Journaal. Deel 1, boek 2

Vande belegeringe van Groll.

[Den 14^en Julij]

Den 14^en Julij vrouch ten 2 vuyren vertooch Sijn Ex^tie met 11 vaenen ruyteren van Zelem ende nam den pas door Lichtevoort ende quam ontrent ses vuyren voor Grol, daer hij terstont alle de wegen dede besichtigen vande advenuen aende stadt. Hiertegen vielen eenigen vande stadt vuyt, daeraff eenen gevangen werde, die seyde dat Graeff Johan van Stirum in de stadt commandeerde ende daer binnen hadde elff vendelen knechten. Ontrent thien vuyren quaemen voor de stadt de regementen van Graeff Philps, Vere ende Noorthollant over den wech van Lichtevoort ende gingen logeren benoortwesten vande stadt, maer omdattet geschut moste gebracht werden langes Aelte ende Brefoort, daer den wech daertoe bequaemer was, soe sijn 4 vaenen ruyteren mette regementen vande Vriesen ende Schotten daerwaerts mede gevolcht, die niet dan des nachts heel laet in tleger consten commen, omdat den wech heel wijt omme was ende dat tgeschut veel rampspoets onderwege hadde, insonderheyt te Vraegeren, daer een heelen canon eerst ingesoncken was ende naederhant affgeworpen werde tot een groot retardement vanden treyn, doch werde door de diligentie vande scheepscapiteinen ende bootsgesellen daerinne soe wel voorsien, dat alle tgeschut noch snachts voor de stadt aende suytsijde quam mettet regement vande Vriesen, maer de Schotten bleven eenen halven mijle terugge.

Eenige daegen te vooren hadde Graeff Jan van Stirum eenen brieff gesonden naer de soldaeten die binnen Goer laegen, heur beveelende dat sij Goer souden verlaeten ende aengesiens brieffs naer Grol commen. Die van Lochem desen brieff geintercipieert hebbende, hebben dselve gecopieert

[p. 613]

ende de signature naergecontrefeyt, behoudende de principaele (die sij aen Sijn Ex^tie sonden) welcke copie sijluyden neffens een anderen brieff vanden selven Graeff, houdende van particuliere saecken aen die van Goer met een jongen sonden, daerop die van Goer gerescribeert hebbende, dat sij op morgen vrouch souden commen, hadden die van Lochem daer een embuscade geleyt, in dewelcke die van Goer op huyden vuytcommende, gevallen sijn soe datter ontrent 15 gevangenen sijn gekregen met een Lieutenant ende 24 dootgeslaegen ende alle de bagagie becommen, maer den anderen Lieutenant sulcx gewaer werdende is weder naer tfort gereden, gevolcht bij veele soldaeten ende wierpen heur weder binnen Goer, daerinne sij dat geluck hadden dat de eerste van heml. de embuscade ontdeckt hadden, waeromme dselve hadde moeten los breecken, maer soe sij wat dieper in de embuscade hadden innegecommen alleer die te ontdecken, souder quaelijck yemant ontcommen hebben.

De Raet van Staete vertooch desen dach van Dousburch weder naer Arnhem.

[Den 15^en Julij]

Den 15^en Julij was het betrocken weder ende reet Sijn Ex^tie rontsomme de stadt te besichtigen die al taemelijck starck was, voorsien met eerdewallen ende 4 taemelijcke bolwercken. De stadt leyt in tGraeffschap Zutphen tegen het lant van Westfaelen aen ende aende twee sijden daermede beslooten, maer de gront is soe hooch, dat men twaeter vuyte grachten soude konnen afflaeten. Hiernaer werde goet gevonden dat Graeff Willem mette Vriesen ende Schotten met 8 vaenen ruyteren soude leggen beoosten de stadt ende Sijn Ex^tie mette reste vanden leger te westen vande stadt, daertoe men desen dach de quartieren begonst te begrijpen soe cort in den anderen als men mogen soude ende ging Graeff Willem met sijn volck terstont logys nemen. Die vande stadt schooten seer met twee cleyne stucxkens, daertoe sij scheenen geen scharpen te hebben, omdat se met stucken ijsers met loot overgooten schooten. In t'ommerijden werde tpeert van vander Noot, Capitein vande guarde van Sijn Ex^tie onder hem geschooten, doch hij niet gequetst; op den naernoen werden mede drie soldaeten van Lucas Hedding in heur quartier met een schoot geschooten, waeromme men seer verhaeste om 2 halve canons bewesten de stat te planten om daermede tschieten vande voors. 2 stucxkens te beletten, soedat dselve noch desen avont geplant sijnde begonsten te schieten, waeromme die van binnen met heur schieten wat ophielden.

Ontrent dese tijt creech ons volck bij Hulst leggende een schantse vanden viant inne, daerdoor sij een grooten inval in tlant van Waes deden,

[p. 614]

hebbende de occasie dat den viant meest vertoogen was naer Turnhout, daer hij vergaederde.

[Den 16^en Julij]

Den 16^en Julij begreep sijn Ex^tie mede sijn quartier bewesten de stadt, logerende benoorden alle de Engelsen ende besuyden tregement van Graeff Philps ende achter dien t'regement van Noorthollant ende in t'midden de 7 vaenen ruyteren, hebbende patente vuytgesonden om de 5 vaenen vuyt Vranckrijck gecommen mede naer tleger te doen marcheren.

De borgers van Vreede (die oude vianden van die van Grol sijn) quaemen desen dach in tleger, presenterende tleger alle onderstant heur mogelijck sijnde te doen. Oick quam in tleger Graeff Adolf vanden Berge, versouckende dat Sijn Ex^tie eens bij sijn moeder op Ulst⁺ wilde commen, overmits dat sij (wesende suster van H.M. den Heere Prince van Orangien) in lange tijt Sijn Ex^tie niet gesien en hadde ende daeromme hem eens gaerne soude sien, ende (soe men vermoet) met hem handelen om in tgebruyck van heure goederen te commen. Graeff Willem begonst desen nacht tegen de stadt te approcheren.

+ Noot tB: = Ulft

[Den 17^en Julij]

Den 17^en Julij waeren de soldaeten alomme doende om heur te hutten, oick begonst men beyde de legers te retrancheren in een cubycq viercant, tquartier van Sijn Ex^tie lang 3100 voeten ende breet 1500 voeten ende tquartier van Graeff Willem lang 2200 voeten ende breet 1000 voeten, die vande stadt vielen voornoen vuyt ende kregen drie Schotten gevangen, die heur te naer begeven hadden, daervuyt men oirsaecke nam een trompetter aen stadt te seynden om de gevangenen op heur rantsoen los te hebben, twelcke sij consenteerden, mits dat men de heuren in tleger gevangen van gelijcken liet gaen. Des nachts dede Sijn Ex^tie met 4 vendelen Engelschen, 4 van Graeff Philps ende 3 van Noorthollant soe naer aende stadt approcheren aende noortwest ende westsijde, dat se de wallen bequaemelijck met heur roers consten inneschieten ende beletten dat niemant te seer daerover en saege. Desen dach quam binnen Brevoort een vendel knechten van 200 mannen boven de geenen die daerinne waeren, soe om de plaetse te verseeckeren, als om den toevoert van ons leger te onveyligen.

[Den 18^en Julij]

Den 18^en Julij was het seer regenachtich weder ende was tvolck alomme seer doende om heur te hutten ende de legers te retrancheren. Die vande stadt siende, dat men vande sijde van Sijn Ex^tie soe naer geapprocheert was, hebben seer veel geschooten met roers ende musquetten ende de 2 stucxkens, daeromme men wederom eenige maelen mette halve canons op de stadt schoot. Hierinne werden vande onsen eenigen dootgeschooten.

[p. 615]

De borgers van Vrede quaemen met eenige proviande in tleger ende continueerden tsedert in tbrengen van bier ende andere eetwaeren, twelcke de vivres vanden leger al veel verlichte ende beter coop dede geven, die soe cort begonsten te commen, dat men van daege een convoy naer Dousburch hadde moeten doen gaen. Des nachts approcheerde men in t'noortwesten op 2 steenwerp naer aende grachte, ende in tsuyden op den wech van Brevoort dede men noch 9 vendelen knechten logeren, daeraff de 3 vendelen Schotten approcheren souden naer t'oosten toe ende de 2 Noorthollantsche naer t'westen ende de 4 vendelen Vriesen in t'midden recht naer de Levelderpoorte, die naer Brevoort gaet, toe.

[Den 19^en Julij]

Den 19^en Julij was het heet weder ende was men in tleger seer doende om tselve te retrancheren. Op de stadt werde veel geschooten, daertegen die vande stadt weder veel vuyt schooten. Ondertusschen was men vast doende om de approchen te verseeckeren, ende omdat men vande sijde van Sijn Ex^tie wat naer quam, ende mitsdien wat periculeus was te graeven, werde goetgevonden dat men de approchen aen die sijde bij de roede aenbesteden soude, twelcke alsoe geschiedende werde die desen volgende nacht geextendeert tot op de grachte toe aende poincte van tbolwerck gelegen in tsuytwesten achter de abdie. Desen avont quam wederom in tleger tconvoy van Dousburch meest met vivres ende amunitie van oirlooge.

[Den 20^en Julij]

Den 20^en Julij was het regenachtich weder ende besteede men de approchen soe wel aen tquartier vande Engelsen naer de Beltemerpoorte toe als vande Vriesen, daerover de Engelsen heur approchen extendeerden tot op twee roeden naer aende grachte, maer de Vriesen en consten in t'oosten noch soe naer niet commen; daer werde van binnen ende buyten seer geschooten; de 2 Noorthollantsche vendelen approcheerden mede naer t'westen. De gedeputeerden vande regieringe van Munster quaemen desen dach in tleger ende schoncken Sijn Ex^tie 10 aemen wijns, 2 vaeten met Paderborns bier, een goet deel havers, hespen ende groff wilt ende bij dien een groote vergulden cop met een gouden keten, ten eynde hij tvolck wat cort inne wilde houden, om de foulen op heur lant te beletten, daerinne bij Sijn Ex^tie goet devoir gedaen was, omdat hij alle de ruyteren soe dicht in de quartieren gelogeert hadde, dat se niet bequaemelijck en consten vuytrijden. Des nachts meynde men de grachten te doen sonderen, dan omdattet te seer licht was ende den viant schiltwachten in sijn grachten hielt en konst het niet geschieden ter tijt toe daerinne beter voorsien ende de schiltwachten verdreven souden sijn.

[p. 616]

[Den 21^en Julij]

Den 21^en Julij was het regenachtich weder, men approcheerde vast voor de stadt, men besteede mede een gaelderie te maecken door de grachte tegen de poincte aen van tbolwerck leggende in tsuytwesten achter de abdie voors. voor de somme van 1400 £, wel verstaende soe die op den 26^en toecommende soude komen opgemaeckt wesen, dat den aennemer dan hondert gulden meer soude hebben. Daer werde mede een schansken aenbesteet in t'oosten voor de Nieupoorte voor 200 £. Hiernaer wert den trompetter aen stat gesonden om die op te eyschen, daerop die van binnen antwoorden de stadt voor God ende den Coning te willen houden. Den Graeve van Hohenloe quam in tleger met de vaen ruyteren van Smeltsing, maer werden de ruyteren weder naer garnisoen gesonden. Men creech mede tijdinge dat Mondragon met eenich volck sterck ontrent 5000 voetknechten ende 1200 peerden tot Ruremonde was gecommen ende dat daer bij hem was gecommen Graeff Harman vanden Berge, om te saemen naer Grol te commen ende de plaetse te ontsetten, daeromme men alle de wercken dede verhaesten, soedat de Engelsen des nachts op de grachte quaemen ende men opwierp drie batterien, d'een op den wech van Breevoort, aenbesteet voor 200 £, d'ander tegen de poincte van tbolwerck achter de abdie, ende de derde bet ten noorden naer de Beltemerpoorte toe, costende elcx 120 £. Men sondeerde mede de grachten die bevonden werden wijt ontrent 80 voeten ende in t'midden te hebben een heel diepe fossette, maer de reste gansch ondiep, in alle welcke werken eenigen geschooten werden.

[Den 22^en Julij]

Den 22^en Julij regende het excessivelijcken seer, twelcke een groot belet dede in t'approcheren ende t'maecken vande beddingen tottet geschut, die noch evenwel soe verre gemaeckt werden, dat men in de batterie tegen de suytwest poincte genaemt de eerste, drie heele canons des nachts plante, ende in de batterie bet ten noorden naer de Beltemerpoorte toe genaemt de tweede een heele ende 2 halve canons. Desen dach vrouch werde een convoy naer Dousburch gesonden om vivres ende veel amunitie van oirloge te haelen. Des nachts quaemen de Vriesen met heur approche mede op de grachte ende werde buyten de stadt een huys gebrant, daertegen die van binnen weder een vierteecken deden, daeromme men vermoede dattet was van eenige booden die se vuyt geschickt hadden. Op den avont quam in tleger Milord Borreis, Gouverneur vanden Briele met 150 mannen van sijn garnisoen ende men creech tijdinge dat den viant heel starck tot bij Berck was gecommen om den Rijn te passeren, twelcke Sijn Ex^tie niet weynich naerdenckens en gaff, omdat hij het daer voor

[p. 617]

hielt, dat den viant den Rijn niet en soude passeren ofte hij soude starck genouch wesen ons te slaen, ende omdat de plaetse quaet te besetten was mettet volck, dat men daer hadde, doordien die alomme aenden harden lach.

[Den 23^en Julij]

Den 23^en Julij was het regenachtich weder. Heel vrouch begonst men mette voors. 6 stucken seer te schieten op tbolwerck, achter de abdie leggende om de defensien van dien aff te nemen, daertegen die van binnen soe seer arbeyden dat se meer eerden opworpen als men affschieten conde. Ondertusschen dede men besteeden een batterie tot 10 stucken in t'noortwesten tegen de Beltemerpoorte naer de waetermoelen toe voor 350 £, mits dat se morgen most opgemaeckt wesen. Den Ingenieur Kemp dese besteedinge gedaen hebbende ende hem metten Generael vande artelerie ende den quartiermeester vande Engelschen wat te seer bloot gevende, werde door de cop doot geschooten¹ ende den quartiermeester gequetst. Met ons eygen geschut werden mede drie Schotten op de Brevoortsche wech doot geschooten. Ende omdat men advertissement creech dat den viant op huyden den Rijn soude beginnen te passeren ende men geintercipieerde brieven bequam van Graeff Harman, daerinne hij screeff dat hij de stadt soude commen ontsetten, is Sijn Ex^tie alle de advenuen gaen besichtigen ende heeft goet gevonden een tranchee boven de stadt ende een beneden de stadt te doen maecken om beyde de legers aen malcanderen te besluyten, daeraff die besuyden de stadt lang soude wesen 650 roeden ende die ten noorden 550 roeden, die aenbesteet werden de roede voor 38 stuvers, des most die alles binnen drie daegen opgemaeckt wesen. Men besteede mede een gaelderie in t'oosten in tquartier vande Vriesen voor 1400 £ die binnen vijff daegen most aende walle wesen. Ende om alle saecken te verhaesten dede Sijn Ex^tie op den naernoen de batterie voor de Beltemerpoorte opmaecken tegen 6 stucken, mits dat den aennemer daeraff sijn volle 350 £ soude hebben, soe hij maecken conde dat de stucken desen nacht daerinne geplant mochten werden om morgen te mogen schieten. Op den avont sont Sijn Ex^tie naer Dorsten den Ritmeester Baelen met sijn ruyteren om de brugge aldaer aff te breecken ende den viant soe te retarderen, maer soe hij daernaer tijdinge creech dat de ruyterie vanden viant over Rijn was ende 4 cornetten peerden gesonden

1 Deze Ingenieur, door wiens dood het leger een zwaar verlies leed, was Jakob de Kemp, Schout van Gorkum en sedert vele jaren in dienst van de Generaliteit. Behalve hem was er nog een Ingenienr van denzelfden naam, Nicolaas de Kemp, die den 30sten Julij 1593 was aangesteld. (Commissieboek van den Raad van State, van 15911599, bl. 62, verso.)

[p. 618]

hadde om dselve brugge te saiseren, was hij metten selven Ritmeester seer becommert, dan omdat den viant niet genouch gediligenteert en hadde quam Baelen aende brugge ende soude die affgebroocken hebben, soe de borgers van Drosten met gewaepender hant hem dat niet belet ende eenigen vande sijnen dootgeschooten hadden. Sijn Ex^tie willende alle ding verhaesten ende den viant voorcommen, dede noch desen nacht de 6 stucken in de voorseyde batterie genaemt de derde planten ende 4 andere stucken in de vierde batterie in tsuyden op den wech van Breevoort. Doch gelijck alle saecken in sulcke gestaltenissen in irresolutien affloopen ende verandert werden, soe geschiede mede in desen, want Sijn Ex^tie volcommen advertissement krijgende dat den viant over Rijn was ende vande starckte derselver, leyde de saecke met Graeff Willem, den Graeff van Hohenloe ende Vere in communicatie, die met hem geraetsaem vonden den viant niet te verwachten (dewijle men niet getracht en hadde hem t'overcommen vanden Rijn te beletten met eenich volck, dat men daertoe daerwaerts hadde konnen schicken) maer dat men op overmorgen tbeleg soude opbreecken ende metten leger vertrecken, ende evenwel desen nacht ende morgen alle de wercken laeten voortgaen ende op morgen naer de commende advertissementen voorts resolveren, waeromme men last gaff aende Engelsen om seeckeren dam door te steecken bij de waetermoelen, om twaeter vuyte grachten aff te laeten, dan omdat den nacht te licht was ende eenige Engelsen daerover doot geschooten werden, bleef tselve terugge, twelcke ten deelen tverlies vande saecke mede holp occasioneren. Desen nacht quaemen twee persoonen in stadt, die door negligentie vande Vriesen door de wachten quaemen ende brachten tijdinge in stadt, soe men vermoet, dat den viant over Rijn scheepte, twelcke die van binnen niet weynich en verseeckerde.

[Den 24^en Julij]

Den 24^en Julij was het betrocken weder. Sijn Ex^tie hadde gisteren last gegeven dat men mettet opcommen vanden dach met alle de stucken soude beginnen te schieten ende t'eynde drie voleen de stadt wederom opeyschen. Dese voleen geschooten sijnde werde de stadt opgeeyscht, daerop die van binnen, mogelijck wel weetende dat heur ontset naerbij ende op handen was, versochten drie daegen tijt om aen Graeff Harman te mogen seynden om te weeten offer secours voorhanden was, dan soe den trompetter daerop seyde dat Sijn Ex^tie sulcx niet en soude consenteren, antwoorden sij dat se dan de stadt voor God ende den Coning wilden houden, daermede den trompetter weder terugge keerde. Ende soe men van Sijn Ex^tie wilde verstaen off men voorder schieten soude, hadde dselve

[p. 619]

noch naerder advertissement ontfangen, dat den viant op gisteren de reste van sijn ruyterie over Rijn gescheept hadde ende van daege alle tvoetvolck ende geschut overscheepen soude, ende dat se starck waeren tusschen de 6000 ende 7000 mannen te voet ende 1200 peerden, boven tvolck die sij vuyte quartieren van Zutphen ende Overijssel bij heur krijgen souden (hoewel men tsedert verstont datter geen 600 voetknechten ten vollen en waeren ende 1200 peerden) daeromme ende omdat de Engelsen het waeter niet affgelaeten en hadden Sijn Ex^tie niet goet en vont dat men voort schieten soude, maer bleeff bij sijn voorgaende resolutie, dattet beter waere te vertrecken ende tleger op te breecken eer den viant aenquam, dan hem langer te verbeyden, eerstelijck omdat hij vreesde dat den viant ons de vivres soude affsnijden ende soe tleger in bederff brengen, ende ten tweeden, dat men niet volcx genouch en hadde de quartieren, trancheen ende approchen beset te houden soe den viant aenquam, omdat tquartier van Sijn Ex^tie lang was 3100 voeten ende 1500 voeten breet ende tquartier van Graeff Willem 2200 voeten lang ende 1000 voeten breet, beneffens dat de tranchee ten suyden om van t'eene quartier tottet ander lang soude wesen 650 roeden ende ten noorden om 550 roeden, daertoe men in tleger ten hoochsten niet en hadde 7800 voetknechten ende 1000 peerden als voors. is, van welck voetvolck de 2000 altoes voor de stadt mosten waecken. De monsteringe van Zelem den 13^en deser geschiet, omdat se heel precis genomen was, hadde wel over de 1000 mannen doen casseren, die tsedert noch bij de compagnien soude gecommen hebben (omdat de Capiteinen niet en willen verliesen, maer soe men heur niet genouch coppen en passeert om te mogen leven naer heur sin, als in desen scheen te sullen geschieden, soe casseren se soe veel persoonen, dat se heur getal van coppen tot heur onderhout houden) ende nu oick wel te staede souden gecommen hebben, indien se bij den hoop waeren gecommen ende gebleven geweest, soe dat men met recht wel mag seggen, dat dselve monsteringe tlant een groote schaede gedaen heeft, soe om tverliesen van tvolck als vooren, als om tverliesen vanden tijt, die men daerinne consumeerde, omdat naederhant gebleecken is dat twee daegen tijts langer, apparentelijck de stadt soude hebben doen overgaen. Op dese ende andere swaericheyden werde ten lesten nochmael bij Sijn Ex^tie geresolveert, dat men tleger op morgen vrouch soude opbreecken ende de stadt verlaeten, sonder meerder effort daerop te doen, hoewel veelen van doen al achten die resolutie te precipitant genomen te sijn in een saison, dat de stadt Sijn Ex^tie over de drie ofte vier daegen ten langsten niet en mocht ontsitten ende hij noch voor veel langer

[p. 620]

tijts vivres in tleger hadde ende dat men de stadt hebbende soude konnen trecken waer men wilt, selff in spijt vanden viant, dat se oick te naerdeelich was de reputatie van tlant en van Sijn Ex^tie selff ende bij tcrijsvolck wonderlijck luyden soude, als off men heur niet en vertroude. Maer Sijn Ex^tie met sijn voornemen voorts vaerende, heeft ordre op tvertreck beginnen te stellen, den wech naer Burckeloe doen besichtigen ende maecken ende ordonneren wat amunitie men mede soude nemen ende welcke verlaeten ofte bederven, daerinne groote swaericheyt maeckte datter desen dach een groot convoy van vivres ende amunitie van oirlooge in tleger quam ende de impedimenten van dien niet weynich en vermeerderden, mits men niet waegens genouch en hadde die wech te brengen, daerinne goet gevonden werde dat men tgeschut met sijn toebehoiren ende tcruyt daeraff brengen soude ende twaerdichste vande andere amunitien, maer het onwaerdichste met de begonnen gaelderien (daeraff d'een al ten halven in de grachte was) verbranden. Op den avont quam Baelen wederomme, refererende hoe hij aende brugge gevaeren was ende dat den viant noch doende was om over te scheepen, dat hij in drie daegen noch niet bij ons en soude konnen wesen ende dat Sijn Ex^tie daeromme tvertreck noch wel een dach mochte vuytstellen om beter advertentie te krijgen ende met meerder commoditeyt te mogen vertrecken, doch persisteerde hij evenwel bij sijn voorgaende resolutie, opdat men hem niet achten en soude te vluchten soe den viant hem te naer was eer hij optooch, waeromme men alle de nacht doende was mettet laeden vande waegens, packen van goet ende affhaelen van tgeschut vuyte batterien, om mettet kriecken vanden dach te mogen vertrecken. Van dese resolutie werde wonderlijck onder tvolck gesproocken, d'een willende de brave maecken verachte dselve seer als te verveerdelijck genomen, anderen kregen daeraff sulcken schrick, dat se wel al wech hadden willen wesen, maer de saecke wel innegesien ende gelet de swaericheyden voors. ende dat de Staeten nimmermeer de saecken willen gehasardeert hebben, oick dat mettet veroveren van dese stadt tquartier van Zutphen ende Overijssel noch niet bevrijt en const wesen, en is dese resolutie niet soe onvoorsichtelijck ende sonder redenen genomen als eenigen daervan t'onrechte roupende wel meynen, maer soe de Staeten tottet verwachten van een slach toe de saecken hadden willen hasarderen, waere die gewisselijck te precipitant genomen geweest.

[Den 25^en Julij]

Den 25^en Julij was het tamelijck weder ende begonst het leger volgende de voorgaende resolutie heel vrouch te vertrecken. Eerst ende voorvuyt toogen 6 vaenen ruyteren, daernaer volchde tgeschut ende alle de cariage

[p. 621]

van tleger, naer heur t'regement vande Vriesen, dan vande Schotten, daernaer van Noorthollant ende van Graeff Philps ende ten lesten de Engelsen, beslooten bij 9 vaenen ruyteren. Soe haest tvolck begonst te vertrecken begonst men mede alle de hutten te branden met alle de overschietende amunitie van oirlooge ende onder dien 200 swalpen (costende elcx 3 £) ettelijcke duysent ponden lonten, meer als 1000 deelen, seer veel sparren ende balcken met een groote quantiteyt van schuppen, spaeden, bijlen ende houwelen ende ander diergelijcke gereetschap ende over de thien duysent stocken van 6 voeten over beyden sijden met ijsers beslaegen, genoemt Vriesche ruyters, die men tegen cavalerie gebruyckt ende in de eerde steeckt, alles tot een seer groot verlies van tlant. Ende hoewel Sijn Ex^tie preciselijck belast hadde dat men geen geschut, cruyt nochte scharpen soude terugge laeten, soe sijn evenwel al over de 500 scharpen in tquartier van Graeff Willem bij den contrerolleur vande artelerie sonder weete van Sijn Ex^tie in een grachte geworpen, meynende die metter tijt ende soe tleger weder voor de stadt comt, oick weder te sullen konnen vinden. Boven dit verlies van tlant ende van soe veel aenbesteede wercken te vergeeffs gemaeckt, hebben de soetelaers mette Oversten, Capiteinen ende Officiers vanden leger mede seer excessive schaede in heur wijn, bier ende proviande, meublen ende anders geleden, hebbende t'een moeten wech geven ende het ander bederven ende het derde aen stucken slaen ende verbranden, alles om tgroote gebreck van waegens dat alomme op desen afftocht was, daermede men tgoet soude hebben konnen wech voeren, te meer soe veelen eerst daechs te vooren mettet convoy gekregen hadden, dat se nu mosten bederven ofte wech geven, hoewel op tstuck vande waegens, die daer noch waeren ende de laedinge van dien, soe goede ordre niet gehouden en werde alst wel behoirt hadde, doordien de commandeurs vande waegens mede heur prouffijt sochten.

In deser vougen tleger treckende is mettet geschut over een seer quaede wech gecommen tot recht beneden Burckeloe op twaeter ende sijn dien nacht daer blijven logeren. Onder wege quaemen bij de troupen de vaenen ruyteren van Graeff Hendrick, Smeltsing ende Contelaer starck te saemen ontrent 150 peerden, maer meest noch quaelijck in ordre van tsedert den tocht van Vranckrijck. Op den avont creech men seer ambiguë tijdinge vanden viant, d'een seggende dat hij overgecommen was al van gisteren beneven Orsoy ende anderen tselve lochenende (hoewel hij in tseecker over was) daerdoor de opspraecke op desen afftocht seer toenam.

[Den 26^en Julij]

Den 26^en Julij was het regenachtich weder, ende hoewel men noch

[p. 622]

geen seeckerder tijdinge en kreech, is tleger noch voorts geruckt over een quaeden wech naer Lochem toe ende op den avont commen logeeren een halff vuyre gaens beneden Lochem, van waer men terstont naer Zutphen sont 8 heele ende 2 halve canons met alle heure toebehoiren, houdende alleen in tleger 6 halve canons met heur toebehoiren. Onder wege quaemen noch bij den hoop de vaenen ruyteren van Graeff Philps ende Laurens, sterck tsaemen ontrent 110 peerden om den tocht van Vranckrijck wille, brengende mede noch niet dan ambiguë advertentie, dan op den avant quam weder in tleger den Cornet Clout, die binnen Wesel gelegen hadde doen den viant overscheepte, ende bracht seeckere tijdinge vande geenen, die den viant in t'overvaeren getelt hadden ende verseeckerde dat hij starck was over de 6000 mannen te voet (noemende alle de regementen) ende 1200 peerden ende dat se bij heur hadden 6 stucken geschuts, daeraff t'een bij 15 peerden getoogen werde, maer d'andere waeren heel cleyn, ende dat se noch niet over de Lippe en waeren¹.

Ontrent dese tijt quam de Princesse van Orangien vuyt Vranckrijck weder in den Haege, noch bij heur hebbende Jonckvrou Brabantine, die men seyde dat gedespondeert was aenden Heere van Rohan.

Men creech oick tijdinge dat den Graeve van Fuentes met een leger in Picardie was getoogen ende hebbende Chastelet in Vermandois innegenoemen, voor Dourlens getoogen ende dat belegert hadde ende dat de plaetse wel defendeert werde bij den heere van Gamache daer binnen sijnde, ende dat tottet ontset vergaederden de Hartogen van Bouillon ende Nevers, den Graeve van Sint Paul, den heere van Vilars ende meer

1 De Spaansche schrijvers geven de sterkte van het vijandelijke leger niet hooger op dan 5000 man infanterie en 1200 ruiters. Tot de eerste behoorden evenwel de uitmuntende Spaansche regementen van Louis de Velasco en Antonio de Zuniga, die opzettelijk voor dezen togt uitgekozen waren, en hoewel niet bijzonder talrijk, uit de oudste en dapperste soldaten waren zamengesteld. Overigens lag de grootste kracht van dit leger in de persoonlijkheid van den twee en negentig jarigen bevelhebber, Mondragon, een der beproefde krijgers uit de school van Alva, die van geene zwarigheden wilde weten. Er waren er, die hem het gevaarlijke voor oogen hielden, van den Rijn over te trekken, omdat de vijand hem in aantal overtrof, en het moeijelijk zou zijn terug te trekken als men eens op den anderen oever zou aangekomen zijn, terwijl zij het tegen 't belang van 's konings dienst achtten, de troepen zoo te wagen. ‘Maar’, zegt Carnero, ‘de grijze held bekommerde zich om geen bezwaren. Men verhaalt dat hij zich een stoel liet brengen op den oever der rivier, en met zijne gewone stoutheid zeide: Ik verklaar hier, niet van dezen stoel te zullen opstaan voordat het geheele leger over is, omdat ik niet alleen Grol wil gaan ontzetten, maar voornemens ben den vijand te slaan als hij mij afwacht’. (Guerras civiles de Flandes, Lib XI, Cap. 16.)

[p. 623]

anderen. Item dat den viant een verraet op Camerick gehadt hadde ende dat tselve ontdeckt was beleyt geweest te sijn bij eenige paepen, die daerover gevangen waeren.

[Den 27^en Julij]

Den 27^en Julij regendet seer. Tleger begonst vrouch te marcheren naer Zelem nemende den pas voorbij Wildenbourch naer Hengel toe. In de avantgarde marcheerden 9 vaenen ruyteren gecommandeert bij Chynsky ende Wermeloe, mette regementen vande Schotten, vande Vriesen ende de guarde van Sijn Ex^tie ende Milord Borreis (die te saemen voor een regement marcheerden). In de bataille volchden 6 vaenen ruyteren, te weeten van Sijn Ex^tie, Pauls Bax, Marcel Bax, Parcker, Vere ende Sidnei, gevolcht bij de regementen vande Engelsen ende Noorthollant; hiernaer marcheerden de 6 halve canons met heure toebehoiren ende alle de cariage soe met amunitie als anders, volgende het leger, ende voor arriereguarde marcheerden de ruyteren van Graeff Philps, Graeff Hendrick, Laurens, Contelaer ende Smeltsing gevolcht bij t'regement van Graeff Philps (die voor sijn persoen desen dach tot Zelem eerst in tleger quam.) Op den avont quamen eenige ruyteren van Baelen, die om contschap vuyt gesonden waeren tot Zelem ende brachten voor tijdinge dat den viant met alle sijn leeger den voorleden nacht geweest was tot cleyne ende groote Reckum in tlant van Munster.