Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

(1903)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 99]
17. Die edele heer van Brunenswyc.
A. 1. Die edele heer van Brunenswyc, die heeft een kynt ghevangen, hy swoer so dier bij sijnre gouwe croen, hy soude dat schoen kint hanghen. Hy swoer so dier, enz. 2. En dat vernam die moeder sijn, soe vaer aen gheenre dale, en sy nam silvaers en gouts ghenoech: ‘weecht op mijn kynt mit scalen.’ 3. - ‘Och juwe kynt en crygt ghi niet, en dat moet ummer hanghen an eenen boem, den hoechsten boem staet vaer in mijnen landen.’ 4. - ‘Hadieu mijn moer, mijn liefste moer, ende ic moet ummer hangen aen eenen boem, den hoechsten boem staet ver in sheeren landen.’ 5. - ‘Hadieu mijn kynt, mijn liefste kynt, ende ghi moet ummer hanghen an eenen boem, den hoechsten boem al in des heeren landen.’ 6. Des nachts, ontrent der midder nacht, doen wort dat kynt ghewroken, doen wort den edelen heer van Brunenswyc doer synen hals ghescoten. 7. ‘Och edelen heer van Brunenswyc hoe is u nu te moede? hoe leit dat schone ghecrolden haer besprenkelt met den bloede? 8. ‘Ic heb noch seven broeders stout, die drie dat sijn die pape, die vier dat sijn die coninx kinder die rijen met hoeren knapen.’ 1, 1. Dien edelen heer van brunsesvick. - 2, 2. vaert.... dalee. - 2, 4. wecht op. - 3, 4. vaers. - 4, 4. in tsherre landen. - 6, 1. des snachts. - 6, 3. bruyniswyck. - 7, 1. bruyniswijck. - 7, 4. bloeden. - 8, 2. papee.
[pagina 100]

Tekst. ‘Dit liedekyn is van den edelen heer van brunesvick’ (sic); onvolledige (of ten minste bedorven tekst (str. 8 zou moeten vóor str. 6-7 komen) tekst naar het Hs. van Meerman (na 1525) uitgegeven door Dr. M. Priebsch, Deutsche Handschriften in England, Erlangen 1846, bl. 232.
Melodie. Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., nr. 76, Vierteljahrsschr., 1888, bl. 314, met opschrift ‘Die edele heer van Brunenswyc, die heeft een kint gevangen’.
Het was een kint, soo kleynen kint.
B. 1. Het was een kint, soo kleynen kint, en een kint van twaelef jaeren; 't sou met zijn boochje uit schieten gaen, daer haesen en konijntjes waeren. 2. Het spande sijn boochjen al soo stijf, en al in de diepste kerve, het schoot daer haesen, konijntjes doot, daerom so moestet sterven. 3. Dat vernam mijn heer al van Bruynswijc en hy de dat kleyn kint vangen, hy settent op een soo hooghen kasteel, hy swoer hy soudt doen hanghen. 4. En dat vernam zijn moederkijn so veer in vreemde lande; zy nammer haer silver ende root goudt, nae Bruynswijck is sy gegangen. 5. Als sy te Bruynswijck binnen quam al voor dat huys staet hooge, daer vont sy haer kint, so kleynen kint, met twee weenende oogen. 6. - ‘Mijn edelen heer al van Bruynswijck, wou jy mijn dat kint geven, ick hebber noch silver ende root goudt en dat sal ick jou gheven.’ 7. - ‘Jou silver en jou rooder goudt, en dat mach hier niet baeten; al wasser zijn halsje van rooder goudt, zyn leven mostet laeten.’ 8. - ‘Mijn edelen heer al van Bruynswijck, wou jy mijn dat kint geven, ick hebber noch seven ghedochters stout en die sal ick jou gheven.’ 9. - ‘Jou seven ghedochters en wil ick niet, de drie dat benne nonne, de vier dat zijne so edel lants-vrouwe, sy blincke tegen de sonne.’ 10. - ‘Mijn edelen heer al van Bruynswijck, wou jy mijn dat kint geven, ick hebber noch seven ghesoonen stout en die sal ick jou gheven.’
[pagina 101]
11. - ‘Jou seven ghesoonen en wil ick niet, de drie dat benne papen, de vier dat zynder so edel lants-heeren, sy dragen keysers wapen.’ 12. Als 't kint op 't eerste trapje trat, het keeck soo dickmaels omme, daer sagh het zijn seven ghesusters stout van verre gerede comme. 13. - ‘Rijdt aen, rijdt aen, ghesusters stout, en steect jou paert met sporen, had jyder een half uer langher ghebeydt myn leven waer al verlooren.’ 14. Als 't kint op 't tweede trapje trat, het keeck so dickmaels omme, daer sach het zijn seven ghebroeders stout van verre gerede comme. 15. - ‘Rijdt aen, rijdt aen, ghebroeders stout, en steect jou paert met sporen, had jyder een half uer langher ghebeydt myn leven waer al verlooren.’ 16. Als 't kindt op 't derde trapje trat, het most noch eensjes drincken; het lieter soo menighen natten traen al in de schale sincken. 17. - ‘Mijn edele heer al van Bruynswijck, nou sluyt jou poorte vaste, morgen ochtent eer datter den dag aen komt, soo sel jy krijgen gasten.’ 18. Smorghens als den dagh op quam, de poorten ginghen open, doe lacher mijn heer al van Bruynswijck al door sijn halsje gheschooten. 19. - ‘Mijn edelen heer al van Bruynswijck, hoe ben jy nou te moede? gister avont doe wasser jou halsje snee wit, nu ist so root als bloede.’ 20. - ‘Hoe dat ick nou te moede ben dat sal ic jou wel seggen, ick hebber niet eenen vriendt soo groot die my ter aerden wil leggen.’ De volgende herhalingen worden aangeduid in den tekst: 1, 2. twaelef jaeren. - 1, 4. konijntjes waren. - 2, 2. diepste kerve. - 2, 4. moestet sterven. - 3, 2. kleyn kint vangen. - 3, 4. hy, etc. - 4, 2. vreemde lande. - 4, 4. is, etc. - 5, 2. huys, etc. - 5, 4. weenende, etc. - 6, 2. dat kint, etc. - 6, 4. ick jou gheven. - 7, 2. hier niet, etc. - 7, 4. mostet laeten. - 8, 2. dat kint. - 8, 4. ic jou gheven. - 9, 2. benne nonne. - 9, 4. tegen de sonne. - 10, 2. dat kint, etc. - 10, 4. ick jou gheven. - 11, 2. benne papen. - 11, 4. keysers, etc. - 12, 2. etc. (sic). - 12, 4. gerede comme. - 13, 2. paert, etc. - 13, 4. waer al, etc. - 14, 2. etc. (sic). - 14, 4. gerede comme. - 15, 2. paert, etc. - 15, 4. waer al, etc. - 16, 2. etc. (sic). - 16, 4. schale sincken. - 17, 2. poorte vaste. - 17, 4. krijgen gasten. - 18, 2. ghinghen open. - 18, 4. halsje, etc. - 19, 2. nou te moede. - 19, 4. so root als bloede. - 20, 2. jou wel seggen. - 20, 4. aerden etc.
[pagina 102]

B. Tekst. Haerlems oudt lb., vroeger in bezit van Dr. C. Ekama te Haarlem, die zoo welwillend was ons den tekst (zonder wijsaanduiding) mede te deelen. Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 143, de ballade ‘Van 't kindt van twaelf jaren’ naar laatstgenoemde verzameling besprekende, noemt dit stuk ‘eene schilderij van de gruwzame wreedheid waarmede adellijke heeren zich soms in hun jachtrecht handhaafden’. Alhoewel de naam Brunswijk een Duitschen oorsprong zou doen vermoeden, wordt geen aanverwante Duitsche tekst gevonden. Volgens Dr. Kalff ware het niet onmogelijk, dat een zwervend Nederlandsch dichter een lied zou hebben gemaakt op deze geschiedenis, die hem aan de oostgrens of misschien in de omstreken van Brunswijk zou ter oore gekomen zijn.
Melodie. Het prieel der gheestelicker melodiie, Antw. 1617, bl. 28, voor: ‘Nu weest gegroet’, lied met opschrift ‘Ave Regina, etc., op de wijse: Het was een kint’. De melodie, welke inderdaad aan den kerkzang ‘Ave regina coelorum’ van den zesden modus herinnert, diende ook voor de liederen: ‘Dit is een uytverkoren vat’ en ‘Ghelijck den hert naer 't water snaect’, bl. 21 en bl. 173 derzelfde verzameling, en uitgave Brugge, 1609, bl. 19 en bl. 26. Vgl. de zangwijze: ‘Den winter comt aen’. ‘Het was een kindt’ wordt aangehaald in Het Paradiis der gheesteliicker vreuchden, Antw. 1617, bl. 179, voor: ‘Heer Jesus een ionghe maecht ontboodt’; zie dit lied onder de geestelijke liederen onzer verzameling.
Een kind, en een kind, en een kleyne kind.
C. 1. Een kind, en een kind, en een kleyne kind, en een kind van zeven jaren, 't had in een konings warandetje geweest, waer dat alle de konyntjes waren.
[pagina 103]
2. Een kind, en een kind, en een kleyne kind, en dat kind die hadde en boogje; en dat boogje was gespande; het schoter het schoonste konyntje dood die daer was in de g'heele warande. 3. ‘Mynheere, mynheere van brussel en kasteelen, en uw kleyne kind moet hangen. Hy moeter hangen aen den hoogsten boom die daer staet in de g'heele warande.’ 4. - ‘O koning, ô koning, ô koning Halewyn, laet myn kleine kind nog leven. Ik heb menig tonnen vol rood en fyn goud: wil ye z' hebben, ik zal ye ze geven?’ 5. - ‘Uwe tonnen vol goud en wil ik niet h'en; en uw kleyne kind moet hangen; hy moeter hangen aen den hoogsten boom die daer staet in de g'heele warande.’ 6. - ‘O koning, ô koning, ô koning Halewyn, laet myn kleyne kind nog leven. Ik hebbe nog zeven schoon dochteren t' huys; wil ye z' hebben, ik zal ye ze geven.’ 7. - ‘Uw zeven dochters en willen ik niet h'en, en uw kleyne kind moet hangen; hy moeter hangen aen den hoogsten boom die daer staet in de g'heele warande.’ 8. 't Eerste traptje dat 't kind op de leere klom, het keek zoo dikwyls omme, als 't van verre zyn moeder niet en zag; en van naren zag hy haer kommen. 9. ‘Liefste moeder,’ zeyd hy, ‘ende moeder van my, en uw kleyne kind moet hangen, en had gy nog een uertje langer weg geweest, myn jong leventje die wasser gelaten.’ 10. 't Tweede traptje dat 't kind op de leere klom, het keek zoo dikwyls omme, als 't van verre zyn vader niet en zag; en van naren zag hy hem kommen.
[pagina 104]
11. ‘Liefsten vader,’ zeyd hy, ‘ende vader van my, en uw kleyne kind moet hangen, en had gy nog dry kaertjes langer weg geweest, myn jong leventje die wasser gelaten.’ 12. 't Derde traptje dat 't kind op de leere klom, het keek zoo dikwyls omme, als 't van verre zyn broeder niet en zag; en van naren zag hy hem kommen. 13. ‘Liefste broeder,’ zeyd hy, ‘ende broeder van my, en uw broedertje moet hangen, en had gy nog een half uertje weg geweest, myn jong leventje die wasser gelaten.’ 14. 't Vierde traptje dat 't kind op de leere klom, het keek zoo dikwyls omme, als 't van verre zyn zuster niet en zag; en van naren zag hy haer kommen. 15. ‘Liefste zuster,’ zeyd hy, ‘ende zuster van my, en uw broedertje moet hangen; en had gy nog een kaeretje weg geweest, myn jong leventje die wasser gelaten.’ 16. 't Vyfde traptje dat 't kind op de leere klom, het keek zoo dikwyls omme, en het zag Maria kommen, en het ging Maria groeten; het woordje was schaers uyt zynen mond en zyn hoofdetje viel voren zyn voeten.
C. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 46, bl. 149, opgeteekend te Belle. In deze bedorven lezing treedt koning Halewijn in de plaats van den Heer van Bruynswijck, zooals er in de volgende teksten - want het volk onthoudt geen eigennamen of verknoeit die - nog andere benamingen binnensluipen.
[pagina 105]

Een kind had een pijl en een boog.
D. 1. Een kind had een pijl en een boog gekocht, ja, een boog om mee te schieten. En de boog die schoot, en de pijl die vloog, ja, tot in den koningshove. 2. ‘Mijnheer, Mijnheer van brussel en kasteelen, laat er dat kleen kind leven. 't Heeft er nog zeven tonnen met schat, ja, tonnen met schat, wilt gij z' hebben, wij zullen z' u geven.’ 3. - ‘Die zeven tonnen met schat en wil ik niet hebben, geef z' aan de armen om mee te leven. Dat kleen kind moet hangen aen den hoogsten boom van al, die er staet in geheel de warande.’ 4. - ‘Mijnheer, Mijnheer van brussel en kasteelen, laat er dat kleen kind leven. 't Heeft er nog zeven gezustertjes, ja, gezustertjes, wilt gij z' hebben, wij zullen z' u geven.’ 5. - ‘Die zeven gezusters en wil ik niet hebben, want de vier en zijn maar nonnen, en d' ander die zijn edeler als ik, ja, edeler als ik, zij dienen de koninginne.’ 6. - ‘Mijnheer, Mijnheer van brussel en kasteelen, laat er dat kleen kind leven. 't Heeft er nog zeven gebroedertjes, ja, gebroedertjes, wilt gij z' hebben, wij zullen z' u geven.’ 7. - ‘Die zeven gebroeders en wil ik niet hebben, want de vier en zijn maar papen, en d' ander die zijn edeler als ik, ja, edeler als ik, zij dragen den konings wapen.’ 8. Als 't kind op 't eerste trapje kwam, 't zag van ver zijn moeder komen. ....:.......
D. Tekst. Lootens en Feys, Chants pop. flamands, nr. 45, bl. 85.
Daar was een kind.
E. 1. Daar was een kind, ja een klein kind, ja, een kind van zeven jaren; en dat kind, dat zou daar spelen gaan, waar zoo vele konijntjes waren.
[pagina 106]
2. En dat kind, dat had er een hondeken bij hem, en het liet er dat hondeken loopen; en het koos er het allerschoonste konijn, dat er was in alle die hoopen. 3. Als Mijnheerken van Bruindergesteen dat vernam, hij liet dat klein kind vangen, en steken al op den grootsten boom, die stond in zijne warande. 4. Als die moeder van dat kind vernam, - dat was eene brave vrouwe - dat haar klein kind gevangen was, haar hertje brak van rouwe. 5. ‘Mijnheerken, Mijnheerken van Bruindergesteen, wilt gij mijn klein kind niet geven? het heeft er nog zeven gebroederkens thuis: wilde z' hebben, ik zal ze u geven?’ 6. - ‘Die zeven gebroeders en wil ik niet: er zijn er vijve van papen, daar zijn er maar twee onder 's hemels gebied, die onder de zonne slapen.’ 7. - ‘Mijnheerken, Mijnheerken van Bruindergesteen, wilt gij mijn klein kind niet geven? Het heeft er nog zeven gezusterkens thuis: wilde z' hebben, ik zal ze u geven?’ 8. - ‘Die zeven gezusters en wil ik niet, er zijn er vijve van nonnen: daar zijn er maar twee onder 's hemels gebied, die wonen onder de zonne.’ 9. - ‘Mijnheerken, Mijnheerken van Bruindergesteen, wilt ge mijn klein kind niet geven? het heeft er nog zeven tonnen met rood goud: wilde z' hebben, ik zal ze u geven?’ 10. - ‘Die zeven tonnen en wil ik niet. en uw klein kind, dat moet hangen, en hangen al aan mijnen hoogsten boom, die staat in mijne warande.’
[pagina 107]
11. - ‘Mijnheerken, Mijnheerken van Bruindergesteen, en sluit er uw poorte niet vaste; want morgen, eer dat de zon opstaat, zal ik n zenden gasten.’ 12. En dat kind, dat moest op de leere gaan, en keek er zoo dikwijls alomme; en 't zag er van verre, ja verre, zijn broêrkens gereden kommen. 13. ‘En haast u, mijn broêrkens, en haast u toch wat! en geeft er uw paarden de sporen! en hadt ge nog een half uurken langer gewacht, mijn jong leventje, dat ware verloren ....’
E. Tekst. Pol de Mont, Volkskunde, II (1889), bl. 194, Nevele (Oost-Vlaanderen). Uit eene aanteekening van P. de M. blijkt, dat men naast ‘Bruindergesteen’ ook ‘Bruindersteen, Bruinsteen, Bruinkasteel’ zong.
Der was e keer e kind.
F. 1. Der was e keer e kind, en e kleine kind, en e kind van zeven jaren; het had in den konings warandetje geweest, ja, waar dander konyntjes waren, ja, waar dander vele waren.
[pagina 108]
2. Da kind, en da kind, en da kleine kind, en het hadde pijl en boogske; het schoot het schoonste konyntje dood, die daar was in de heele warande, ja, de heele warande. 3. De heeren van de stad hebben dat aanhoord; z' hebben 't kleine kind gevangen, z' hen 't op een yzeren torretje gezet, en gebonden aan voeten en aan handen, ja, aan voeten en aan handen. 4. ‘Meneere, Meneere van 't vriendelik kasteel, laat me kleine kind toch leven! ik hebbere nog zeven jonge broederen thuus, wil je z' hebben ik zal je ze geven, voor myn kleine kind zyn leven.’ 5. - ‘Jen zeven jonge broeders en wille 'k ik nie hen! d' eerste drie en zyn maar paters, en d' ander viere zyn schoone jonge mans, en ze dragen den koning zen wapens, ja, den koning zen wapens.’ 6. - ‘Meneere, Meneere van 't vriendelik kasteel, laat me kleine kind toch leven! ik hebbere nog zeven jonge zusters thuus, wil je z' hebben, ik zal je ze geven, voor myn kleine kind zyn leven.’ 7. - ‘Je zeven jonge zusters en wille 'k ik nie hen! d' eerste drie en zyn maar nonnen, en d' ander viere zyn schoone jonge wuufs, en ze blinken al tegen de zonne, ja, al tegen de zonne.’ 8. - ‘Meneere, Meneere van 't vriendelik kasteel, laat me kleine kind toch leven! ik hebber nog e tunnetje met roode fyn goud, wil je 't hebben, ik zal het u geven, voor myn kleine kind zyn leven.’
[pagina 109]
9. - ‘Je tunnetje met roode fyn goud wil ik wel hen; maar je kleine kind moet hangen. 't Moet hangen, en 't moet hangen aan den hoogsten boom, die der staat in de heele warande, voor da kleine kind ze schande.’ 10. 't Eerste traptje dat da kind op de leere klom, en het keek zoo dikwijls omme, of zynen lieven vader niet achter hem en kwam; ja, van verre zag het zen vader kommen, zeer gerejen al door de zonne. 11. ‘Ryd toch zeere, ryd toch zeere, lieven vader van mij, ryd al door de groene strate! want ha je nog een eurtje langere gebeid, mijn jong leventje 't wassere verlaten, en myn hoofd lei op de strate.’ 12. 't Tweede traptje dat da kind op de leere klom, en het keek zoo dikwijls omme, of zyne lieve moeder niet achter hem en kwam; ja, van verre zag het zen moeder kommen, zeer gerejen al door de zonne. 13. ‘Ryd toch zeere, ryd toch zeere, lieve moedere van mij, ryd al door de groene strate! want ha je nog drie kartjes langere gebeid, mijn jong leventje 't wassere verlaten, en myn hoofd lei op de strate.’ 14. 't Derde traptje dat da kind op de leere klom, en het keek zoo dikwijls omme, of zynen lieven broere niet achter hem en kwam; ja, van verre zag het zen broere kommen, zeer gerejen al door de zonne. 15. ‘Ryd toch zeere, ryd toch zeere, lieven broere van mij, ryd al door de groene strate! want ha je nog en holf eurtje langere gebeid, mijn jong leventje 't wassere verlaten, en myn hoofd lei op de strate.’
[pagina 110]
16. 't Vierde traptje dat da kind op de leere klom, en het keek zoo dikwijls omme, of zyne lieve zuster niet achter hem en kwam; ja, van verre zag het zen zuster kommen, zeer gerejen al door de zonne. 17. ‘Ryd toch zeere, ryd toch zeere, lieve zustere van mij, ryd al door de groene strate! want ha je nog e kartje langere gebeid, mijn jong leventje 't wassere verlaten, en myn hoofd lei op de strate.’ 18. 't Vuufde traptje dat da kind op de leere klom, en het riep: ‘Maria, 'k groet je!’ het woordetje was schaas uut da kleine kind zen mond, en zen hoofdetje viel voren zen voeten, als het riep: ‘Maria, 'k groet je!’ 19. ‘Meneere, Meneere van 't vriendelik kasteel, hoed je poortje wel esloten; want morgen uchten, als 't zal wezen klaar dag, gy zal hooren van droevige mare, ja, van droevige mare.’ 20. Maar tsmorgens vroeg als het wier klaar dag, Meneere's poortje stoeg wyd open; toen wossere den heere van 't vriendelik kasteel deur en deure zen hoofd geschoten, ja, zen hoofd geschoten. 21. Wat vloogere al overe den heere's zen hoofd? z' hen gemeend dat 't ingels waren; en 't waren twee duvels uut het helsch gespuus, die den heere zen ziele kwamen halen, ja, om kwalik te bewaren. 22. Wat vloogere al overe da kleine kind zen hoofd? z' hen gemeend dat 't duvels waren; en 't waren twee ingels uut het hemelsch paradys, die da kleine kind zen ziele kwamen halen, ja, om wel te bewaren.
[pagina 111]

F. Tekst en melodie. Blyau en Tasseel, Volkskunde, X (1897-1898), bl. 50 en 222- 223 en denzelfden, Iepersch oud-lb., ‘De kasteelheer en het kleine kind’, opgeteekend uit den volksmond te Ieperen. Ofschoon geen Fransch lied van denzelfden aard als het hier besprokene bekend is, brengen B. en T., naar aanleiding van Velly, Histoire de France, 1770, III, 78, het stuk in verband met de geschiedenis van drie Vlaamsche knapen, onder Lodewijk XI, door Enguerrand IV de Coucy opgehangen wegens wildstrooperij van konijnen in het woud van Coucy ten zijnen nadeele begaan (1255).
Er was een kind.
G. 1. Er was een kind, en een klein kind, en een kind van zeven jaren, 't had er een bogentje al in zyn hand, } 2 maal. en een pylken al om te schieten. } 2 maal. 2. Het schoot er het schoonste konyntje van al die ter liep in g'heele de warande. ................ 3. ‘Menheerke, Menheerke van Bruyndere casteel, laat myn kindje toch nog leven, 'k hebbe nog zeven tonnekens met zilver, } 2 maal. wilde z' hebben, ik zal z' u geven.’ } 2 maal.
[pagina 112]
4. - ‘Uw zeven tonnekens met zilver en wil ik niet, maar uw kindjen die moet hangen, hangen en hangen aan al den hoogsten boom } 2 maal. die er staat in g'heele de warande.’ } 2 maal. 5. - ‘Menheerke, Menheerke van Bruyndere casteel, laat myn kindje toch nog leven, 'k hebbe nog zeven tonnekens met goud } 2 maal. wilde z' hebben, ik zal z' u geven.’ } 2 maal. 6. - ‘Uw zeven tonnekens met goud en wil ik niet, maar uw kindje die moet hangen, hangen en hangen aan al den hoogsten boom } 2 maal. die er staat in g'heele de warande.’ } 2 maal. 7. Er kwamen dry duifkens al op het dak, ze meenden dat het duifkens waren, 't waren dry engelkens al uit den hemel, } 2 maal. die het kinderzielken kwamen halen. } 2 maal. 8. ‘Menheerke, Menheerke van Bruyndere casteel, haudt uw poortjes maar gesloten, morgen, aleer dat den dag aankomt, } 2 maal. zult gy zyn al door den kop geschoten.’ } 2 maal. 9. Er kwamen dry raven al op het dak, ze meenden dat het raven waren, 't waren dry duivelen al uit de hel, } 2 maal. die Menheerkens ziele kwamen halen. } 2 maal.
Gr. Tekst en melodie hebben wij te danken aan den heer Leo Grau, Griffier te Oudenaarde, die beide in 1896 naar mondelinge overlevering opteekende.