhuys zat; hy en deed er niet als praten van zyn schoon lief dat hy had: ‘en ik heb er een lief een overschoone maegd, 'k zal zien by haer te geraken tot dat zy my liefde draegt.’ 2. Het meysjen dat daer aen den trap al van de kamer stond, die hoorde deze woorden uyt haer schoon lief zyn mond, en zy riep: ‘och heere Godt van hier boven, och geeft er my doch den zin dat ik den ruyter niet en laet in!’
[pagina 793]
3. Op eenen goeden nacht men zag, al in den middernacht, op zyn schoon lief haer vensterken daer gaf hy eenen slag, en hy riep: ‘doet open, myn schoone vriendinne, doet open, myn zoete lief, en laet er my inne!’ 4. - ‘'k En doe er voorwaer niet open, noch 'k en laet u niet in; ruyter, ik kwam t' aenhooren, ja, uwe valsche min; en had gy gister avond wat beter gezwegen, gy had er van dezen nacht in myn erms gelegen.’ 5. - ‘Als ik er gisteren avond al in het wyn-huys zat, schoon lief, dan was ik dronke, schoon lief, dan was ik zat; die woorden zyn er my alle vergeten, maer het was den rynschen wyn die er my dede spreken.’ 6. - ‘Als gy er gisteren avond al in het wyn-huys zat, dan en waert gy niet dronke, dan en waert gy niet zat; en ik ben hier verciert met roode zyde, sa, ruyter, als 't u belieft, dan kunde gy ryden.’ 7. - ‘Waer zal ik henen ryden, waer wil ik henen gaen? Schoon lief, het is zoo donker, alhier en schijnt geen maen; ja zoo donker, zoo duyster al in den nacht, dat 'k schier niet en kan vinden waer myn jong hert naer tragt.’ 8. - ‘Wel is het dan zoo donker, zoo duyster in den nacht, dat gy niet en kond vinden waer uw jong hert naer tragt?
[pagina 794]
sa, neemt er het peerdeken by den toom, en laet het hier wat weyden al onder den linden boom!’ 9. - ‘Ik staen hier als een keerle, en dat zeer hups daer by, van goud zoo blinkt myn degene, myn sabel aen myn zy; van goud en zilver blinken myn sporen.’ - ‘Sa, ruyter, al wat gy doet 't is al moeite verloren. 10. ‘Staet gy daer als een keerle, en dat heel hups en fijn, en ik ben hier van binnen frisch maegdeken alleyn; myn gordeyntje is gestrekt met roode zyde: sa, ruyter, als 't u belieft, dan kunde gy ryden.’ 11. Den ruyter wierd zoo gram en dacht in zyn gemoed, dat hy sprong op zyn peerdeken en stampte het met den voet, en hy riep: ‘adieu, schoon lief, tot eere! g' hebt er myn lief geweest, maer nu niet meere!’ 2, 1. dat daer bijgev. - 2, 6. och bijgev. - 5, 1. er bijgev., de melodie vereischt voorslag. - 5, 5. t.: al die woorden, enz. - 6, 1. er bijgev. - 6, 6. sa bijgev. - 7, 3. t.: niet donker. - 7, 6. en bijgev. - 8, 1. t.: donkere. - 8, 7. al bijgev. - 9, 1. H.v.F.: keerel; t.: als een peerle. - 9, 5.: L. et F. sic; t.: en zilver zoo blinken, enz. - 10, 1. t.: peerele. - 10, 6. sa, bijgev. - 11, 4. t.: en stampt het.
Tekst. A. Van Paemel, los blad, nr. 66, ‘Liedeken van het Ruyterken; stemme: bekend alom’; hierboven weergegeven, - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 73, bl. 188, met weglating van str. 6 en willekeurige veranderingen. In str. 4, bijv., verliezen de v. 3-4 hunne populaire kleur, daar W. schrijft: Ze klinkt me nog in de ooren uw trouwelooze min. Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 77, bl. 172. H.v.F. vindt Willems'
[pagina 795]
tekst niet ‘sonderlich’, doch nog veel beter dan de lezing voorkomende in het ‘Amsterd. Volkslb.’ of den tekst te vinden in Büsching en v.d. Haegen's verzameling. Zie hierna; - Lootens et Feys, Chants pop. flam., nr. 82, bl. 155, variante, 9 str. - Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 392.
Melodie. Naar L. et F., t.a.p. Tijdens de uitgave van Willems' verzameling was de stem van dit lied, zooals blijkt uit eene aanteekening van Snellaert op W. t.a.p., nog werkelijk ‘alomme bekend’.
Een ruytertjen jongh van jaren.
B. 1. Een ruytertjen jongh van jaren hy vryde een meysje soet, hy vrydese vierde half jare, te komen in haer gemoet; hy boodse de trouw en de minne was soet; als sy malkander sagen, schoon lief, veranderde beyde haer bloet.
[pagina 796]
2. Sy sprak met soete woorden: ‘'k hebt alsoo wel verstaen, ghy gaet op een ander vryen, ghy meugter wel henen gaen; ghebt al u moeyte voor niet gedaen, ghy komter my veel te selden, schoon lief, daerom laet ick er jou gaen. 3. - ‘Dat ik jou veel te selden kom is my van herten leet; een ander lief wil ik vryen, de werelt is wijt en breyt: 'k wil vryen die mijner gebeuren mag.’ - ‘Ghy meugt er my niet gebeuren, schoon lief, al vrijde my jaer en dagh.’ 4. - ‘Al staen ick voor jou deurtje, 'k en bidder jou om geen broot, ghy meugter my niet gebeuren wel edele roosje root. Oorlof, myn lief, ick schelder jou quijt: jou hertje dat sou wel breken, schoon lief, dat ick noch langer beyt.’ 5. Hy stacker sijn paert met sporen, hy rieper so luide: ‘o myn! mijn vryen is nu verloren, de vrysters die vryen mijn. Oorlof, het moeter gescheyden zijn; schenckt jy my de roode roosjes, schoon lief, ick schenckje de koele wijn.’ 5, 6. schoon lief, bijgev.
Tekst. B. Haerlems oudt lb., 27^ste druk, Amst. 1716, bl. 44, ‘van een ruytertjen’, zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; - zelfde tekst, Delfschen Helicon, Amst. 1729, bl. 62, zonder wijsaanduiding, doch met herhaling van het vijfde vers in elke strophe, zooals blijkt uit de melodie; - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 74, bl. 190; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 65, bl. 154.
Melodie. Oude en nieuwe Hollantse boeren lieties, 2^de druk, Amst., z.j., (c. 1700), nr. 34, met opschrift: ‘Ruytertie jonk van jaaren’.
[pagina 797]

Het waren iensch drei roeiterkens fein.
C. 1. Het waren iensch drei roeiterkens fein, sei âeten en sei dronken den kuhlen reinen wein, jâe den kuhlen reinen wein; het was in dat wanschhoeis dat sei sâeten, en was van hâer muoj mädekens dat sei spraken. 2. Den jongsten die sprak'ere all van'dere de drei: ‘mein lief het mei beloowt iene nacht slâepen bei hâer, jâe 'ne nacht slâepen bei hâer: wann in hâer iere tot in haer schande, dâernâe werd ick vertrecke nâe fremde landere.’ 3. Het mâesken, dat op'ere den kellertrapp stond, sei hörte deesen roeiter ueit seinen falschen mond, jâe ueit seinen falschen mond; sei seig: ‘ach godd den hieren, bewâer doch meinen sinn, dat ick den stauten roeiter niet mag lâeten inn. 4. Mâer 't nachts, mâer 't nachts, mâer 't middel van de nacht dâer quamp den stauten roeiter te kloppen op het glass, jâe te kloppen op het glass: ‘dûet op, muoi mädeken van ieren, het is den stauten roeiter de stâet'er alliene.’
[pagina 798]
5. - ‘Ick dûen'dere niet aupen, ick lâet'ere niet inn, jei muetsche mei dann ok seggen juwen stieren falschen sinn, juwen stieren falschen sinn, juwen stieren falschen gronde, mâer als jei gisterawond in 't wanschhoeis sâeten.’ 6. - ‘Skoon lief, dâer was'er ick dronken, skoon lief, dâer was'er ick satt, ick weet'ere niet ien woordeken, wat ick'er gister sprak, jâe wat ick'er gister sprak; de woordekens sein'der mei all vergêten, het was den kuhlen wein, die mei liet sprêken.’ 7. - ‘Mein gordinjens sein gestrickt met grune seiden, sûet lief, als jei beliewt, gaet'er nu heiden.’ - ‘Sûet lief, wâer sall'er ick heiden, sûet lief wâer sall'er ick gaen? het is'er jâe so doeister, het skein'der jae gien mâen, jâe het skein'der jâe gien mâen; het is so spâet all in de nachte, dat gien jâegere mier stâet op de wachte.’ 8. Den roeiter de word'ere so falsch van grond, hei stauwte sein pâerdjen en hei stampt het op den grond, jâe hei stampt het op den grond: ‘adjö, muoi mädeken van ieren, bist iensch mien lief gewesen, en nu niet miere.’ 1, 4. wanschhoeis = wijnhuis. - 1, 5. muoj = mooi. - 2, 4. = volgens B.u.v.d.H.: ‘ihre Ehre oder Schande gilt mir gleich’. - 7, 2. heiden, volgens dezelfden = ‘dannen’.
Tekst en melodie. C. Büsching u. von der Hagen, Sammlung deutscher Volksldr., Berlin 1807, bl. 318, nr. 5. De te Brussel uit den mond des volks opgeteekende reeds hierboven vermelde tekst is een mengelmoes van Brabantsch dialect met Duitsch. Duitsche aanverwante teksten, Böhme, Altd. Lb., nr. 75 en 76, bl. 162; - Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1302-1306, bl. 189-192; - Hoffmann v.F. und Ernst Richter, Schlesische Volkslieder, 1842, nr. 113, bl. 135-8; - Joh. Lewalter, Deutsche Volksldr. (uit Niederhessen), Hamb. I, 1890, nr. 16, bl. 33 en de aanteekeningen.