Journaal. Deel 1, boek 2
(1862)–Anthony Duyck–
AuteursrechtvrijTleger te Silvolden.[Den 28en Julij]Den 28en Julij was het betrocken weder, ende opdat den viant niet meynen en soude, dat Sijn Extie te seer vuyt vrese wech getoogen was sonder te derven verwachten ofte hem te thoinen, is het leger desen dach vertoogen naer Burch, Silvolden ende Schoelenborch, gelegen tusschen Deutechem ende Anholt ende drie vuyren gaens naerder aenden viant als Zelem. In de avantgarde waeren de ruyteren van Sijn Extie, beyde Baxen, Parcker, Vere ende Sidnei, gevolcht bij de regementen van Noorthollant, Graeff Philps, garde ende Borreis ende tregement vande Engelsen, voor bataille volchden de ruyteren van Graeff Philps, Graeff Hendrick, Laurens Contelaer ende Smeltsing ende de 18 vendelen Vriesen die in drie regementen marcheerden, naer desen marcheerde tgeschut ende alle de cariage ende werden gevolcht bij de ruyteren van Chinskys ende Wermeloes | |
[pagina 624]
| |
regementen, mettet regement vande Schotten. Ende omdat men advertentie gekregen hadde datter tot Dousburch noch 8 vendelen knechten waeren als de garde vanden Graeve van Hohenloe sterck 200 mannen, de compagnien van Lockeren, Pruyt, Hobocken, Plettenburch, Braeckel, Brant ende Winckum, starck de 7 te saemen ontrent 700 mannen, was daerwaerts gescreven dat sij tleger naer Burcht volgen souden, twelcke doende quaemen onderwege in den leger. Tleger aldus gearriveert sijnde tot bij UlstGa naar voetnoot+, logeerde in deser vougen: op den berch aende kercke van Silvolden vast aen thuys te Schoelenburch logeerden Sijn Extie, Milord Borreis, den Graeve van Hohenloe ende Graeff Philps, daerop men beoosten vande kercke tegen de advenuë aenstelde de 6 stucken geschuts; benoortoosten vanden berch logeerden de regementen van Graeff Philps ende de Engelsen mette garde vanden Graeve van Hohenloe tegen de advenuë aen, ende westelijck vande Engelsen flancke logeerde tregement van Noorthollant, benoorde van thuys te Schoelenborch ende rayende van t'Noorthollants regement naer Burch toe logeerden de regementen vande Vriesen, daervan bet ten westen treckende naer Burch logeerden de Schotten ende achter heur tot dicht voor Burch de 7 vendelen op gisteren gecommen, daerover Brant bij provisie als Major soude commanderen. In de huysen ende kercke van Burch logeerden alle de ruyteren, ende de reste vanden treyn rontomme Silvolden, wesende de assiette vanden leger natura loci aende suyt ende westsijde ganschelijck beslooten met een marasche ende de Olde Ysale ende aende noort ende oostsijde met een diepe wech ende veel heggen. In t'oosten aende advenuë dede Sijn Extie noch van desen daege een tranchee opwerpen loopende vanden Isale aff over den berch tot aenden wech toe. Tleger werde niet alleen hier gebracht om de starckte vande plaetse wille, maer oick om lichtelijck te mogen secoureren Anholt, sHerenberch ende Deutechem soe den viant daerop yet wilde voornemen ende opdat men het heele Graeffschap Zutphen niet en scheen te willen abandonneren. Ende omdat men tijdinge creech dat den viant met sijn leger tot Bruyne bij Wesel gecommen was ende Sijn Extie wel wilde thoinen dat hij hem soeveel niet en vreesde als veelen wel meenden, nochte oick bedeckt socht te marcheren, ordonneerde Sijn Extie dat men alle avont de besette wacht ende des morgens het affslaen met drie schooten mettet geschut doen soude, achtervolgende twelcke noch desen avont de wacht met drie schooten beset werde. | |
[pagina 625]
| |
hij bleeff leggen mede te blijven, soe hij naer Overijssel dieper inne wilde, hem te volgen, ofte soe hij naer den Rijn wilde hem mede te volgen, om daernaer hem den pas te benemen, ende met beter commoditeyt naer Grol ofte eenige andere plaetsen wederom te keeren, ende om tleger te beter te bewaeren, dede Sijn Extie tselve vande Engelsen aff langes den diepen wech tot Burch toe retrancheren. Desen dach quam de vaen ruyteren van Donck in tleger starck ontrent 80 peerden, ende van thuys tot UlstGa naar voetnoot+ quam bij Sijn Extie den Graeve Adolff vanden Berch (niet gedacht hebbende dat heur tleger soe naer soude commen) biddende dat Sijn Extie mette andere heeren des middachs bij sijn moeder op thuys wilde commen eeten, twelcke Sijn Extie weygerende liet weeten, dat hij des achternoens daer soude commen, gelijck hij dede, daer de wed. vanden Berge, sijn moeye, hem ende d'andere heeren seer festoyeerde ende een magnificq banquet sette. Op den middach creech Sijn Extie eenige geintercipieerde brieven van Stevin d'Ivara aen Mondragon, houdende dat de saecken in Vranckrijck niet al te wel en gingen, dat Fuentes noch voor Dourlens lach, sonder yet vuytgerecht te hebben, oick sonder datter hoop was, dat hij yet soude connen vuytrechten, dat hij daeromme wel voor hem most sien, om ten minsten in desen houck wat vuyt te rechten. Bij andere brieven bleeck dat den heere van La Motta voor Dourlens dootgeschooten was. Des avonts werden aen Sijn Extie noch andere geintercipieerde brieven gebracht van Mondragon aen Stevin d'Ivara, houdende dat Graeff Maurits met grooter vrese ende confusie van voor Grol vertrocken was ende den pas genomen hadde naer Lochem, ende soe dselve noch daer ontrent hadde derven blijven, soude hij niet eere genouch te wesen geacht hebben, dat hij hem niet en hadde gaen besoucken. Voorts claechde hij dattet leger groot gebreck hadde, dat men tvolck niet betaelt en hadde als heur belooft was ende daeromme vreesde tselve niet lang te sullen konnen bijeen houden. Dese brieven waeren vanden 26en deser. Daer waeren mede brieven van Graeff Frederick vanden Berge aenden Graeve van Fuentes, houdende dat Graeff Maurits confuselijcken opgetoogen was ende dat binnen Grol sulcke armoede was geweest, dat veel soldaeten in twee daegen geen broot en hadden gehadt, dat dselve Graeff Maurits de stadt vier daegen beschooten hadde (twelck onwaerachtich was, ten waere sij nu ende dan een schoot voor batterie reeckenden) ende dat se niet lang en souden hebben connen houden soe sij se niet ontset en hadden, ende dat den Graeff van Stirum daer groote eere begaen hadde. Daer waeren brieven van anderen, houdende dat der Staeten volck poltronnelijck opgeweecken | |
[pagina 626]
| |
waeren, verlaetende geschut ende amunitie van oirlooge, twelck mede onwaerachtich was ende te veel toegegeven, anders als vooren verhaelt is. Op den avont creech men tijdinge dat den viant met sijn leger was commen logeren tot Rhee, een cleyne mijle van Boucholt, hebbende Graeff Frederick vanden Berge naer Overijssel gesonden met eenich volck, die van nieuws 400 mannen binnen Grol geworpen hadde ende de anderen naer Oldenseel gevoert.
Ontrent dese tijt creech men tijdinge dat die van Eemden metten Graeff door middelinge vande Staeten Generaels gesanten op den 15en deser verdraegen waeren op de naervolgende conditien, te weeten:
1o. Dat in de stadt, falderen ende voorsteden geen ander religie gepredickt nochte geleden en sal werden dan die nu in de groote kercke geleert wert, sonder yemant te beswaeren in sijn conscientie, ende dat Sijne Genaede op den burcht hoff houdende, sijn predicatie vrij sal hebben.
2o. De nominatie ende vocatie der predicanten sal staen bij de gemeente ende de confirmatie bij den Graeff, die sonder contradictie die sal moeten confirmeren ende sullen de ouderlingen ende diaconen heur kerckelijcke ampten vrij mogen bedienen sonder verhinderinge.
3o. De consistoriale vergaederingen sullen werden onderhouden, mits dat men niemant daertoe en sal dwingen, ende dat men daer niet dan kerckelijcke saecken sal handelen, ende de wet altoes yemant (wesende een litmaet der kercke) daer sal mogen senden.
4o. Niemant sal in stadt ofte falderen school mogen houden dan met consent vande Burgermeesteren ende Raet ende volgende d'ordonnantien bij deselve gemaeckt.
5o. De goederen totte predicanten schoolen ende armen hoirende sullen daertoe blijven mette 72 grasen lants tot Hintha leggende bij des Graeven moeder de kercke besproocken, ende sal den Graeff de voorstanders der kercken mette administratie van dien laeten begaen, daertegen de Graeff de goederen der gaudenten sal behouden.
6o. De stadt sal sonder verhinderinge blijven bij alle haer privilegien, vrijheyden, rechten, olde gebruycken ende ordonnantien, ende naementlijck de privilegien van Carolo Magno, Sigismundo ende andere Keysaren de Vriesen in tgemeen gegeven ende sonderlinge Maximiliani Primi, t'een vande voorbijvaart vuyte Eemsestroom vanden 4en November 1494 ende het ander vander stadt waepenen vanden 10en Augusti 1494.
7o. De zeebrieven sullen bij den borgemeesteren onder tstadtssegel gegeven werden, die een yegelijck daer en boven vanden Graeff mede | |
[pagina 627]
| |
sal mogen nemen ende en sal den Graeff geen mogen verleenen dan op attestatie vande borgermeesteren, dat se burgers sijn, ende en sal niemant burger mogen werden dan met consent van burgermeesteren ende raet.
8o. De rollen der ampten ende gilden sullen bij burgermeesteren ende raet onder tstadtsegel gegeven werden, die dselve sullen mogen veranderen tot stadts beste, des sullen de gilden om behoirlijck loen den Graeff voor anderen ten dienste staen.
9o. Dat alle thollen, excysen, imposten ende ongelden, die soe bij den Keyser als bij den naerder recesse de anno 1593 verclaert sijn affgestelt te moeten werden, affgestelt sullen blijven, maer de olde wel hergebrachte thollen sal den Graeff behouden ende de excysen ende stadtsthollen ende imposten sullen ter stadts beste ontfangen werden sonder bemoeijen vanden Graeff.
10o. De drie burgermeesteren ende acht Raeden bij de burgeren opgestelt, sullen blijven tot prima Januarij ofte tot dat se van heuren eedt ontslaegen werden, ende sal alsdan een vande burgermeesteren ende 4 vande Raeden bij lootinge affgaen ende dan bij den veertigen, soe vuyt haer collegie als tcorpus vande stadt borgers wesende met meerderheyt van stemmen genomineert werden 4 tot burgermeesteren ende 8 tot Raeden, daervan den Graeff 2 tot Burgermeesteren ende 4 tot Raeden sal stellen, die den 7en Januarij op t'raethuys in handen vande gecommitteerden vanden Graeff sweeren sullen de stadt hout ende trou te wesen volgende het formulier vanden eedt, ende sullen alsdan de affgaende van heuren eedt ontslaegen werden ende de Borgermeesteren ende Raeden die in Januario sullen blijven, sullen den volgende jaere affgaen, twelcke altoes soe gecontinueert sal werden.
Eedt vande Burgermeesteren ende Raedt.
11o. Wij sweeren den Graeff ende stadt yeder tijt hout ende trou te wesen, haer beste voorderen ende archste naer vermogen affwenden, ende in alle gerechtelijcke handelinge soe ons voorcommen moogen ons getrou en onpartijdich te draegen ende een iederen den armen als den rijcken goet recht ende justitie te administreren ende alle de articulen des Delffsilischen verdrachs naer onsen besten te helpen hanthaven ende beschermen.
12o. Als yemant der veertigen sterft, soe sullen sij een gequalificeert burger in sijn plaetse verkiesen, die bij den presiderenden burgermeester den eedt sal affgenomen werden, ende als de 40 sullen willen vergaederende sullen sij tselve den woorthoudenden burgermeester aenseggen, die op heur versouck de vergaederinge sal doen leggen. | |
[pagina 628]
| |
13o. Alle acten ende sententien die judicialiter ofte andersins voor burgermeesteren ende raet passeren, sullen bundich ende vast sijn salvo jure tertij et in quantum de jure, mits dat de sententien naer rechts vermogen bij den hoffgerichte mogen geconfirmeert ofte gereformeert werden, vuytgesondert die contracten die bij burgermeesteren ende raet met private persoonen ofte anderen tot stadts beste in gelt ofte schultsaecken sijn gemaeckt die geensins sullen werden bestreden.
14o. Alle nootelijcke officianten ende dienaers vander stadt sullen bij den burgermeesteren ende raet aengenomen ende gecontinueert werden ofte verandert ende aenden presiderenden burgermeester sweeren den Graeff ende burgermeesteren hout ende trou te wesen ende heur reguleren naer de ordonnantien bij den burgermeesteren hen gegeven.
15o. Het falderen sal de olde stadt ingelijft blijven ende als een stadt gehouden ende van alle hoffdiensten ende beswaernissen sijn verlaeten, ende dat den Graeff daerop geen thollen, beswaernisse ofte gerechticheyt en sal behouden, dan alleen sijn eygen gronden ende den dienst van schuytevoerders ende sleedrijvers als in de olde stadt, daerboven sij niet en sullen werden beswaert, ende sullen burgermeesteren ende raet over tfalderen de jurisdictie hebben met alle de thollen, excysen, breucken, ende keuren, gebot ende verbot als in de olde stadt, soe dat tfalderen in privilegien, vrijheyden ende beswaernissen de olde stadt gelijck sal sijn.
16o. Hiertegens sullen burgermeesteren ende raedt den Graeff voor tverlaeten van sijn jurisdictie, thollen, lasten ende hoffdiensten ende andere gerechticheyt van tfalderen jaerlijcx tot een recognitie betaelen 1700 rijcxdaelders, verschijnende een jaer naer date deses verdrachs ende soe alle jaers.
17o. De bewaeringe, bouwinge ende verbeteren des falderen aen poorten, vesten, bruggen, straeten, werven ende anders mette wacht sal bij den burgermeesteren ende raet wesen (ende de slootelen aenden woort holdende burgermeester gebracht ende de loose bij hem gegeven) die oick de olde walle tusschen de stadt ende falderen sullen mogen doen wech nemen ende den gront heur eygen blijven, maer sullen geen nieuwe aensienlijcke fortificatien, buyten weeten ende believen vanden Graeff mogen gemaeckt werden.
18o. Alle civile burgerlijcke saecken ende actien sullen staen ter kennisse ende decisie vande burgermeesteren ende raet salvo jure appellationis aen thoffgericht, die oick alle nootwendiche ordonnantien ende wetten sullen mogen maecken ende doen publiceren, soe tot onderhout der politie ende goede ordre als strijtbaere saecken. | |
[pagina 629]
| |
19o. In criminelle saecken sullen burgermeesteren door den Scholtus hebben de apprehensien ende alleen de sententie instellinge ende executie hebben over degeenen die niet metter doot gestraft en werden, maer met gesselinge, bannissement, kaeck, schoutoone ende anders, maer als tfeyt dootstraffe volcht sullen gehouden sijn den borgers binnen 2 daegen ende de vreemdelingen binnen 24 vuyren op den borcht te leveren, daerover den Graeff sal hebben de hooge jurisdictie ende de borgers sullen gestelt werden op een bequaeme plaetse, die daertoe sal werden geaccordeert ofte sullen burgermeesteren ende raet die mogen doen timmeren.
20o. De gevangen borgers ofte inwoenders sullen vande heuren mogen gespijst werden ende sullen de proceduyren tegen heml. gehouden werden voor de gecommitteerden vanden Graeff ende stadt ende van elcx even starck ende niet excederende tgetal van ses, doch op den naem vanden Graeff, die in deselve naem de sententie sullen wijsen ende doen executeren, ende soe de rechters niet en conden accorderen ende de stemmen commen te steecken, sal tproces bij den Graeff ofte den Drost ende burgermeesteren toegesegelt werden ende aen onpartijdige universiteyten ofte scheepenstoelen gesonden, ende wat bij deselve daerinne verstaen sal werden, sal bij den rechters gevolcht werden, maer tegens de vreemdelingen sal den Drost procederen als naer gewoente.
21o. Tsweert der justitie sal op t'raethuys bewaert werden ende den scherprechter altoes laeten volgen om executie in stadt ofte op den burcht te doen. Den scherprechter sal getracteert ende onderhouden werden als van outs ende de geltbreucken sullen tusschen den Graeff ende stadt half ende halff wesen.
22o. Dat de burcht van buyten geen vuytgang en sal hebben ende tegen de stadt aen geen walle, grachte ofte starckte, die oick daer niet gemaeckt sal mogen werden, ende de stadtswalle sal achter het huys omme met borstweeringe verheelt werden, waerop als op den oisterdwinger corps de guarden ende schiltwachten sullen gestelt werden vande borgers ende sal thuys met geen soldaeten mogen beset werden, maer sal daerop gestelt werden een Drost; wesende een lantsaet die den borgers niet te onwille en is.
23o. Den Graeff nochte sijn naercommelingen sullen geen blochuysen nochte starckten mogen laeten maecken binnen ofte buyten de stadt, nochte boven ofte beneden op de Eemsstroom daerdoor de stadt pericule soude staen te besorgen ofte in heur navigatie ofte hanteringe belet mogen werden, maer en sijn de olde vestingen ende verbeteringen van dien hier onder niet begrepen. | |
[pagina 630]
| |
24o. Den Graeff sal alle sijn geschut vuyter stadt wech voeren ende niet op den burcht brengen, vuytgeseyt de stucken die op den grooten dwinger tot besettinge van dien staen, die hij willende veranderen geen grooter ofte swaerder daerop sal mogen brengen.
25o. Tcrijsvolck ende chrijswesens sal ten wedersijden binnen een maent affgestelt ende vuytet Graeffschap gedaen vertrecken werden, maer sullen de burgermeesters tot statscosten ende bewaernisse mogen aennemen een borgerwacht, sonder onder vliegende vendel te stellen maer alleen gebruycken tot bewaernisse vande stadtpoorten ende boomen.
26o. Alle aengeholde persoonen ende goederen sullen ten wedersijden naer tbesluyt van desen sonder rantsoen ontslaegen ende gerestitueert werden.
27o. Die vande stadt sullen voor alle dien den Graeff betaelen 80,000 gulden ende daervan passeren brieven ende betaelen renthen tegen 8 ten hondert tsjaers totte lossinge der hooftsomme toe, die se sullen mogen lossen met een vierde paert t'effens, mits insinuerende vier maenden van te vooren.
28o. Den Graeff sal behouden de penningen die hem bij den voorigen magistraet vuyter stadts innecommen sijn verstreckt ende ongemoyt blijven van alle de penningen soe wel hooftsomme als renthe, daervooren de stadt ofte de voorige magistraet gesegelt heeft, maer soe men bovendien op de administratie des vorigen magistraets yt heeft te seggen, sal tselve met behoirlijcken rechte geschieden.
29o. De stadt zal thaeren coste den burcht met een muyre ende aensienlijcke poorte tegen de stadt besluyten ende voor tvullen vande grachten een canal maecken tot loosinge vande vuylnissen, ende in den toecommende jaere een bequaem huys beginnen te bouwen op sulcken plaetse als sij bequaemst sullen vinden ofte als den Graeff sal willen bouwen hem daertoe furneren 20.000 gulden, mits dat de bouwinge langes de stadt niet en sal geschieden. De olde gaerde sal tot een open plaetse blijven leggen ende sal de stadt tot heuren costen een nieuwe maecken langes den burcht, daer nu de grachte leyt.
30o. Den Graeff belooft voor hem ende sijnen erven aff te leggen ende te verlaeten alle ongenaede ter causse van tgeene nu ofte hier voortijts gepasseert is ende tegens wie dattet sij ofte van wat saecken, maer die te vergeeten ende vergeven sonder yemant in persoen ofte goederen daervoor te quellen in rechten ofte daer buyten ofte gedoogen gequelt te werden, maer beschutten ende goet recht wedervaeren laeten ende den contraventeurs van desen te beletten ende straffen, ende belooft den Graeff | |
[pagina 631]
| |
voor hem ende sijne successeuren dese articulen altoes vast ende onverbroocken te houden ende doen houden sonder eenige geveynstheyt.
31o. Dat alle de naervolgende Graeven van OistVrieslant bij de huldinge dit verdrach als een speciael privilegie der stad Eemden sullen confirmeren ende beloven te onderhouden.
32o. De burgermeesteren, veertig ende raedt sullen mede beloven soe menichmael sij in der affgaende ofte affstervende plaetse commen dit accoort te onderhouden sonder eenigen innebraeck te gehengen in eeniger manieren ende de overtreders als perturbateurs vande gemeyne ruste doen straffen.
33o. Dat den Graeff ende stadt de Staeten Generael vande Vereenichde Nederlanden sullen doen versoucken dit accoort mede te willen doen teyckenen ende segelen ende de hant daeraen te houden dattet ten wedersijde onderhouden werde.
34o. Dat dit accoort alsoe sal werden verstaen, dat den Kayser ofte den Graeff ende Heer van OistVrieslant aen Haere Hoocheyt ende andere gerechticheyt niet en sullen werden geprejudicieert noch de stadt in de ongedecideerde generalibus gravaminibus vande andere Staeten der Graeffschap gesepareert, maer voorbeholdende denselven met raet ende daet bij te staen.
35o. Datter gemaeckt sullen werden twee instrumenten bij den Graeff ende magistraet vande stadt geteyckent ende besegelt met elcx segelen ter plaetse van elcx residentie sonder arch ofte list, t'een voor den Graeff ende het andere voor de stadt. Onder dese articulen stont: De gesanten ten wedersijden approberende ende aennemende dese articulen, hebben de gecommitteerden der Staeten Generael voornt. versocht desen mede te willen teyckenen ende hebben alles die onderteyckent ten voors. daege, ende waeren geteyckent C. vander Hell, Renier Cant, Christoffel Arnsma, Coenraet van Westerholt, Cancelaer, Erich Limporch, Luppo Siecken burgermeester, Dothias Wyarda, Hector Fredericx, Gerard Bolardus, Pieter de Vischer, Ubbo Remets, Peter van Canum, onder Casparus Muller secretaris. Dese articulen bij de stadt besegelt ende geteyckent sijnde, sijn bij den Graeff mede geteyckent ende besegelt den 29en deser, waernaer die vande stadt terstont twee vande vijff vendelen vuyte stadt deden vertrecken ende wederkeeren naer Vrieslant, behoudende noch voor eenigen tijt binnen de andere drie, tot dat se op alles naerder ordre souden gestelt hebben. Vuyt crachte van dit accoort krijgen die van Eemden om een stuck gelts wonderheerlijcke vrijheyden ende sien den Graeff genouch heel | |
[pagina 632]
| |
vuyte stadt. In de handelinge van dit accoort is aenden dach gecommen dat in den jaere 1534 op den vrijdach post letare gemaeckt was seecker accoort tusschen Hartoch Carel van Gelder ende den Graeff van Oistfrieslant mette stadt Eemden ende geapprobeert vrijdachs post judica, bij twelcke gestipuleert was dat in de stadt sulcke religie sal wesen als bij den Hartoge van Saxen ende Duytsche fursten innegewillicht is op den rijcxdach tot Ausburch tottet concilie toe, ende soe tselve in tvertreck quaeme, wil den Graeff bij den Hartoch voornt. trecken ende daerop met hem ordonneren, dat die vande stadt ende landen van Eemden den Hartoch van Gelder altoes sullen assisteren, als hij oirloch doet ofte hen oirloch gemaeckt wert naer heur vermogen, ende soe den Hartoch dat begeert heur steden, havenen ende fortressen voor hem oepenen ende sijn volck innenemen, mits dat den Hartoch den Graeve ende tlant van gelijcken assistere, te weeten soe wanneer yemant heur wilt overvallen ende dat se dan daervan den Hartoch ofte sijn erffven verwittigen ende heur recht ende onrecht aende selven moeten verblijven ende dat se met billicheyt van heur partije niet en konnen verkrijgen, dat den Hartoch ende sijn erffven heur dan naer sijn vermogen sal verdedigen. Dit accoort hiel noch meer poincten inne, maer van particuliere saecken ende was geteyckent C. H. de Gueldres, Jehans M. de Rossum, Bernart van Hacfort, Hicko van Dornum, Oincko Ripperda.
Van t'aenden dach commen van dit accoort en waeren noch de Graeff, nochte die van Eemden seer blijde, omdat tselve heur overlange mede in de oirlogen soude getrocken hebben, indien den Coning van Spangien daervan geweeten hadden ende dat se noch vreesden dat dit heur d'eene tijt ofte d'ander in de oirlogen mochte brengen. De Staten Generael en waeren daerover niet bedroeft soe omdat se nu met meerder recht voor alle de werelt konnen verdedigen wel gedaen te hebben mettet senden van tchrijsvolck binnen Eemden, als oick dat se weeten waertoe die van Eemden bij noot sijn gehouden, hoewel sij mettet middelen van dit accoort de stadt Eemden aen heure sijde genouch verseeckert hebben, mits dselve metten Graeff in eeuwige dissidentie blijvende nootelijck altoes naer heur sal moeten inclineren. | |
[Den 30en Julij]Den 30en Julij was het betrocken weder ende was men in tleger doende om tselve te retrancheren, ende tot beter defensie van dien, soe verre den viant tselve wilde commen versoucken, werde een convoy naer Dousburch gesonden omme van daer te haelen de 6 veltstucken ende eenige vivres met amunitie van oirloge, daerin sulcken devoir gedaen werde, dat se | |
[pagina 633]
| |
noch desen avont in tleger gebracht werden. Des morgens werden in tleger gebracht vijff gevangenen vanden viant, 3 soldaeten, een cleermaecker, ende een chirurgijn. Dese seyden dat tleger gisteren te Rhee quam ende dat alle ding in heur leger seer dier was, een pont specx costende 8 stuivers, 1 pont broots 5 stuivers ende 1 pot biers 4 stuivers, datter onder tvolck geen gelt en was ende dat t'geruchte liep, dat se weder over Rijn trecken souden. | |
[Den lesten Julij]Den lesten Julij was het heet weder ende werden de 6 veltstucken mede op den berch geplant, ende omdat men alle daechs veel hoirde van des viants armoede, was Sijn Extie wel geresolveert den viant wat naerder te commen, te meer soe desen dach noch in tleger quamen 5 Zeusche vendelen knechten starck stijff 500 mannen, die men vast aen der burcht bij de ruyterie logeerde, maer om tselve met meerder raet ende advis te doen screeff Sijn Extie tselve over aende Raeden van Staete tot Dousburch wedergecommen sijnde ende versocht dat sij in tleger wilden commen om met hem daerop te beraetslaegen. Op den nacht creech men tijdinge dat den viant vertoogen was naer de Lippe toe, sonder dat men wiste wat sijn meijninge was te doen. | |
[Den eersten Augusti]Den eersten Augusti was het heet weder. Den Raedt van State quam in tleger om met Sijn Extie te adviseren, dan omdat den viant weder vande Lippe affgetoogen was naer Bisselich ende men noch niet en wiste off hij om over Rijn te trecken ofte om beter commoditeyt van vivres te hebben soe dickwils veranderde van logys, werde goet gevonden dat den Raet eenige daegen in tleger soude blijven om te mogen weeten de meyninge vanden viant, die veelen achten dat niet over Rijn en soude gaen, omdat sulcx een abandonneren van dit heele quartier soude wesen ende lichtelijck theele verlies van dien soude causseren, ten waere den grooten noot ende expresse last hem daertoe dronge. | |
[Den 2en Augusti]Den 2en Augusti was het heet weder ende bleeff tleger van Sijn Extie tot Silvolden ende Burch stille, ende tleger vanden viant tot Bisselich die heur aldaer snachts in de waepenen hielden, soe men meynt vuyt vrese van opgeslaegen te werden. Daer quam des avont tot Silvolde in tleger een convoy met vivres van Dousburch. Ontrent dese tijt creech men tijdinge dat den Hartoge van Mayenne vuyt armoede ende miserie ende datt hij geabandonneert was vande sijnen ende in verdachheyt bij den Spangiaerden was gecommen hem in de armen vanden Coning van Vranckrijck geworpen hadde sonder eenige conditien met hem te maecken alleen op tvertrouwen dat hij hadde vande genaede vanden Coning, ende | |
[pagina 634]
| |
dat hij bij den Coning in gratie ontfangen ende in alle sijne goederen geconfirmeert was, twelcke een vande meeste leden is dat de ligue nu ten lesten mede affgevallen is ende daermede dselve wel heel in de asse mochte leggen. | |
[Den 3en Augusti]Den 3en Augusti was het taemelijck schoen weder ende werde een ander convoy naer Dousburch gesonden om te haelen eenige penningen voor tleger daer gesonden. In tleger delibereerde men ofte niet goet en waere tleger mede aenden Rijn ende wat naerder aenden viant te brengen, ende nae vele deliberatien werde goet gevonden, dat men met meerder seeckerheyt ende beter commoditeyt van vivres op den Rijn soude konnen leggen beneden den viant. Ende omdat voorgeslaegen werde dat tusschen Rees ende Bisselich een halff mijle vanden viant een plaetse was seer wel gelegen ende bij hem selven starck om een leger wel te logeren, werde geordonneert dat den Heere van Barchon op overmorgen met 5 vaenen ruyteren daerwaerts soude trecken de plaetse te besichtigen ende daervan rapport te doen, om t'rapport gehoirt het geheele leger daerwaerts te brengen. | |
[Den 4en Augusti]Den 4en Augusti was het betrocken weder, ende omdat men tijdinge creech dat den viant huyden vrouch was beginnen te vertrecken naer de Lippe om die te passeren, werde de resolutie van gisteren verandert ende goet gevonden dattet leger noch te Silvolde ende Burch soude blijven, tot dat men naerder soude sien wat de meyninge vanden viant was ende off hij soude willen over Rijn trecken dan niet. Desen dach quam den heer van Rebours in tleger, brengende tijdinge dat den Ambassadeur van Vranckrijck tot Arnhem gecommen was om in den leger bij Sijn Extie te commen. Men creech mede tijdinge dat den Hartoge van Bouillon metten heere van Villars op de been waeren geweest om den 25en Julij voorleden eenige amunitie van oirloge binnen Dourlens te brengen, door tleger vanden Graeve van Fuentes, ende dat Vilars hebbende willen chargeren met 40 peerden doot gebleven was, metten heeren van Sesseval ende Belijn ende meer anderen ende dat tvolck vanden Graeff de amunitie becommen hadden, dat oick den Hartoge de amunitie hebbende willen secoureren terugge geslaegen was, waernaer den Graeve van Fuentes de stadt Dourlens hadde doen bestormen ende stormenderhant innegenoemen ende meest alles doot geslaegen datter inne was metten Heere van Gamasche ende veel andere eedelen ende heeren, in vougen dat den viant daer ende hier op Sint Jacobsdach goede victorie hadde gehadt, hoewel weynich te vooren hem in Burgundien eenich volck was affgeslaegen. | |
[pagina 635]
| |
dat men conste verstaen off hij over Rijn meynde te vertrecken, hoewel men meer estimeerde dat hij over Rijn niet gaen en soude, soe om de voors. tijdinge als om hier theele quartier niet te abandonneren ende laeten verlooren loopen, maer dat hij om beter commoditeyt van vivres te hebben sijn leger aldus verquartierde ende op andere plaetsen brachte. | |
[Den 6en Augusti ]Den 6en Augusti was het eerst schoen weder, maer begonst naer seer te regenen. Sijn Extie hadde overlange eenige groote schilden ofte targes laeten maecken op de Romeynsche faecoen om te sien off men daer mede een bataillon piecken soude connen breecken, d'welc hij tot meermaelen in den Haege hadde doen besoucken ende bevonden tot dien eynde van goede effecte te wesen, waeromme hij dselve mede op desen dach in tleger onder de Engelsen dede besoucken, die wel mette piecke vechten ende bevont tselve mede alsoe, omdat de targes door alle de piecken doordrongen. Den Ambassadeur van Vranckrijck quam mettet convoy in tleger, confirmernde de voors. tijdinge van Vranckrijck, ende versouckende aen Sijn Extie ende den Raet van Staete, dat men tleger in tvelt wilde houden ende continueren om den viant te amuseren ende over den Rijn te houden, soe lange men soude konnen, dewijle den Coning hem gereet soude maecken neffens andere heeren om de saecken van Picardie te subvenieren, hebbende hieraff te vooren metten Staeten Generael gehandelt. Met hem was mede gecommen Hendrick van Brienen een vande gecommitteerden in de Staeten Generael om eenige saecken van Gelderlant aen Sijn Extie te bevoorderen. Dese bracht bescheyt vande Staeten Generael, daerbij dselve het stelden aen Sijn Exen ende den Raet van Staete off se den viant wilden volgen dan niet, om daerop naer de voorvallende occasien te mogen resolveren sonder van heml. voorder bescheyt te verwachten. | |
[Den 7en Augusti]Den 7en Augusti regende het seer, ende omdat den Ambassadeur toesegginge ende vaste hoope vande continuatie van tleger gekregen hadde, maeckte hij hem reede om op morgen weder te vertrecken. Op den avont creech men tijdinge dat den viant de garnisoenen van t'Overquartier weder over Rijn gesonden hadde. Desen dach werde tot Rotterdam innegebracht een Capiteyn vande Duynkerckers met 44 mannen ende eenige jongers die de Staeten oirlochscheepen op zee becommen hadden, wesende het schip met meer andere bootsgesellen (reste van 80 mannen) in zee verdroncken. In dit schip sijn becommen verscheyden gevangenen, die wel 60.000 gulden te saemen te rantsoen belooft hadden. Den Capiteyn sterff soe men hem naer Amsterdam voerde om daer met eenige anderen gestraft te werden, ende werde evenwel opgehangen, de anderen die tot | |
[pagina 636]
| |
Rotterdam gebleven waeren tot 40 toe werden daernaer alles gehangen ende de jongers liet men loopen. Hierdoor hoopt men dat die van Duynkercken wel wat inne mochten gehouden werden. | |
[Den 9en Augusti]Den 9en Augusti was het buijch regenachtich weder. Sijn Extie dede een derden deel van tvolck vuyte trancheen voeren op tvelt ende dede die in verscheyden slachordren stellen, keeren, wenden, swencken, breecken ende maecken, bijeenvougen ende separeren, om tvolck te wennen heure fylen ende gelederen te houden ende om tbreecken, veranderen ofte swencken vande slachordre wille die niet te verlaeten ofte haer daerinne niet te confunderen, welcke exercitie in tijden van noot seer dienstelijck soude konnen wesen. De Raeden van Staete waeren vast doende om de rollen vande monsteringe te Zelem gedaen voor de ruyteren ende knechten te sluyten, daerinne sij soe liberalijck handelden, dat men se alle seer veel hooger sloot als se aldaer starck waeren bevonden, ende werde tSchotse regement al over de 1520 goet gedaen ende anderen al advenant, scheelende veel van tgeene hier boven daeraff aengeteyckent is, twelcke soe men heml. tot Zelem aengeseyt hadde (te weeten dat men soe liberalijck met heml. soude handelen) soude tselve veroirsaeckt hebben datte Capiteynen geen ofte ten minsten seer weynich soldaeten souden gecasseert hebben ende dat tleger wel 1000 mannen starcker soude gebleven hebben. Des nachts creech men tijdinge dat den viant sijn leger naer Walsom over Orsoy getoogen ende nedergeleyt hadde in dien houck vanden Ham, sonder dat men noch vernemen conde wat sijn meyninge was. | |
[Den 10en Augusti]Den 10en Augusti was het seer regenachtich weder, ende omdat den viant niet en dede dan van d'een op d'ander trecken sonder den Rijn te passeren, was Sijn Extie metten Raet seer irresoluyt, dat se niet en wisten wat met heur leger te doen, niet dervende vertrecken om dese quartieren niet te abandonneren ende oick den viant noch niet dervende naederen, vresende tot een slach gedrongen te werden. Daerentusschen deden die van Grol ende Brevoort veel excursien ende kregen alle daechs eenige waegens ende gevangenen van tleger, die ons vouragie ofte vivres voeren ofte liepen. Sijn Extie dede desen dach het andere derde paert vanden leger vuytvoeren ende exerceren als op gisteren gedaen was. Desen dach sondt den viant noch 600 mannen over Rijn naer t'Overquartier van Gelder. | |
[pagina 637]
| |
[Den 11en Augusti]Den 11en Augusti was het schoen weder ende was Sijn Extie weder doende mettet volck te exerceren als vooren. Vuyten Raede van Staete vertoogen om particuliere saecken de Heeren van Schaegen ende Oijen. Men creech verscheyden geintercipieerde brieven, meest houdende vande rencontre voor Dourlens ende dat terstont daernaer tcasteel was doen springen, de stadt innegenomen ende alles den hals affgesneden als vooren. Op den avont creech men tijdinge dat eenige ruyteren van Barchon ende du Bois in t'Overquartier om contschap gereden, geslaegen waeren ende den Cornet van du Bois met 13 ruyteren gevangen. Des nachts tooch vuytet leger een Corporael vanden Drost van Zallant met 50 ruyteren om hem op den wech van Brefoort in embuscade te leggen ende de loopers waer te nemen. | |
[Den 12en Augusti]Den 12en Augusti was het schoen weder ende was Sijn Extie noch doende mettet volck te exerceren. Daer werden in tleger gebracht 4 gevangenen, drie van des viants leger ende een van Grol, die verclaerden dat heur leger noch op den Rijn ontrent Walsom lach ende dat se van geen vertreck noch en wisten. Men ontfing oick brieven van Gerrit de Jong, Gouverneur van sGravenweert, houdende dat den viant de voors. 600 mannen eergisteren over Rijn gesonden hadde, waeromme Sijn Extie metten Raet in deliberatie leyde tvertreck van tleger, soe omdat de voeragie hier al op was, als om te sien off men den viant daermede soude konnen doen den Rijn passeren. De ruyteren des Drosten van Zallant brachten op den avont inne 9 gevangen ruyteren ende 7 mannen te voet van Brefoort, die om avantagie op den wech van Dousburch gecommen waeren. | |
[Den 13en Augusti]Den 13en Augusti was het schoen weder ende dede men in tleger niet dan delibereren op tvertreck van dien om dvoors. redenen, ende hoewel men meest verstont dattet vertreck noodich was, en const nochtans de resolutie noch niet genomen werden. Men creech noch 5 gevangenen van des viants leger, die oick verclaerden dattet leger noch stille lach. | |
[Den 14en Augusti]Den 14en Augusti was het taemelijck weder. Sijn Extie was buyten de quartieren doende om tvolck te exerceren ende hadde vuytgesonden 800 mannen te voet om tusschen tleger ende Brevoort alle de bosschen ende ruychten vuyt te jaegen, om te sien offer yemant vanden viant in embuscade soude leggen. Hadde mede te dien eynde 5 vaenen ruyteren op de heyden ende passen gesonden ende ordre gegeven, dat die van Deutichem, Dousburch ende Bronchorst van gelijcken volck vuyt seynden ende alle de bosschen opjaegen souden. Den Graeve van Hohenloe was mede met seer veel honden met Graeff Adolff vanden Berch op de jacht gereden, om soe beesten ende menschen alles vuyte bosschen te jaegen, maer en deden | |
[pagina 638]
| |
sulcken prouffijt niet als men gemeynt hadde omdat se niet dan 10 gevangenen en kregen, ende maer 3 ofte 4 dootgeslaegen en hadden, niettegenstaende sij last hadden alles doot te slaen. Desen dach werde de resolutie genomen dat men tleger aenden Rijn soude brengen ende tselve op overmorgen doen vertrecken naer Elten ende alle de scheepen ende scheepbrugge van Dousburch mede daerwaerts doen brengen ende tgeluyt laeten loopen off men daermede naer Brabant wilde, om te sien off men den viant met sulcke middelen den Rijn const doen passeren, om daernaer weder naer Grol te gaen, te meer soe men verstont dat in des viants leger sulcken miscontentement was, dat se niet lichtelijck weder over Rijn souden konnen gebracht werden, indien sij eens over d'andere sijde quaemen, ende dat den viant om Sijn Extie alle contschap van sijn leger te benemen seer stricte wacht bij Dorsten aende brugge vande Lippe ende rontsomme op de Lippe dede houden ende selffs niet toe en liet dat yemant van Wesel in sijn leger quam, hoewel sommigen vuytgaven, dat hij tselve wel soude mogen doen om te bedecter den Rijn te passeren, twelcke Sijn Extie ende den Raet niet ongaerne en souden gesien hebben, niettegenstaende tversouck van Busenval, waeromme men desen dach tvertreck vanden leger alomme dede aenseggen ende daerop ordre stellen ende den wech prepareren. | |
[Den 15en Augusti]Den 15en Augusti regende het seer ende om met minder belets te mogen trecken, dede men een groot deel vande amunitie van oirloge met verscheyden bagagien naer Dousburch senden, om daer in scheepen gedaen te werden ende langes den Rijn weder opgebracht. Men maeckte mede de ordre hoe men morgen vertrecken soude, ende opdat de boeren van daer ontrent wat verhaels mochten vinden, werde op lijffstraffe alomme verbooden de hutten te verbranden ende gebooden dat die vande arrieregarde daerop goede opsicht nemen souden. | |
[Den 16en Augusti]Den 16en Augusti was het seer regenachtich weder ende vertrock tleger heel vrouch nemende den pas door Doetichem naer Elten met sulcken ordre dat in t'optrecken geen hutten gebrant en werden. De avantgarde maeckten de ruyteren van Sijn Extie (die ordinarie altoes voor rijden) mette regementen ruyteren van Wermeloe ende Baelen elcx met 5 vaenen, wesende gevolcht bij de compagnien vande guarde ende Borreis (die te saemen als een cleyn regement marcheerden) ende de regementen vande Schotten, Vriesen ende de 12 laest gecommen vendelen, daerover Brant als Sergiant Major commandeerde. Hiernaer volchde tgeschut ende alle de carroye, hebbende elcke halve canon soe 15 als 17 peerden ende de veltstucken 11 peerden. De regementen van Graeff Philps, Vere ende Duvenvoorde | |
[pagina 639]
| |
maeckten de arrieregarde met 10 vaenen ruyteren gecommandeert bij Parcker ende Chynsky ende quaemen daermede logeren tot Elten, alwaer alle tvoetvolck logeerde op de heyde in thangen vanden berch ende de ruyteren tot neer Elten. Ende omdat Sijn Extie verstaen hadde dat binnen Steenbergen maer eene compagnie in garnisoen was, heeft hij de compagnie van Pruyt (een vande 12 laest gecommen vendelen) daerwaerts gesonden. Hij sont mede last aende oirlochscheepen, leggende voor sGraevenweert, dat se de scheepbrugge ende andere scheepen terstont over nacht ende dach souden doen opbrengen naer Rees aende oirlochscheepen aldaer ende weder terugge doen gaen naer haere wachten de oirlochscheepen vanden Isale. | |
[Den 17en Augusti]Den 17en Augusti was het betrocken regenachtich weder. Des morgens vrouch begonst het leger weder te vertrecken ende nam den pas naer Emmerick, hebbende de avantgarde de 10 vaenen ruyteren van Chynsky ende Parcker mette vaen van Sijn Extie ende de regementen van Duvenvoorde, VGere ende Graeff Philps, de ruyteren van Baelen mette 11 vendelen van Brant, ende de regementen vande Vriesen maeckten de bataille, daernaer volchde tgeschut ende alle de carroye, ende den achtertocht maeckten de Schotten mette 5 vaenen ruyteren van Wermeloe. In dese ordre tooch het leger dicht voorbij Emmerick hebbende een brugge gemaeckt om door de Hetter te trecken, maer omdat die brugge niet stijff genouch en was voor tgeschut, hadde Sijn Extie die van Emmerick doen versoucken tgeschut door de stadt te willen laeten voeren, daerinne sijluyden eerst swaericheyt gemaeckt hebbende ende eyntelijck geconsenteert, dat ment bij drie stuucken t'effens doorbrengen soude, lieten het evenwel alles t'eenemael door, omdat men heur seyde dat se alle heur graenen souden doen bederven, indien sij tgeschut deden retarderen, mits de seer groote quantiteyt van treckpeerden ende waegenpeerden, die achter waeren ende om t'retardement in tcooren souden gejaecht werden. In deser vougen tgeschut ende tleger in de Hetter gebracht sijnde, creech men tijdinge dat den viant met 300 peerden tot beneden Bisselich geweest was, soe men vermoede om daer eenige plaetse tot sijn leger ofte een schantse aff te sien, ofte oick om tijdinge van tleger van Sijn Extie te hebben, waeromme men geraetsaem vont tleger soe hooch in de Hetter te brengen als men soude konnen, twelcken volgende, tleger op den avont quam logeren tot Bienem, alwaer men briefven van Wesel ontfing, dat tleger vanden viant sijnde niet stercker als van 4000 mannen noch tot Walsom lach. In desen tocht schoot men altoes tsavonts ende des morgens t'elcken drie schooten met geschut | |
[pagina 640]
| |
om te thoinen, dat men wel lijden mochte dat den viant hoirde waer tleger soude wesen.
Ontrent dese tijt waeren eenige Spangiaerts vuyte haven van Blavet in Britanien gecommen met toegeruste galeijen ende hadden heur in de westcust van Engelant aengeworpen ende aldaer eenige dorpen verbrant, de boeren dootgeslaegen ende d'edelluyden die sij consten becommen gevangen wechgeveurt ende waeren alsoe naer Irland gegaen.
Den Coning van Spangien hebbende in dese tijt nieu arrest doen doen op alle de scheepen aldaer wesende ende doen ondersoucken alle coopmans comptoiren ende boucken, om te weeten wat goederen hier te lande toecommen, die hij voor verbeurt hout ende daetelijck doet aenslaen, hebben de Staeten van gelijcken doen arresteren alle de scheepen die hier te lande gereet waeren om naer Spangien te gaen, omdat men seyde dat in Spangien een nieuwe scheepsarmaede tegen dese landen gemaeckt werde. |