Journaal. Deel 2, boek 3

tLeger naer Enschede.

[Den 14^en Octobris]

Den 14^en Octobris continueerde den regen den heelen dagh. De regementen vande Schotten, Solms ende Duvenvoorde, ende de Vriesen vertoogen alles naer Suytlo, ende men meynde aldaer mede te doen commen alle tgeschut ende carroije, maer omdat 2 heele canons omgeworpen wesende ende met veel moeyten weder opgerecht, een seer groot retardement gaven ende den wegh oick anders seer quaet ende boos was, most tgeschut mette carroije, mitsgaders d’Engelsen ende die van Brederode, die d’arrieregarde hadden, des avonts bij doncker met seer groote confusie ende desordre elcx hier ende daer op een camp ofte aen een hegge quartier nemen, ende den heelen nacht daer blijven meest sonder volck ende wacht, omdat Sijn Ex^cie met tvoors. volck al vrouch tot Suytlo was gecommen, ende oversulcx een groote uyre gaens voor was ende de achterste heel verre vande carroije mede mosten logeren, daerof oick veelen sonder eeten ofte drincken ende sonder soetelaers den heelen nacht in den regen onder den blauwen hemel mosten blijven. Vande ruyteren waren alleen mede gegaen die van Sijn Ex^cie ende sijn broeder, die tot Aelte gelegen

[p. 388]

hadden, maer de reste was alles tot Winterswijck noch gebleven, in intentie op morgen mede te vertrecken. Desen dach ontfingen de Staten Generael eenen brief vanden Agent Caron uyt Engelant van 24^en Septembris stilo veteri, ende daerin geslooten eenen brief vande Coninginne, houdende die vande Coninginne dat haer aengenaem was alle tgoet succes, dat sij vander Staten saken hoirde, als daermede veel gemeens hebbende, ende dat se vande veroveringe van Berck ende anderen plaetsen den Agent selfs eerst hadde verwitticht ende dat tselve gevallen was naer de voordenckinge, die sij daeraf hadde gemaeckt, so haest sij hadde verstaen dat men geresolveert was hem te dienen mette occasie, dat den viant van dese frontieren moste aftrecken, ende indien men daerbij persisteerde, hoopte sij welhaest ander vruchten vande gerechticheyt der gemeen sake ende vande voorsichticheyt der Staten te sien, ende daerom den Staten verseeckerde de continuatie van haere vruntschap ende te persisteren in de gemeen sake. Maer in de postdate vanden brief screef se verstaen te hebben van Sidnei ende Gilpijn dat se duer haer last den Staten hadden voorgedragen tverbot van eenich cooren naer viants landen te voeren, sonderling naer Spangien ende Portugal, ende dat se daerop so sceckeren antwoorde niet en hadden ontfangen, dat men hem mocht verseeckeren dat se huer daermede souden conformeren, dat sij daeromme verclaerde daerinne gansch qualijck te vreden te wesen, dat se naer so veel sollicitatien tot een sake so redelijck nu ander middelen als van argumenten soude moeten voornemen, daeraf de Staten niemant als huer selven souden hebben te beschuldigen, omdattet haer lijdelljcker was injurien van haren viant te verdragen als verachtinge vande geenen, die gehouden waren haer alle respect te dragen. Caron screef dat hem desen brief te Richemont bij den Secretaris Cecil behandicht was ende geseyt dat die vanden Rade van Hare Ma^t met hem wilden spreecken, ende gecommen in de camer hadde aldaer gevonden den grooten Tresorier, den grooten Almiral ende de Heeren van Buckhorst, Nort ende Fascues. Ende daernaer hadde den Tresorier verhaelt, dat Haere Ma^t sonderling ontset was in de antwoorde, die men hier te lande den Heeren Sidney ende Gilpijn voors. op huer versouck van tverbot voors. hadde gegeven, ende dat men geseyt hadde, dat dese landen niet en soude konnen bestaen, ten waere men het zeevarende volck employeerde om tkooren van oosten te gaen halen ende tselve naer Spangien ende elders te brengen, twelck hem ende den Raedt so onredelijck dochte, dat se huer beclaechden dat huere princesse gescheept was met een staet die tot haer eygen

[p. 389]

verderf ende vande Ma^t hueren viant mosten voeden; dat daerom stont te bedencken in wat gevaer haere Ma^t hier duer stont, so se daertegen niet tijtelijck en voorsage. Dat se geresolveert was tselve niet langer te lijden, omdat tleven van haer ende de haren daeraen hing, omdat se wel wiste dat den Coning van Spangien gesworen hadde alle sijn macht desen toecommende somer bijeen te brengen om haer te bespringen, dat hij daerom sijn vloote in Ferol bijeen hielt, sonder tot yet lichts te employeren, tot dat se starck genouch wesen soude om haer te meynen te overvallen. Dat de Coninginne desen toevoer den Staten niet en soude konnen consenteren, dewijle sij den Coningen van Denemarck ende Polen, sulcx ernstich versouckende, hadde geweygert, niettegenstaende d’ambassadeurs versocht hadden alleen eenige duysenden quartiers coorens in Spangien te mogen voeren, om van daer huere noodige specerien ende wijnen te mogen krijgen. Dat se van meyninge was dese toevoer bij publycke publicatie te doen verbieden ende voor prijs verclaren alle scheepen, die also geladen op Spangien souden varen. Dat dese clachten des Tresoriers groot ende bitter waren geweest ende dat hij seyde last vande Ma^t te hebben hem sulcx te seggen. Dat de Coninginne mede verstaen hadde dat de Staten de havenen van Duynkercken, Nieupoort ende anderen bij den viant gehouden, hadden geopent, om vis, boter, kees ende coorn daerinne te mogen brengen, daer sij den haren op peyne vanden doot sulcx hadde verbooden, ende om der Staten wille in dese oirlogen was gecommen, twelcke tegen recht ende ongebruyckelijck was onder den geenen die met malcanderen in oirlooge waren ende bijnaest ongelooffelijck. Dat oick de vischers deser landen metten viant geaccordeert waren ende met 2 ofte 3 visschen vrij quamen, daer die van Engelant terstont genomen ende tyrannelijck getracteert worden. Dat hij noch meer clachten alle anderen te boven gaende daerbij hadde gevoucht, dat hij Caron getracht hadde daertegen voor excuse te seggen, dat hij de Coninginne te bedencken gaf hoe de Staten souden staen, indien men duer dese pretexten huer traffijck soude willen benemen, daer over de 30,000 zeevarende mannen sijn, die niet anders en konnen leven, ofte men soude se naer den viant moeten jagen. Dat den Raedt daerop seyde, dat de Staten noch traffijck genoech hadden ende voor alle de werelt trafficqueerden ende dat de inwoenders deser landen daerom ongelooffelijck rijck waren. Dat hij Caron ter contrarie geseyt hadde, dat de becostinge vande oirlogen in dese landen vande gemeente met grooter moeyte ende sorge getoogen worde, als van noode soude wesen, indien se so rijck waren, doch dat d’anderen daerbij

[p. 390]

bleven dat de Ma^t sulcke toevoeringe datelijck soude beletten, dat men daarop mocht voordacht wesen, daeraf hij ongehieten om de importantie wille den Staten adverteerde, om naer haer discretie daerop te letten. Dat d’ ambassadeurs van Denemarck gisteren haer oirlof hadden genomen ende extraordinarie daer waren onthaelt geweest, doch mer de 3 ofte 4 eerste dagen gedefroijeert; dat hem belooft was communicatie van tgeene mette selve was gehandelt ende dat ment aen Gilpijn soude seynden om den Staten gecommuniceert te worden. Dat evenwel nopende het point van pays metten Spangiaert de Coninginne hadde geantwoort, dat den Spangiaert haer eerst dickwils heeft geassailleert ende naer tleven doen staen, dat sij haer daertegen ten lesten heeft gedefendeert ende willen thoinen dat se thart ende middelen heeft om hem wel te resisteren ende oick selfs te invaheren, dat se niet geresolveert is met hem eerst te spreecken ofte conditien te maken, ten ware den Coning van Spangien berou van sijn attentaten bethoinde ende haer satisfactie dede, ende dat de vredehandel mede begreep den Coning van Vranckrijck ende de Staten Generael, daermede sij nieuwelijck een verbont tegen den Spangiaert gemaeckt hadde, daeraf sij niet en dacht te wijcken, ofte sonder de anderen tot pays te verstaen. Dat d’ambassadeurs op tstuck vande geinteresseerde coopluyden gehandelt hebbende metten juge vande Almiraliteyt, mer verkregen hadden belofte van goet recht ende voorderinge van justitie, ende dat se daertoe gecommitteerden laten, als den Pool gedaen hadde. Indien sij wat goets obtineerden (daeraen hij twijffelde) dat hij dan hoope hadde met die consequentie mede wat te verkrijgen voor dese landen, doch dat hij in sulcke saken aldaer noyt goet redres en hadde gesien. Dat hem dit geseyt was voor de principale substantie vande Coninginnes antwoorde. Dat Robert Knollis de zee niet konnende verdragen vande vloote wedergecommen was, ende dat dselve inseylde om de indische vloote te bejegenen omdat die op wech was. Dat d’ambassadeurs alleen op huer scriftelijcke depesche wachten ende dan over Zeelant ende Rotterdam naer den Hage souden commen. Tgeene Caron van de ambassadeurs verhaelde comt bijnaest overeen mettet geene daeraf hiervooren verhaelt is, maer tgeene hij ende de Coninginne screef van tverbot om naer Spangiën ende Portugal niet te mogen varen, ontsette de Staten al veel, omdat men niet en sach hoe tselve in dese landen, die veel bij die navigatie bestaen, soude konnen sonder moeyte belet worden, daerom sij een inevitabel gevaer daer uyt sagen te sullen ontstaen, sonderlings so veel coopluyden de handen al diep in de regieringe hebbende, daerover seer creeten.

[p. 391]

Den 15^en Octobris regende het uytermaten seer, ende mits den wech seer quaet was, liep het heel op den naernoen eer tgeschut tot Suytlo conde commen, ende op den avond eer alle de carroije ende arrieregarde conde in tquartier wesen, waarom Sijn Ex^cie desen geheelen dach tot Suytlo moste blijven, ende last geven aende ruyterie om oick noch tot Winterswijck te blijven, uytgeseyt dat hy voorheen naer Enschede sondt het regement ruyteren van Onsten om desen nacht tot Epen te logeren ende also de wech veyligen. Twas een verdriet te sien tvoetvolck marcheren over so quade waterige wegen den heelen dach in den regen, die daerom veel sullen moeten cranck worden.

De Deense gesanten met goeden wint uyt Engelant in Zeelant gecommen wesende ende terstont voorts reysende naer den Hage quamen desen dach tot Rotterdam, daer huer entegen quamen de gedeputeerden vande Staten Generael, die huer voorts tot in den Hage geleyden ende aldaer logeerden in thuys van Braunswyck, ende op costen vande landen deden tracteren ende van alles defroijeren, hebbende tot sulcx als hofmeester gecommitteert Pijpenbuys. De gesanten waren bij haer selven magnifyck ende hadden wel 80 personen ende daeronder veel edelluyden bij haer ende deden t’elcken als sij souden gaen ter maeltijt op trompetten ende keteltrommelen speelen.

[Den 16^e Octobris]

Den 16^e Octobris was schoen weder. Sijn Ex^cie siende dat om het retardement van tgeschut te vooren alle de bagagie van tvolck tot groot discommodement van dien terugge hadde moeten blijven, vont goet daerop ander ordre te stellen ende sondt daerom alle dselve alleen mette vaen ruyteren van Risoir voor, ende dede daernaer marcheren alle de regementen voetknechten ende naerdien eerst tgeschut ende amunitie mette ruyteren van Graef Hendrick ende toogen also voorbij Stadtlo, ende quamen logeren met meest alle de regementen knechten tot Wessum, ende tgeschut bleef in een boerschap wat van daer niet wijt van Ahaus. De resterende ruyteren vertogen desen dach alles van Winterswijck ende logeerden des nachts tot Eepen ontrent Gruneau ende tot voor Enschede.

[Den 17^en Octobris]

Den 17^en Octobris was schoen weder. Alle de ruyteren voorts treckende quamen meest tusschen Oldenzeel ende Enschede. Sijn Ex^cie sondt wederom alle de bagagie voor uyt met sijne ruyteren ende quam selfs met alle tvoetvolck logeren tot Epen ende rontsom Grunau, ende mits tgeschut beneden Epen door de Dinckel moste passeren, bleef tselve mette ruyteren van Graef Hendrick in een boerschap ter zijden af.

[Den 18^en Octobris]

Den 18^en Octobris was schoen weder. Sijn Ex^cie vertoogh vrouch met

[p. 392]

sijne ruyteren, daernaer volchden de regementen van vander Noot, de Schotten ende Solms makende de avantgarde, de Vriesen maeckten de bataille, de Engelsen, Duvenvoorde ende Brederode de arrieregarde, daernaer volchden de bagagiewagens ende naer dien tgeschut ende amunitiewagens, ende in dier ordre toogh hij dicht voorbij Grunau ende quam ontrent den middach voor Enschede, alwaer hij alle tvolck in slachordre dede stellen, ende terstont daernaer sondt hij sijn trompetter aen stadt om dselve te sommeren, de exempelen van Brevoort ende Grol te verthoinen ende te dreygen, dat hij se alles den cop soude doen breecken, indien hij mettet geschut een schoote moste doen, ende so se tgeschut wilden sien, mochten sij yemant daertoe uytseynden. Die van binnen naer eenige deliberatie hierop gehouden sonden uyt aen Sijn Ex^cie den Lieutenant van Grootvelt ende den Sergiant van Vasques, beyde daer in garnisoen leggende, die versochten tgeschut te mogen sien, ende daernaer waren tevreden aen te nemen alsulcke eerlijcke conditien als Sijn Ex^cie haer soude willen vergunnen. Dese gehoirt sijnde worden terstont te peert gestelt ende metten Generael Verdoes tgeschut entegen gesonden, overmits tselve noch niet aengecommen en was, ende tselve gesien ende de stucken getelt hebbende, quamen wederom, dien Sijn Ex^cie doen in gescrifte mede gaf, dat se terstont souden mogen uyttrecken met vendelen, wapenen ende bagagie, dat se souden moeten trecken over de Mase ende beloven in 3 maenden op dese sijde niet te dienen, des mochten de geestelijcke ende alle andere personen, die souden willen met huer uyttrecken. Hiermede in stadt gegaen wesende quamen corts daernaer weder uyt seggen, dat se mette conditien te vreden waren uyt te trecken, maer versochten alleen dat men se daertoe tijt wilde verleenen tot op morgen ende desen nacht alle tvolck vanden leger vande stadt afhouden, twelcke huer geconsenteert worde, omdat den avont heel begonst te vallen, des souden se heel vrouch moeten uyttrecken ende huer met wagens van stadt thueren costen mogen accommoderen, mits latende verseeckertheyt voor de restitutie van dien. Den voors. Lieutenant ende Sergiant gevraecht wesende of se vanden Graef Frederick geen last en hadden om binnen Oldenzeel ofte Lingen te trecken, seyden neen, daeruyt men vermoede dat Graef Frederick alleen trachten soude sijn regement mette beste eere ende ongedevaliseert over Rijn te mogen krijgen. Sijn Ex^cie geen tijt willende versuymen sondt noch desen avont besichtigen den wech naer Oldenseel, om op morgen vrouch derwerts te mogen trecken. De Deense gesanten te vooren in den Hage gecommen, werden van

[p. 393]

dage bij verscheyden gedeputeerden vande Staten Generael in hare vergaderinge geleyt, alwaer sij eerst overleyden een credentie brief vanden Coning Cristiaen de vierde van date den 9^en Augusti uyt Coppenhage, houdende dat hij de gesanten voors. aende Staten gesonden ende met instructie belast hadde mondelinge wervinge voor ende aen te brengen ende begeerde dat men se daerin als hem selfs soude geloven ende met sulcke resolutie bejegenen, als hij huer toevertroude, des hij boven de gunste die hij anders den Nederlanden toedroech, geneycht was te erkennen, ende daernaer proponeerden de gesanten 1^o. Dat se vanden Coning gelast waren naer behoirlijcke groetenisse ende eerbieden den Staten Generael te indachtigen vande oude vruntschap ende alliantien tusschen sijn rijck ende de Nederlanden ende de getrouwe vruntschap in dewelcke Coning Frederick de tweede H.L.M. gestaen heeft met Willem Prince van Orangien goeder gedachtenisse ende de andere coninglijcke genegentheyden, daer mede de voors. Ma^t de ondersaten der Nederlanden menichmael metter daet bejegent heeft, waerom den voors. Coning hem ten ernstichste had laten gelegen wesen aende oirlogen ende beswaernissen in deselve Nederlanden ontstaen ende geen vlijt willen spaeren om dselve te weeren ende een vrede in deselve ende de gansche Cristenheyt te brengen, twelcke hij sonder twijffel ten besten vande Cristenheyt ende nutte vande Nederlanden soude volbracht hebben, indien hem God niet so haest uyt dese werelt en hadde gehaelt. 2^o. Dat den tegenwoordigen Coning sulcx oick volgende niet alleen socht de voors. nabuyrlijcke ende wel hergebrachte vruntschap ende correspondentie te continueren, maer oick de Nederlanden alle vruntscap, trouwe, liefde, eere ende goet te bethoinen ende geern sien soude de welvaert derselver landen gedijen met afwendinge van dit beswaerlijck oirloch ende van alle tgeene dat huer nadelich mocht wesen, ende dat hij daerom huer hier gesonden hadde om aen te soucken oft hem sonder verdencken soude mogen wesen, dat hij neffens andere cristen Princen, die men daerbij soude mogen lijden, hem ondervonde de saken daer heenen te richten, dat sulcke langduryge schaedelijcke oirlogen met redelijcke onderhandelingen mochten nedergeleyt ende den vrede weder gebracht worden, met die hoope dat men den Coning van Spangien duer die intercessie mede tot sulcke onderhandelinge soude bewilligen ende bewegen. 3^o. Dat de Staten den Coning souden mogen vertrouwen, dat hij niet trachten soude daerinne te doen yet dat tot verminderinge vande cristen religie (daerinne hij denckt te sterven) ofte tot nadeel vande Nederlanden soude konnen strecken, maer voorgenomen mogten worden de

[p. 394]

middelen daer duer men bewaert mocht wesen, ende die tot welvaert mochten strecken, ende versocht daerom dat de Staten daerop goede resolutie wilden nemen ende hem articulen laten toecommen, daerop sij haer totten vrede souden willen innelaten. 4^o. Dat huer meester oick tselve de Coninginne van Engelant hadde doen andienen ende de periculen der oirlogen voor oigen stellen die daeruyt gemeynlijck ontstaen, des hij nu den Staten mede dede vermanen. 5^o. Versochten voorts voor de neutralen vrije commercien ende sceepvaert ter zee, mits dat men den viant geen toevoer en dede van crijchsamunitie ende sonderlings voor de onderdanen van huer meester om de erfverdragen vruntschap wille ende de weldaden, die de Nederlantse coopluyden in sijne landen wedervaert. 6^o. Verhaelden noch dat Steyno Maltess., des Conings amptman op tcasteel te Bahuys den Staten Generael in Hollant ende Vrieslant een geruymen tijt mannelijck hadde gedient, ende dat hem daeraf noch een grote somme penningen bij afreeckeninge quam, daerom den Coning dickwils aende Staten gescreven ende selfs huere afgesanten gesproocken hadde, versochten daerom dat hij mocht gecontenteert worden ende geen oirsaeck houden om ander middel te versoucken, opdat de goede correspondentie mocht onderhouden ende vermeerdert worden. 7^o. Wenschten ten laesten de Nederlanden veel welvaerts, ende dat den Coning hem aenboode om dselve den Staten ende huer coopluyden alle vruntschap, eere, liefde ende goet te bethoinen, volgende d’exempelen van sijn voorsaten ende van sijn vader ende recommandeerden de gesanten oick huer aende Staten in alle dienste, bevoorderinge ende om gunstige antwoorde op huer aengeven te verkrijgen. De Staten versochten daerop huer propositie in gescrifle met verclaringe dat de legatie huer aengenaem was, ende dat se op huer aengeven metten eersten souden resolveren ende huer antwoort toecommen laten, twelcken volgende de gesanten huer propositie den 19^en overleverden in gescrifte.

[Den 19^en Octobris]

Den 19^en Octobris was schoen weder. Sijn Ex^cie sondt binnen Enschede de compagnie van Jaques Meurs ende dede den viant bij den Heere vanden Tempel afnemen den eedt van in 3 maenden over dese sijde vande Maese niet te dienen, die daernaer uyttoogh met 2 vendelen van Grootvelt ende Vasques sterck te samen ontrent 108 mannen. De stadt lach in eirde wallen, maer so heel smalle dat se tegen geen geschut en soude hebben konnen staen, de buytengrachte was anders tamelijck ende binnen noch een grachte, die alleen de huysen afsneedt, daer was mer een cleyn metale stucxken in ende een groote tonne cruyt, in vougen dat de plaetse niet dan met seer groot gevaer noch eenige dagen soude hebben konnen

[p. 395]

gehouden werden, hoewel thaestich overgaen van dien op dese laten tijt des jaers heel wel quam ende God Almachtich daerom te meer daerover behoirt gedanckt te wesen.