|
| |
| |
| |
21.
Ick stont op hooghe berghen.
(De drie ruitertjes.)
| |
A.
Ick stont op hooghe berghen,
ic sach daer soo diepen dal,
ic sach dat boeyken comen
die my troost gheven sal.
Ick ghinck dat boeyken teghen,
ic schanck hem den coelen wyn
‘Waer om coemdy my teghen?
waerom schinct ghy my wyn?
ic en weet aen u gheen oneerbaerheyt,
dan dat ghy te haveloos syt.’
- ‘En dat ic u te haveloos bin,
dat sal ic u wel ontdoen,
- ‘Wildy u gaen begheven,
soo soude ic soe gheerne weten
hoe nonnen haer cleederkens staen.’
- ‘Dat sal ic u wel berechten
hoe nonnen haer cleederkens staen:
al lachende syn si ghemaket,
al screyende aenghedaen.’
Maer doen die dry iaren om waren
en die daer waren gheleen,
doen quam die selve ridder
al voer dit cloosterkyn ghereen.
Hy clopte daer soo lyselyc.
‘waer es die ioncste sustere,
die lestmael oerden ontfinck?’
- ‘Die alder ioncste sustere
die en mach niet comen wt,
sy dient hier God soe gheern,
het es heer Jhesus bruyt.’
- ‘Mach ickse nu niet spreken
oft mach ickse nu niet sien?
soo sal my therte breken,
mynen sin sal my ontgaen.’
Met dyen quam sy daer gheganghen
dat haer was afghescoren,
die liefde was al ghedaen.
1, 3. boeyken, waarschijnlijk het Friesche ‘boyke’ = knaap, borst, in str. 7 tot ridder geworden (Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 162). - 2, 2. Zie
| |
| |
den hiernagemelden 15e-eeuwschen aanvangsregel. - 7, 2. gheleden. - 7, 4. t.: die selve ridder fyn al voer dit cloosterkyn. - 8, 1. t.: lystelyck - 8, 2. t.: lystelyc - 8, 4. t.: aerden. - 9, 3. gheern; lees: gheren of gheerne.
| |
Tekst A.
Naar een Hs. gevoegd bij een exemplaar der Souterliedekens, Antw. 1540, berustende te Leiden, uitgegeven door P.A. Tiele, De Dietsche Warande, 1869, bl. 577, en door Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 158. Dr. Kalff bespreekt breedvoerig de varianten welke wij van dit lied bezitten, en ziet dezen tekst voor de oudst bekende lezing aan. Zij is inderdaad de eenvoudigste en de fraaiste. Alleen de aanvangsregelen van eene 15e-eeuwsche lezing bleven ons bewaard: ‘Ic stont op hoghe berghen of die mairl’ en ‘Ic stont op hoghen berghen// ende schencte den coelen wijn’. Zij dienden tot wijs voor: ‘Ic draech dat liden verborghen’ en ‘Ic sie heer Jesus hanghen’ (zie Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr., nrs. 71 en 90, bl. 152 en 180). Dr. Kalff leert, hoe bovenstaande lezing zich nauwer dan de andere bij de Duitsche bronnen aansluit, alhoewel er dan toch een aanmerkelijk verschil bestaat tusschen de Nederlandsche en de Duitsche opvatting. Het komt den schrijver voor, dat het lied niet oorspronkelijk Nederlandsch is; o.a. wordt door hem gewezen op het feit, ‘dat een lied, waarvan de oudste bij ons bekende tekst aanvangt met de regels:
Ic stont op hoghe berghen
Ic sach daer soo diepen dal,
dat nog heden van alle Duitsche volksliederen het meest bekend is en aan alle oorden van dat land van bergen en dalen gezongen wordt, ontstaan zou zijn in de ‘laege landen bider see.’ Aldus laat zich, volgens denzelfden schrijver, ook verklaren, dat de tweede regel (zie de volgende lezingen) in lateren tijd veranderd werd in: ‘Ic sach ter seewaert in’.
Het Nederlandsche lied van de ‘drie ruytertjes’, die worden vermeld in tekst B en C, is ook tot op onzen tijd populair gebleven. Het is overigens bij alle Germaansche volkeren verspreid. (Zie Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, I, bl. 313 vlg.).
Eene 15e-eeuwsche aan het lied eigen Nederlandsche melodie is ons niet bekend.
| |
B.
| |
| |
Ic stont op hoghe berghen,
ic sach ter see waert in,
ic sach een scheepken driven,
daer waren drie ruiters in.
Den alderjoncsten ruiter,
die in dat scheepken was,
die schonc mi eens te drinken
de coele wijn uit een glas.
‘Ic brenct u, haveloos meisjen!
gheen ander soudic kiesen,
waert ghi wat riker van goet.’
- ‘Ben ic een haveloos meisjen,
in een clooster wil ic riden,
God loons hem, diet mi riet!’
Hi sprac: ‘wel schone joncfrouwe!
als ghi int clooster gaet,
hoe u 't nonnencleet al staet!’
Maer doen si in dat clooster quam,
men vant in al mijns heren lant
gheen riker kint en was groot.
De ruiter haddet so haest vernomen,
hi sprac: ‘sadelt mi mijn peert!
dat si int clooster is ghecomen
dat is dat mijn hert so deert.’
Maer doen hi voor dat clooster quam,
‘waer is de joncste nonne,
die hier lest wijdinghe ontfinc?’
- ‘Dat alderjoncste nonneken
- ‘Sit si hier in besloten
mocht icse eens sien of spreken,
Dat alderjoncste nonneken
ghinc voor den ruiter staen,
haer haerken was afgheschoren,
‘Ghi meucht wel thuiswaert riden,
ghi meucht wel thuiswaert gaen,
ghi meucht een ander kiesen,
mijn liefde is al vergaen.
‘Doen ic een haveloos meisjen was,
doen stiet ghi mi metten voet;
hadt ghi dat woort ghesweghen,
het hadde gheweest al goet.’
| |
Tekst B.
Oudt Amst. lb., bl. 34; - Hoffmann v.F., Holländische Volksldr., nr. 9, bl. 128, zonder de dertiende strophe; - Id., Niederl. Volksldr., nr. 18, bl. 71 (hier overgenomen); - Oudt Haerl. lb., 16e druk, o. 1645 en 27e druk, 1716, bl. 57. De laatste druk geeft de lezing van het Oudt Amst. lb. terug; - Hoffmann en Dr. Kalff zien beiden deze lezing voor ouder aan dan degene van het Antw. lb. 1544, die volgt onder C.
| |
| |
| |
Melodie.
Den boeck der gheesteliicke sanghen, I (Bliiden requiem), Antw. 1631, bl. 178, ‘op de wyse: Ick stondt op hooghe berghen’:
Mach ick een sie - le prij - sen
soo is sy prij - sens - weert.
Die ick u kan be - wij - sen,
heel he - mels op der eerdt.
Willems, Oude Vl. ldr., nr. 56. bl. 145, herhaalde een deel van de melodie ten einde deze op eene lezing met vijfregeligen strophenbouw te kunnen brengen door hem ‘deels naar het Jan Roulans lb. (Antw. lb.), deels naar het Oudt Haerl. lb., 1716, samengesteld. Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1852, nr. 79, bl. 49, en 1864, nr. 58, bl. 62, bracht Willems' tekst in moderne taal en spelling over, en voegde daarbij de melodie volgens Willems. Erk u. Böhme, t.a.p., I, nr. 90b, bl. 322, namen insgelijks de willekeurige notatie van dezen laatste over. - In Theodotus' Paradys der gheest. en kerck. lofsanghen, Antw. 1648, bl. 630, wordt als wijs aangegeven: ‘Ick stont op hooger bergen’, met eene melodie welke insgelijks diende voor het lied, met vierregeligen strophenbouw: ‘Soo diep in die groen' heyden’. Zie dit laatste lied onder de geestelijke liederen onzer verzameling.
| |
C.
Ic stont op hoogen bergen,
ic sach ter zee waert in,
ic sach een scheepken drijven
daer waren drie ruyters in,
den eenen stont in minen sin.
Den alder ioncsten ruyter
die in dat scheepken was,
die scanc mi eens te drincken
den wijn al uit een glas.
God loons hem die dat was.
‘Ick brenghet u, cleyn haveloos meysken,
ghi zijt van haven bloot;
om dat ghy een cleyn haveloos meysken zijt,
daer om ick u laten moet,
ghi en hebter, ia, gheen goet.’
- ‘Ben ick een cleyn haveloos meysken,
ick en bens alleyne niet;
in een cloosterken wil ic rijden,
God loons hem diet mi riet,
dat ic wt alle genoechten sciet.’
- ‘Och ioncfrou nonne, als ghy te clooster gaet
ende als ghi wijnge ontfaet,
hoe geerne soude ick weten
hoe u die nonne cleyder staen,
als ghi in een clooster wilt gaen.’
| |
| |
Mer doen si in dat clooster quam,
men vant in al myns heren lant
geen rijcker kind ende was groot,
ende niet van haven bloot.
Den ruyter had so haest vernomen,
hi sprac: ‘sadelt mi myn paert:
dat si int clooster is gecomen,
dat mynder herten so sere deert,
het is mi wel rijdens waert.’
Mer doen hi voor dat clooster quam,
‘waer is dat ioncste nonneken,
dat hier lest wijnge ontfinc?
het is so schoonen kint.’
- ‘Dat alder ioncste nonneken
Dat alder ioncste nonneken
ghinc voor den ruyter staen,
haer hayrken was afgescoren,
die minne was al ghedaen,
nonne cleederen had si aen.
‘Ghi moecht wel thuyswaert rijden,
stout ruyter, ghi moecht wel gaen;
ghi moecht een ander verkiesen,
mijn minnen is al ghedaen,
ick hebbe een ander leven aenghegaen.
‘Doen ic een cleyn haveloos meysken was,
doen stiet ghi mi metten voet,
om dat ic ionc ende arm was;
ic en hadde doen gheen spoet,
stelt nu te vreden uwen moet.’
2, 4. t: al, bijgev. - 8, 1. dat, bijgev.
| |
Tekst C.
Antw. lb., 1544, nr. 87, bl. 131, ‘een oudt liedeken’; - Uhland, Volksldr., nr. 96b; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 19, bl. 73. Het vijfde vers der strophe wijst op een later bijvoegsel. Ook in de jongere lezingen is de strophenbouw vijfregelig; zoodat de fraaie melodie van tekst D insgelijks op tekst C past.
D. de Lange, Mr. J.C.M. van Riemsdijk en Dr. G. Kalff, Nederl. Volkslb. 1896, nr. 51, bl. 68, geven met tekst C eene tamelijk moderne melodie.
| |
Wy klommen op hooge bergen.
| |
D.
| |
| |
Wy klommen op hooge bergen,
en wy keken te zeewaert in;
wy zagen een schipken varen,
dry maegdekens zaten er in,
en eene was naer myn zin.
Deze allerschoonste jonkvrouwe
die boodt aen my te drinken,
uit een klaer kristalen glas,
't Glas bragt ze ook aen haer mondje,
en dronk het 't halven uit:
‘myn trouw hoort u, myn jonker,
myn harte die klopt voor u:
ja, myn trouwe die is u.’
- ‘Wat zal ik er toch meê maken?
gy hebt noch slot noch goed:
gy zyt een haveloos meysken;
en schoon gy zyt zoo zoet,
- ‘Ben ik een haveloos meysken?
men vind er zoo vele meer;
'k ga in een kloosterken treden
ja, dienen God den Heer.’
- ‘Vaerwel, myn schoone jonkvrouwe!
zoo gy in 't klooster gaet,
laet by een woordje my weten
als gy de wyding ontfaet,
hoe ge in die kleedinge staet.’
Als 't was acht dagen geleden,
haer vader en moeder was dood,
men vondt geene rykere vrouwe
zy was nu van haven niet bloot.
De ruiter heeft het vernomen;
hy sprak: ‘ras, zadelt myn peerd!
dat zy in 't klooster moest komen,
is 't geen die 't meeste my deert;
zy was wel de moeite weerd.’
Als hy nu kwam aen 't klooster,
hy klopte met d' yzeren ring:
‘waer is het jente nonneken,
die laetst de wyding ontfing?
hael hier dat schoone kind.’
Het allerjongste nonneken
kwam voor de tralien staen;
haer hairken was afgesneden,
ze zei: ‘'t vryen die is gedaen;
jonker, wil toch henen gaen.’
| |
| |
Hy stak zyn peerd met sporen
tot onder den lindeboom groen:
‘God, 'k heb ze my zelve verloren!’
En hy doorstak zich koen,
om geen hertzeer te voên.
Ten twee ure na de noene,
de nonne ging uit om brood,
en onder den lindeboom groene
vond zy heur schoon zoetelief dood
in 't bloed dat hy vergoot.
Zy kustege en zy weendege,
en zy nam hem op haer schoot;
en zy riep zoo menig werven:
‘schoon zoetelief, zyt gy doot!
in uw eigen bloed versmoord!’
Zy dede een huyzeken bouwen
op haer schoon zoeteliefs graf,
en zy ging er in gaen woonen
ja, tot dat ze sterven mag!
| |
D. Tekst en melodie.
De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 56, bl. 200, opgeteekend te Veurne (West-Vlaanderen). Overgenomen met Duitsche vertaling door Erk u. Böhme, t.a.p., I, nr. 90c, bl. 322. Varianten: Willems, t.a.p., bl. 147, 12 str. uit Kortrijk, medegedeeld door Snellaert; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., bl. XII, ellenlange omwerking nog in 1854 te Amsterdam gedrukt. H.v.F. merkt daarop aan: ‘Und doch ist es, als ob mancher volksthümliche Stoff mit seiner gefälligen Sangweise gar nicht untergehen könnte, das Volk kehrt gern immer wieder zu ihm zurück, wenn es auch Alles modernisiert’; - Lootens en Feys, Chants pop. flam., nr. 47, bl. 88, met meer moderne melodie; - 't Daghet, Hasselt, V (1889) bl. 60 onvolledige lezing en IX (1893), bl. 12, zestien strophen met melodie. Deze varianten sluiten zich aan bij tekst D en wel namelijk waar het geldt de nonne die ‘ging om brood’ en ‘vond haer schoon zoetelief dood’.
Het slot der variante bij Willems, str. 11:
Ei! die hem begraven kan?
geeft nagenoeg str. 9, tekst A, van het lied ‘Het daghet in den Oosten’ terug.
J.W. Wolff, Wodana, 1843, bl. 85, deelt het volgende fragment uit Geeraardsbergen mede, waarin de aanvang van ons lied met een Driekoningenlied is ineengeloopen (zie onze aanteekeningen op het lied ‘Drie koningen groot van macht’):
Ik ging op hooge bergen staen,
ik zag de sterre van verre staen;
wel sterre, ge moet zoo stille niet staen,
gy moet met my naer Bethlehem gaen.
| |
| |
Juist die samensmeltingen met andere liederen getuigen van de groote populariteit van het lied der ‘drie ruitertjes’.
Pol de Mont, Volkskunde, II (1889), bl. 222, geeft de aanvangstrophe (met melodie) van eene lezing uit de Kempen, die omstreeks St.-Jansdag door de verhuizende dienstboden wordt gezongen, en die, naar hij vernam, voor de overige strophen nagenoeg overeenstemt met den tekst door Snellaert uitgegeven. Geene der hier genoemde melodieën kan opwegen tegen de zangwijze die men bij D.C. vindt.
In vier verschillende Duitsche lezingen (E.u.B., bl. 313 vlg.), treedt in plaats van den Nederlandschen ruiter een graaf op. In de lezing medegedeeld in 't Daghet (zie mede H.v.F., t.a.p., bl. XIII), vindt men in de vierde str.:
‘Gij zijt een arme dienstmaagd
en ik een graaf zijn zoon,
ja, wat zou ik daarmee doen!’
Deze tekst waar de ‘ruiter’ door een ‘'s graven zoon’ vervangen is, sluit zich, in dit opzicht nader dan de andere Nederlandsche lezingen bij den Duitschen tekst aan.
|
|
Auteursrecht onbekend