Journaal. Deel 2, boek 5

Beleg vande schantse Isabelle.

[Den 18^en Julij]

Den 18^en Julij was tamelijck weder, ende tgansche leger was vrouch in roere om te packen tottet vertreck. Ten 6 uyren werde een schoot in tleger met grof geschut gedaen, wesende een signael dat alle tvolck heur in de wapenen stellen mosten. Ten 7 uyren daeraen werde noch een schoot gedaen, wesende signael om te beginnen te vertrecken. Daerop begonst de carroije terstont alles naer de haven te gaen, om mettet lage water te mogen deurcommen, ende tvolck dat ten westen van Nieupoort gelegen hadde, trock uytet quartier ende stelden heur alles in slachordre. Daernaer begonst men tquartier te branden, treckende tvolck langsaem naer de haven toe. De kercke van tdorp (abdie) ten Duynen was over lange gebrant geweest ende alle thout van binnen uyten toorn gebroocken, maer de cappe stont er noch op. Daer waren eenige soldaten, die met stroy ende andere materie tot boven aen die cappe clommen ende dselve mede aen brant staken. So seer sijn sommigen lustich om quaet te doen. Tlage water was ten 11 uyren, ende ten half thienen begonst eenige cavalerie mette carroije deur te trecken, ende om de retraicte beter te doen, werden de 4 stucken van Graef Ernst uytet quartier gehaelt ende gebracht op de strange op de oostsijde vande haven, om daermede te mogen schieten over de haven, indien den viant uyte stadt viel ende tot op de mont vande haven commen wilde. Ontrent 10 uyren begonst tvoetvolck deur de haven te trecken ende ten half elf uyren werden alle de wachten van voor de stadt gelicht ende begonnen mede te vertrecken naer de haven toe mette regementen van Huchtenbrouck ende Gistelles, die noch eenige musquettiers terug lieten om te schermutseren, indien den viant mocht uytcommen, maer den viant en sondt niet dan een man ofte twee uyt ende hielt hem cort in de stadt, waerom de musquettiers ten lesten mede aftoogen, ende werde also tgansche leger sonder eenich verlies over de haven gebracht. Dit gedaen werde den Nieuwendam aen brant gesteecken ende tgarnisoen van dien quam daer uyt trecken over

[p. 698]

Westeynde naer tquartier van Graef Ernst toe, die doen mede met alle sijn volck uyttooch naer de strange, ende sijn quartier dede branden. Hiernaer quamen verscheiden soldaten uyte stadt naer de cleine vierboete toe, maer eenige Francoisen overloopende, wenckten heur dat se vande cleine vierboete souden afblijven, waerdeur dselve vierboete niet en sprong. Tleger aldus alles bijeen gebracht, tooch langes de strange heene tot tusschen Mariekercke ende Ravesij, daer tselve mede geslagen werde, ende de ruyteren alles gelogeert aenden slaeper ofte zedijck achter de duynen, ende tvoetvolck in tvelt, welck velt so laech ende moerassich was, dat niet mogelijck en scheen te wesen daer eenich volck te mogen houden, indien het veel geregent hadde. Sijn Ex^cie dede noch dien nacht de approchen beginnen tegen de schantse Isabelle, ende om dselve te favoriseren op de duynen beoosten de schantse Albertus planten 4 halve canons, ende dede een 2^e in tvelt beginnen tusschen de duynen ende Isabelle, ende daertoe een loopgrave trecken vande duynen af om derwerts vrij te mogen commen.

[Den 19^en Julij]

Den 19^en Julij was schoin weder. Sijn Ex^cie dede sijn leger deur de duynen ende over den slaperdijck retrancheren, ende indien den viant langes de strange tegen sijn leger mocht willen aencommen, dede hij op de bequaemste duynen 2 platte formen maken om geschut daerop te stellen ende de strange te mogen flanckeren, ende oick binnen deur tlant, indien van noode ware, hoewel tlant daerontrent met slooten seer gebroocken was. Men schoot vast altemet vande duynen in de schantse, ende die vande schantse schoten veel wederom. Den viant was ontrent Nieupoort in de duynen, daer den slach geschiet was met een groote partije volcx, tsij om noch naer eenige doden te soucken ofte andersins, ende vertooch daernaer weder naer Nieupoort. Desen dach ende volgende nacht werde opgemaeckt de 2^e batterie in tvelt, ende daerinne geplant 6 heele canons, ende men begonst ten westen vande schantse deur tvelt mede te approcheren.

[Den 20^en Julij]

Den 20^en Julij was schoin weder. Sijn Ex^cie dede vrouch eenige voleen op de schantse schieten uyt beide de batterien, die men sach dat goede operatie deden, ende sondt daernaer om de schantse te sommeren, maer die van binnen en wilden den tromslager niet hoiren spreecken, ende wenckten hem dat hij afblijven soude, daer deur men bestont te mercken, dat men dese plaetse beswaerlijck soude konnen crijgen, sonderlings omdat men seide, dat den viant met sijn leger weder naer Oudenburch quam. Hierdeur vreesde Sijn Ex^cie dat den viant eenigen aenslach mocht commen te maken om te branden de schepen die beoosten de stadt

[p. 699]

Oisteynde in de Geule lagen, ende ging daerom selfs over de Geule tvelt besichtigen, ende vindende dat sulcx lichtelijck om doen was met een laech water, beval dat alle de schepen uyte Geule mosten wech gaen om op t’diep ofte ten noorden de stadt te leggen. Ende omdat tusschen de 2^e batterie ende de schantse Isabelle noch een groote creecke was, dede Sijn Ex^cie de trencheen van dage derwerts ende langes de creecke seer verbreden ende gereetschap maken om te nacht daerover te mogen commen, ende so een batterie veel naerder aende schantse te maken, omdat de 2^e wat te verre vande schantse stont. Desen dach quamen eenige ledige schepen uyt Zeelant tot Oisteynde aen, ende omdat de Staten Generael scrijvens uyt Vranckrijck becommen hadden, dat wederom 50.000 cronen daer gereet waren voor heur, ende dat sij mits den apparenten crijgh van Savoijen bevreesden of dselve penningen mochten gediverteert werden, werde den commissaris Francois Doublet in haeste naer Franckrijck gesonden met 2 Hollantse oirlochschepen ende last dselve penningen te ontfangen ende daermede de Mase inne te commen ende niet in Zeelant, omdat men t’anderen tijden bemerckt hadde, dat die van Zeelant begonnen te spreecken van dselve penningen daer te houden. De Staten vande Nederlanden metten Ertshertoge waren vergadert als den slach bij Nieupoort geschiede op tstuck vande consenten, daerinne sij niet en hadden konnen verdragen, maer naer tverlies vanden slach, consenteerden sij te onderhouden de ordinaris garnisoenen geraemt op 8450 man te voet ende te sullen costen ter maent 81.120 £ ende tot een leger 10.000 mman verdeilt in 5 regementen, die costen souden 128.700 £. Item de 15 benden van ordinancie te betaelen voor 6 maenden vol, ende de reste halve soldie beraemt ter maent op 60.750 £, ende tot onderhout vanden Ertshertoge in tjaer 250.000 £, ofte ter maent 21.000 £, ende voor 250 wagens voor tleger ter maent 16.667 £, ende voor oncosten van tcollecteren vande middelen ende van t’monsteren van tcrijsvolck 12.000 £ ter maent, maeckende also tsaemen ter maent 320.000 £. Vele vande provincien drongen aen om dit te doen vinden op de voet ende quote vande novennale bede, maer d’Ertshertogen decideerden de disputen ende stelden ter maent op Brabant 70.000 £, Limborch 6000, op Lutsemburch 10.000 £, Gelder op 10.000 £, op Vlaenderen 95.000 £, op Arthois 30.000 £, Henegouwen 30.000 £, Rissel 10.000, Douay 5000 £, Orchies 10.000 C, Valenchijn 5000 £, Namen 7000 £, Dornick 3500 £, Tournesis 5000 £, Mechelen 3500 £. Doch Brabant creegh hiernaer in December op den 18^en een private acte, dat se souden mogen gestaen, mits betalende alle maenden 60.000 £ ende die van Antwerpen, dat se heur

[p. 700]

quote daerinne voor een jaer lang souden mogen innehouden, ende de Staten bewillichden ten laesten mede heur quote, meest te vinden op de consumptien. So haest dese consenten waren gedragen vertooch den Ertshertoge wederom naer Brugge, daer hij desen dach arriveerde, ende teickende een quartier voor alle de gevangenen van oirloge, maer omdat tselve niet heel conform en was tquartier te vooren bij den Almirante te Groot Lit ⁺gemaeckt, ende dat daerinne waren eenige clausulen, daeruyt men sach, dat hij meer trachte sijn gevangenen voor dese reise los te trecken ende dan voorder aen geen quartier gehouden te wesen, als om tselve absolutelijck te maken ende te doen houden; dat oick van des viants sijde selfs veel tegen tquartier was gedaen so in tvangen van soldaten ende stellen op de galeije als in t’niet willen hoiren trompetters ende tromslagers om gevangenen commende, ende oick de gevangenen vande onsen niet willen rantsonneren laten; item dat den Ertshertoge selfs gedoocht hadde, dat men onse soldaten uyt Oudenburch treckende tegen t’appoinctement van hem selfs geteyckent, hadde berooft, ende die van Snaeskercken tegen tselve appoinctement vermoort, ende anders eenige soldaten in tlant van Vlaenderen opgehangen, so sondt Sijn Ex^cie ten lesten tselve quartier wederom aenden Ertshertoge met scrijvens, dat hij tquartier absoluyt soude maken, sulcx als te vooren bij den Almirante gedaen was ende doen repareren tgeene daertegens was gedaen, waernaer Sijn Ex^cie wel gesint was alle de gevangenen op tselve quartier los te doen laten. Dan omdat den Ertshertoge daernaer tselve niet en wilde doen, bleven alle de gevangenen sonder quartier.

De Staten Generael hadden terstont so sij in Zeelant gecommen waren een pasport voor den Graef van Bassigny ende d’andere gedeputeerden vanden viant gesonden naer Antwerpen om tegen den 20^en Julij tot Bergen op den Zoem te commen, ende daer heure last te mogen openen, waerom dselve Staten ⁺desen dach uyt Zeelant naer Bergen getogen sijn, om op morgen mette voors. gedeputeerden vanden viant te spreecken. Sij quaemen naernoen aldaer ende gingen logeren in de slinckersijde van thof. Een uyre naer heur quamen daer mede den Graef van Bassigny voorn^t met Philps Benting, heer te Biecht, den Pensionaris Hendrich de Coot ende een Secretaris, ende gingen logeren aende rechter sijde in thof. De Staten

+ Het dorp Lith aan de Maas, ook wel Groot-Lith genaamd, ter onderscheiding van Lithoyen, dat voorheen den naam van Klein Lith droeg.

+ De heeren van Kenenburg, Oldenbarnevelt, Jacob Huygensz., van der Dussen, Sille, Santen, N. Hubert, Renesse, Franckena ende Alberda, met Aerssen.

[p. 701]

Generael van dese sijde gingen heur terstont wellecoem hieten ende gingen doen wederom wech. Des avonts noide den Gouverneur Bax alle de heeren van beiden sijden te gaste, ende waren vrolijck met malcanderen tot in de nacht.

[Den 21^en Julij]

Den 21^en Julij was heel heet ende schoin weder, ende mits de voors. nacht tot twee plaetsen bruggen gemaeckt waren over de creecke voor de 2^e batterie, ende van daer een trenchee begonnen naer seecker hooch lant, twelcke ontrent 500 treden vande grachten van tfort lach, volmaeckte men voorts van dage dselve tranchee ende men maeckte een 3^e batterie op tselve lant tot 12 stucken, om van so veel naerder de schantse in furie te beschieten, ende om te beter te flancqueren werde oick in twesten een 4^e batterie gemaeckt tot 2 stucken, daeraen men desen dach meest arbeide. Terwijle van dien sach men dat den viant een convoy vande schantse Clare tot Isabelle deden met veel wagens over een wech, die sij midden deur de moerassen gemaeckt hebben, waerom Sijn Ex^cie te meer bemerckte dattet hier hart om bijten soude wesen, omdat die vande schantse bij noot so veel secours souden crijgen als sij souden willen, ende dat hij daerom vooreerst most maken dien wech te vermeesteren ende oick wech te nemen een cleyn schansken leggende ten oosten van Isabelle, genaemt Grooten Dorst, tusschen twelcke ende Isabelle de voors. wech aen quam ten suyden vanden gront ende ruinen vande kercke van Sinte Catharinen, daerom hij last gaf aenden Grave van Solms om te nacht met 500 man hem te begeven op deselve ruinen daer te retrancheren, ende oick een retranchement tot aenden wech te maken, om dan een batterie tegen Grooten Dorst te rechten. Men sach desen dach dat den viant veel groef tusschen de schantse Colombijn (leggende benoorden het dorp Santvoort) ende de schantse Clare (die ontrent Steene lach) tsij om daer te logeren ofte den wech naer Clare beter te verseeckeren. Tsavonts schooten alle de schantsen triumphe, so men vermoede, omdat den Ertshertoge in heur leger gecommen was. Snachts daeraen ging den Graef van Solms om de hoochte van S^te Catherinen te saiseren, maer daeromtrent commende, vonden eenige sentinellen perdue, die op heur schooten, waerom sij meynden dat den viant heel starck daer was, ende sulcx sonder ander moeite daertoe te doen, gingen sij wederom ende weecken ten noorden naer tgeschut met sulcke apprehensie, dat sij beduchten of den viant heur volgen ende trachten soude tgeschut te vermeesteren, ende waeren daerom seer sorchvuldich om de bruggen, die over de creecken lagen, te besetten, daertoe veel scheen te helpen dat die van Isabelle dapper schooten. Dese faute

[p. 702]

benam Sijn Ex^cie naderhant de hoipe totte veroveringe niet alleen van dese schantse, maer oick om in gans Vlanderen wat te konnen doen, ende smeet voorts in de asche de gehoipte laeste vrucht van so magnificken victorie, te meer so men noch s’anderen daechs den heelen dach sach, dat den viant op die plaetse niet en was gelogeert, ende dattet sulcx mer sentinellen perdue waren geweest. ⁺ Men hadde snachts noch een tranchee laten maken ten noortoosten van Isabelle, op hoipe dat de hoochte van S^te Catherinen gesaiseert soude werden, maer omdat des niet en geschiede,

+ Het mislukken van den aanslag op St. Catharine schijnt beslissend geweest te zijn om Maurits tot het besluit te brengen, dat het opbreken van het leger noodzakelijk was. Den volgenden dag schreef hij aan de Staten Generaal, dat hij bezwaarlijk iets van belang zon kunnen uitrigten, ea met de andere krijgsoversten en de voornaamste officieren van het leger het raadzaamste had geoordeeld, dat vooreerst de kavalerie, wie het aan fourrage ontbrak, naar Brabant en elders zuo worden gezonden. (Lias loopende 1600.) In weerwil van dit gevoelen van den Prins, dat in deze en verscheiden volgende brieven ondubbelzinnig wordt uitgedrukt, werden er nog bevelhebbers gevonden, die met hem van meening verschilden. Immers was dit bepaald het geval met François Vere, zoo als blijkt uit eenen brief, dien de gedeputeerden van den Raad van State den 25sten Julij aan de Staten Generaal schreven, en waarin wij het volgende lezen:
‘Gisteren onder anderen hebben wij Uwer M. E. bij onze missive te kennen gegeven dat alhyer waeren gecomen van weghen Haere Ma^t van Engelandt Milord Cobbam en S^r Walter Raley. Wij hadden oock voorgenomen heure E. dyen dach te gaen begroeten, dan alsoo zij bij Zijne Ex^cie bleven tot den avondt zoo hebben wij tselve uytgestelt tot op huyden. Desen morgen dede Mons^r Veer versoucken dat de heere Aleman bij hem wilde comen, die hij in bedencken gaff oft ons nyet geraden en soude duncken die voorsz. Heeren aen te spreken (overmits zij van meyninghe waeren metten yersten weder nae Engelandt te keeren) ende te versoucken dat heure E. bij Haere Ma^t wilden te weghe brenghen dat alhyer van weghen ende tot costen van Haere Ma^t enich secours mochte gesonden wordden, opdat ons legher nyet gedrongen en wordde met schande van hyer te vertrecken. Wij hebben ons voor den noen bij de voorsz. heeren laeten vinden, ende naerdat wij de behoirlicke complimenten hadden gedaen, hebben wij heure E. gebeden dat hun gelieven soude onsen staet aen Haer Ma^t te recomanderen in generalibus terminis. Daertoe wordde bij hun gerepliceert dat sij gemeent hadden ons legher voor Duynkercken of ten minsten voor Nyeupoort gevonden te hebben. Dat het schijnt wij gheen uytlantsche hulpe en begeerden, gelyck opt voerjaar was gebeurt dat Haere Ma^t hadde toegelaten 2000 soldaten uyt haer landt herwaerts te laeten gaen. Dat aen den Agent naderhandt was gescreven hij soude die aldaer laeten blijven. Indien wij begeerden Haere Ma^t yet voorgedragen te wordden, dat Milord Cobbam desen avondt noch soude terugge varen, dat hij tselve geerne doen soude; middelertijt mochten wij ons daer op beraden. Naer recommandatie als voor ende declaratie dat wij tot dese expeditie ons uytterste vermogen hadden geemploijeert, zoo hebben wij ons affscheyt van heur E. genomen. Daernae zijn wij naer tquartier van Zijne Ex^cie getrocken om ons wedervaren Zijn Ex^cie te kennen te gheven, ende te vernemen wat Zijn Ex^cie dyenaengaende soude moegen wesen bejegent; dan wij en hebben nyet connen verstaen dat de voorn. heeren aen Zijn Ex^cie daervan enighe openinge hebben gedaen. Nae verscheyden discoursen zeyde Zijn Ex^cie: zoude dan Mons^rm Veer cunnen goet vinden dat wij alhier naer meer volcx souden behoren te wachten? (daervan men in lange nyet en soude cunnen versekert wesen). Wij hebben voor dees tijdt noch te veel volcx, ende al waeren wij de helft stercker, zoo soude men met 4000 soldaten die drye ingangen met schantsen beset om dieper in Vlaenderen te comen, cunnen sluyten.’
Uit den inhoud van dezen brief, die onder de ingekomen stukken van de Staten Generaal op het Rijks Archief (Lias loopende) berust, is niet onduidelijk op te maken dat Vere het met den Prins omtrent dit punt volstrekt oneens was, ja zelfs dat hij, door de gedeputeerden in aanraking te brengen met de genoemde Engelsche heeren, aan de zaken een anderen loop trachtte te geven, die meer met zijn gevoelen overeenkwam.

[p. 703]

en const des anderen daechs oick niemant in die trenchee blijven, als te seer van achteren ontdeckt wesende. Men stelde anders aende 3^e batterie de gabions daertoe noodich, die men vulde ende tot een batterie prepareerde, ende om mettet geschut daeraen te mogen commen, werde de creecke recht voor de 2^e batterie gedempt. Men volmaeckte mede de 4^e batterie ten westen om geschut daerinne te mogen planten, ende omdat men ontwijffelijck meinde dien nacht de hoochte van S^te Catherinen te saiseren ende sulcx den Grooten Dorst te mogen aentasten, hadde Sijn Ex^cie bij tgarnisoen van Oisteynde een ander approche ende trenchee laten maken op de creecke van S^te Catherinen loopende naer de Grooten Dorst om denselven Grooten Dorst oick vande oistsijde te naerderen ende mogen aentasten, maer dat werck bleef daernaer vruchteloos, omdat niet geeffectueert en werde de approche op Sinte Catharine.

Desen dach smorgens quamen tot Bergen op den Zoem in thof bij malcanderen de Staten Generael van dese sijde, heur mede intitulerende gedeputeerden, ende de gedeputeerden vande Staten vande andere sijde, dwelcke naer een corte congratulatie overleiden een brief vande Staten van Brabant, Limborch, Lutsemborch, Gelderlant, Vlaenderen, Artois, Henegouwen, Valenchijn, Namen, Rijsele, Douay ende Archies, Dornick, Tornesy ende Mechelen, gescreven binnen Bruessel op den 5^en Junij ende onderteyckent P. Masius, houdende, dat se op de brieven vande Staten van dese sijde vanden 22^en Marty 1599 niet en hadden geantwoort, omdat se tsedert niet vergadert en waren geweest, deurdien de Ertshertoge eerst moetende alomme doen de gewoonlijcke eeden, heur niet eer en hadden bijeen ontboden. Dat se verlangden dese Staten op deselve vergaderinge mede te sien, twelcke mits de oneenicheit niet geschieden en konde. Dat de landen noit meer en hadden gefloreert, dan als die tsamen onder eenen oversten heere hadden geseten, twelcke daerom noch te wenschen ware. Dat se hoipten daertoe te konnen commen, indien sij met dese Staten in spraecke conden commen. Dat heur daerom dunckt, dat men alle voorleden saken behoirt te vergeten met een eeuwich geswijch ende in ruste te bedencken de middelen om uyt dese verwerringe,

[p. 704]

daerinne de landen sijn, te geraken, dewijle die den staet bederft, ende tot noch geen uytganck hebben gevonden. Dat se heur nieuwe princen bij heur hebben ende daerom trachten om weder te keeren tot heur oude voorspoet, ende sulcx desen scrijven, opdat dese Staten van gelijcken deden om uyt dese ellenden te commen met een goede vereeninge, die anders d’een ende d’ander onderwerpen de fortune van gansch eens bedurven te werden, ende niet en dijden dan tot schade vande ingeborenen ten wedersijden. Dat men daertegen moet voorsien, dat God noch even machtich is, mits dat men mer aenneme dese occasie ende sorchelijck voor degeene, die dselve sullen veronachtsamen. Dattet mer aen dese Staeten en hangt om hiervan een prouve te nemen bij onderlinge versamelynge, tsij hier bij heur ofte in neutrale plaetsen. Dat se hoipen dat elcx daerbij vernougen sal konnen hebben, daertoe uyt heure vergaderinge gesanten met volle macht sullen gesonden worden, om alle achterdencken wech te nemen, mits dat dese Staten van gelijcken doen, als de Gedeputeerden Bassigny, Benting ende Coot naerder sullen verclaren, daerop sij verwachten sulcke antwoort ende resolutie, als de Staten van dese sijde tot een goeden vrede van noode sullen achten. D’opscrift was aende Staten van Gelderlant, Hollant, Zeelant, Utrecht, Overijssel, Vrieslant ende Groningen. Hierbij verhaelden sij in tlange de swaricheit de landen overgecommen met desen swaren inlantsen crijgh, representeerden de onseeckere ende bederffelijcke uytcomtste van der oirlogen, ende ter contrarien van dien de commoditeiten vanden pays, ende dat daeromme alle de Staten van heure sijde niet meer ter herten en namen, dan te dencken op de middelen om tot een goede pays te commen ende voor t’expedientste bedachten te wesen met dese landen in handelinge van vrede te commen, ende versochten sulcx, dat dese Staeten heur daermede wilden conformeren ende bestemmen een plaetse van bijeencomtste, in Brabant, in Hollant ofte in eenige neutrale landen. Dat sij daertoe gesanten souden senden met volle macht om te handelen ten genougen van partijen, mits dat men van dese sijde van gelijcken wilde doen, ende seiden anders al dat sij konden om onse Staten daertoe te persuaderen, waerop de gedeputeerden vande Staten Generael van dese sijde antwoorden, dat sijluyden oick niet lievers nochte meer en sochten als twelvaren ende vrijheit vande Nederlanden, die bij den Spangiaerden verdruckt werden. Dat daerom de Staten vande andere sijde heur mede mosten disponeren om heur oick tegen de Spangiaerden te stellen, als die van dese sijde hadden gedaen, daertoe sij nu beter occasie als oit te vooren hadden, omdat de Spangiaerden in 30

[p. 705]

jaren in dese landen noit so onstarck sijn geweest als nu, mits den slach van Nieupoort. Immers dat se vooral versochten te verstaen, off de meininge was dat alleen mette Staten van d’andere sijde soude gehandelt worden, ende of se oick gesint waren te doen effectueren tgeene tot der landen welstant soude gehandelt werden, dan of de meininge was, dat men metten Ertshertoge ofte Spangiaerts soude moeten handelen ende van deselve de effectueringe vercrijgen. Den Graef van Bassigny ende d’andere gedeputeerden vande andere sijde seiden daerop niet gelast te sijn, dat se oick een Prince hadden ende sonder denselven niet en vermochten te doen, vertrouden nietemin dat hij t’alles soude goetvinden ende doen effectueren. De gedeputeerden van dese sijde seiden plat uyt, dat se niet gesint en waren metten Ertshertoge te handelen, omdat hij aen Spangien so verbonden was, dat men met hem niet en soude konnen accorderen, dat dese landen dienstelijck soude konnen wesen, noch in den welstant van dien, noch in de religie ofte vrijheyt ende gerechticheyt derselver. Ende mits de gedeputeerden vande andere sijden heur daerop innehielden ende naerder niet en verclaerden bij gebreck van last ende om tegen heuren Prince niet te misdoen, dan alleen bleven insisterende om eens bijeen te mogen commen, gaven de gedeputeerden van dese sij voor heur eintelijcke resolutie denselven mede een brief aende Staten vande andere sijde vanden 21^en Julij, houdende dat se heuren brief hadden geopent ende met heur gedeputeerden lange gecommuniceert op den inhout van denselve, ende daerop dienstelijck gevonden aen heur principalen rapport te doen, ende sullen besorgen dat heur principalen op de propositie van heur gedeputeerden behoirlijck sullen antwoorden. Dat se daerom sijn gescheiden met vertrouwen, dat heur gedeputeerden mede getrou rapport aen heur sullen doen, dat se desen ten besten sullen verstaen, ende dat se den welstant der Nederlanden met heur in gunstige recommandatie souden houden. Ende was ondergescreven, die gedeputeerden vande heeren Staten Generael der Vereenichde Nederlant, geteyckent C. Aerssen. Ende scheiden so ten lesten van malcanderen naer veel caresseren, vermanen ende recommanderen in tgenerael ende particulier, wesende aende voors. gedeputeerden gegeven copie vande voors. brieven. Hebbende de onsen wel bemerckt dat die vande andere sijde seer confuys waren geweest, als men heur aengemaent hadde op de middelen om te doen effectueren tgeene sij souden resolveren ofte met ons accorderen, daerom geacht werde dese sake meer te geschieden om den gemeinen man ginder den mont te stoppen als op hoipe van wat uyt te richten.

[p. 706]

[Den 22^en Julij]

Den 22^en Julij was seer heet ende schoin weder, maer Sijn Ex^cie en was niet wel tevreden, dat men snachts so versuymt hadde S^t Catharinen te saiseren, te meer so men desen helen dach noch niemant daer gelogeert en sach, doch omdat den viant nu reden hadde te bemercken, dat hij daernaer trachte, vreesde hij altoos geprevenieert te werden. De trencheen ten noortoosten gemaeckt most men meest verlaten, omdat se mits tvoors. versuym te seer onvrij waren ende openlagen. Daerentusschen quam uyt Zeelant naer Oisteynde een vloote schepen, daerinne waren 9 vendelen knechten van Duvenvoorde, te weten de sijne ende die van Aert van Brienen, Corn. Maertss., Souck, Calslagen, Rijswijck, Poelgeest, Jac. van den Eynde, Steenhuys ende Arkel, ende hadden bij heur 7 oirlochschepen, ende omdattet calm weder was, waren de galeijen op heur uytgecommen, doch en cregen geen schepen vande vloote, omdat se seer cort bijeen bleven, maer wel een ander schip ofte passager, dat wat verre buyten af was ende branden tselve, volgende altoos de vloote tot op een groote mile naer aen Oisteynde, alwaer sij der boven om voeren, ende gingen so deur de oirlochschepen, schoten dapper van verre ende brachten so de schepen ten lesten alles sonder schade te lijden tot Oisteynde. Men arbeide desen dach seer aende approche bij die van Oisteynde gemaeckt, om dselve tegen den uytval te verseeckeren, want omdat S^te Catharinen niet gesaiseert en was, bleef dselve alleen ende in gevaer. Snachts dede Sijn Ex^cie wederom tenteren om op de hoochte van S^te Catharinen te commen ende hadde daertoe 3 regementen doen marcheren ende tgeschut bij de hant brengen om terstont daer te planten ende den Grooten Dorst te mogen beschieten, maer daer ontrent commende, bevonden dat den viant heur geprevenieert ende dvoors plaetse gesaiseert hadde ende so dapper op heur schoot, dat se terugge mosten wijcken ende tgeschut doen wederom brengen, twelcke de vruchte was van tversuym van gisteren. Daerentusschen dede Sijn Ex^cie in de 4^e batterie 2 stucken planten om in flancke op Isabelle te mogen schieten.

Desen dach vertogen van Bergen op den Zoem weder wech de gedeputeerden vanden viant, meinende noch dien avont binnen Bruessel te wesen, ende de Staten Generael vertogen mede wederom naer Zeelant om voor eenige dagen daer noch te blijven.

[Den 23^en Julij]

Den 23^en Julij was schoin ende heet weder, ende omdat men sach dat den viant ons hadde geprevenieert ende niet alleen gesaiseert de hoochte vande kercke van S^te Catherinen, maer aen t’uytcommen vanden voors. wech tusschen den Grooten Dorst ende Isabelle hem selven logeerde ende

[p. 707]

een retranchement maeckte, daer sij noch van dage seer arbeiden, dat scheen, dat hij daer geschut wilde planten, werde dit beleg voor verlooren ende vruchteloos geacht. Want in alles werde veel swaericheit bevonden, te weten dat men de schantse niet rontsomme en const besetten, dat men se van heur secours niet en const uytsluyten, ende als schoin de bresche daerop al soude geschooten wesen, dat men dan noch aenden storm niet en soude konnen commen dan in misericordie van tgeschut van Grooten Dorst ende vande musquettaden vande trencheen van S^te Catharine ende daer aenden voors. wech gemaeckt, waerom Sijn Ex^cie siende, dat den compas in Vlaenderen verloopen was ende dat daer meer niet en was uyt te rechten, besloot sijn leger metten eersten op te breecken ende wech te gaen, sondt daerom weder naer Zeelant den capitein Arien de Jonge, om van daer naer Oisteynde te doen commen alle de ledige schepen die daer waren. Hij gaf last dat men de 6 halve canons uyte 2^e ende de 2 stucken uyte 4^e batterie te nacht soude wech halen ende naer Oisteynde brengen, ende dat men op morgen de schantse Albertus soude slechten, ende meinde op overmorgen te trecken op de oistsijde van Oisteynde om sijn volck van daer bequamelijcker te embarqueren. Desen dach quam voor Oisteinde aen een oirlochschip vande Coninginne, daerinne waren Milord Cobbham, S^r Walter Raly ende S^r Herry Pemel, Vice Almiral van Engelant ende andere ridders commende om tleger ende de plaetse vande bataille te besichtigen. In t’aencommen schooten sij seer uytet schip ende seiden dat noch op wech waren de Graven van Noorthumbelant ende Rutlant met heure broeders ende andere heeren om desen somer hier tleger te besichtigen. Des avonts werde tvoors. geschut afgehaelt, maer om geen semblant van vertrecken aenden viant te maken, werde de approchen evenwel gevoordert, in twelcke den ingenieur Andries de Roy deur den arm geschooten werde sonder been te raken.

[Den 24^en Julij]

Den 24^en Julij was schoin ende heet weder. Sijn Ex^cie dede sijn approchen al soetelijck voorderen, ende den viant arbeide seer aen sijn retranchement aenden voors. wech, twelcke hij dapper stijf ende hooch maeckte. Sijn Ex^cie ging besichtigen ten oosten van Oisteynde over de Geule, om sijn leger daer te logeren, overmits de voeragie begonst dunne te worden. Hij bevont dat op de oostsijde wel voeragie was, maer nergens geen soet water, ende dat hem mitsdien onmogelijck was sijn leger daer te houden, derhalven hij besloot in t’oude quartier te blijven, totdat de schepen souden commen om te mogen wech varen ende dede sulcx ophouden de afwerpinge van Albertus die begonnen was. Ende omdat hij op

[p. 708]

sijn vertreck de retraicte ten aensien vanden viant soude moeten doen, dede hij in de duynen bijnaest ten half wege tusschen Albertus ende de stadt een 5^e batterie maken, ende 2 halve canons gecommen uyte 4^e batterie, daerinne planten om de retraicte te verseeckeren ende den viant in sijn retranchement aenden voors. wech met schieten wat te quellen. Des morgens vrouch quam noch een coninginne schip voor Oisteinde ende schoot in t’aencommen seer, daerinne waren de Graven van Noorthumbelant ende Rutlant met heur broeders ende meer andere ridders, dwelcke, aen lant gecommen wesende, met de andere heeren des middachs naer tleger quamen, bij Sijn Ex^cie aten, ende gingen der naernoens met Graef Lodewijck ende eenige vanen ruyteren bcsichtigen tvelt, daer den slach was geschiet ende daer de doden noch lagen. Hier en tusschen dede Sijn Ex^cie sijn quartier noch al voort beschantsen ende de voorste approchen tegen Isabelle beset houden met musquettiers, die met schieten den viant bedeckt deden houden. Den colonnel La Bourelotte, wesende in t’retranchement vanden viant aenden voors. wech, ende opclimmende om wat te besichtigen werde met een musquet deur den cop doot geschooten, twelcke bij den viant geacht werde een groot verlies, omdattet een stout soldat was ende onversaecht om wat hasardeus aen te grijpen. Aen onse sijde werde in tbeen gequetst den capitein Aeneas van Treslong, doch sonder pericule.

De saken liepen in Vrieslant hoe langer hoe meer in tverwerren, omdat den algemeinen lantdach niet en const gehouden werden ende de gedeputeerden van Ostergoe ende Westergoe een particulieren lantdach van heur leden ofte Goen hadden uytgescreven ende dat thof (die bij instructie verplicht waren huer met geen saken van politien ofte regieringe te bemoeijen nochte in cas van scheuringe d’een ofte d’ander partije te mogen bijvallen) bij openbare mandaten aende volmachten verboden hadde tot Franicker te gaen, maer de gedeputeerden insisterende op de particuliere vergaderinge, brachten te wege dat de volmachten vande twee Goen tot Franicker quamen, die daervoor eerst approbeerden de scheidinge van tcollegie, tot dat de steden de 6 specien souden innewilligen, ende deputeerden 4 edelluyden om naer Lieuwerden te gaen ende thof te bewegen hem in desen stille te houden ende te sien hoe men de sake soude konnen in accoorde brengen, maer thof pretenderende dat se tegen heur bevelen tot Franicker waren gegaen, liet se alle vier tot Lieuwaerden arresteren, twelcke niet weinich de sake en verbitterde. Corts daernaer beschreef thof de voors. gedeputeerden van Oostergoe ende Westergoe naer Lieuwaerden te commen

[p. 709]

om dese swaricheit te mogen afmaken, ende so d’anderen niet en quamen, gaven hoip dat se yemant naer Franicker souden senden om te sien hoe men de sake daer best soude konnen handelen, doch naderhant heur anders bedenckende, deden deur den procureur generael procederen tegen Hottinga, Roussel ende Isebrandi, ende depescheerden van dage daerop mandement, bij twelcke sij heur peremptoirlijck deden citeren tegen den 29^en deser in persoin te commen hoiren den eisch van denselven Procureur Generael ende daerop te antwoorden, ende dat voor de eerste, tweede, derde ende vierde reise, met inthimatie, sij quamen ofte niet, dat se evenwel voorts souden procederen, wesende het mandement gegrondet als of sij op eigener auctoriteit dese scheuringe hadden gemaeckt ende eenige registers met des lants segel hadden met genomen. Dese maniere van doen scheen veel onpartijdige menschen te seer precipitant ende dangereus in een populaire regieringe als tegenwoordich alomme in dese landen is.

[Den 25^en Julij]

Den 25^en Julij was noch heet ende schoin weder, tleger lach stille ende schoot altemet naer den viant wederom. Op den naernoen ging Sijn Ex^cie besichtigen de Engelse schepen in tgeselschap van alle de Engelse ende veel andere heeren, ende daer wat gerefraischeert hebbende, scheide op den avont wederom vande scheepen, die doen seer dapper schoten ende thoinden dat se wonderlijck voorsien waren van geschut. Eenigen meinden dattet onvoorsichtelijck gedaen was van Sijn Ex^cie op deselve schepen te gaen, omdat men hem daer een baste hadde konnen spelen, maer hij willende bethoinen dat hij dselve heeren ganschelijck vertroude, ging daerop, achtende heur daermede eere ende vruntschap te bewijsen. Sijn Ex^cie hadde sijn meeste becommeringe om de retraicte seeckerlijck te mogen doen ende laste daerom dat men in de approchen ten noorden 2 goede corps de guarden soude maken ende als schantskens viercant optrecken om t’uytvallen vanden viant beter te beletten.

[Den 26^en Julij]

Den 26^en Julij was noch heet ende schoin weder. Sijn Ex^cie hielt sijn leger noch stille, ende verstaende dat den viant wederom veel volcx geleit hadde in de schantse te Bredene, ende daerom bevresende dat se hem empeschement mochten willen doen, als hij sijn volck in de Geule mocht commen te embarqueren, tooch over de Geule tlant besichtigen, ende ordonneerde een halve mane te maken over de Geule tot bewaringe vande brugge daer geslagen, ende wat hooger op de creecke ofte canal loopende naer Bredene op beiden sijden een retranchement te maken, om sijn volck daerinne te mogen houden, welck retranchement aende voors. halve mane aengetogen soude werden. Daer en tusschen dede hij uyte

[p. 710]

haven van Oisteinde wisselen ende uyttrecken alle de ledige schepen ende die op tdiep leggen, om te mogen gebruycken ter bequaemster plaetsen tottet embarquement. Die vande schantse Isabelle schooten seer veel, in twelcke naernoen den capitein Ingenhaef tbeen afgeschooten werde, daeraen hij noch tenselven dage sterf. Daer quam eenen vanden viant over, die verseeckerde de doot van La Bourelotte, ende men verstont op den avont, dat desen dach bij Brugge gecommen waren 2500 man te peert ende te voet vande gemutineerden tot Hamont, die met groote beloften van betalinge gedaen marcheren waren, ende dat den Ertshertoge doende was om noch 12 benden van ordonnancie op de been te brengen, daerdeur des viants leger vast starcker werde ende de hoipe van yet goets te doen voor Sijn Ex^cie vast weiniger. Op den avont gingen wederom tscheepe om naer Engelant te varen de heeren Cobham, Rhaly, Pemel ende anderen, ende voeren des nachts af met beide de schepen, maer de Graven van Noorthumberlant ende Rutlant met heur broeders ende andere ridderen bleven noch bij Sijn Ex^cie, om tlant hier te besichtigen.

[Den 27^en Julij]

Den 27^en Julij was noch heet ende schoin weder. Sijn Ex^cie wesende vastelijck geresolveert sijn leger geheel van hier op te breecken ende wech te brengen, tvoetvolck in schepen naer Zeelant ende de cavalerie in schepen naer Bergen op den Zoem ende vooreerst een goede partije volcx noch tot Oisteynde te laten, sonder eenich seecker dessein vooren te hebben, maer alleen sulcx te doen, als de heeren Staten Generael souden goetvinden, heeft desen alles aen deselve Staten gescreven, met verclaringe dat hij mettet volck in Zeelant soude wachten op heur antwoort om te weten of men tleger breecken ofte langer bijeenhouden soude, ende wat men noch voorder soude mogen doen. Hij dede voorts seer arbeiden aende retranchementen over de Geule beoosten de stadt begonnen, alwaer hij deur dede steecken den dam, die t’zeewater vande contrescharpen hielt, om te meer waters te doen innevloeijen ende de Geule meer tochts te geven. Hij creegh mede tijdinge, dat de gemutineerden voorseecker bij des viants leger waren gecommen, twelcke te meer gelooft werde, omdat men desen dach voor Oudenburch veel salven hoirde schieten, daerom hij in sijn leger ende approchen de wachten dede verswaren ende mede wacht houden over de Geule in de begonnen trancheen tot bewaringe vande schepen, die daer leggen mosten, omdat de haven van Oisteinde so seer vol was, datter geen schepen meer innecommen konden. Hij dede mede seer arbeiden aende corps de guarden totte retraicte voor Isabelle begonnen.

[Den 28^en Julij]

Den 28^en Julij was heet ende schoin weder. Sijn Ex^cie begonst alle

[p. 711]

de preparatien tottet vertreck te maken. Hij dede de quartieren in stadt afsteecken om te logeren boven tgarnisoen noch 39 compagnien te voet ende 4 vanen ruyteren, ordonneerde mede dat men in de stadt soude brengen noch 50.000 pont cruyts, twee halve ende 2 heele canons met de scharpen daertoe, noch 80.000 lb caes, ende boven t’90 lasten rogge, alrede in de stadt wesende, noch 10 andere lasten. Anders lach tleger noch stille, schietende altemet op de schantse, ende die vande schantse wederom. In stadt werde begraven den capitein Ingenhaef.

De gedeputeerden vande Staten van Oostergoe ende Westergoe in Vrieslant gaven op van dage een libel uyt, daerbij sij recuseerden thof voor rechters in de saken van heur principalen, omdat se partijdich waren, ende in t’citeren vande gedeputeerden voors. gedaen hadden tegen heur eedt ende instructie, geciteert heur overicheit, ende sulcx de hoocheit van dien hadden gevioleert, seggende dat se geen rechters en hadden als heur principalen, bevalen heur daerom op privatie van heure officien op te houden van sulcke wegen van doen, ende dat de Raden die van wegen de 2 Goen waren gestelt op s’anderen daechs naer insinuatie voor heur souden compareren om rekenschap van sulcken heur doen te geven, ende so se voorts gingen met procederen, wilden sij daertegen sulcke middelen bij de hant nemen, als sij souden goetvinden. Ende of wel sij dry notarissen gecommitteert hadden om de insinuatie te doen, en wilde thof dselve notarissen niet hoiren spreecken, waerom de gedeputeerden om dselve insinuatie te doen den lesten deser mosten deputeren twee advocaten.

[Den 29^en Julij]

Den 29^en Julij was noch seer schoin weder. Tleger lach noch al stille, maer omdat dese dach uyt Zeelant tot Oisteynde quamen 70 ledige schepen, begonst Sijn Ex^cie op tvertreck van tleger naerder te voorsien. Hij dede in de stadt brengen de 4 stucken geschuts voors. ende dede voorts verdeilen de ledige schepen vooreerst onder de cavalerie, om daermede wech te mogen commen, omdat hij achte t’voetvolck lichtelijcker wech te brengen als de cavalerie.

Desen dach quam uyt Vranckrijck wederom den commissaris Doublet mette 50.000 cronen, die hij, in Hollant gecommen, most overleveren aenden ambassadeur Busenval, dwelcke alleer die over te tellen dselve dede verslaen in nieuwe Overijsselse nobels om daeraen te quinten 6000 ofte 7000 gulden, die bij verslaen ende verargeren vande munte tot oneere van sijn meester te prouffiteren waren.

Ontrent dese tijt werde van sijn aenhoudinge ontslagen ende vrijgelaten den Grave van Essex, met last wel toe te sien, met wien hij voortsaen

[p. 712]

sal converseren ende geen suspecten aen te houden, twelcke geschiede om hem stille te doen houden ende alle militaire personen van hem te vervreemden, om hem in cleinicheit te doen houden.

[Den 30^en Julij]

Den 30^en Julij was noch schoin weder. Sijn Ex^cie prepareerde alle saken tottet vertreck tegen morgen, ende om minder belet in tscheepen te hebben, sondt hij op den naernoen 15 vanen ruyteren naer Oisteynde, die noch dien avont meest alles geembarqueert werden, ende daeraf noch eenigen dien dach afvoeren. Men en behoufde niet veel commandementen te gebruycken om heur tschepe te doen gaen, aengesien elcx so ijverich ende blijde was wech te mogen commen, dat se niet dan altewel heur selven schickten ende tscheepe begaven, twelcke noch al teyckenen waren vande vrese vanden slach. Ende omdat Sijn Ex^cie gesint was de schantse Albertus aftewerpen ende hij vreesde dat hem tselve noch veel belets soude doen, dede hij de bolwercken mineren om cruyt daeronder te leggen ende die te mogen doen springen.

[Den lesten Julij]

Den lesten Julij was noch schoin weder. Van Oisteynde voeren vrouch af 106 schepen met ruyterie geladen, die alles recht naer Bergen op den Zoem gingen. Sijn Ex^cie brack vrouch van voor Isabelle alle sijn leger op, doende de stucken vande platte formen op de duynen wech halen ende naer Oisteinde voeren, ende hebbende tselve alles in slachordre op de strange gebracht, tooch daermede naer de schantse Albertus toe, daer de borstweringe afgewurpen was. Ende wesende tusschen de schantse ende Oisteynde, dede hij lang halte doen, om alle de reste van tvolck ende bagagie uyten leger te verwachten. So haest die alles voorbij waren, dede hij t’vier in de minen onder de bolwercken steecken, maer omdat de minen niet wel gestopt en waren, ende oick weinich cruyts in elcx lach, eventeerden dselve altemael, ende sloegen totte poorte uyt, twelcke Sijn Ex^cie siende, ende dattet nu te laet was de wallen met schuppen af te werpen, heeft tselve also laten leggen, ende doen aen stucken slaen de sluyse leggende beoosten aen deselve schantse. Daernaer heeft hij doen aftrecken de 4 halve canons uyte eerste batterie op de duynen, ende van voor Isabelle doen wech commen alle de wachten vande trencheen ende anders, ende is daernaer al langsamelijck naer Oisteinde getogen, doende in tvoorbijgaen oick afhalen de 2 halve canons uyte leste batterie op de duynen. Den viant quam totten laten avont toe seer weinich uyt, ende noch niet voorder als in de gemaeckte corps de guarden. De cavalerie van tleger quam eerst naer de stadt om te schepen, ende werde desen dach meest alles gescheept op 7 vanen naer, die men bij gebreck van schepen

[p. 713]

niet wech brengen en konde. Tvoetvolck werde naer desen dach mede meest alles gescheept, so verre de schepen recken konden, daertoe den ijver ende begeerlijcheit om wech te wesen seer veel holp. Tegen den avont voer Graef Lodewijck met eenige ruyteren die noch gescheept waren mede naer Bergen toe, ende den viant siende dat ons leger gansch wech was, nam op den avont de schantse Albertus weder inne ende begonst die wat te prepareren om te houden ende den wech van Nieupoort daermede weder te sluyten.

[Den eersten Augusti]

Den eersten Augusti was schoin weder. Alle de schepen mettet voetvolck voeren vrouch met een goede wint af naer Rammekens met last daer te blijven ende te wachten op bescheit. De resterende schepen met cavalerie gingen oick af om tot Bergen mede te landen. Sijn Ex^cie dede voorts in schepen van amunitie, in oirlochschepen ende soetelaersschepen gaen de resterende Schotten ende Switsers, die te cort van schepen quamen, in vougen dat hij t’alles scheepte dat met gaen soude ende haeste daernaer dapper dat doch alle de amunitieschepen uyte haven souden commen, die hij rontuyt des naernoens mettet hooge water wilde uytgebracht hebben. Daerentusschen liet hij in de stadt boven de 11 compagnien die daer in garnisoen waren, vande Engelsen de compagnien van Hamont, Daniel Vere, Holcraft, Farfax, Metkercke ende Vavasour onder tbeleit van Hamont; vande Vriesen die van Ripperda, Hans Vries, Melis van Amerongen ende Ernst van Millingen onder t’beleit van Ripperda; vande Duytsen ende Switsers die van Huseman, Cotwis, Embiesen, Cruningen, Hans Sax, Hans Barnard onder tbeleit van denselven Huseman, lieutenant colonnel; vande Francoisen ende Walen de compagnien van Dussau, Fermentieres, Pomarede, Buisson, Francois Marischal, Fr. Marlye ende van Gilson, onder tbeleit van Dussau; vande Zeuwen ende Schotten de compagnien van Bievry, Dominicque, Pacquo le Ducq, Logier, Hamylthon ende Caddel onder tbeleit van Bievry; ende vande Hollantse ende Stichtse compagnien die vanden Colonnel Wingaerden, van Calf, Bovetis, Arckel, Calslagen, Poelgeest, Floris van Wingaerden, Ruse, Dirck de Jong ende van Loen onder tbeleit van denselven Colonnel, ende vande ruyteren souden voor een tijt daer blijven de vanen van Balen, Cicil, Vere ende Arthur onder tbeleit van Balen, ende bij gebreck van schepen bleven daer mede de vanen van Onsta, Edmonde ende Wermeloe onder tbeleit van Onstae, ende om tselve gebreck mosten mede tot Oisteynde blijven alle de wagens ende treckpeerden. In summa op alle desen ordre gestelt wesende, ging Sijn Ex^cie mette gedeputeerden vande Staten des

[p. 714]

naernoens ontrent 3 uyren tscheep in oirlochschepen, om met sijn exempel alle de anderen te eer te doen bewegen om mede uyt te porren, ende maeckte terstont seil, maer en seilde niet wijdt of hij en wierp weder t’ancker in de gront ende bleef leggen om de lesten uyte haven te wachten, ende siende dat veel cleine schepen al voor seilden, dede dselve signael met een schoot om mede te blijven, dan die waren so verre geadvanceert, dat se niet wederom commen konden, ende naer 5 uyren verstaende dat alle de schepen, die uyt Oisteynde commen souden, uyt waren, maeckte hij wederom seil ende quamen tot bij de cleine schepen, die voor waren, daer hij weder t’ancker wierp ende bleef, omdat tweder heel calm was, wesende ontrent een mile van Oisteynde.

[Den 2^en Augusti]

Den 2^en Augusti was betrocken donderich weder. Des morgens ontrent 2 uyren voor dach begonstet moy op te coelen, waerom alle de schepen seil maeckten ende voorts voeren, maer omdat de wint w. n. w. was, mosten sij meest de lantcuste van Vlaenderen houden, ende so voorts seilende, quamen tot dicht voor tgat van Sluys heen, daer men de 4 galeijen aende schantse bij de Knock sach leggen, ende omdattet matelijck waide, voeren de smackseilen wat voor uyt met de ingaende vloet, doch so se recht voor tSwarte gat quamen, viel de wint als in een sack ende werde so seer calm, dat alle de schepen mer dreven mette stroom. De galeijen siende alle de smacken aldus voor uyt, ende dat mits de calmte de oirlochschepen bij heur niet commen konden, begonnen uyt te commen langes het eilant van Casande heen, welck gat tamelijck lang is, ende commende aen t’eynde van tgat, souden ontwijffelijcken veel smacken met amunitie ende bagagie geladen te schande gemaeckt hebben, maer rechts in deselve tijt begonstet te regenen ende te waijen, in vougen dat de smacken weder seilen konden ende de oirlochschepen naer de galeien toecommen, waermede meest alle de oirlochschepen naer de galeijen toeliepen, ende de galeijen dat siende, keerden wederom ende roeiden tgat weder inne, in twelcke de achterste schepen recht aenvoeren om de galeijen te onderscheppen, maer een santplate daer tusschen beide leggende, belette des, doch schooten van alle canten seer naer heur, ende sommigen van so naerbij, dat de galeijen heur met musquettiers defendeerden als geen geschut van tersijden voerende. Men sach hier wat voordel galeijen in calmte op schepen hebben, ende hoe beswaerlijck dattet is voor schepen dselve te volgen, mits sij tegen stroom ende wint op konnen commen, daer heur geen schepen en konnen volgen. De vloote voer voort ende quam onbeschadicht tot voor Vlissingen (hoewel eenige schippers van

[p. 715]

smacken heur schepen al geabandonneert hadden) alwaer Sijn Ex^cie uytet oirlochschip in sijn eigen schip ging ende voer voorts totte haven van Middelburch, daer alle de schepen mettet voetvolck lagen. In sijn schip vont hij de gedeputeerden van Zeelant ende een commis uyt Hollant, die daer was gecommen met 115.000 £ tot betalinge van tcrijsvolck ende ging tsavonts tot Middelburch logeren.