Journaal. Deel 3, boek 7

[De maent van October]

[Den 1en en 2en Octobris]

Den 1^en Octobris worden gecasseert 23 compagnien waertgelders, ende de dry die binnen Heusden ende Creveceur laegen werden om de pestwille noch aengehouden. Men casseerde mede alle de pioniers ende de wagens vanden leger.

Den 2^en Octobris was schoin weder. In den Hage quam een heete tijdinge dat te Blauet gecommen waren noch 6 galeijen ende 6 oirlochschepen, ophebbende gelt ende volck ende met last tot Sluys in te loopen, daerover de Staten seer becommert waren ende lang bijeen vergadert ende resolveerden de oirlochschepen meest naer de hoofden te doen gaen om de galeijen te wachten ende te keeren, maer mits daernaer de tijdinge niet soe vast en continueerde, worde oick de ordre daertegen gestelt niet soe haestelijck gevolcht als den noot wel vereischte, daertoe veel holp dat de Staten den 4^en een brieff cregen van Sailly van den 3^en deser, die seer weinich mentie maeckte van galeijen, maer hielt veel vande groote verslagentheyt vanden Ertshertoge, ende hoe dat hij alomme seer becommert was, ende daerom even dapper dede drijven tstuck vanden pays met Engelant, nietemin dat se noch eenige galeijen uyt Spangien wachten, ende daerbij meinden te crijgen ontset van gelt ende volck, doch en wiste Sailly doen niet, dat se soe naerbij waren, hoewel d'selve den 4^en Octobris daechs naer sijn schriven t'savonts voorbij Cales quamen, meinende naer Zeelant te loopen, dan werden den 5^en in de morgestont bij eenige schepen vande Staten gesien ende aengedaen met een heeten storm, in vougen dat naer veel moeite 2 van dien overseilt werden ende in zee vergingen, daeraf ons volck veel slaven ende crijsvolck visten. Twee andere koosen de strange tusschen Nieupoort ende Oisteinde ende settent daer op sant met een hooch water, salverende soe meest alle de slaeven ende tcrijsvolck ende tgunt in de galeijen was. Spinola liep met sijn galeije naer tgat van Duynkercke ende strangde daer, salverende mede meest alle sijn volck ende goet ende tgelt dat op de galeije was, ende de 6^e galeije gevolcht bij eenige onse schepen liep onder t'lant van Schouwen, vervolcht bij capitein Cleynsorge, ende commende dicht onder lant, wierp het ancker ende bleeff leggen. Capitein Cleynsorge niet dervende de galeije aendoen ofte soe naer onder tlant commen, liep wederom in zee ende liet de galeije leggen tot grooten ondienst vanden lande ende disreputatie van hemselven, want hoewel hij naer uytgaff, dat hij d'selve galeije hadde sien vergaen alleer te keeren, werde even metter daet bevonden dat die weder in tdiep was gecommen ende binnen Cales gesalveert, alwaer op tvervolch vanden agent Sailly alle de slaeven worden losgemaeckt ende laten loopen sonder andere schaede

[p. 490]

te lijden. Dese galeije hadde de capitein Cleinsorge seer wel konnen bederven doen se aen t'ancker lach, hadde hij mer herts genouch gehadt, omdat se dieper ging als sijn schip ende stille lach, maer de bloyheit van hem ende van een commissaris van Amsterdam, genaemt Hendrick Jochimssen, die op sijn schip was, dede die schoine cantse versien. Uyte gevangenen, die gekregen waren vande vergaen galeijen verstont (men) dat de galeije Almirante genaemt was S^t. Lodovico, ende dat Don Frederico Spinola daerop was, dat daerop was een committor generael genaemt Cardivalyn, gebiedende over bootsvolck ende slaven, ende den capitein Cascales Davila met een compagnie Spangiaerden. Dat de Vice Admirante galeije genaemt was S^t. Juan ende den Vice Almiral Bargas, daerop waren een commis vande vivres ende amunitien, capitein Sosse Sicquero Portugees ende Mattheo Ronde elcx met een compagnie soldaten ende een andere galeije genaemt was Santo Jacente ende hadde op den capitein Luys Camoes Portugees met een compagnie, welcke Vice Admirante ende S^to Jacente gestrangt ende gebleven waren aende Vlaemsche custen, d'een op de splinters ende d'ander beoosten Nieupoort. Dat noch een galeije genaemt was Padille, daerin was geweest Don Juan de Menezes, maistro de campo, den auditeur ende Secretaris van Spinola, den capitein vande galeije, hietende Sosso, ende den capitein Bartholomeo Dolviers was met een compagnie Portugesen daerop, doch den mestro de campo, auditeur ende secretaris waeren tot Blavet overgegaen in de Lucero ofte morgensterre. Noch een galeije was genaemt Lucero voorn^t, hadde op voor capiteyn eenen Collado ende den capitein Lucena met een vendel Portugesen. Hierin was mede den lieutenant van den maistro de campo Mattheo Ravilo ende den sergiant major Don Juan de Pavia, daerbij gecommen waren den mestro de campo ende anderen. Dese was overseilt geworden bij Hartman, die Collado viste, wesende de benen quyt. Dat de galeije S^t. Philippo op hadde capitein Roni Mendos met een compagnie, ende dat den capiteyn vande galeije was Don Rodrigo de Narvois, ende in somme dat dese galeijen op hadden gehadt in alles 2 Spaense ende 7 Portugeese compagnien ende 1500 slaven ende elcke galeije hadde op 3 stucken, een groot cockerstuck ende twee cleinen ter sijden. Vande gebleven galeijen werde gevischt ende gebercht bij Gerrit Everts capitein 80 man, daeronder 36 slaven waren, bij capiteyn Mol 49 man, daeronder mer 6 soldaten waren, ende bij capiteyn Hartman 42 man, daeronder mede mer 6 soldaten en waren⁺.

+ Den 30^en October werd door de Staten Generael besloten, dat men van de gevangenen diegene welke vrijwillig op de vijandelijke galeijen gediend hadden, zou "straffen achtervolgende de placcaten van deze landen, die wijle te water egeen quartier en is. Ende beroerende de forcaten (al ist dat men die gene die om heure delicten ende tot straffe vande zelve daerop gebannen sijn met goeden rechte opte galeijen van deze landen soude moegen continueren ende gebruycken) dat men dien niettegenstaende alle dezelve forcaten van wat qualiteyt die zijn sal vrij ende loslaten om elcx naer haer quartier te vertrecken off hen alhier te lande in dienst te geven, om doir deze genade ende goet tractement de slaven vande andere galeijen te meer tot deze landen te gewinnen ende te trecken.’ Twee dagen later evenwel werd aan de admiraliteitscollegien geschreven, ‘dat zij alleene zullen hebben te procederen tot straffe, achtervolgende de placcaten, van het bootsvolck vande voirs. galeijen becommen, ende ophouden mette capiteynen, officieren ende soldaten tot naerder ordonnantie, gevende de forcaten den vrijdom hun gegundt.’

[p. 491]

[Den 7en ende 8en]

Den 7^en ende 8^en liepen in den Hage starcke tijdinge dat 4 galeijen overseilt waren ende Spinola mette sijne op tlant van Schouwen vergaen ende dat de seste mede gestrangt ende gebleven was, tot welcke tijdinge veel holp t'animeus verclaren vande capiteinen die elcx de eere wilden hebben van galeijen overseilt te hebben ende vanden capitein ende commissaris van Cleinsorge, die verseeckerden dat de een galeie aen tlandt van Schouwen was vergaen, waerom de Staten den 8^en de clocken deden luijen ende victorievieren maecken ende den 9^en bid ofte predickdach houden, maer naer cregen sij tijdinge dat mer 2 galeijen en waren gebleven ende dat d'anderen als vooren waeren gesalveert, hoewel tverlies vande 2 galeijen ende tverderf vande 4 anderen evenwel een schoine victorie voor dese landen was.

Den ritmeester ende sergiant vande cavaillerie du Bois, wesende op de bane gereden mette vanen ruyteren van Bredae, Geertruydenberge ende Heusden is den 8^en Octobris tusschen Maestricht ende Tongeren gevallen op een deel benden van ordonnantie, die den Ertshertoge geconvoijeert hadden naer Maestricht ende desen dach voorts convoijeren souden naer Brussel. Sij deden die aen snachts ten elf uyren mettet opgaen vande mane, maer omdat se als sonder sorge in diversche huysen laegen, hadden de ruyteren veelal tijt heur selven te salveren uyte huysen, latende de peerden ende wapenen achter. Den fourier major ende tresorier Meunens werden voor de poorte van Tongeren in een herberge gevangen. De bagagie vanden Ertshertoge was tsavonts binnen de stadt van Tongeren gebracht ende gesalveert. In eenige andere dorpen voorbij Tongeren laegen mede ruyteren, dan omdat dese veel bagagie bij heur hadden ende onse ruyteren heur te seer amuseerden aen t'pilleren van deselve ende oick doen den dach begonst aen te commen, cregen veele van henluyden tijt heur te salveren mette vlucht, doch creech ons volck van heur tusschen de 400 ende 500 peerden. Vande bende van Mansfelt ontliep den lieutenant te

[p. 492]

voet, ende den standaert metten vendrech Mons^r de Lanchet werde gevangen. Den lieutenant vande bende vanden Marquys van Havre bleeff daer doot ende die vanden Graef van Beaurieu gevangen, genaemt Mons de Eaux ende gecregen de standaerts van Havre ende Beaurieu, in somme cregen daer 5 vanen ofte guidons maer seer weinich gevangenen, overmits deur de commoditeit vanden nacht sij heur meest waeren ontloopen. Mons^r d'Yvion, soine van Tryelles, lieutenant vande bende van Buquoy was mede gevangen met Mons^r de Ville, sijn guidon ende noch 22 gevangenen vande benden voors. ende vanden Prince van Orangien, vanden Graef van Yseghem, den Prince van Ligne ende van Chalon, wesende anders geen cleine victorie tot retardement van des Ertshertoges sake.

[Ontrent den 10en Octobris]

Ontrent den 10^en Octobris gaf Sijn Ex^cie veel patenten uyt om tgarnisoen van Oisteinde te veranderen, ende den Marckgrave van Brandenburch vertooch met Graef Ernst naer Oisteinde om de stadt ende tbeleg van dien te besien ende dan terstont wederom uyt te commen, overmits de peste soe seer in stadt was.

[Den 11en, 12en ende 13en Octobris]

Den 11^en, 12^en ende 13^en Octobris waren de Staten Generael metten Raet van State lang vergadert op de saken van Emden om een voet te ramen, hoe men daerinne soude mogen procederen ende om te besien of men alle t'nieu crijsvolck in dienst soude continueren, ende naer veel overlegginge beslooten sij in de saecke van Emden derwerts te senden 12 vendelen voetknechten ende 3 vanen ruyteren onder tgebiet ende beleit vanden ritmeester du Bois, die wedergekeert was vande depeche van Tongeren, om te sien die in de stadt te doen brengen ende dan daer commissie ende bestellinge vande magistraet te nemen ende daermede den Graef d'oirlogen te maken, niet op de naem vande Staten maer vande stadt, ende dat eenige gedeputeerden vande Staten mede derwerts souden gaen om op de directie te letten ende de hant daeraen te houden, dattet Delfsilisch verdrach mocht achtervolcht ende sulcx de fortificatie te Loegen afgeschaft werden, ende opt' point van t'nieu crijsvolck werde staet gemaeckt vande betaelinge aen deselve gedaen soe in tlichten als in t'onderhouden van dien ende bevonden dat se merckelick meer hadden ontfangen als verdient, welck te veel men bij cassatie van deselve quyt souden geweest sijn, ende tegen tbegin van het toecoemende jaer soude men weder andere costen tot lichten moeten doen, daerom geresolveert werde d'selve te continueren in dienst, tot dat se alleenskens het te veel ontfangen wederom mochten verdienen.

[Den 14en Octobris]

Den 14^en Octobris was tamelick weder. De Staten van Hollant

[p. 493]

vergaderden bijeen om te delibereren op tsupplement vande consenten vanden loopende jaere ende wat men soude mogen doen voor den toecoemende jare, ende bij wat middelen de penningen te heffen, ende om heur provincie soe veel mogelick te ontheffen van costen, beslooten dat geen compagnien staende op de repartitie van Hollant, daeraff de capiteinen quamen te sterven, vergeven souden werden voor uytgaen Januarij, maer dat men se bij de lieutenanten soude laten regieren, ende indien eenige compagnien merckelick swack waren, dat men die soude casseren, als geschiede vande compagnie, die Claes van Leur weleer gehadt hadde, ende op sijn lieutenant gecommen was, dwelcke nu overleden sijnde, werde d'selve gecasseert, te meer so hij betaelt werde bij die van Amsterdam, die een ander compagnie weder in heur stadt hadde aengenomen. De Staten bleven bijeen totten 26^en toe, sonder yet besonders te concluderen op tstuck vande consenten ofte middelen, daerinne vast veele preparatoire voorslagen waren gevallen, dan vonden mede goet dat men tstuck van Emden metten eersten soude bij de hant nemen om de forten vande Graef weder af te werpen, ende opt stuck van een president vanden Provincialen Raet besloten opte toecoemende dachvaert daermede deur te gaen, tsij dat die van Zeelant quamen ofte niet, die men daeraf soude verwittigen.

[Den 15en Octobris]

Den 15^en Octobris was den Raet van Staten doende om de compagnien naer Emden gedestineert derwerts te doen gaen, hebbende du Bois hier ontboden om hem op alles last te geven. Sij delibereerden lang op tstuck vande propositie totte consenten vanden toeeoemende jare te doen ofte mogelick soude wesen d'selve wat te verminderen, dewijle alle de provincien claechden dat se d'selve niet en konden opbrengen ende waeren noch eenige volgende daegen hiermede becommert.

De Staten ontfingen brieven van Sailly, dat een vande galeijen daer de neeff van Spinola op was binnen Cales was gesalveert, ende dat hij alle de slaeven hadde doen lossen, dat Spinola selffs met sijn galeije in tgat van Duinkercken was gestrangt ende mettet gelt gesalveert, ende dat 2 anderen op de custen bij Nieupoort waren gestrangt; dat de galeije te Duynkercke gecommen noch soude konnen gerepareert werden, ende dat die van Cales geen schade en hadde, doch dat de lieutenant gouverneur hem belooft hadde dat hij die uyte haven niet en soude laten wechbrengen. Dit werde geconfirmeert den 16^en bij brieven vanden commissaris voor Duynkercke, dwelcke meinde dat de 2 galeijen bij Nieupoort gestrangt bedurven waren ende gesleten soude moeten werden.

[Den 16en Octobris]

Den 16^en Octobris was een algemeinen biddach om God te bedancken

[p. 494]

van desen jare ende te bidden de harten der Staten te willen inspireren tot continuatie van heur begonnen saecken, daerop vast alomme gedelibereert werde, ende om dselve voortsaen noch te segenen.

[Den 17en Octobris]

Den 17^en Octobris werden in de vergaderinge vande Staten ontbooden den capitein Cleinsorge ende den commissaris van sijn schip ende met woorden seer overhaelt, dat se geen beter devoir gedaen en hadden, ende naerdat se eenige frivole excusen daertegen genomen hadden, werde de kennisse van die saecke afgewesen aen tcollegie vande Almiraliteit tot Amsterdam, daer tsedert de saecke versmoort ende met een vossestaerte deurgenomen werde, volgende t'ordinaris beloop van dese regieringe, daer geen vergeldinge en was voor degeenen die wel deden, noch straffe voor degeenen die qualick deden als sij mer uyt eenige stadt van aensien waren, omdat de regieringhe deser landen meer bestont in een societeit (om te ontgaen het gemeen pericule) in dewelcke d'een over d'ander weinich vermach als in eenige vaste forme, daerinne men tgoet kan vergelden ende quaet naer behoiren straffen, twelcke veel schadelijcke consequentien in der Staten regieringe doet passeren.

Ontrent dese tijt voeren wederom uyt de schepen vanden heere van Opdam, die de suycker ingebracht hadden, wesende van nieus geproviandeert, oick metgenomen hebbende provisie voor d'andere, indien dselve metten Engelsen noch in zee mosten houden, omdat men noch niet seeckerlijck en wiste of d'Engelsen voor dit jaer noch yet souden doen, maer twee ofte dry daegen nae heur vertreck verstont men dat de Coninginne den heere van Opdam hadde doen sonderen om te weten of hij gelast was langer zee te houden, ende dat d'selve daerop verclaert hadde jae, indien sij hem wilde gebruycken dat haer tselve seer wel hadde bevallen, doch dat se hadde doen verclaren, dat se voor desen jare niet en soude voornemen, ende dat hij sulcx wel weder naer de landen mochte keeren, vonde hij't goet, waerom de Staten terstont uytsonden om alle de schepen vanden heere van Opdam te contremanderen ende doen wederom commen. Den Heere van Opdam lach doen vast in t'eilant van Wicht aende kinderpocken.

[Den 18en, 19en ende 20en Octobris]

Den 18^en, 19^en ende 20^en Octobris stormde ende regendet seer ende den 21^en quamen wederom in den Hage den Marquis van Brandenburch ende Graef Ernst, commende uyt Oisteinde, daer se mer eenen dach geweest waren om de stadt ende buytenwerck te besien ende seiden dat de sterfte seer in stadt was, ende dat de zee veel meer schaede aende stadt dede als den viant, dat de wercken vanden viant waren als voorheen sonder

[p. 495]

apparente naerderinge, ende dat men daerom ordre moste stellen om de stadt tegen de zee wel te bewaren.

[Den 22en Octobris]

Den 22^en Octobris ontfingen de Staten veel brieven vanden Agent Aerssen, van diverse date, houdende dat Mons^r. de Fontanelle in Vranckrijck uyt Spangien gedeguiseert was gecommen binnen Paris gevangen, geconvinceert vande verraderie van Biron, geexecuteert ende op een rat geleit, bekent hebbende dat men met 4 legers in Vranckrijck soude gevallen hebben soe Biron hadde geleeft ende met 2 vlooten; dat den Coning van Spangien noch veel aenslaegen in Vranckrijck hadde die opt bersten waren ende dat hem geen instrumenten daertoe en ontbreecken. Dat den Baron Lus weder te hove quam met een secretaris van Biron, die veel saken noch aenden dach brachten; dat den aenslach hadde geweest op Brest ende andere plaetsen van Britangie; dat den Graef van Auvergne ten lesten met pardon vanden Coning, twelck hij eerst versmaet hadde, was ontslagen; dat den Hertoge van Guise den Coning hadde geschreven dat alle de equippagie van Spangien ende Italien op sijn rijck gingen vallen ende dat hij daeraf aenstoot in Provence verwachte ende daertegen versocht assistentie ende provisie; dat Desdiguiers hadde geschreven dat den Coning van Spangien dede lichten 10.000 Duytsen ende 8000 Switsers, boven de 14.000 man die in t'Milanees ende Piemont sijn; dat die alles op sijn rijck sullen vallen; dat den Ertshertoge versocht hadde aen Fuentes eenige van die trouppen maer gerefuseert was, omdat men se anders besigen moste. Dat de Coninginne van Engelant deur heur ambassadeur over een tijt den Coning hadde doen seggen, dat sijn staet groot pericule ende gevaer liep, ende dat den Spangiaert gewis op hem soude vallen, dat hij hem daertegen sonde voorsien, ende soe hij alliantie met haer wilde maken, soude sij hem met een goeden leger assisteren, ende soo niet, soude sij haer saken moeten voorsorgen, ende dat se dan wilde pays maken ende hem sijn saken alleen laten verdedigen; dat se nu onlancxs hem weder hadde doen seggen dat se wel sach, dat hij hem terugge hielt ende niet en wilde sien naer sijn periculen, dat se hem daerom van nu af opseide alle hoipe van secours, so hij hem terstont niet en resolveerde.

Dat Tassis bij den Coning was geweest ende geseit hadde dat sijn meester gedacht aenden Coning te doen gevoelen t'ongelijck dat hij hem dede in t'assisteren van sijn rebellen met volck ende gelt tegen den pays; dat den Coning toornich daerop hadde geantwoort, of meent u meester dat ick niet en weet dat hij deur t'beleit van Biron gestaen heeft naer mijn persoon ende rijck. Dat den Ambassadeur van Schotlant daer was

[p. 496]

om den Coning te congratuleren van ontcommen te sijn het verraet van Biron, doch veel communicatie hadde gehouden metten Ambassadeur van Spangien ende legaet vanden Paus, ende dat hij Catholijck was. Dat den Ambassadeur van Engelant ende hij Aerssen op t'eerste rumoer vande galeijen aengehouden hadde, dat men die daer in Vranckrijck niet en soude laten havenen; dat den Coning geseit hadde des niet te konnen beletten ende aende Engelsen geseit hadde con dy se vermeesteren in mijne havenen ick en sal daer niet tegen wesen⁺. Dat den Administrator van Straesburch daer was ende sijn saken hadde aengegeven, doch dat copie van alle sijne schriften terstont naer Lorreinen waren vervloegen, daeraf hij hem aenden Coning selffs beclaecht hadde, die geseit hadde sulcx met sijn weten niet te sijn geschiet; dat de Lantgraef Maurits onbekent in diverse provincien van Vranckrijck is geweest, ende soe men seide gegaen was naer Fonteine Belleau bij den Coning om hem mondelinge te verthoinen, daeraf hij tevooren geschreven hadde op tsubject van een Rooms Coning te maken, mits den Keiser daertoe wilde brengen sijn broeder Albert; dat den Coning om sijn interest moste toesien; dat men in Vranckrijck oirdelde dat sulcx mer uyt jalousie tegen thuys van Oistenrijck quam; dat de voijagie van Algers gefailleert ende gebroocken was, ende dat men vreesde dat de stucken van dien op Vranckrijck souden commen; dat don Sigale met veel galeijen in Calabrien was gevallen ende daer alles uytplunderde; dat de laetste paye van 100.000 croonen gereet was, maer meest ontfangen in licht gelt, overmits den croen daer 5 stuvers was geresen ende alle licht gelt verboden; dat d'officiers van Buseval daertegen hadden geclaecht, maer dat Rhosny hadde geseit men most geen gegeven peerden in de mont sien; dat Rhosny gemaeckt was Hartoch ende Pair ende Gouverneur van Poithou tot argernisse van veel groote heeren.

Tot Dordrecht werde gevangen een boode commende van Antwerpen met een pack voll gedruckte boucskens, wesende een antwoorde gedaen op den brieff bij de Staten Generael van dese sijde geschreven aende staten op d'andere sijde, doen Sijn Ex^cie soude gaen op den tocht naer tlant van Luyck, daer met veel gesochte woorden ende pretexten d'selve brieff

+ Van deze gezindheid des Franschen Konings moet men hier te lande reeds veel vroeger de zekerheid gehad hebben. Immers toen de Heer van Opdam weinige dagen voor zijne uitreis in de vergadering der Staten Generaal compareerde, werd hem onder anderen opgedragen de galeijen der Spanjaarden, welke hij op zijn togt mogt bejegenen, aan te vallen en zoo mogelijk te vernielen, ‘al waert oick, dat dezelve liepen in eenige vande havens van Vranckrijck.’ (Resol. der St. Gen. 16 April 1602).

[p. 497]

werde beantwoort ende hier ende daer om de indiscreetheit seer bespot. In eenige deelen gebruyckte den aucteur seer goede politycke redenen, maer in veele andere sulcke gesochte woorden ende pretexten, die niet en dienden dan om de waerheit vande oirlogen ende oirsaken ende tbeleit van dien te verdraijen ende verduysteren; alle de bouxkens werden gesaiseert ende so veel mogelick ingehouden⁺.

+ Behalve deze boekjes werden er nog eene menigte andere, nagenoeg alle op de Katholijke kerkleer betrekking hebbende, in beslag genomen. In de ingekomen brieven van 1602 op het rijks archief ligt een uitvoerige "Inventaris vande brieven, boucken ende andere goederen bij Dirck Hartoch, bode op Antwerpen gevonden,’ den 24^en October door H. Muys van Holy opgemaakt, en in het begin der volgende maand aan de Staten Generaal gezonden.

[Den 23en Octobris]

Den 23^en Octobris was in den Hage den ritmeester du Bois, waerom Sijn Ex^cie lang in den Raet van State was ende eintelijck oick in Staten Generael om te beraemen den voet die du Bois daer in t'beleit vande oirlogen soude houden. Daer waeren naer Vrieslant doen marcheren 12 compagnien te voet, daeraf 6 souden staen onder tbeleit van Brog ende 6 onder tbeleit van Calvart, ende de 6 die tot Emden waren mette dry die de stadt hadde aengenomen souden blijven onder tbeleit vanden oversten lieutenant vande Vriesen, die daer was. Noch waren derwerts gesonden de vanen ruyteren van Cissel, Ripperda ende Hasse Brun onder t'beleit van Cissel, ende du Bois soude als Generael overal commanderen, ende werde goetgevonden du Bois te belasten dat hij tot Emden commende bestellinge vande stadt soude nemen ende op den naem van dien d'oirlogen voeren; dat hij soude sien des Graefs vorder fortifieren te beletten, ende waert mogelijck de begonnen wercken af te nemen; dat hij de boeren van tlant niet soude plunderen ofte bederven, ofte dringen tot wechloopen, maer onder een gracelijcke contributie laten sitten ende soe veel dorpen onder contributie, in stadt te betaelen, te brengen, dat se middel mochten hebben heur crijsvolck gestadelick te onderhouden, ende dat hij in alles voorsichtelick wilde handelen, opdat dese landen de minste oneere ofte verwijt daervan mochten hebben, ende indien hij eenige vaste plaetse moste aentasten, ende dat in de stadt van Emden daertoe geen bequame gelegentheit van geschut en was, dat hij dan eenich geschut uyt Vrieslant soude ontbieden ende dat hij alles soude beleiden met advys vande gedeputeerden vande Staten, die mede naer Emden souden gaen, te weten: een uyt Hollant, wesende Boelenss. van Amsterdam, een uyt Vrieslant ende een uyt Groeningen, ende met dese last vertooch du Bois corts hiernaer.

[p. 498]

Met pretext dat dit exploict van Emden soude geschieden, beslooten de Staten mede Graef Lodwich te senden met alle de resterende ruyteren ende 1200 man te voet met 3 cleine stucxkens tot in tlant van Lutsenburch om daer alle de dorpen tot brantschat te dringen ofte een raefle te doen, ende onder dien marcheerden vast de compagnien die naer Oisteinde soude gaen ten getaele van 36 toe, daeraf de 24 souden kommen uyte quartieren van Gelderlant ende Hollant, ende de 12 uyte quartieren van Brabant ende Zeelant, ende mits op een selve tijt alle dese patenten waren uytgegaen en hoirde men van alle canten niet dan van marcheren van volck, ende alle de garnisoenen waren in roere, om soe den Ertshertoge in bedencken ende onseeckerheit te houden. Hieronder vertooch op den 24^en Graef Lodwich mette Colonnellen Edmonde, Gistelles, Dommarville ende Marquette, die elcx met 300 man te voet uyt verscheyden compagnien met hem souden gaen, te weten 800 piecken ende 300 musquetten ende 100 vierroers, om daermede den 3^en vande toecoemende maent tot Nieumegen te wesen. De Rijnse ende Overrijnse ruyteren souden bijeen commen aen t'nieu clooster ende de Brabantse ruyteren souden deur Brabant commen ende te Maseick de Mase passeren.

[Den 24en Octobris]

Den 24^en Octobris quam den Graef van Hohenloe uyt Duytslant wederom tot Buyren in dese landen.

Ontrent dese tijt werde tot Fiscael vande generaliteit gecommitteert M^r Dirck van Berckel in plaetse van M^r Anthonis Duyck afgegaen ende tot andere dienste gepromoveert⁺.

+ Duyck was benoemd tot griffier van den Hove van Holland.

[Den 25en Octobris]

Den 25^en Octobris stormdet uytermaten seer, ende de compagnien naer Oisteinde gedestineert bestonden voor Dort te commen, daer den 26^en 14 compagnien waren, te weten 9 France compagnien, als te weten Vitenval, Sarocques, Bethune, du Mottet, Seridos, Cuissy, Sancy, S^t Hilaire, du Fort ende die van Marquette, Plettenburch, Gronsvelt, Gilson ende Borck, ende d'andere 10 als te weten van Ittersum, Cobbe, Wabben, Horeschoe, Bilsteyn, R. Sloet, Gistelles, Bruges, F. Grovesteyns ende Fr. Rusterff werden noch verwacht. Daerentusschen was binnen Oisteinde groote benautheyt bij gebreck van volck, omdat se naulijcx soe veel gesonde mannen hadden, dat se de wachten naer behooren conden besetten, waerom den Gouverneur Dorp seer heftich schreeff aen die van Zeelant ende aende gedeputeerden die daer laegen, mitsgaders aen Sijn Ex^cie ende den Staten Generael om metten eersten volck te mogen hebben, dan eer

[p. 499]

sijn brieven in Hollant quamen, waeren de 14 compagnien van Dordrecht doen naer Zeelant gaen, die den 29^en daer quamen ende terstont verscheept werden ende noch dien avont voorts gesonden naer Oisteinde met soe goede voorspoet, dat se al tijdelijck in de nacht voor Oisteinde quamen ende met saloupen in stadt gebracht werden met noch 70 scheepen met alderhande amunitie ende eedtwaren sonder eenige schaede te lijden als van 2 ofte 3 persoenen, tot groote verblijdinge van die van binnen, ende de schepen die tvolck daer gebracht hadden, quamen al den 30^en wederom tot Vlissingen ende eenige andere schepen quamen noch met soetelerie ende eedtwaren voor Oisteinde, dwelcke snachts op de reede leggende ende de wint omkeerende ende verheffende, werden gedwongen de strange voor Oisteinde te kiesen, in vougen dat wel 14 scheepen daer strangden ende bleven, daeraf anders tvolck ende veel waren meest gesalveert werden, verscheelende veele vande goede voorspoet van gisteren.

Overmits t'gouvernement van Sgravenweert open hadde gestaen tsedert de doot vanden oversten Duvevoorde, soe was den capitein Lambert Charles, Sergiant Major van Bredae in den Haege dapper aenhoudende om tselve gouvernement op hem te crijgen, dan doordien den 28^en snachts van sieckte sterff J^r Charles van Wingaerden, Generael vande artelerie, commanderende binnen Geertruydenberge, veranderde capitein Lambert sijn sollicitatie ende vervolchde tcommandament van Geertruydenberge soe verre, dat tselve hem den laesten deser bij de Staten Generael werde gegeven, ende aen J^r. Arnout van Nievelt tcommandament binnen Sgravenweert, ende dat van Woudrichem werde gedefereert aen J^r. Fredrick van Nievelt sijn broeder, die lantsaten ende wel opgetrocken waren, daer Lambert Charles mer een soldaet de fortune was, die noch lesen, nochte schriven conde, maer anders een fray man was, naerstich in sijn commandamenten, ende die t'exploict van Bredae mede hadde helpen doen. Sijn Ex^cie holp mede veel totte veranderinge van denselven Lambert, omdat den heere van Nassau, Gouverneur van Bredae, met hem niet wel en conde accorderen, gelijck te vooren aen J^r. Herauguier mede was gevaeren.

[Den 27en Octobris]

Den 27^en Octobris worde tot Dordrecht wederom gevangen een boode met veel bouckskens van Brabant in dese landen commende, soe vande antwoorden op den voors. brieff als andere bouxkens, die se onder gemeenten trachten uyt te stroijen. Oick quamen wederom in tlant meest alle de schepen vanden heere van Opdam, uytgeseit sijn schip dat noch niet gecommen en was.

In t'einde van dese maent quamen tot Delfsijl de 12 vendelen te voet

[p. 500]

ende 3 vanen ruyteren die naer Emden souden gaen, ende de gemutineerden van Hoochstraeten waeren onder Naemen ende in Walsbrabant om heur contributien te executeren ende quamen ten lesten wederom, hebbende veel dorpen tot contributie gedwongen.