Journaal. Deel 1, boek 2

Van t’beleg van Groeningen.

De resolutie om naer Groeningen te gaen genoomen sijnde, heeft men alle ordre op tvertreck van tleger begonnen te stellen, ende opdat men met geen onnutte garnisoenen en soude beswaert sijn, heeft men den 18^en May, sijnde seer cout weder, de pionniers met eenich voetvolck ende een vaen ruyteren gesonden naer de Veenbrugge om de schantse te slichten. Werden mede op den middach naer Swol gesonden alle de praemen mette halve canons ende amunitie van oirlooge gelaeden geconvoyeert met 50

[p. 395]

musquettiers ende schutten van tregement van Loockeren, om die des nachts te bewaeren.

Desen dach lieten heur eenige peerden sien op de heyde tusschen Hardenberch ende Ommen, die naer gereden sijnde weder wech reden, daeromme men dselve vermoede viant te wesen ende om kuntschap van tleger te krijgen gecommen. Noch vertooch vuyten Haege de Princesse van Orangien weduwe vanden Heere Prince van Orangien om te gaen naer Vranckrijck, soe men seyde om haer particuliere saecken te verrichten ende soe men vermoede om yet publycq twelcke secreet gehouden werde, ende werde tot heure reyse geassisteert bij de Staeten met 8000, die men naerderhant met swaericheyt voor tleger ende tot behouff van dien wilde furneren.

[Den 19^en May]

Den 19^en May was het buydich cout weder ende begonst tleger heel vrouch te vertrecken in deser manieren: voorvuyt gingen de esplanadeurs vande wegen, daernaer volchden 8 veltstucken ende naer die de gansche carroye. Dese waeren van besijden gecostoyeert met 2 bataillons ruyteren elck van vier vaenen, als dat van Chinsky ende van Edmont, ende volchde tregement van Graeff Philps van Nassau met 9 vendelen (omdat een van sijn vendelen ende een van Noorthollant metten Heere van Loockeren naer de Graeffschap Zutphen vertoogen waeren) ende naerdien de Engelschen van tsecours met 9 vendelen ende t'nieuwe regement Engelschen vande lichtinge van Vere met 10 vendelen. Hiernaer volchde een bataillon ruyteren vande compagnien van Sijn Ex^tie, Graeff Philps ende Graeff Everard, ende daernaer noch het bataillon van Wermeloe (dat corts daernaer over de Vecht reedt om den wech van dier sijde te ontdecken ende bevrijden) die wederomme volchden de regementen vande Schotten, van Graeff Everard ende van Noorthollant mettet bataillon ruyteren van Baelen, ende quaemen alsoe op den achternoen logeren benoorden Gramsbergen in de vlacke velden bij eenige boomen daer staende, hebbende alle de regementen in volle slachordre gemarcheert. Sijn Ex^tie hadde ordre gegeven dat men de schantse aen thuys te Gramsberge soude affwerpen, twelcke geschiede, gelijck oick vande Veenbrugge. Den Heere van Loockeren die naer de Graeffschap Zutphen gedestineert was, is desen dach vertoogen naer dselve Graeffschap mette 11 vendelen knechten. Graeff Willem van Nassau vertooch op den avont vuytet leger naer Coevoerden om ordre te geven dat alle de forten aldaer op morgen mochten geslecht wesen, maer was sulcx meest al gedaen, soe hij daer quam.

[Den 20^en May]

Den 20^en May was het schoen cout weder ende begonstet leger seer vrouch te vertrecken ende toogen in deser vougen: voorvuyt marcheerde

[p. 396]

Baelen met sijn bataillon ruyteren ende daernaer tgeschut ende alle de carroye, om datter van vooren geen vrese voor den viant en was, ende opdat hij van achteren in den hindertocht geen schaede en soude konnen doen, marcheerde naer alle de carroye tregement van Graeff Everard, daernaer de regementen van Noorthollant ende de Schotten, hiernaer volchden de bataillons van Wermeloe ende de drie Graeven vaenen ende naer heur de regementen van Vere, de Engelschen (te weeten van tsecours) Graeff Philps ende ten lesten van Graeff Willem met 12 vendelen, (overmits hij bij Coevoerden een vendel gelaeten hadde, om te besetten een fort bij Verdugo in de belegeringe gemaeckt op den wech van Daelhem, daer den nieuwen wech bij hem desen winter gemaeckt op dien wech compt, welcke schantse niet affgeworpen en was, opdat men daermede de overcomptste vanden viant over dien wech soude mogen beletten.) Dese regementen alles werden geslooten bij Edmont met 4 vaenen ruyteren ende bij Chynsky met gelijcke vier vaenen ende toogen alles voorbij Coevoerden door de vlecke (daer Sijn Ex^tie ginck eeten), ende van daer naer Daelhem ende quaemen logeeren tot Emme, een vande genouchelijcste dorpen vande Drente.

[Den 21^en May]

Den 21^en May was het seer buych weder ende cout, oick gansch ontijdelijck met sneeu, hagel, storm ende regen. Ende gelijck het in tbegin vanden Maymaent ontijdelijck warm weder was geweest, soe was het nu ende eenige voorgaende ende volgende daegen ontijdelijck cout. Des morgens mettet opcommen vanden dach vertooch tleger ende trocken voor vuyt de slachordren van Chinsky ende Edmont ende daernaer tgeschut ende alle de carroye, hiernaer volchden de regementen van Graeff Philps, Graeff Willem, vande Engelschen ende van Vere, daernaer de drie Graeven vaenen mette slachordre van Wermeloe ende werden gevolcht bij de regementen van Noorthollant, vande Schotten ende van Graeff Everard, ende waeren beslooten bij tregement ruyteren van Baelen. Ende hoewel alhier egeen sonderlinge vreese voor de viant en was, soe heeft Sijn Ex^tie nochtans alle de regementen doen marcheren in slachordre ende quam daermede logeren tot Drou ende Asselen. Den viant die tot Haren in de kercke lach, verliet desen nacht tfort ende tooch naer Groeningen. Eenige ruyteren vanden Drost van Zallant, die vuyt gereden waeren op advantagie hebben desen dach in tlant van Munster gekregen twintich peerden vanden viant ende die tot Lochem gebracht.

[Den 22^en May]

Den 22^en May was het noch buydich ende cout weder ende vertooch tleger vrouch, te weeten voor vuyt den Drost Wermeloe met sijn regement ende daernaer de troupen vande drie Graeven vaenen, hiernaer tgeschut

[p. 397]

ende carroye ende naer die de regementen vande Schotten, Graeff Everard ende Noorthollant, doen de troupe van Baelen ende naer hem de regementen vande Vriesen, Vere, Engelschen ende Graeff Philps, die geslooten waeren mette troupen van Edmont ende Chinsky ende quaemen alsoe in slachordren logeren tusschen Helpen ende Haeren. Terstont reeden ontrent 50 peerden voor de stadt van Groeningen, dwelcke kregen over de 80 beesten ende 100 schaepen, daer die vande stadt seer naer schooten met groff geschut, sonder nochtans schaede te doen. Die vande stadt en hadden niet gemeynt dat ons leger soe naer was ende daeromme en hadden sij haer beesten niet innegehaelt maer wederom noch wacht naer Haren gesonden, die ontmoet sijnde bij onse ruyteren, haer in t'marasche salveerden, naerdat een van heml. doot geschooten was. Den viant verliep desen dach de schantse van Ponterbrugge, die de Leeck van tleger scheyde, twelcke seer wel voor tleger quam, omdat veele vivres vuyt Vrieslant aende Leecke gecommen waeren, die in tleger niet en soude hebben konnen kommen, hadde den viant dvoors. schantse niet verloopen. Op den achternoen ginck Sijn Ex^tie met Graeff Willem ende anderen de plaetse besichtigen om de quartieren te maecken om tvolck op morgen daerinne te mogen logeren. In t'marasche werde bij eenigen vande onsen gekregen eenen Jan ten Boer, die vuyte stadt quam om naer sijn beesten te sien, soe hij hem veynsde, maer soe men vermoet socht om eenige saecken vuyte stadt wech te trecken. Desen gekregen sijnde vraechde terstont naer Graeff Willem ende Sijn Ex^tie ende bij heml. gebracht sijnde, seyde datter een vergaederinge desen dach in de stadt geweest was van alle de borgerie, daerinne de meeste stemmen overeen droegen dat sij haer mette Generaliteyt souden reconcilieren, dan was bij den magistraet wederstaen, alleen met die redenen, dat sij voor seecker hielden dat Sijn Ex^tie de stadt met gewelt niet en soude derven aentasten, dat men daeromme noch wat vertrecken moste om sijn meyninge te sien, want sij altoes tijts genouch hadden om haer saecken bij appoinctement te verseeckeren ende meynde hij daeromme vastelijck soe se aengetast werden, dat se haest souden verdraegen ende de stadt overgeven. Die vande stadt schooten op den avont een salve met haer geschut van 15 schooten naer tquartier ofte tleger toe, alleen vuyt braeverie ende soe men vermoet om te thoonen dat se geschut hadden. Oick begonstet des avonts seer te regenen ende regende den heelen nacht tot groote incommoditeyt van tvolck die noch niet geschut en waeren. Sijne Ex^tie nu meynende een royal ofte heerlijck leger bij malcanderen te hebben, heeft des avonts met drie

[p. 398]

stucken de besette wacht doen schieten ende gelast dat men alle morgens de diane met drie schooten soude beginnen ende des avonts de wacht alsoe besetten.

[Den 23^en May]

Den 23^en May regende het den heelen dach ende volgende nacht seer ende begonst men smorgens de diane te slaen met 3 schoeten. Op den dach trock tvolck alles in heure quartieren ende gingen logeren tot Helpen aende suytsijde vande stadt, ten weder sijde vanden wech, te weeten tegen de stadt aen op de oostsijde vanden wech tregement van Graeff Hendrick met 8 vendelen ende beoosten van tselve aenden oosterwech tregement van Graeff Willem met 12 vendelen, ende aende westsijde vanden Heerwech tregement vande Engelschen van tsecours met 9 vendelen ende bewesten tselve tregement van Vere, daer achter werde plaetse gelaeten tot alle de carroye ende achter de Vriesen ende Noorthollant totte quartieren van Sijn Ex^tie ende Graeff Willem. Tegen de aencomptste, die tleger van buyten hadde te verwachten, laegen beoosten den Heerwech 6 vendelen vande Duytsen van tregement van Graeff Everard, ende beoosten daeraen tregement vande Schotten met 10 vendelen, ende beoosten vande selven tregement van Graeff Philps, bewesten den Heerwech werden geleyt de 12 andere vendelen van tregement van Graeff Everard voornt. De ruyteren naemen alles heure quartieren tot Haeren ende Noortlaeren ende alle de huysen ende gehuchten daer tusschen ofte daer ontrent. De soldaeten leeden desen dach groote armoede soe om den regen wille ende datter hier ontrent geen materie en was om te hutten, als oick om tgebreck van vivres datter in tleger was, twelcke al wat versacht werde met 100 waegens met bier ende broot gelaeden die verscheyden soetelaers vande Leeck in tleger brachten.

[Den 24^en May ]

Den 24^en May regende het seer ende waeren de soldaeten alles besich om haer te hutten, twelcke seer moeyelijck was, omdatter geen materie daertoe en was te krijgen, dan mits een mijle ofte twee vuytloopende. Op den middach begonsten eenigen van ons volck met musquetten op tvelt te commen ende tegen die vande stadt te schermutseren, om haer vuyt te locken, maer en quaemen niet wijt vuyt ende schooten seer met haer groff geschut naer ons volck, daermede sij niemant en raeckten dan alleen een Hoochduyts, dien sijt been affschooten. Op den avont schooten die vande stadt 8 schooten met haer geschut in verscheyden quartieren van ons leger sonder nochtans yemant te raecken, daerover Sijn Ex^tie last gaff dat men de 3 veltstucken, daermede men des avonts de besette wacht schoot ende des morgens de diane, soude met scherp laeden ende op de

[p. 399]

stadt setten ende des avonts ende des morgens naer de stadt schieten. Dien volgende werde noch desen avont de besette wacht met scherp geschooten maer en werde niet lange gecontinueert.

[Den 25^en May]

Den 25^en May was het schoen weder ende waeren de soldaeten alles besich om te hutten ende de Officiers omme tvelt aff te sien, hoe men best soude konnen approcheren, daerover den Heere van Baeren Hopman geschooten werde in de hant. Noch begonst men beoosten het quartier een brugge over het Schuytendiep te maecken, daerdoor den viant verliep een cleyn schantsken daerover leggende, twelcke ons volck overgecommen sijnde besetten, dan sont den viant terstont daerwaerts meerder volcx om tschantsken weder te krijgen, waeromme men van onse sijde oick meerder volcx sont om tselve te behouden. Die vande stadt schooten seer in ons leger ende naer ons volck sonder merckelijcke schaede te doen, men was mede doende om de quartieren alomme te beschantsen ende tegen tschieten vande stadt te bewaeren, ende om tselve werde de tente van Sijn Ex^tie opgenomen ende wat dichter onder thuysken van Koenders gestelt ende daervoor een dijcke walle opgeworpen. Noch werden vuyt ons leger gesonden 150 peerden om in de Twente te gaen ende advantagie vanden viant te becommen; oick quaemen in tleger 105 waegens met broot gelaeden vande Leeck, werden mede aen Sijn Ex^tie gebracht verscheyden geintercipieerde brieven meest houdende vande armoede ende tverloop van tvolck van Verdugo. Op den avont naerdat de gelegentheyt bij daege affgesien was, heeft men 15 vendelen heel naer de stadt doen approcheren ende die besetten van Drenckelers toorn aff voorbij de Oosterpoorte ende Heerpoorte bijnaest tottet olde rondeel toe, te weeten: voor den Drenckelerstoorn 2 vendelen Vriesen, voor de Oosterpoorte ende ravelijn 2 vendelen Schotten, beoosten de Heerpoorte 2 vendelen van Graeff Hendrick ende bewesten van dien bet naer de Heerpoorte 2 van Graeff Philps, recht voor de poorte 3 van Graeff Everard ende bewesten de poorte naer t'olde rondeel toe 4 vendelen Engelschen, die haer alles soe naer aende stadt logeerden, dat se mette musquetten de defensien vande stadt beschieten konden, ende vonden daertoe een groote commoditeyt, omdat aende hooge sijde vande stadt elcke camp lants in plaetse van een sloote rontsomme bijnaest een manslengte hooch beschantst is, soe dat de soldaeten geen sonderlinge tranchee en behouffden te maecken maer alleen hier ende daer wat accomoderen. In dit approcheeren werde in de schouderien gequetst Tacke van Hittinga, Overste Lieutenant van Graeff Willem, doch sonder pericule. Desen dach quam noch in tleger de compagnie van

[p. 400]

Hopman Appel ende werde gerangeert onder Duvenvoerde ofte Noorthollant. Oick quaemen de Raeden van Staete tot Lieuwaerden, des avonts schoot men weder de besette wacht met scherp, maer omdat een vande cogels in de approchen onder ons volck nederviel, werde verbooden meer met scherp te schieten. Des nachts quaemen op de noortsijde vande schantse aende Hoogerbrugge (leggende op tDamsterdiep beoosten de stadt) 3 vendelen Vriesen met 2 stucken geschuts om de schantse te besluyten ende daermede te beschieten.

[Den 26^en May]

Den 26^en May was het regenachtich weder ende begonsten die vande stadt heel vrouch dapper op ons volck (heur soe naer geapprocheert) te schieten, om die te verdrijven, dan en rechten met haer schieten niet veel vuyt. Voor den middach gingen naer de Leeck ontrent 200 waegens om aldaer kees, broot ende bier voor tvolck te haelen ende met te brengen 6 stucken geschuts met heure amunitie daer sijnde. Oick begreep men in de approchen een batterie ende dede men daerinne een oven maecken om met gloeyende cogels in stadt te schieten ende te sien off men daermede de borgerie tot oproer ende muyterie konst verwecken, tot welcken eynde de approchen mede soe vrouch begonnen waeren alleer de stadt rontsomme beslooten te hebben, jae beelde men die Sijn Ex^tie soe vast inne, dat hij op desen middach (genouch tegen sijn eygen gemoet ende alleen om de Vriesen te contenteren) bij sijn trompetter in stadt sondt een brieff¹, daerbij hij heml. verthoende, dat sij mede waeren vande

1 Eene copy van dezen brief berust op het Rijks Archief (Loketkas Holland, AA, 5, N^o. 12).
Dit vroege opeischen was, zoo als Duyck ook te kennen geeft, een gevolg van het doordrijven van velen, vooral van de Friesche partij en die der Groninger uitgewekenen, die voortdurend op de belegering van Groningen aangedrongen hadden, en steeds staande hielden, dat de stad zich zeer spoedig zon overgeven wanneer zij eenmaal aangevallen was; zij grondden zich daarbij op de bewering, dat zich weldra oproerige bewegingen onder de burgerij zouden openbaren. In eene uitvoerige memorie, getiteld ‘Voorslach om Groningen te dwingen’, berustende op het Rijks Archief (Loketkas Holland, AA, 5, N^o. 12), zegt de schrijver, nadat hij in het breede uiteengezet heeft, hoe men de stadt van rondsomme kon onder water zetten, en een soort van geretrancheerd kamp op de zuidzijde tusschen het Hoornsche diep en het Schuiten diep opslaan:
"Dyt voerschreven geresolveert ende aldus voergenomen ende ynt werck gestelt ende dat onder dye tytel ende name van dye gheunyerde provyncyen ende sijn excelentye ende hem mede aldaer ynt velt presenterende, solde men daer een grote ende merkelijke veranderynge syen yn deselve stadt ende sonder twijffel beter presentacye solde gescyeden als men solde vermoden. Dye reden sijn dese:
Dye stadt Gronyngen en seer populoose stadt ende staet al op hantwercks luyde ende alderley comanscap ynde landen met dye buyren ende veele van clenen vermoegen daer dese lanckduyryge crijch ende armoetshalven geen twe maent solden hebben toe leven. Thoe dem wat dye rijnckdom belanget sijn brouwers, coepluyde van boiter, kese, speck, peerden, yrlantsche granen. Dye stadt besloten sijnde ys de stadt nyet allene besloten ende haer nerynge ende welvaren benomen maer alle de rijckdom vander stadt hebbense ynde Omlanden lyggen an lant in renten ende den gene van staet sijn hebbent bij den huysluyden etc.
Dyt alles voerscreven bij dye vander stadt aldus ghesyen ende metter daet ervaeren, syende dye landen aldus rontomme der stadt toe nyete ende bedorven worden dye stadt naest gelegen, solense sonder twijffel haere groete bedarfnysse ende anstaende meerdere noet wal bedenken ende met alle myddelen soeken bij accort haer daer wt te redden, ende also een punct voer ons dat groetste ende pryncypaelste ys, dat dye van Gronyngen lever tyn mael an deser sijde comen als eens Spansce besettynge yntenemen ya solen lever den ondersteen laten boven comen, al sijnder en tyn off twalff yn dye het yn secreet wal solden wyllen ende wal secreet haer beste doen daer wort soe nouwe bij dye borgerye op gepast datse nyet conen toe wege brengen.
Doer alle dese voersz. desydentye mystrouwe ende andere swarycheyt ende partye ende sych verlaten vyndende solen dye gemeente bij tijde wal opmaken om toe redden etc.’
De uitkomst bewees evenwel, hoe weinig staat daarop te maken was, evenmin als op de verzekering van den Vrieschen afgevaardigde, Vitus van Camminga, die zelfs nog in de laatste dagen voor het beleg, ‘verstaende dat het geschut nae Zwol gevoert werde, om over de Zuyder Zee en Watten, dat Reydiep op voor Groeningen te brengen, poogde Sijn Excell. vroet te maken, dat hij sonder geschut naer Groeningen trecken soude, seggende, het waren sware en nodelose kosten, want hy was wel versekert, dat Sijn Excell. daer voor komende, de burgeren terstont muyten en geen tien dagen ongeaccordeert blijven souden’. (Bor, XXXI, bl. 807.)

[p. 401]

bontgenooten geweest ende dat hij daer gecommen was om heml. met alle middelen ende gewelt weder tottet verbont te brengen, alwaert oick met haer grondelijck bederft, daeraff hij heml. wel hadde willen waerschouwen, ten eynde sijl. soe se d'selve wilde voorcommen tijdelijck haer mochte reconcilieren (daerinne hij ende Graeff Willem heur alle voordernisse ende faveur thaeren meesten prouffijte bereyt waeren te doen) soe niet en hadde se van hem anders niet te verwachten (soe hij meester werde) dan de wetten die den winnende den overwonnen stelt met meer andere redenen in den brieve verhaelt tot verclaeringe van dien, welcken brieff die vande stadt ontfingen ende wel een vuyre behielden ende brachten den selven eyntelijck wederomme, doende seggen dat sij Sijn Ex^tie ende Genaede bedanckten van heure presentatie, maer twas noch te vrouch, dat dselven daeromme heur beste wel doen mochten ende sijl. soudent oick doen, waervuyt men begonst te presumeren dat sijt niet lange maecken en souden, maer alleen soe naer de extremiteyt wachten, dat sij met meerder redenen mochten parlamenteren ende t'allen tijden dese actie beter verantwoorden, want anders en souden sij geen gehoor gegeven hebben. Nietemin omme heur meyninge noch naerder te tasten liet Sijn Ex^tie des nachts weder naer stadt toegaen Jan ten Boer voornt. mette voors. geintercipieerde brieven met last dat hij de brieven selffs

[p. 402]

wederom soude brengen. Hier moet aengemerckt sijn de groote negligentie vande Vriesen, die al tot Ommen noch 7 vendelen knechten gelooft hadden naer Auwerdersijl te doen marcheren, om die schantse te winnen, opdat tleger over zee toevoert mochte krijgen daerinne sij soe slappelijck voortgingen, dat men eerst desen dach van heur yet vernam, te weten datter 3 vendelen ontrent de Hoogerbrugge gecommen waeren aende noortsijde ende 2 anderen aen tDrentsche Laer, daeromme die vande stadt oick te lichtveerdiger goet hielen aende selven Hoogerbrugge op tDamsterdiep ende tot Slochteren, twelcke de oorsaecke was vande armoede van tleger, omdat den wech van Emden ende vander zee alle beyde geslooten waeren ende men over de Leeck niet dan langsamelijck ende over seer quaede wegen yet krijgen conde, omme welcke armoede te voorcommen, sondt Sijn Ex^tie op huyden eenich volck over tSchuytendiep met last de schantse mette Vriesen die op de noortsijde gecommen waeren te investeren ende approchen daerop te maecken ende dan die te beschieten mette 2 stucken bij deselve Vriesen medegebracht tot Delffsijl. Den viant oick sulcx wel vermoedende, heeft op den naernoen veel volcx vuytet Schuytendiep naer de Hoogerbrugge gesonden ende mette selve een vuytval tegen ons volck gedaen, die alleen wat geschermutseert hebbende weder naer de schantse getoogen sijn. Op den avont trocken naer tfort 6 vendelen knechten om de approchen te doen ende een batterie te prepareren die tselve deden, daertegen die van tSchuytendiep weder vuytvielen, om heml. optelichten, maer werden te rugge gedreven, in twelcke terugge drijven men bevont een ander plaetse, die veel commodieuser was om geschut te stellen als degeene daer men de batterie geprepareert hadde, waeromme sij goet vonden daer aff aen Sijn Ex^tie rapport te doen ende de approchen te verseeckeren ende behouden. Desen nacht approcheerden de Schotten wat naerder het ravelijn voor de Oosterpoorte leggende ende de Engelsen bewesten de Heerpoorte mede. Die vande stadt begonsten desen dach seer te arbeyden met karren ende volck aen een halve maene geslaegen buyten de Drenkelers toorn voor de retenue aldaer om die te verstercken ende tegen tgeschut te waepenen. In tleger quaemen eenige waegens met vivres van Steenwijck ende oick eenige schuyten met vivres van Delffsijl, gebracht in scheepen tot ontrent de Hoogerbrugge ende van daer in schuyten gelaeden ende door binneslooten tot ontrent tleger gebracht, hoewel tselve in sulcken grooten gebreck niet veel helpen en konde.

[Den 27^en May]

Den 27^en May was het schoen weder ende was men in tleger doende

[p. 403]

omme de quartieren te verseeckeren ende de approchen alomme te verstercken, daer die vande stadt seer op schooten met geschut sonder nochtans schaede te doen. Ende op trapport van Capiteyn Wellens Edelman van tgeschut die verclaerde een commodieuser plaetse gevonden te hebben om tgeschut voor de Hoogerbrugge te planten, is gelast dat hij daer desen nacht de batterie soude doen prepareren ende daerinne brengen de heele ende halve canon van Delffsijl gecommen, ende om de schantse gansch aff te sluyten vande stadt ende die alomme te besetten, is daerwaerts gesonden Graeff George van Solms met 3 Vriesche vendelen, 4 Duytse ende 3 Schotse vendelen om mette selve ende de 3 Vriesche vendelen op eergisteren gecommen de schantse te besluyten op de noort ende noortwestsijde ende soe vande stadt aff te snijden ende voorts over dat exploict te commanderen. Werde mede last gegeven aenden Overste Lieutenant van Graeff Hendrick van Nassau, Duvenvoorde, met 2 vendelen van sijn regement, 2 van Graeff Philps ende 4 Engelschen daerwaerts te gaen ende de schantse aende suytsijde te besetten ende tgeschut dat daer geplant soude werden te verseeckeren, om twelcke te manieren ende aen te voeren Jan Thooft scheepscapiteyn met eenige matroesen daerwaerts ginck. Desen dach waeren alle de ruyteren van tleger te peert ende in ordre om middelertijt vuyt heure logementen te doen haelen een goede quantiteyt van hoorenbeesten, die sij al tot in Steenwijckerswolt toe gestroopt hadden, niet tegenstaende die landen onder de gehoorsaemheyt vande Generaliteyt stonden. Oick is desen dach naer Slochter gesonden een trompetter om heml. aen te seggen dat sij daer vuyttrecken mochten met haer geweer ende bagagie soe se sulcx terstont deden, soe niet datter geen genaede meer voor heml. wesen en soude, daerop sij antwoorden tfort niet te konnen overgeven sonder meerder gewelt te sien, dan verliepen evenwel des nachts tfort, meynende naer Groeningen te commen, twelcke haer belet werde, mits t'overgaen vande schantse aende Hoogerbrugge, dat heur dede verloopen, soe menigen man, soe menigen wech, vuytgeseyt 9 die weder naer Slochteren keerden. Des achternoens quam een goet deel vande waegens naer de Leeck gegaen wederomme. Des avonts tusschen 6 ende 7 vuyren begonst den Graeve George de schantse aende Hoogerbrugge te besluyten, doende van sijnder sijde marcheren de 13 vendelen over twaeter getoogen, ende dede Duvenvoorde van sijnder sijde tvolck mede marcheren, twelcke die vande schantse siende ende vresende vande stadt affgesneden te werden, hebben begonnen bij 15^en ofte 16^en t'effens te vertrecken vuyte schantse naer tSchuytendiep.

[p. 404]

Dit de vendelen, die des nachts voor de schantse op de wacht geweest waeren, gewaer werdende, sijn met alle macht naer de schantse ende den viant toegeloopen, die daerdoor soo groote vrese kreegen dat sij gelijckelijck vuyte schantse verloopen sijn, wijckende met grooter haest naer de stadt toe, waer een stuck weechs buyten gecommen waeren ontrent 300 man om heml. escorte te doen op den afftocht, onder faveur van twelcke die vuyte schantse gecommen waeren begonnen ten lesten tegen de onsen, die heur seer vervolchden te schermutseren ende quaemen soe al schermutserende (twelcke wel een vuyre duyrde) daeraff sonder merckelijcke schaede te lijden ofte te doen ende quam tvendel van Eysinga in de schantse loogeren, aende welcke terstont mede quaemen de scheepen van Delffsijl gecommen, hebbende nu dien pas, daerdoor tleger niet weynich verlicht en werde. Van tvolck, die bij den Graeve George waeren, quaemen eenige vendelen des nachts wederomme ende d'andere bleven ontrent de schantse verwachten op naerder bevel. Des nachts approcheerde men seer voor de Oostpoorte. In de loopgraeven werde in thooft gequetst den Lieutenant vanden Colonel Vere. Desen nacht quaemen aenden Soutcamp meest alle de scheepen met amunitie vuyt Hollant gecommen ende mette 23 stucken batterie ende drie vendelen Engelschen vande nieuwe lichtinge van Vere. Desen dach vertooch Jan ten Boer weder vuyt Groeningen ende nam den pas recht over de Nieuwesijl om naer den Haege te gaen, soe hij seyde ende soe men vermoede, om mette Staeten Generael eenige handelinge van stadts wegen te beginnen ende sondt vanden Nieuwesijl de geintercipieerde brieven weder aen Sijn Ex^tie sonder selffs te commen ofte eenich antwoort te scrijven op tgeene daerop hij in stadt gesonden was, daerover Sijn Ex^tie met sijn doen niet al te wel te vreden en was, ende met recht mocht hij wel naerdencken op sijn actien hebben, want hoewel hij passerende door Lieuwaerden den Raedt van Staete daer sijnde aengaff naer den Haege te gaen om mette Staeten Generael te handelen, soe ginck hij nochtans in der waerheyt om aldaer mette Graeve van Hohenloe aff te handelen om de stadt te brengen onder een Duyts Heer als den Hartog van Braunswijck ofte Saxen. Dese saecke was aldus gelegen: Geleden bet als drie jaeren hadden die van Groeningen aenden Graeve voornt. door Jan ten Boer doen oepenen, soe hij wiste te wege te brengen dat een vande voors. Hartogen heur in sijn protectie wilde nemen ende laeten bij heur privilegien ende religie ende beloven tegen alle gewelt te defenderen ende hem Graeff van Hohenloe aldaer als Stadhouder te stellen ende houden, dat sij haer vande Nederlantsche provincien souden affsonderen ende heur onder sijne gehoorsaemheyt

[p. 405]

begeven. Hierneffens waeren gesonden geweest de conditien daerop sij sulcx souden willen aengaen. Den Graeve sonder voorder kennisse vande Staeten Generael (in wiens dienste hij was ende noch is) is mette selve conditien naer Duytslant getoogen ende heeft daerop metten Hartoch van Braunswijck beginnen te handelen, die daertoe niet wel en wilde verstaen, ten minste op die conditien ende hierop veel scrijvens over ende weder gevallen sijnde, is den Graeff ontrent een jaer daernaer ten deelen om dselve saecke weder naer Duytslant gegaen ende heeft eenige andere conditien vanden voorn. Hartoch vuytgebracht, daerop hij van meyninge was haer bescherminge aen te nemen, welcke conditien die vande stadt niet en wilden aennemen nochte heur daerop onder sijne bescherminge stellen, ende is tsedert al tracterende de saecke daer verbleven tot nu toe, dat die vande stadt saegen dat sij tleger voor de neuse hadden ende dat men se nu met ernst meynde, waeromme sij Jan ten Boer last gegeven hadden om naer den Haege te gaen ende aenden voors. Graeve te verclaeren dat se de conditien heur bij den Hartoch gepresenteert aennemen ende tevreden waeren heur onder sijne gehoorsaemheyt te stellen ende hem als Stadhouder aen te nemen, ende dat daeromme den Hartoch hem terstont verclaeren moste, de saecke sluyten ende tbeleg doen vertrecken, daerop den Graeve (vresende dattet nu niet gevouchelijck en soude konnen geschieden) verclaerde dat die tijt gepasseert was ende dat men nu sulcx sonder speciale innewilleginge vande Staeten Generael niet wel en soude konnen doen, die apparentelijck tot sulcx nimmermeer en sullen consenteren, waeromme hem geraedender docht op deselve conditien mette Staeten Generael te handelen¹. Volgende desen is Jan ten Boer in de Staeten Generael gecompareert ende heeft de voors. conditien voorgedraegen ende gepresenteert van wegen de stadt daerop in onderhandelinge te commen, ende naer dat hij tot meermaelen desen aengaende gehoort was ende de Staeten Generael soe aen hem als den Graeve verclaert hadden dat se een groot mishaegen op de handelinge, mette voors. Hartoge begonst, hadden, omdat dselve streckte tot een demenbratie vande Provincien, daertoe den Graeff in dienste vande Provincien sijnde

1 De Graaf van Hohenlo schreef deze verklaring op bepaald verlangen van de Staten Generaal (Resol. der St. Gen. van den 4den Junij 1594), die van zijne geheime onderhandelingen met den Hertog van Brunswijk kennis gekregen hadden door een brief in cijferschrift, waarvan eene ontcijferde copie (hoezeer gebrekkig en hier en daar nog onverstaanbaar) in het Rijks Archief aanwezig is. (Loketkas Holland, AA, 5, N^o. 12.)

[p. 406]

niet en behoorde te trachten, dat oick de conditien sulcx waeren, dat al hadden die vande stadt de Staeten Generael gansch gevangen ende onder heur subjectie gehadt dat se quaelijcken harder conditien souden hebben mogen stipuleren, hebben dselve Staeten eenige conditien gearresteert, daerop sij van meyninge waeren met die van Groeningen te handelen ende geordonneert (omdat Jan ten Boer verclaerde dat se tot billicheyt wel souden verstaen) dat eenigen van heml. souden metten eersten naer tleger gaen met Jan ten Boer ende van alle dien met Sijn Ex^tie spreecken ende soe van naerderbij met die vande stadt op deselve conditien in onderhandelinge te mogen commen ende seeckerder handelen omdat Jan ten Boer gansch geen scriftelijcke last en hadde om met heml. te handelen.

[Den 28^en May]

Den 28^en May was het tamelijck weder ende tooch Graeff Willem selffs naer de Hoogerbrugge ende ginck van daer met eenich volck buyten omme besien waer ende met hoe veel volcx men die sijde best soude konnen besetten. In tselve rencontreerde hij eenige soldaeten, die vuyt Slochteren gecommen waeren ende naer Auwerdersijl meynden te gaen, die hij dede onderscheppen ende gevangen nemen tot negen toe ende eenigen quaemen door naer Auwerdersijl, daernaer keerde hij weder in tquartier met alle het volck, dat aen die sijde was, laetende alleen aende Hoogerbrugge de 3 vendelen, die van nieus daer gecommen waeren. Sijn Ex^tie niet weetende van tverloop van Slochteren sondt desen dach weder een tromslaeger met een brieff daerwaerts, daerinne hij aende soldaeten daer sijnde screeff, dat sij terstonden aen tfort souden hebben te verlaeten ende aff te trecken, ofte anders wilde hij heml. alles laeten hangen. Dit hebben de 9 soldaeten terstont aengenomen ende aen Sijn Ex^tie gescreven een brieff, daerbij sij versochten pasport om door te gaen, daer het Sijn Ex^tie soude believen, twelckc heml. vergunt werde ende sijn die 9 in dier vougen vuyte voors. vluchte gesalveert. Den Vendrich vande compagnie van Verdugo des nachts mede gedebandeert sijnde naer tverlaeten van Slochteren hadde hem met noch 12 anderen soldaeten begeven in een clooster, dan siende geen vuytcompste aen sijn saecke, heeft selffs een tambourijn aende Hoogerbrugge gesonden om gevangen genomen te sijn, waerop hij in gevanckenisse gehaelt ende met d'anderen bij Sijn Ex^tie gebracht is ende daernaer totten provoost op sijn rantsoen gestelt, gelijck de voorgaende gevangenen. De Vriesen, die voornaementlijck dit beleg geprocureert hadden, waeren soe traech in alle behoirlijcke provisien te senden, dat men naulijcx yetwes van heml. konde krijgen tot groot retardement van tleger, omdat men sulcx van niemant eer als van heml. en

[p. 407]

konde krijgen, die de naeste provintie waeren. Desen dach ende insonderheyt op den avont schooten die vande stadt tot meermaelen in tleger sonder eenige schaede te doen, daerover Sijn Ex^tie desen avont alleen de besette wacht weder met scherp dede schieten naer de stadt toe. Oick creech Sijn Ex^tie tijdinge vanden Soutcamp dattet geschut ende alle de scheepen vuyt Hollant aldaer waeren, daeromme dselve terstont daerwaerts ontboot dat men 5 heele ende 3 halve canons over de Wadden naer Delffsijl soude senden, om van daer hier aende Hoogerbrugge te mogen gebracht werden, ende dat de reste daer blijven soude om Auwerdersijl mede te mogen beschieten als Graeff Willem daer soude commen. De Engelschen die aenden Soutcamp gecommen waeren, vertoogen noch desen dach naer de Leeck, om in tleger te commen. Des nachts approcheerde men seer onder de stadt, alwaer in tbeen gequetst werde den broeder van Vere ende een Sergiant vande compagnie van Vere dootgeschooten. In tleger quaemen de 3 heele ende 3 halve canons van Vrieslant, die over de Leeck ende Peys gecommen waeren. Werde noch een brugge gemaeckt over twaeter van tSchuytendiep, veel naerder als de andere brugge omme daerover recht naer de Hoogerbrugge te konnen commen, werden mede geprepareert eenige batterien op de suytsijde vande stadt ende van thuysken van Entis aff opgedolven een grachte om van daer in het Schuytendiep te konnen commen ten eynde men alle provisien vande Hoogerbrugge aen tvoors. huysken met schuyten mochte brengen, ende noemde men tselve de haven van Jan Thooft, omdat hij de last om tselve te doen maecken hadde ende te vooren gevonden hadde tselve alsoe te konnen geschieden.

[Den 29^en May]

Den 29^en May was het schoen weder ende schooten die vande stadt heel vrouch 7 ofte 8 schooten in tleger sonder schaede te doen. Oick trock over de Hoogerbrugge Graeff Willem met 12 vendelen knechten van verscheyden regementen om daermede te gaen naer Auwerdersijl, ende mette selve ende tvolck dat in dien houck noch mochte wesen de schantse inne te nemen ende quaemen des avonts daer ontrent logeren ende besetten des nachts de schantse. Daer ginck mede naer de Leeck een groot convoy om vivres ende andere amunitie van oorlooge te haelen. Die vande stadt schooten desen dach seer met musquetten ende geschut. Op den middach quaemen in tleger ontrent 400 Engelschen van de lichtinge van Vere onder drie vendelen verdeelt ende gingen bij de andere Engelschen loogeren. Noch quaemen in tleger de 9 soldaeten vanden viant vuyt Slochteren, die terstont naer Coevoerden gesonden werde om naer de

[p. 408]

Twente te mogen gaen volgende heur appoinctement. Des nachts en schooten die vande stadt niet veel maer approcheerden de onsen seer, in twelcke, mitsgaeders in tprepareren vande batterie tegen het ravelijn over, eenigen gequetst werden.

[Den 30^en May]

Den 30^en May was het tamelijck weder ende schooten die vande stadt voornoen seer weynich, dan ontrent 2 vuyren naer middach deden sij een vuytval met ontrent 120 mannen alles met halve piecken, helbaerden ende slachswaerden gewaepent, ende commende vuyt een halff maenken, (leggende op het innecommen van tHorndiep in de stadt) treften recht op de loopgraeven vande Engelschen van tregement van Vere die de naeste aen stadt waeren, maer haere loopgraeven seer enge ende met geen corps de guarden verseeckert, beneffens dat tvolck daerinne niet al te wel op de wacht en waeren, soe dat die vande stadt in de selve vallende wel 12 ofte 13 van heml. doot sloegen ende nog wel 40 quetsten, ende om den vuytvallende te bedecken, schooten die vande stadt seer met geschut, roers ende musquetten wel een vuyre lang ende toogen de vuytgevallenen onder dien weder aff, dan en liep den vuytval niet al te effen oick voor heml. aff, overmits eenigen van heml. dootgeslaegen ende eenigen gequetst werden ende onder dien ter doet toe gewont gevangen gekregen den Lieutenant van Sickinga, om den welcken weder te hebben sijl. terstont een tambourijn in tleger sonden, den welcken Sijn Ex^tie consenteerde hem wederomme te doen brengen. In tleger werde seer veel preparatie gemaeckt van gabions om tot bewaeringe vande batterien te gebruycken, oick sterff den Lieutenant vande compagnie van Vere hier te vooren den 28 gequetst. Des nachts was men doende om de approchen alomme te verstercken ende de plaetse totte batterien te prepareren. Graeff Willem ganschelijck geinvesteert hebbende de schantse van Auwerdersijl, heeft die doen opeyschen alleer tgeschut daervoor te planten, daerop die van binnen deden antwoorden dat de sleutelen verlooren waeren ende dat se die niet vinden en konden sonder meerder gewelt te sien, daeromme Graeff Willem terstont plaetse heeft doen maecken ende prepareren om desen nacht noch 8 halve canons daer te planten twelcke geschiet is.

[Den lesten May]

Den lesten May was het voornoen seer regenachtich weder ende begonst Graeff Willem vrouch op Auwerdersijl te schieten mette 8 stucken voorn^t, ende onder faveur van dien dede hij sijn volck op de schantse aengaen, met leydende een werpbrugge van biesen op horden gebonden om over de grachte te commen, ende soe hij geschooten hadde 192 schooten ende bij ongeluck t'meesten deel vande amunitie van binnen in brant geraeckt was,

[p. 409]

hebben de soldaeten van binnen verschrickt sijnde begonnen te roupen genaede, genaede. Dit hoorende tvolck van Graeff Willem, hebben haer meer gehaest om de werpbrugge te prepareren, eenige Vriesche vendelen sijn tot op de grachte toe aengeloopen, roepende ghij schelmen, nu sullen wij onse revenge hebben. Anderen als Matthijs Helt, Schaeff ende Wingaerden hebben een ladder geleyt op de balcken vande brugge ende sijn daerover door de hameye op de voet vande walle gekommen, eenige soldaeten swommen door de grachten ende quaemen soe over ende begonsten tegen de walle (daer noch gansch geen bresche en was) op te climmen ende metten viant die heel verschrickt was (ende dan seer om genaede riep ende dan weder tegenweer in de hant nam om hem te defenderen) te vechten hant aen hant. Eyntelijck de werpbrugge geprepareert sijnde ende tvolck daer over commende sijn gelijckelijck in de schantse gevallen ende stormenderhant daer aff meester gewerden, omdat den viant al soe weynich resolutie hadde te vechten als hij te vooren gehadt hadde om te appoincteren. In de furie werden omgebracht alle de geenen die daerinne waeren op 7 ofte 8 naer die gevangen genomen sijn. Onder de dooden is geweest den Hopman Prenger (te vooren door den hals geschooten) met sijn Lieutenant ende 115 soldaeten van sijn compagnie; daer wasser noch twee te vooren vuyte schantse gevallen met sprinckstocken die het meynden te ontcommen naer Groeningen, maer sijn oick doot geslaegen ende eenige anderen gesprongen in de grachten, verdroncken. De gevangenen seyden dat se hondert ende in de veertich mannen daerinne geweest waeren ende bevel gehadt hadden de schantse niet over te geven, sonder stormen, waervuyt men verstont dat de dooden in alles moste geweest sijn ontrent 135 mannen. Van onse sijde isser 20 doot gebleven ende daeronder een scheepscapiteyn genaemt Sacharias ende noch wel 60 gequetst ende onder dien den Vendrich vande compagnie van Graeff Willem (die corts daer naer sterff) ende Joncheer Pieter vander Does, op desen tocht als Generael vande artelerie gebruyckt, die in tslincker been boven de kniede gequetst was in t'aenbrengen vande brugge, ende ingevalle die van binnen geresolveert waeren geweest te vechten, sij soudender wel 200 ofte 300 vande onsen ommegebracht hebben ende noch evenwel goet appoinctement becommen om de seer groote desordre van t'aenloopen van ons volck tot op de grachten toe daer sij steuyten mosten, ende dat de wallen vande schantse soe steyl waeren dattet onmogelijck waere geweest te stormen, soe die van binnen gevochten hadden, daertoe haer de couragie ende thart benomen was, mogelijck omdat sijl. haer daer beslooten saegen in

[p. 410]

een gat dat tegen tgeschut niet houbaer en was, sonder hoope van ontset, nochtans met gebot de plaetse niet over te geven sonder stormen. Neerdat de schantse aldus verovert was ende tgeene daer te plunderen was vuytgeplundert, heeft Graeff Willem garnisoen in een huys daer bij geleyt (omdat de schantse vol dooden lach ende de hutten van dien verbrant waeren) ende tgeschut weder tscheepe doen doen ende is mette reste van tvolck wedergekeert naer Selwaert ende des nachts aldaer gebleven, van waer hij naer de stadt gesonden heeft ende los laeten gaen de 7 ofte 8 soldaeten die in de schantse gevangen waeren geweest met eenige vrouwen daerinne gevonden, en in de stadt de tijdinge te brengen hoe het daer affgeloopen was. Die vande stadt schooten desen dach altemet eens ende was ons volck daervoor doende om de approchen te verstercken ende de batterien te prepareren. Oick begonsten eenige schuyten vande Hoogerbrugge aff met bier ende andere provisien te commen in de haven van Jan Thooft aen thuysken van Entis, sijnde een groote commoditeyt voor tleger, omdat tselve daer gansch dicht aen lach.

[Den eersten Junij]

Den eersten Junij regende het seer, soe dattet onmogelijck was in de loopgraeven eenige lonten bernende te houden, maer werde alle tvolck daerinne sijnde door nat. Dit den viant die in tSchuytendiep lach wel vermoedende heeft ontrent den noen daervuyt een vuytval gedaen met ontrent 400 mannen op de loopgraeven ofte approchen vande Vriesen, daer op de wacht waeren de compagnien vanden Oversten Lieutenant Hittinga ende Hans de Vriese, vande welcken de soldaeten door nat sijnde ende geen bernende lonten hebbende, haer quaelijcken konsten verweeren, maer overvallen sijnde hebben alles de vlucht genomen, daer over den viant te heftiger aenviel ende sloegen 15 doot, kreegen 17 gevangen ende quetsteder 23 ofte 24 ende kreech oick beyde heure vendelen, ende hadde hij wel toegesien ende niet begonnen te plunderen, hij hadde het heele vendel van Hittinga wel verdelcht. Vanden viant bleffer alleen 3 doot ende sijnder eenigen gequetst. Geduyrende desen vuytval schooten die vande stadt seer vande wallen aff met geschut ende musquetten, om den vuytvallende te bedecken ende trocken eyntelijck weder aff verlaetende de loopgraeven. Doe desen vuytval geschiede en waeren de Vriesen niet al te wel op haer wacht maer en was bij de Overste Lieutenants compagnie niet een hooch officier, omdat hij selffs gequetst was ende den Lieutenant ende Vendrich vuyte trancheen in tquartier gecommen waeren ende vande compagnie vande Vriese wasser alleen sijn Vendrich, die daer gequetst werde, wesende den Capiteyn ende Lieutenant mede in

[p. 411]

tquartier. Door deesen tweeden vuytval begonst men claerlijck te mercken dattet te precipant geprocedeert is heel naer te approcheren eer tgeschut geplant is, om op de defensien vande stadt te konnen schieten, dattet mede niet voorsichtich genoech gehandelt en is veel loopgraeven ofte approchen sonder vaste corps de guaerden te maecken, waeromme men te meer begonst te beneerstigen de plaetsen te prepareren, om tgeschut te planten ende de loopgraeven tegen het vuytvallen te voorsien, ende om tselve te beter te doen begonst men noch desen nacht voor de loopgraeven een cleyne grachte te schieten, om tschielijck overloopen van dien te beletten. Desen dach ontrent den middach quam Graeff Willem met alle tvolck weder in de quartieren, laetende alleen tot Selwaert 4 vendelen van sijn regement met last om haer daer te beschantsen ende te besetten eenige cleyne roeschantskens daerbij leggende.

[Den eersten Junij]

Den 2^en Junij was het tamelijck weder ende was men in tleger seer doende om de loopgraeven te verstercken ende alle saecken te verhaesten. Men sondt mede naer de stadt een tambourijn om de 23 gevangenen, die daer waeren, soe vande Engelschen als Vriesen, dwelcke die van binnen lieten vuytgaen voer heur rantsoen ende sonden de gequetsten met een schuyte tot aende Hoogerbrugge, hebbende den selven gevangen aengeseyt, dat sij verseeckert waeren binnen acht daegen ontset te werden. Oick schooten se altemet eens vuyter stadt ende braecken eenige toornkens vande Heerpoorte aff.

[Den 3^en Junij]

Den 3^en Junij regende het excessivelijck ende was men in tleger doende om tselve aff te schantsen ende de quartieren te begraeven. Voorts verseeckerde men de approchen ende men verhaeste seer om eenige stucken geschuts te planten ende daermede die van binnen wat beter inne te houden, daer die van binnen des achternoens dapper op schooten, maer werden des nachts evenwel geplant recht tegen de Oosterpoorte ende t'ravelijn over 2 heelen ende 4 halve canons ende bewesten den Heerwech recht tegen de Heerpoorte over 2 heele canons. Men was oick seer beesich om de ovens te maecken om met gloyende cogels te moogen schieten. Men versterckte mede seer de approchen. Desen dach quaemen in tleger 150 Duytsen tot versterckinge van tregement daeraff dagelijcx eenige soldaeten sonder merckelijck gebreck verliepen meest vuyt vrese van geschooten te werden. Desen dach werde gecondemneert ende ter doot geexecuteert Michel Renchon, priester, om Sijn Ex^tie te hebben willen ombrengen.

[Den 4^en Junij]

Den 4^en Junij was het tamelijck weder ende en werde mettet geschut

[p. 412]

niet geschooten, dan tselve alleen rede gehouden om te schieten, soe die van binnen yetwes deden. Men ginck mede voorts mettet retrancheren van tleger ende verstercken vande approchen alomme; op den naernoen schooten die vande stadt eenige schooten op de batterien, omdat sij wel konden bemercken dat daer geschut inne was maer en deden geen schaede, ende omdat men op morgen heml. wilde wecken met schieten, en werde bij de onsen niet weder geschooten. Ontrent vier vuyren des naernoens quam vuyter stadt een jongman van 17 jaeren, commende vuyte Botteringepoorte loopen naer Selwaert. Dese bij Sijn Ex^tie gebracht sijnde seyde datter in stadt seer groote swaericheyt was, dat elck borger om den anderen nacht most waecken, ende die vande wacht quaemen en dorsten haer noch niet vuyt doen, maer bleven in heure cleederen, vresende dat de Jesuitsgesinden mette fugitive Vriesen alle de soldaeten, die tot thien vendelen onder de stadt laegen, souden innelaeten, daervan sij wel alle daegen twee vendelen inne lieten om te waecken op de periculeuste plaetsen, maer dat se die weder vuyt doen trecken eer de anderen innecommen¹, dat veelen in de stadt vuytdruckelijck seyden dattet beter was te appoincteren dan heur te laeten bederven, dewijle sij geen ontset en hadden te verhoopen, omdat den viant Coevoerden soe verlaeten hadde, seyde mede dat t'overvallen van Auwerdersijl een groote schricke in stadt gemaeckt hadde, soe dat eenige Borgemeestersvrouwen van t'eene huys tottet ander liepen, begerende dat men een accoort met Sijn Ex^tie ende den Staeten maecken soude ende heur niet alles laeten dootslaen. Datter seer veel beesten in stadt waeren met weynich voere daertoe, dat se nu in vijff weecken geen tijdinge van Obbena ende d'andere gesanten tot Bruessel gehadt hadden, dat den magistraet den heelen dach op t'raethuys was ende den borgers verbooden hadden vuyt te vallen ofte quaelijck

1 Zeer karakteristiek voor de kennis in den toestand van die dagen is de verhouding tusschen de Groningsche burgerij en de Spaansche troepen. Een zonderling verschijnsel toch mag het genoemd worden, dat de stad, zelfs toen de vijand reeds zijn vuur met kracht geopend had, nog altijd bleef weigeren, het garnizoen, dat in hare voorsteden lag, in te nemen, ja zelfs den Spaanschen bevelhebber Liauckama het verblijf binnen hare muren niet wilde toestaan.
"Jamas consintieron,’ zegt Carnero, ‘que entrase en ella soldados de guarnicion, ni tampoco quisieron permitir que el Coronel Leuquema, que estava en el burgo con cinco companias, entrase dentro, solo algunas vezes admetian a sola su persona para tomar su consejo en lo que aviar de haçer en su defensa’. (Guerras Civiles de Flandes, Cap. X, lib. 8, pag. 306.) Daardoor was ook het vreemde feit mogelijk, hetwelk Duyck op den 25sten Junij vermeldt, dat de Spanjaarden zich bij verrassing en met geweld van wapenen meester maakten van de stad, die zij voor den Koning verdedigen moesten, en die op het punt was, met den belegeraar te capituleren.

[p. 413]

ofte vileinich over de wallen te roupen, in somma dat hij vastelijck meynde dat se de extremiteyt niet en souden verwachten, maer de stadt overgeven soe haest sij tot sulcken poinct souden gebracht sijn, dat sijt eenichsins consten verantwoorden ende dat hij daer vuytgecommen was, omdat hij mede most waecken ende sach datter altemet een geschooten werde, daer hij vreese van gekreegen hadde ende versocht dat men hem soude willen laeten gaen naer Emden, twelcke Sijn Ex^tie hem toeliet om sijn groote vrijmoedicheyt in tseggen wille. Die vande stadt schooten des avonts seer met geschut ende musquetten, des nachts dede Sijn Ex^tie noch 4 veltstucken planten bewesten de batterie vande 2 heele canons genaemt vande vier cogels tegen over de Heerpoorte staende, om die vande stadt in tlaeden vande anderen daermede te enbesoingeren.

[Den 5^en Junij]

Den 5^en Junij was het schoen weder ende begonst men vrouch met alle de stucken te schieten op de Heerpoorte, Drenckelers toorn, t'ravelijn, defensien, kercken ende huysen vande stadt meest in twilt. In tbegin van tschieten brack een asse van een heele canon (staende in de batterie van de ses stucken tegen over t'ravelijn genaemt de Vriesche batterie) die daeromme onbruyckelijck was, omdat die van Vrieslant bij heur geschut geen verset van affuyten ende raeden en hadden, als men bij geschut behoort te doen. Geduyrende dit schieten hoorde men in stadt een seer groot rumoer ende schooten die van binnen altemet weder eens, dan soe de onsen naer stijff 400 schooten gedaen, van schieten mosten ophouden bij gebreck van cruyt ende scherp (sijnde de faute van Jan van Benthem amunitiemeester van Vrieslant, die geseyt hadde genouch te sullen leveren ter competentie van 200 schooten tot elck stuck, tot dat de Hollantsche scheepen ten deele over de Wadden ende Delffsijl souden konnen aencommen, daer nochtans alle sijn scheepen tot Auwerdersijl gebleven waeren, vuyte welcke men tcruyt nu soe haest niet en conde krijgen) hebben die vande stadt beginnen te schieten als off sij vuytsinnich waeren geweest ende bresche op het velt hadden willen schieten ende schooten dien dach al over de 350 groff schooten ende met musquetten ende roers soe dicht al oft gehagelt hadde, ofte men een storm op de stadt aengebracht hadde, met alle welck schieten sij maer een man thooft affgeschooten ende noch 2 quetsten ende schooten een heele canon in de Vriesche batterie een rat aff ende een veltstuck de affuyt aen stucken ende quetsten een ander veltstuck in de mont, in de plaetse vande welcken men des nachts 2 andere veltstucken bracht, maer de canons bleven noch onbruyckbaer bij faute van voorraet als vooren. Op den naernoen ginck men besichtigen

[p. 414]

een hooge werve, gelegen ten suytwesten vande stadt op tHorndiep, om daer een schantsken te maecken ende van die sijde mede de beesten vande stadt inne te houden, om tverdriet in stat grooter te maecken. Des nachts ginck men mettet approcheren voort ende reden op de andere sijde vande stadt de vaenen ruyteren van Sijn Ex^tie, Graeff Philps ende Onstae, om daer te logeren ende de stadt van dier sijde met wacht te besluyten ten eynde den pas naer Selwaert ende het Reediep, daer vast veel scheepen op gecommen waeren, bevrijt mochte blijven. Oick schoot men ontrent 30 gloeyende cogels in stadt, die geen sonderling quaet en deden ende men versterckte seer alle de batterien. Desen dach werde in den Haege in de Staeten Generael gehoort den Ambassadeur van Schotlant aen heml. bij den Coning gesonden om haer te versoucken mede als getuygen te willen staen over den doop vanden jongen gebooren Coning, welcke legatie de Staeten in tgoet aennaemen.

[Den 6^en Junij]

Den 6^en Junij was het schoen weder ende schooten die vande stadt seer vuyt, ende ons volck altemet eens in stadt. Recht op den middach hadden de 3 vaenen ruyteren (op de noortsijde vande stadt getoogen) een embuscade gemaeckt om een deel beesten voor de stadt weydende te krijgen, dan omdat se wat onordentelijck losbraecken, en kregen se niet dan 12 ofte 13 beesten ende 2 gevangenen, daeraff den eenen geleyt voor Sijn Ex^tie seyde, dat men in stadt twee ofte driemael vergaedert was geweest, om te delibereren off men de stadt houden soude ofte een appoinctement maecken, in de welcken den magistraet altoes voorgewent hadde, dattet een stercke stadt was, die soe niet en conste gewonnen werden, dat sijl. bij verloop van tijden het niet en souden konnen verantwoorden, soe se het alsoe overgaven, dat men dit tot haerder voorsienicheyt wilde laeten staen, sij souden als het tijt was den noot ende ruine vande stadt wel voorcommen, dat se tijdinge hadden dat se binnen thien daegen souden ontset werden, seyde mede datter in de stadt veel seer verslaegen waeren, dat se den voorleeden dach ende nacht alles in de waepenen geweest waeren, dan datter vande borgeren noch niet dan 4 ofte 5 dootgeschooten waeren, dat se alle daechs ontrent 200 soldaeten innenemen, om op de walle tegen het leger aen te leggen, dat se de dijcken dicht aen stadt doorgesteecken hadden om twaeter in tlant te laeten ende soe te beletten dat men heml. twaeter vuyte grachten niet en benam. Op den achternoen ginck een trompetter aende stadt met een particulieren brieff van Verdugo aen sijn Secretaris, ende commende aende Botteringpoorte liep seer veel volcx om hem, twelcke de wacht wilde mette waepenen

[p. 415]

beletten, daertegen de anderen haer stellende, werden se tegen den anderen vechtende, maer eyntelijck gescheyden, daer vuyt men oordeelt datter niet al te veel commandements binnen en is. Desen dach werden wel 6 ofte 7 vande onsen dootgeschooten ende quaemen in tleger Witten ende Caminga, Raeden van Staete. Des nachts approcheerde men seer ende men prepareerde noch eenige batterien heel naerder aende stadt om meer geschuts te planten.

[Den 7^en Junij]

Den 7^en Junij was het schoen weder ende dede Sijn Ex^tie altemet eens op de stadt schieten daer die vande stadt weder dapper tegen schooten ende vast cruyt spilden sonder groot prouffijt te doen, anders als van twee ofte drie soldaeten te schieten ende een veltstuck in den mont te quetsen ende noch een halve canon een radt aff te schieten, des nachts approcheerde men seer ende om die vande stadt wacker te houden ende matteren schoot men elff gloijende cogels in stadt.

[Den 8^en Junij]

Den 8^en Junij was het schoen weder ende schooten die vande stadt seer naer de quartieren sonder prouffijt, ende om heml. wat te oeffenen, schoot men altemet eens door de huysen. Desen dach werden door de Delffsijl gebracht ende overgescheept de 5 heele canons ende de 3 halven, die over de Wadden daer gecommen waeren mette amunitie totte selve noodich, om met elcx 300 schooten te mogen doen ende bleeff de reste van tgeschut vuyt Hollant gecommen mette amunitie noch tot Auwerdersijl, omdat Sijn Ex^tie begeerde dat de Vriesen haer eygen stucken van amunitie souden voorsien. Des nachts ginck men mette approchen voort ende men schoot naer gewoente twaelff gloyende cogels in stadt.

[Den 9^en Junij]

Den 9^en Junij was het schoen weder, ende schooten de onsen altemet op de stadt, daer die van binnen weder tegen schooten ende soe men arbeyde in een approche recht tegen het ravelijn ende de Oostpoorte aen, is den viant met ontrent 60 man daerop vuyt gevallen ende hebben eenen vande werckluyden doot geslaegen ende de anderen haere cleederen benomen, die sij mits de hitte vanden dach affgeleyt hadden ende toogen soe wederom aff. Ondertusschen schooten die vande stadt seer met roers ende musquetten om den vuytgevallenen te bedecken. Sijne Ex^tie dede den soldaeten heure clederen verlooren hebbende elcx geven thien gulden. Men begonst desen daech te maecken een schantsken benoortoosten vande stadt om daermede te vrijen den wech vande Hoogerbrugge naer Zelwaert. Des avonts ontrent 8 vuyren deden die vande stadt een vuytval met wel 300 man, daeraff eenigen heur eerst verthoende voor de Oostpoorte, maer vielen alles meest aen op de Engelschen, die heur loopgraeven hadden

[p. 416]

tusschen de Heerpoorte ende het olde rondeel bij ons Bremerbuyck genamt. Dit de Engelschen siende ende vreesende overvallen te werden mits de groote engte van heure loopgraeven, sijn meest al vuyte selve loopgraeven gesprongen ende hebben gevochten hant aen hant ende daermede den viant sulcx terugge gedreven, datter verscheyden gedwongen sijn geweest in des statsgrachten te springen, niettegenstaende men vande stadt affschoot met geschut, roers ende musquetten al oft gehaegelt hadde. In desen vuytval sijn vande Engelsen gebleven den Capiteyn Wray (een fray geresolveert man) met ontrent 19 ofte 20 soldaeten ende sijnder noch wel 30 seer gewont. Vande Duytsen vande nieuwe lichtinge is gebleven een Lieutenant ende noch eenige Duytsen ende Nederduytsen gequetst.

Men vermoet datter vanden viant mede een goede partije bleeff, omdat men sach dat sij verscheyden persoonen ende onder dien eenigen braevelijck gecleedt affsleypten, ende dat de geenen die in de grachten gesprongen waeren apparentelijck niet alles daer aff en sijn gecommen. Des nachts schoot men 13 gloyende cogels in stadt, daeraff den brant in stadt quam ende een goede wijle duyrde. Men approcheerde voor de Heerpoorte op drie spiets lengte naer aende grachte vande stadt, daer men voorts ophielt soe om de approchen met corps de guarden te besetten, als omdat men van daer tot aende grachten bij mijne onder de eerde meende te commen, daertoe de mineurs huyden in tleger gecommen waeren, omdat men vreesde dat den viant eenige mine mochte hebben voor onder het vuytsteeck vanden Heerwech om de onsen te doen springen. Men prepareerde noch een batterie beweesten de Heerpoorte naerder als de anderen.

[Den 10^en Junij]

Den 10^en Junij regende het seer ende schoot men eenige schooten op de stadt, daertegen die van binnen weder schooten. De 8 stucken over Delffsijl gecommen quaemen in tleger in Jan Thoofts haven aen thuysken van Entis ende werde aldaer op affuyten geset ende te lande gedaen. Op den middach quaemen in tleger eenige geintercipieerde brieven commende van Bruessel vande Gedeputeerden van Groeningen aen Verdugo, daerinne sij verhaelen de importantie van heure stadt ende hoe noodich die behouden diende, dat de saecken van Vranckrijck haer daer alsoe lieten aensien, datter voor dese tijt niet vruchtbaers van daer te verwachten was, dat sij aenden Eertshartoge geprotesteert hadden, dattet aen heur niet en ontbrack, dat de stadt onder de gehoorsaemheyt vanden Coning bleeff, dat den Hartoge van Mayenne tot Bruessel gecommen was ende geen gelt vuyt Vranckrijk en brachte, dat men nietemin noch hoope hadde tot yet goets voor heml. Oick berispten sij Verdugo dat hij niet selffs ofte Graeff

[p. 417]

Frederick heur in de stadt hebben laeten besluyten om den borgeren goeden moet te geven, om ten vuytersten te houden met versouck dat hij de saecke wilde behartigen ende op de behoudenisse vande stadt letten ende daartoe alle middelen aanwenden, beneffens was noch een brieff in cijffer die met eenige anderen smaeckte credentie op den Alphero die deselve gedraegen hadde, daeromme Sijn Ex^tie terstont naer 's Heerenberge sondt, ten eynde den selven Alphero (die daer gevangen sat) hier mochte gebracht werden. Desen dach begonsten de boeren (die vuyte Ommelanden op ontbooden waeren om achter tleger te slichten alle de wallekens ende de velden te esplaeneren, ten eynde men van hem mochte sien) dselve wallekens ende hoochten aff te werpen, daer sij noch eenige volgende daegen over doende waeren. Op den naernoen quam vuyte stadt een boer, die nu al eenige maelen vuyt ende innegegaen was, om eenige beesten te rantsoenen, dese seyde datter den voorleden nacht een huys gansch affgebrant was ende dat de borgers in stadt seer moyloos ende oneenich waeren, soe omdat se gestaedelijcken mosten waecken, als oick omdat eenigen heur selven groote periculen begonnen inne te beelden. Desen boer is des nachts weder naer stadt laeten gaen. Men schoot op de middernacht 16 gloijende cogels in stadt om die van binnen wacker te houden ende men versterckte alomme seer de approchen, oick prepareerde men de batterien totte voors. 8 stucken over Delffsijl gecommen. Desen nacht riepen eenigen vande stadt over de wallen, waeromme men alsoe graeffde, dat men daermede de stadt niet krijgen en soude, dat sij liever alles souden sterven ende de stadt geruineert sien dan mette Vriesen te handelen ofte accorderen, maer soe sy quaemen te moeten accorderen, wilden sij mette Generaliteyt ofte die van Hollant accorderen.

[Den 11^en Junij]

Den 11^en Junij was het tamelijck weder ende begonst men vrouch eenige voleen op de stadt te schieten, daertegen die van binnen weynich wederschooten, maer doen tschieten van buyten ophiel, doen deden sij eenige schooten. Desen dach quam in tleger den Advocaet Bernevelt met Cromstrijen als gedeputeerden vande Staeten Generael, mede brengende Jan ten Boer, te vooren vuyt Groeningen naer den Haege gegaen om metten Graeve van Hohenloe te handelen, ende hoewel sonder commissie metten Staeten Generael van tstadts wegen hadde begonnen te handelen ende vande selve eenige lijdelijcke conditien geobtineert, die hij meynde dat de borgeren wel souden aggreeren. Oick quaemen in tleger de Raeden van Staete ende handelden te saemen lang met Sijn Ex^tie op tgeene Jan ten Boer in den Haege gedreven hadde. Noch quam in tleger den Ambassadeur

[p. 418]

van Schottlant om Sijn Ex^tie te saluteren. Des achternoens schoot men wederomme eenige voleen op de stadt ende des nachts 12 gloijende cogels.

[Den 12^en Junij]

Den 12^en Junij was het schoen weder ende schoot men vrouch eenige voleen op de stadt, daertegen die van binnen weder eenige schooten deden, naer dat ons schieten ophielt. Hiernaer werde naer stadt gesonden Jan ten Boer met een trompetter om heml. voor te draegen de conditien, die hij in den Haege vande Staeten Generael geobtineert hadde ende te sien off se daerop in onderhandelinge wilden commen ofte niet. Hij hadde daertoe oick last van Sijn Ex^tie om heml. heure periculen te verthoonen ende alle faveur van denselven heur aen te bieden met conservatie van heure privilegien, brengende daertoe brieven aenden Magistraet sampt de swooren meenten ende andere borgerien vande stadt¹. Dese quaemen te saemen voor de Ebbingepoorte daer Jan ten Boer innegelaeten werde, ende een vuyre in stadt geweest sijnde quam den Sergeant Major, ende haelde den trompetter mede inne, dien hij verbonden in een herberge brachte, daer terstont bij hem quaemen eenigen vuyten magistraet ende eenige borger hopluyden, die naer eenige propoosten hem vraegende off hij brieven van Sijn Ex^tie hadde ende verstaende jae, hem dselve affnaemen ende lieten hem met eenige borgeren goede chiere aendoen, in alles niet anders thoenende dan off sij tot sijn versouck wel geneycht waeren, van welcken borgeren eenigen hem in t'oire seyden (omdat sijt mogelijck soe meynden) alle ding sal wel sijn, ende anderen laet morgen al wat door de huysen schieten het en kan niet schaeden. Eyntelijck naer twee ofte drie vuyren beydens quaemen eenigen vanden magistraat weder tot hem, hem aenseggende dat dese saecke van grooter importantie was, daerop sijl. soe lichtveerdich niet en consten resolveren, maer dat sij op morgen den ganschen raedt ende borgerie daerop vergaederen souden ende op de saecke delibereren, dat hij op overmorgen wilde wedercommen, alsdan soude men hem antwoort geven, ende hebben hem daermede op den avont weder laeten gaen, houdende bij heur in stadt Jan ten Boer voors. om de propositie van dese saecke aen tvolck te helpen doen, daer vuyt men (hoe wel noch te vergeeffs) alles goets verhoopte. Des nachts werden nietemin de approchen versterckt ende eenige gloijende cogels in stadt geschooten.

1 Copijen der hier bedoelde stukken, bevinden zich op het Rijks Archief. (Loketkas Holland, AA, 5, N^o. 12.)

[p. 419]

[Den 13^en Junij]

Den 13^en Junij was het tamelijck weder ende werden vrouch eenige voleen op de stadt ende huysen geschooten ende voorts door den dach altemet een scheut gedaen, daertegens die van binnen weder veel schooten. Des nachts werden noch eenige gloijende cogels in stadt geschooten ende de approchen alomme seer versterckt.

[Den 14^en Junij]

Den 14^en Junij was het schoen weder ende werden van buyten eenige schooten op de stadt gedaen ende oick vuyte stadt geschooten. Ontrent den middach werde den trompetter in stadt gesonden om antwoort te haelen, dien sij daer hielen tot des avonts laet toe ende maeckten hem goede chiere. Eyntelijck lieten sij hem gaen ende gaeven hem twee brieven mede d'eene aen Sijn Ex^tie ende d'ander aen Graeff Willem, innehoudende dat sij sijne brieven ontfangen hadden ende gaerne daerop antwoorden souden, maer dewijle heure Gedeputeerden tot Bruessel sijnde met heml. onder eenen eedt staen ende litmaeten van heur sijn ende sij sonder dselve niet bequaemelijck en konnen resolveren, soe versochten sij tijt van vierthien daegen ende pasport om eenen met brieven (Sijn Ex^tie te vooren te communiceren) naer Bruessel te mogen senden om dselve terugge te haelen ende in tgaen ende commen over Hollant te mogen passeren, ende dat men middelertijt van alle hostiliteyt ende wercken wilde ophouden, tot dat die gecommen ofte den tijt overstreecken soude sijn, om soe eensamentlijck te mogen handelen¹, ende om Sijn Ex^tie

1 Van dit antwoord bevindt zich eene copij op het Rijks Archief in het zelfde paket, waarvan in de vorige aanteekening gesproken wordt.

[Den 15^en Junij]

Den 15^en Junij was het schoen weder ende was men besich om de

[p. 420]

stucken snachts te lege geplant te rijsen. Men schoot mede verscheydentlijck op de stadt, daertegen die van binnen weder schooten. Ontrent thien vuyren sont men den trompetter weder aen stadt met brieven, daerinne men aen heml. screeff, dat Sijn Ex^tie niet van meyninge en was heml. eenich vuytstel te geven ofte van wercken ende hostiliteyt op te houden; maer om soe veel doenlijck haer ruine te beletten, hadde haer desen noch wel willen toesenden, ten eynde sij dadelijck verclaerden off sij wilden in handelinge commen ofte niet sonder voorder dilay ende dat se daerop peremptoirlijck souden moeten antwoorden, ende soe jae wilde hij gedeputeerden daer binnen schicken met vermaeninge dat sij haer niet en wilden laeten verleyden, nochte op hoope van ontset laeten bederven, dat hij in princelijcke woorden verclaeren conde, datter geen apparentie van ontset ter werelt en was, dat sij oick wel hadden te bedencken dat sij geen goede conditien souden becommen, soe se de extremiteyt verwachten, overmits men in sulcken gevalle met borgers ende soldaeten niet even alleens en tracteert, maer als sij met hem verdraegen souden sijn ende t'accoort daerop gemaeckt ende verseeckertheyt voor de onderhoudinge van dien gedaen, wilde hij heml. wel 14 daegen tijts vergunnen om heur gedeputeerden wederomme te ontbieden, mits dat se terstont quaemen handelen ende de saecke cort maeckten, ende als er anders niet in consideratie en soude commen dan de hoope op ontset, soude hij mede noch wel gewoogen sijn tselve noch gelijcke vierthien daegen te verwachten, sonder midderlertijt in stadt te commen. Met dese voors. brieven werde den trompetter innegelaeten. Sijn Ex^tie konde heur wel vcrseekeren datter geen ontset voorhanden en was, omdat den Coning van Vranckrijck sterck op de been was ende Laon belegert hadde ende evenwel Graeff Carel van Mansfelt sulcx thooft boot, dat alle tcrijchsvolck vanden viant naer de frontieren marcheren moste. Men schoot middelertijt altemet vuyt ende inne de stadt. Op den naernoen quaemen in tleger bij Sijn Ex^tie om adieu te nemen den Heere van Waermont Almirael, Reynier Cant, Joost de Menin, Symon Meynaertss., Jan vander Warcke ende Doctor Voet bij die van Hollant ende Zeelant in ambassade gesonden naer Dennemarcken, om daer te wesen op het coronnement vanden jongen Coning ende de oude alliantien tusschen hem ende de voors. landen te vernieuwen. Des avonts laet werde den trompetter ter antwoort gegeven, dewijle sijne brieven hielen aenden magistraet, taelluyden ende swooren meenten, dat sij terstont geen antwoort daerop en konden geven, maer dattet noch wel 5 ofte 6 daegen aen sal loopen eer de brieven geopent, daerop gedelibereert

[p. 421]

ende geresolveert kan werden, wilde hij trompetter dan wederom commen dat mochte hij doen, soe niet mochte hijt laeten, men behouffde heur soe seer niet te presseren, dewijle sij noch niet belegert en waeren, maer in bedencken nemen dat sijluyden niet een stadt maer een heele provintie waeren, die soe lichtelljck niet en konde gekreegen ofte overvallen werden ende sonden daermede den trompetter weder vuyt. Hiervuyt const men sien dat de handelinge van Jan ten Boer sonder last gedaen gedesavoyeert werde ende dat de Staeten Generael seer geabuseert waeren die soe veele gelooffs te geven, dewijle die vande stadt nu bijnaest met heur spotten. Oick const men sien hoe onseecker de advertissementen van Vrieslant waeren geweest, daeromme men tot noch toe te slappelijcker geprocedeert hadde ende minder op alle nootelijcke provisien gelet, hoewel nochtans den trompetter vuyte comportementen vande geenen die bij hem quaemen niet en hadde konnen bemercken dan een seer groote oneenicheyt in de stadt. Des nachts werden eenige gloijende cogels in stadt geschooten ende de 4 stucken te vooren geplant ende geresen reede gemaeckt om met te konnen schieten ende werden de approchen alomme versterckt.

[Den 16^en Junij]

Den 16^en Junij was het schoen weder ende schoot men vrouch mette voors. 4 stucken ende de anderen eenige voleen op de stadt, daertegen die van binnen seer veel weder schooten ende demonteerden in dit schieten van selffs eenige stucken in de Vriesche batterie, daeraff de affuyten bersten, twelcke een groote faute was onder alle het Vriesche geschut, omdat de affuyten niet wel gemaeckt, nochte met goet ijser beslaegen waeren. Op den naernoen quam een soldaet vanden viant overloopen ende seyde datter tot meermaelen in stadt groot rumoer geweest was, dat een goet deel van heur constabels geschooten waeren, dat Verdugo den 13^en deser een brieff in stadt gesonden hadde ende heur vermaende te willen goet houden, hij wilde heml. binnen acht ofte thien daegen ontsetten. Des nachts plante men noch een halve canon bij de vier stucken te vooren bewesten den Heerwech voor de andere batterien geplant ende noemde men die batterie de vierde ofte van vijff stucken. Men remonteerde weder de stucken daeraff de affuyten gebersten waeren, men versterckte de loopgraeven, voorts schoot men in stadt eenige gloijende cogels, daeraff den oeven daer men se gloeyde desen nacht inne storte.

[Den 17^en Junij]

Den 17^en Junij was het schoen weder ende vertrocken vrouch vuytet leger den Ambassadeur van Schottlant met den Colonnel Morray, mitsgaeders den Advocaet Bernevelt ende Cromstrijen, gecommitteerden vande Staeten Generael op de handelinge van Groeningen, ende gingen weder

[p. 422]

naer den Haege toe, omdat sij wel saegen dat die vande stadt noch niet van meyninge en waeren te tracteren. Oick vertrocken vuytet leger naer t'Vlie de voors. gesanten naer Denemarcken gedestineert, om van daer tscheep naer Denemarcken te gaen. Men schoot vrouch noch eenige schooten op de stadt, daer tegen die van binnen weder seer schooten ende waeren de reste vanden dach heel stille. Voor den middach quam in tleger den Alphero Lasaro, daer den 10^en deser om gesonden was ende werde in tlange bij Sijn Ex^tie gehoort ende seyde van geene credentie te weeten, maer dat hij eenige brieven verborgen hadde in een boom, naerdat hij gevangen was, die hij meynde ontwijffelijck noch te konnen gevonden werden ende dat hem alleen belast was bij Steven d'Jvara Verdugo aen te seggen, datter geen hoope van ontset en was voor alsnoch ende dat Sijne Hoocheyt de natuyre ofte gelegentheyt van dese landen niet wel kennende hem liet weeten soe de stadt Groeningen verlooren ginck, dat hij tleger van Sijn Ex^tie soude steuyten soo veel hij conde, ende hem daerinne soe gedraegen als hij meynen soude Sijn Mat. de meesten dienst te doen, sonder sijn volck te licht te hasarderen. Sijne Ex^tie belaste den Alphero dat hij de affgeleyde brieven weder bequaeme (daertoe men hem weder daer soude laeten gaen, daer hij seyde die verborgen te hebben) ofte men soude hem ophangen, ende belaste den Hopman Gerrit van Ried hem volck met te senden om de brieven te hebben. Desen dach laste Sijn Ex^tie dat men het voorder geschut ende scheepen die noch tot Auwerdersijl laegen in t'Reediep op soude brengen tot aende vloote bij Zelwaert, oick werde volmaeckt een cleyn schantsken op tHoorndiep, besuytwesten vande stadt tot bevrijdinge vande schuyten die aen Leeck ende anders aldaer aenquaemen. Des nachts werden noch geplant 3 heele canons beoosten den Heerwech ende Heerpoorte genaemt de huysbreeckers, werde mede geprepareert een batterie voor Jan Bovi recht tegen het ravelijn aen, werde mede begonst eenen anderen oeven om cogels in te doen gloijen ende de approchen alomme seer versterckt. Desen nacht was Hopman Wingaerden ende Pieter van Lieuwaerden op de wacht ende gingen langes de trancheen naer de Drenckelaerstoorn toe ongewaepent (soe sij tsedert seyden om te sien waer se de sentinelle perdue souden stellen) ende werden aldaer bij 7 ofte 8 vande stadt overvallen, vande welcken Wingaerden gequetst ende gevangen werde op sijn roupen dat men hem gevangen soude nemen ende niet dootslaen, dewijle hij een Capiteyn was, maer Pieter van Lieuwaerden het ontloopen is door tdick van sijn rechter been geschooten ende gequetst ende hebben soe alle beyde

[p. 423]

voor haer sotticheyt moeten betaelen. Desen dach werden tot London in Engelant gequartiert Doctor Lopes, Medicijn vande Coninginne, Emanuel Louys Tinoco ende Steven Ferera de Gama, al over lange ter doot gecondemneert omdat sij aengenomen hadden de Coninginne te vergeven ofte bij andere middelen om te brengen ende de executie tot noch toe gesurcheert sijnde om eenige redenen, werde dselve nu volbracht naerdat de Coninginne verwitticht was van t'ombrengen van Michiel Reinchon in Hollant.

[Den 18^en Junij]

Den 18^en Junij was het schoen weder ende was sijn Ex^tie vrouch in de loopgraeven gegaen ende dede eenige voleen in de stadt schieten, daertegen die van binnen weder seer schooten. Middelertijt dede hij besichtigen den wech vande Heerpoorte, die bevonden werde gansch breet te loopen tot in de grachte toe, daer men lichtelijck op soude konnen planten eenige stucken om westwaerts te beschieten ende wech te nemen de casamatte staende achter t'olde rondeel ofte oostwaerts te beschieten de Oostpoorte, brugge van t'ravelijn ende de poorte daer men van buyten n t'ravelijn plach te commen om den inneganck in t'ravelijn te beletten ende de Oostpoorte aen stucken te schieten, daeromme Sijn Ex^tie last gaff noch desen nacht aldaer batterien te beginnen; ende omdat men vermoede dat de Heerpoorte vallende wel soude stoppen ofte vullen een goet deel vande grachte, werde last gegeven dat men gestaedelijcken op die poorte meest soude schieten om dselve te doen vallen. Oick werde begonnen te mineren bijnaest recht op den Heerwech 9 voeten breet ende 7 voeten hooch, om soe daerinne tot aende grachte te commen ende daernaer over elcke sijde vande poorte een gaelderie te mogen beginnen, jae Sijn Ex^tie nu meynende alleen van dese sijde de stadt te konnen winnen, gaff last alle de 15 stucken noch over de andere sijde sijnde hier in tleger aende suytsijde mede te brengen om te beter batterie te maecken. Men begonst mede te prepareren een plaetse voor t'ravelijn om aldaer mede de grachten te vullen daertoe een groote menichte van rijsbussen was laeten maecken. Desen achternoen vielen die vande stadt tweemael vuyt op het schantsken dat benoortoosten vande stadt in tvelt gemaeckt werde tot bevrijding vanden wech naer Selwaert, in welck vuytvallen een Vries Lieutenant in tschantsken leggende doot geschooten werde, maer en const den viant geen meester van tschantsken werden. Des nachts begonst men een batterie bijnaest op t'eynde vanden Heerwech voornt. op te werpen ende men versterckte vast de loopgraeven. Den viant vuyt commende vande halve maene leggende voor de Drenckelers toorn overliep een verlooren schiltwacht die hij gevangen met nam.

[p. 424]

[Den 19^en Junij]

Den 19^en Junij was het schoen weder ende schoot men voornoen veel op de Heerpoorte voors. ende eenige huysen ende kercken vande stadt, daertegen die van binnen altemet wederom schooten ende geduyrde een goet deel vanden dach. Die vande stadt hadden het Schuytendiep vast aende stadt gestopt, daerdoor sij geinvadeert hadden alle tlant leggende voor tvoorburch van Schuytendiep tot aen het Damsterdiep toe, omme waerinne te voorsien Sijn Ex^tie tvoors. Schuytendiep aende brugge dede stoppen ende toedammen, soe dattet nu achter den hoogen wech daer leggende gehouden werde, daerdoor men noch desen dach sach dat tvoors. lant begonst te droogen. Des nachts ginck men mettet prepareren vande batterien ende verstercken van de loopgraeven alomme seer voort.

[Den 20^en Junij]

Den 20^en Junij was het schoen weder ende schoot men seer op de borstweringen ende defensien vande stadt, mitsgaeders op de Heerpoorte daer die van binnen weder tegen schooten. Sijn Ex^tie reedt vrouch over de andere sijde vande stadt, om alle de wegen vande Omlanden te besichtigen ende ordre op de wachten van dien te stellen, besichtichde mede het Reediep om tselve te doen stoppen, ten eynde die vande stadt geen middel en hadde haer grachten weder vol te laeten als men die soude willen afftappen. Des nachts werden alle de vendelen in de trancheen naerder geplant ende tvolck gelogeert in de voortste trancheen dicht op de grachten, werden mede geplant beoosten den Heerwech 2 mortierstucken om vierwerck ende granaeden ende oick steenen in stadt te doen werpen ende begonstet mette mortieren noch dien nacht keijen in stadt te schieten.

[Den 21^en Junij]

Den 21^en Junij was het schoen weder ende schoot men seer op de Heerpoorte ende defensien vande stadt. Men schoot mette mortiers oick veel keijen in stadt, ende volgende den last op gisteren gegeven begonst men een schantsken op den dijck van t'Reediep op te worpen, omme daerinne een goet corps de guarde te maecken ende onder faveur van dien een damme in t'Reediep te mogen slaen. Op den middach werde een boer vuyter stadt gekreegen, die buyten was om de beesten te wachten. Dese seyde dat Jan ten Boer in stadt ginck ende vast alle man aen preekte, datter geen ontset en was ende dat se accorderen mosten, soe se haer bederff wilden voorcommen, seyde mede dat de borgeren heel confuys waeren ende groote schaede in heure huysen leden, oick dat de poorten daer soldaeten vanden viant voor laegen een heelen dach oepen stonden ende datter van heml. in stadt konden commen soe veele als er inne wilden wesen, dat de soldaeten op de wallen mede tamelijck schaede

[p. 425]

leeden ende dat men den gemeenen man met hoop van ontset payde, datter veel beesten in stadt

waeren ende weynich voer daertoe. Hiernaer werde mede gevangen gekreegen een soldaet van Sickinga, die alle tselve asseureerde. Op den naernoen quam vuyter stadt den borgemeesters tromslaeger met 3 brieven, de 2 aen Sijn Ex^tie ende Graeff Willem ende den derden aen heur Gedeputeerden tot Bruessel. In den brieff aende Gedeputeerden stont dat de stadt vast belegert was ende seer benaut dat de borgerie groote schaede leedt ende seer gequelt werden met schieten ende gloijende cogels ende ander vierwerck, daeraff men noyt in historien gelesen heeft ofte diergelijcken gehoort, dat sijluyden daeromme aengesien sbrieffs weder naer stadt commen souden ende met heml. eensamentlijck op de behoudenisse vande stadt letten ende heur ruine met een goet appoinctement voorcommen. Aen Sijn Ex^tie ende Genaede screven se dat sijl. seer gaerne op tversouck van Sijn Ex^tie over ses daegen gedaen souden antwoorden, maer omdat se eedtplichtige ende verbonden waeren metten Gedeputeerden tot Bruessel ende sij daeromme sonder dselve met eeren niet en consten doen, versochten se dat Sijn Ex^tie desen brieff metter haest naer Bruessel wilde doen gaen ende middelertijt van waepenen ophouden, om daernaer bequaemelijck te mogen handelen. Desen tambourijn seyde opentlijck dat men gisteren den trompetter van Sijn Ex^tie in stadt verwacht hadde, volgende t'affscheyt hem den 15^en gegeven, dat hij begeerde dat nu den trompetter met hem gaen soude, in somma liet hem ontvallen als oft mette stadt al gedaen was geweest. Sijn Ex^tie dese brieven gecommuniceert hebbende met Graeff Willem ende den Raede van Staete, ende wel siende dat dit nergens toe en streckte dan om wederom in tracteren te commen, screeff hierop dat hij niet van meyninge en was eenige brieven naer Bruessel te senden, dat sij wel sien konden waeromme hij hier gecommen was ende wat middelen hij aenwende om de stadt te krijgen, oick hadden se konnen verstaen vuyt sijn voorgaende scrijvens in wat vougen ende op wat conditien hij met heml. wilde tracteren, soe sij meynden eenige goede conditien te sullen konnen obtineren, mosten se Gedeputeerden met volmacht vuytsenden ende hierop antwoort laeten weeten, soit haer gelieffde, soi niet, laeten, hij soude altoes doen dat hij konde ende en was niet van meyninge meer aende stadt te senden. Dit werde den tromslaeger oick bij monde geseyt ende daermede weder naer de stadt gesonden. Vuyt dit vuytsenden kan men wel sien dat sij weeck om tharte moeten wesen om de middelen die se tegen heure stadt sien aenwenden ende den dach nu gepasseert was binnen dewelcken Verdugo

[p. 426]

heur gelooft hadde te ontsetten, ofte dat se niet dan tijt en sochten te winnen, om te sien wat noch van t'ontset commen mochte. Op desen naernoen werde in de trancheen met een musquet door den pijp van den slincker arm geschooten den Capiteyn Brog, Schotsman ende mette selve schoot in de schoudere gequetst Capiteyn Brouck, Sergiant Major vande oude Engelsen. Oick ontstonter een groot rumoer tusschen de Duytsen ende Engelschen om eenige dronckaerts wille ende soe de Officieren sulcx niet gestilt en hadden ende tvolck met gewelt innegehouden souden apparentelijck de heele regementen aende anderen gecommen hebben, dan den Graeve Everard van Solms ende de Heere Vere daer over commende scheyden se van malcanderen. Dit rumoer was seer groot, want daer bleeffer een vande Duytsen ende 3 vande Engelsen doot ende daer werdender noch veelen gequetst, ende Sijn Ex^tie quam selffs met Graeff Willem daermede over om daerinne te voorsien, maer begonsten doen al te scheyden. Sodaenigen inconvenient soude wonderlijck onse saecken hebben konnen veranderen. Des nachts arbeyde men seer aende batterien ende trancheen ende men avanceerde heel wel mette mijne. Men schoot mede gloijende cogels ende oick eenige vierballen in stadt om de borgerie alles op de been te houden.

[Den 22^en Junij]

Den 22^en Junij des morgens vrouch werde gekreegen een soldaet vanden viant, die over de marassen vande Drente gecommen was met noch een ander soldaet ende hadden alle beyde brieven om in stadt te dragen d'eene de principaelen ende den anderen de duplicaeten, vande welcken den geenen die de principaele hadde het ontquam ende den anderen werdende gevangen hadde onder de duplicaten een brieff van Ernestus van den 2^en Junij, daerinne hij scrijft dat hij droevich is van heure belegeringe ende dat hij hier gecommen is om ordre op alle saecken te stellen, dat hij mitsdien heml. noch niet en heeft konnen secoureren met meerder saecken becommert sijnde, dat hij om dselve saecken heml. noch soe haest niet en sal konnen ontsetten, nietemin dat hij alle middelen sal aenwenden om sulcx metten eersten te mogen doen, dat sij daeromme willen volharden ende den tijt met gedult verwachten, gedenckende dat den Coning heure getrouwicheyt in sonderlinge recommandatie heeft ende heur in alle redelijcheyt sulcx weder sal bethoenen. Op gelijcke manieren screven de Gedeputeerden tot Bruessel sijnde aen heur magistraet, daer waeren mede bij brieven van Verdugo aenden magistraet ende aen Lauckema, houdende dat se ontwijffelijck souden ontset werden, bij soe verre sij met gedult den tijt verbeyde heur danckende dat se soe wel met

[p. 427]

malcanderen over een commen, ende dattet hem leedt is dat hij sijn leven bij heml. niet en kan waegen, heur voorts vermaenende tot cloucheyt; daer waeren oick onder eenige brieven van particulieren, houdende datter van alle canten tijdinge quam van tsecours dat voor heur gedestineert was ende dat den Eertshartoge in eygen persoen tot sulcx soude naer Groeningen commen. Den soldaet seyde dat degeenen die de brieven van Bruessel gebracht hadde een swaer man was ende hem niet betrout en hadde over t'marasche te konnen commen ende daeromme tot Lingen gebleven was, dat sijn compagnon de principaele brieven hadde tot drie toe, een vanden Eertshartoge, een vande Gedeputeerden ende een van Verdugo ende dat denselven hem gesalveert hadde naer Auwert toe. Het was voorts tamelijck weder ende men schoot op de stadt op de defensien ende de huysen van dien seer veel schooten. Men begonst mede een dam in tReediep te slaen, recht achter het schantsken dat aldaer begonnen was. tGeschut van Selwaert quam alles aende Hogerbrugge ende van daer in schuyten tot in Jan tHooftshaven, van waer het weder te lande gedaen ende op affuyten gestelt werde tot 8 heele ende 7 halve canons toe, men ginck mette mijne ende tverstercken vande batterie voort. Des achternoens vielen verscheyden partijen van ons volck op de oost ende noortsijde vande stadt aen om beesten te krijgen, ten eynde d'een vande stadt den anderen niet en mochte te hulpe commen, maer omdat se te vrouch ontdeckt waeren en konsten se geen beesten krijgen, daeromme sij daer wel 5 ofte 6 dootschooten ende quetsten drie borgers, die se voorts dootsloegen sonder gevangen te nemen. Des nachts schoot men eenige gloijende cogels ende andere vierwercken in stadt om heml. wacker te houden. Die vande stadt stacken van heure wallen vuyt een vier om in de grachten te mogen sien.

[Den 23^en Junij]

Den 23^en Junij was het schoen weder ende schoot men vrouch naer gewoonte seer veel schooten op de defensien vande stadt al met voleen, daertegen die vande stadt weynich schooten. Men schoot oick door den dach altemet eens. Op den middach lieten die vande stadt losgaen alle de gevangenen die se hadden op haer rantsoen (vuytgeseyt den Capiteyn Wingaerden) die verclaerden datter nu drie daegen lang seer groote vergaederingen in stadt gehouden waeren ende dat alle de borgerie seer confuys was. Op den avont ontrent 6 vuyren quam vuyter stadt Jan ten Boer voornt. met een stats tromslaeger ende brachte een brieff vande stadt aen Sijn Ex^tie, houdende dat se geresolveert waeren met Sijn Ex^tie te tracteren ende op lijdelijcke conditien te accorderen bij soe verre het Sijn

[p. 428]

Ex^tie gelieffde met volmacht in stadt te senden onder sulcke verseeckeringe van Officiers als het hem gelieven soude, omdat sijluyden quaelijcken anders als in stadt konden handelen om redenen die Jan ten Boer bij monde verhaelen soude, ende men heml. tijt wilde vergunnen om heur Gedeputeerden van Bruessel te contremanderen met stilstant ten minsten den tijt van 14 daegen van schieten ende wercken. Hiernaer is Jan ten Boer bij Sijn Ex^tie ende de Raeden van Staete gehoort geweest, die seyde dat die vande stadt sonder de gansche gemeente op elck poinct te hoiren niet en konsten handelen, dat men verscheyden rapporten soude moeten in stadt doen, als men buyten de stadt tracteerde, daerop t'elcken den ganschen raedt, hooftmans, taelluyden ende swooren meenten souden moeten gehoort werden, de vergaederingen van wien t'elcken een paer daegen tijts souden requireren, dat daeromme den Magistraet begeerde dat Sijn Ex^tie gelieven wilde in stadt te doen handelen om soe veel tijts te winnen, overmits men daer mach handelen in de vergaederinge vanden vollen raedt, hooftmans, taelluyden ende swooren meenten, daer men dan geen rapporten aen en sal hebben te doen ende soe veel tijts winnen, dat oick de rapporten in tleger te doen ende de resolutien daerop te nemen corter sullen vallen als niet soe langsamlijck ende verscheydentlijck behouvende te geschieden, twelcke hij met meerder redenen bevestichde, laetende onder anderen hem ontvallen, dat die vande stadt wel te vreden waeren alle heure defferenten mette Omlanden te stellen ter decisie vande Staeten Generael, ende dat men op de poincten vande garnisoenen ende religie wel soude verdraegen. Op dit aengeven is lange deliberatie gevallen mette Raede van Staete ende eyntelijck goet gevonden dat men in stadt soude handelen ende tselve op morgen met Jan ten Boer weder in stadt senden. Oick werde op theftich aenhouden van Jan ten Boer verbooden, dat men desen nacht met geen vierwercken, gloijende cogels ofte geschut soude schieten, ten waere die van binnen eerst met geschut schooten, maer Sijn Ex^tie en wilde geen stilstant van wercken ofte musquetten ende roers consenteren, waeromme men den geheelen nacht dapper aende batterien ende loopgraeven arbeyde.

[Den 24^en Junij]

Den 24^en Junij was het tamelijck weder ende werde Jan ten Boer weder naer stadt gesonden metten tromslaeger ende een trompetter van Sijn Ex^tie met brieven dat Sijn Ex^tie consenteerde binnen de stadt te handelen, dat sij daeromme een Borgemeester, een Olderman, twee Raeden, een Borgerhopman ende een Hopman van tgarnisoen vuytsenden souden tot ostagiers, hij soude weder gedeputeerden in stadt seynden met

[p. 429]

volmacht om te handelen, oick dat t'accoort gemaeckt ende verseeckertheyt daervoor gegeven sijnde hij heml. noch den voors. tijt soude vergunnen om heur Gedeputeerden over Hollant te ontbieden met stilstant van waepenen ende eer niet. Op dese brieven werden in stadt seer groote consultatien ende deliberatien gehouden, omdat se niet alles evenwel en consten tot appoinctement verstaen, maer waeren seer oneenich in de stadt, daertoe veel holp dat de soldaeten ganschelijck nog geen appoinctement en begeerden, omdat se noyt tot sulcx gesommeert en waeren, maer hoope van ontset hadden. Des nachts arbeyde men in tleger seer aen alle de loopgraeven ende batterien om die metten eersten op te maecken. Desen nacht quam in stadt den soldaet met de originelle brieven van Ernestus, de Gedeputeerden van Bruessel ende van Verdugo (daeraff de duplicaten den 22^en gekregen waeren ende Sijn Ex^tie gelevert) twelcke de oneenicheyt niet weynich en versterckten, omdat heml. in deselve secours beloofft werde, daerdoor de borgeren die noch veel quaetwillich waeren ende geen appoinctement en begeerden, seer gestijft waeren om haer mette soldaeten tegen den magistraet die sulcx scheen te begeren, te banderen. Ontrent dese tijt begonst den viant in Brabant eenige versaemelinge van volck te maecken soe men vermoet, omdat een Engelschman tot Bruessel geweest was ende aldaer gepresenteert hadde het west fort van Bergen op den Soem te leveren, soe men volck daertoe wilde senden, hoewel hij heur in een attrap soude gebracht hebben, soe se dese reyse ofte noch eenige volgende maelen daertoe versaemelt aengecommen hadden.

[Den 25^en Junij]

Den 25^en Junij was het schoen weder ende hoorde men voor den noen een groot rumoer in de stadt van krijten ende schieten ende anders. Op den naernoen quam een jongman vuyter stadt vallen genaemt Hoenders, dwelcke seyde dat de voors. brieven in stadt gecommen waeren, ende dat die van Verdugo als voornamentlijck houdende van t'ontset van t'raethuys affgelesen waeren met de brieven van Graeff Harman ende Graeff Frederick die t'ontset op heure eere verseeckerden, maer de brieven van Bruessel en werden niet gelesen, seyde mede dat men den brenger voor sijn moeyte ende pericule 100 dalders gegeven hadde, dat hierdoor de oneenicheyt ende alteratien in stadt seer waeren gewassen, omdat d'eene appoinctement wilde hebben ende den anderen niet, daeromme oick veele borgers in de waepenen quaemen die met goede woorden ende beloften van Lauckema gestilt werden. De Jesuiten ende Jesuitsgesinden mette andere quaetwilligen ende futigitiven in stadt sijnde mette soldaeten vresende dat den magistraet evenwel mettet appoinctement voortgaen souden

[p. 430]

ende soucken te accorderen, daertegen sij noch wilden opiniatreren (omdat de Jesuiten opentlijck predickten ende kreeten dattet beter was tgoet te verliesen dan de siele) hebben begonnen gelijckelijck aen te spannen ende tot haer gekreegen de soldaeten die bij de stadt in waertgelt gehouden werden ende de schuytenschuyvers, dwelcke tusschen de Drenckelerstoorn ende Steentilpoorte over de grachten sijn gevaeren, hebben een gat in de pallissade gebroocken ende sijn daerdoer mette soldaeten van tSchuyterdiep op de walle vande stadt gecommen ende soe langes de walle naer de Ooste ende Heerpoorten getoogen ende soe in stadt gevallen ontrent elff vuyren om te beletten de maeckinge van t'appoinctement ende te verdelgen alle degeenen, die sulcx souden willen drijven ofte begeeren, ende hebben eerst getroffen op de borgerwacht op de marckt onder trechthuys waeckende ende ontrent stadthuys heur houdende daer wel tegen vuytet stadthuys quaemen Jan de Leeu ende Aelbert Jarges met Lauckema, haer aenstellende als off sij tselve hadden willen beletten, maer sijn de soldaeten, beleyt bij verscheyden Officiers evenwel voorts gevaeren ende hebben thuys van Jan ten Boer opgeschooten ende ten deele geplundert ende hem gesocht (dien hij meende dat hem op t'raethuys salveerde) hadde mede gesien dat se thuys van eenen Weyert plunderden ende hem in sijn deure dootsloegen, ende in somma datter overal een groote oproerte ende gekrijt was, soedat hij hem liet beduncken datter veelen gebleven waeren, immers dat hij om sijn lijff te preservere vande waege daer hij de wacht mede hadde wech geloopen was ende hadde hem door de Poelpoorte over het Schuytendiep gesalveert ende was soe overgecommen, seyde mede dat se van binnen het ravelijn voor de Oostpoorte seer ondergraeffden, dat se mede de stucken op de wallen meest soncken om datter eenigen voor innegeschooten waeren die men hadde moeten affsaegen, seyde mede dat den viant in tbegin ontrent 800 man sterck voor de stadt gelegen hadde, maer datter van dien over de 150 gequetst ende doot waeren. Van dese heele oproerte en hadde men van buyten anders niet gesien, dan dat se meer vendelen op de walle geplant hadden ende dat se een groot geluyt maeckten ende seer schooten ende riepen. Nietemin is wel te ordeelen dat de borgers meest al sulcx gedreven hebben met conniventie van eenigen vanden magistraet, omdat men tsedert verstaen heeft dat se geen 200 sterck en waeren die van tSchuytendiep innequaemen, ende in stadt t'voors. rumoer maeckten, mogelijck alleen om te reprimeren eenigen die tottet appoinctement te maecken wel gesint waeren ende daeromme dit aldus met voorraet doen beleyen. Desen achternoen werde geschooten

[p. 431]

door thooft den Vendrich van Jaques Meurs staende in de trancheen. Nietemin omdat die vande stadt noch met geschut niet en schooten en wilde Sijn Ex^tie volgende tbespreck van Jan ten Boer noch niet lijden, dat men met geschut op de stadt schoot, houdende voor seecker dattet soe quaet niet en was als den jongman seyde, omdat die van binnen niet beter en schooten. Des nachts was men doende om twee heele ende twee halve canons te planten beneden tegen het olde rondeel aen ende bewesten de batterie vande vijff stucken om daermede te beschieten de gordijne voor de casamatte van tselve rondeel, van welcke stucken een heele canon onder wege in een grachte viel, soedat maer de drie geplant werde ende dat de seste batterie genomt; de andere batterien werden mede geprepareert.

[Den 26^en Junij]

Den 26^en Junij was het schoen weder ende sont men vrouch naer de stadt toe een tambourijn om te vernemen naer den trompetter ende die mede te doen weder vuytcommen. Noch quaemen in tleger Pauli, Comans (commende in de plaetse van Meynaertss.) ende Teelinck, Raeden van Staete. Oick sterff den Capiteyn Brouck Sergiant Major vande olde Engelschen, die den 21^en in de schouderen geschooten was ende werde in tquartier begraeven. Ontrent den middach quam vuyter stadt een tambourijn vande Vriesen, die op gisteren daer binnen was geweest, dwelcke confirmeerde den voors. oproer, maer seyde dattet alleen een misverstant geweest was, sonder met gemeen consent gedreven te sijn ende dat Jan ten Boer noch niet doot en was, maer datter alleen 2 ofte 3 doot gebleven waeren, als men hem in stadt geseyt hadde. Men prepareerde desen dach vast de batterien, maer en werde noch met groff geschut niet geschooten, waeromme men noch al seer in suspens bleeff, nietemin om twerck niet te retarderen ende die vande stadt te thoonen dat men niet van meyninge en was altoes op te houden, dede Sijn Ex^tie op den avont eenige schooten doen ende gaff last des volgende daechs vrouch weder te schieten, mits dat men op de huysen niet en schoot voor ende alleer die vande stadt vuytschooten ende tot sulcx oirsaecke gaeven. Op den avont quam den tambourijn naer stadt gesonden wederomme, soe droncken gemaeckt sijnde dat hij niet spreecken en conde ende bracht een brieff vande stadt daerinne sij screven, dat se den brieff van Sijn Ex^tie vanden 24^en deser wel ontfangen hadden, maer daerop niet en konden antwoorden om seecker onheil ende misverstant in de stadt tusschen den borgeren ende soldaeten geresen met twelcke sij doende waeren om te slichten ende te stillen, dat gedaen, en souden niet naerlaeten op de saecke te delibereren

[p. 432]

ende Sijn Ex^tie antwoort te scrijven ende ten lanxten sijn trompetter op morgen daermede aff te veerdigen ende weder senden, begerende dat dselve het in goede wilde nemen, dat sulcx niet eer geschiet en is. Des nachts plante men noch drie heele canons bijnaest aen tvuytsteeck vanden Heerwech, om daermede te beschieten de Oostpoorte ende de brugge tusschen die poorte ende het ravelijn, men versterckte mede de batterien ende men haelde tstuck dat de voorleden nacht in een gracht gevallen was, daer weder vuyt ende werde reede gestelt om geplant te mogen werden.

[Den 27^en Junij]

Den 27^en Junij was het regenachtich ende donderich weder ende begonst men vrouch mett alle de stucken op de defensien vande stadt ende mette drie laeste geplante stucken seer te schieten op de Oostpoorte ende de brugge van t'ravelijn die sij meest aen stucken schooten (door het droenen van dit schieten vielen in de grachte eenige schantskorven bewesten den vuytsteeck vanden Heerwech dicht op de grachte geplant om dvoors. batterie van achteren te blinden ende mede te defenderen van besijden een ander batterie, die men wilde prepareren bewesten denselven wech op de grachte om te beschieten de casamatte van t'olde rondeel). Hiertegen schooten die vande stadt seer vuytet ravelijn ende de voors. casamatte, om die voors. drie geplante stucken te beschaedigen, dan en deden geen groot prouffijt, maer quetsten alleenlijck twee canonniers, doch gaven daermede oorsaecke dat men eenige schooten door de huysen vande stadt dede. Desen dach werde dootgeschooten den Lieutenant vande compagnie voetknechten vanden Heere Vere (Broun genaemt) die gecommen was in de plaetse vanden Lieutenant die den 27^en May geschooten was. Op den naernoen quam vuyter stadt een tambourijn om eenige koyen, die genomen waeren ende gebracht voor Sijn Ex^tie confirmeerde de voors. garbouille, ende seyde dattet bijgecommen was, omdat eenigen borgers wilden tracteren ende anderen niet ende dat de soldaeten niet lijden en wilden dat men tracteerde, overmits daer hope van ontset was daerover op huyden alle de borgers nieuwen eedt van getrouwicheyt aenden Coning gedaen hebben ende belooft goet te houden ende dat daernaer alle de soldaeten op lijffstraffe bevoolen is weder in heur quartieren te gaen, dat oick Jan ten Boer hem hadde moeten versteecken ofte hij hadde doot geslaegen geweest. Sijn Ex^tie gaff last dat men op den avont weder schieten soude ende die vande stadt des nachts wacker houden met gloijende cogels ende vierwerck. Dien volgende begonst men op den avont te schieten, daernaer quam den trompetter weder vuyt met een tambourijn van tgarnisoen

[p. 433]

ende bracht een brieve vande stadt aen Sijn Ex^tie houdende een verhael van alle tgeene sij tot noch toe versocht ende gescreven hadden ende tgeene men heml. daerop geantwoort hadde, seggende dat sij seer gaerne alsnoch in conferentie souden gecommen hebben, soe den Oversten Lieutenant Leauckema sulcx niet belet en hadde ende noch belette, daerover een misverstant was ontstaen, nietemin soe Sijn Ex^tie heur tijt van een maent wilde vergunnen om heur Gedeputeerden van Bruessel wederom te ontbieden ende middelertijt in stadt door Gedeputeerden in conferentie commen om de saecken te prepareren met stilstant van wercken ende groff geschut, souden se noch wel gesint sijn ostagiers vuyt te senden, daer vuyt men te meer heure irresolutie const bespeuren, omdat se noch niet resolveren en konden om te tracteren ende veel min om alle hoop van tractaet aff te slaen, maer haer sochten te reguleren naer den tijt ende die daeromme te wynnen, ende middelertijt Sijn Ex^tie soucken te amuseren om te sien wat van haer secours commen soude. Des nachts ginck men mette gaelderie naer t'ravelijn toe seer voort, die aenden suytwest houck op gisteren begonnen was, om door de grachte te commen in de suytwest face ofte poincte van tselve ravelijn, ende om die van binnen wacker te houden schoot men met gloeijende cogels ende ander vierwerck in stadt.

[Den 28^en Junij]

Den 28^en Junij was het buych weder ende delibereerde Sijn Ex^tie met Graeff Willem ende den Raede van Staete lang op de brieven vuyt stadt gecommen omme te weeten off sij daer yet op scrijven souden ofte niet. Eyntelijck werde goet gevonden heml. oick in aesem te houden, gelijck sij ons sochten te doen ende middelertijt even seer voortgaen met alle de wercken, waeromme men op den naernoen weder naer stadt sont den trompetter met brieven aende stadt ende aen Lauckema. Aende stadt werde gescreven, dat men niet van meyninge en was heml. eenigen tijt te vergunnen, maer dewijle sij heur niet en hielden aen tgeene den 15^en heur geconsenteert was, dat men tselve mede wederriep ende daeraen oick niet en hielt nopende den tijt aldaer vergundt, omdat de 14 daegen al overstreecken waeren, dat men oick niet van meyninge en was eenigen stilstant van waepenen te consenteren, maer soe veel doenlijck tbeleg ten eynde te brengen ende daertoe alle vuyterlijcke middelen te employeren. Nietemin omdat Sijn Ex^tie noyt ongeneycht en was geweest met heml. te accorderen, soe sij tot reden ende billicheijt te brengen waeren, soe hadde hij nochmael sijn trompetter aen heur wel willen senden, ten eynde sij haer ruine voorcommen, Gedeputeerden vuyt sonden omme te

[p. 434]

handelen, daertegen hij ostagiers inne wilde senden, ofte soe se ostagiers vuytsonden soude hij Gedeputeerden binnen senden, begerende daerop antwoort. Aen Lauckema screeff hij dat de borgeren van meyninge waeren te tracteren met hem, daeraff hij hem bij desen verwittichde, ten eynde hij mede Gedeputeerden om te handelen vuytsont, soe verre hij eenige conditien voor hem ende tcrijsvolck soude begeeren te maecken, hen aenbiedende op seer goede conditien oick met hem ende tgarnisoen te willen handelen, versouckende mede daerop antwoort. Ontrent 4 vuyren vielen ontrent 30 soldaeten vanden viant vuytet Schuytendiep op een loopgraeve gemaeckt beoosten den Drenckelerstoorn, meynende daerinne eenich volck te betrappen; maer omdatter weynich inne waeren liepen de onsen daer vuijt ende salveerden haer in tcorps de guarde, daer achter leggende, sulcx datter niet dan drie gequetst en werden. Hiernaer weeck den viant weder aff. Geduyrende desen vuytval werden van beyde sijden seer geschooten met musquetten ende geschut ende van onse sijde werden eenige gloeijende cogels geschooten, daeraff den eenen wat brants in een huys maeckte, maer werde terstont gelest, werde mede in stadt dootgeschooten 4 borgers ende daeraff de 3 met een schoot, als men tsedert verstaen heeft. Men was voorts doende om noch eenige batterien te maecken, te weeten eene tot twee stucken bewesten den Heerwech (die mette mondt op grachte soude staen ende langes dselve grachte mogen beschieten de casamatte van t'olde rondeel voors., om daermede de gaelderie daer te maecken te bevrijden van tschieten vande selve casamatte) de andere tot 4 stucken beoosten het ravelijn (om daermede te beschieten den Drenckelerstoorn ende de gansche gordijn tusschen de Oostpoorte ende denselven toorn, mitsgaeders de halve maene leggende beoosten den selven toorn voor den beer aldaer sluytende tegen twaeter van tSchuytendiep) ende de derde tot 7 stucken, tusschen het ravelijn ende den Heerwech genaemt de reyale batterie (omme met 3 stucken te mogen beschieten de voors. casamatte ende de gordijne vande walle vande stadt ende mette 4 te beschieten de Buytenpoorte ende de gansche suytwest gordijne van t'ravelijn ende de andere defensien vande stadt,) die daeromme veel naerder geleyt werde dan de Vriesche ende andere batterie, ende om beter operatie te doen, werde dselve, mitsgaeders de oostbatterie (beoosten het ravelijn) bij forme van een cleyne catte verhoocht ende geresen. Men arbeyde mede seer in de mijne ende de gaelderie tegen het ravelijn aen ende men prepareerden noch plaetsen om noch drie andere gaelderien te maecken. Des nachts arbeyde men alomme seer ende men schoot met gloijende

[p. 435]

cogels ende vierwerck in stadt, twelcke anders geen prouffijt en dede als die vande stadt wacker te houden. Desen nacht quam in de stadt een Vendrich met 8 soldaeten met brieven van Verdugo, gecommen sijnde langes het Horndiep, soe men tsedert verstaen heeft.

[Den 29^en Junij]

Den 29^en Junij was het buych weder, men arbeyde nietemin seer aende gaelderie ende batterien ende men schoot altemet op de defensien vande stadt, men prepareerde mede een besteck om aen te besteeden de maeckinge van noch drie gaelderien, de eene tegen de suytoost face vande poincte vanden Bremerbuyck aen, de andere recht aende westsijde vande Heerpoorte ende de derde recht aende oostsijde vande Heerpoorte, soe dat den Heerwech alleen tusschen dese twee gaelderien bleeff, die haer verscheydentlijck souden moeten waepenen, te weeten, die tegen de suytoost face vanden Bremerbuyck soude commen moste haer alleen waepenen in t'noortoosten tegen de walle vande stadt aen ende tegen tgeschut, van gelijcken moste haer waepenen de gaelderie die op de oostsijde vande Heerpoorte soude gemaeckt werden, maer die gemaeckt soude werden op de westsijde vande Heerpoorte most haer meest waepenen aende westsijde tegen het schieten ofte tgeschut vanden Bremerbuyck, omdat die twee gaelderien tegen malcanderen ten deelen bewaert waeren mettet vuytsteeck vanden Heerwech ende voorts malcanderen bevrijden. De begonnen mijne in tvuytsteeck vanden Heerwech nu in dryen verspreyt gebracht sijnde ten eynde werde daer gelaeten, soe omdat men nu seecker was dat den viant daerinne geen mijne en hadde, als omdat men sien wilde wat voordeel die metter tijt noch konste doen, tsij tot een werpbrugge ofte anders. Sijne Ex^tie nu seecker houdende dat tgarnisoen meest meester in stadt was ende trachten souden meer volcx inne te krijgen, daeraff hij verscheyden advertissementen creech ende dat se meest quaemen over de marassen ontrent Ruynen, is selffs alle de wegen ende passagien gaen besichtigen tusschen tleger ende Ponterbrugge ende ordre gegeven om de wachten daer wel te besetten ende verscheyden schantskens geordonneert te maecken tot corps de guarden, daertoe hij de boeren alomme bescreeff. Heeft mede den Hopman Wevert met sijne compagnie gesonden naer Ruynen om daer ontrent te blijven leggen ende op alle overcommende booden ofte stroopers wacht te houden, heeft oick last gegeven dat den Oversten Lieutenant Hittinga met sijne compagnie noch trecken soude over de andere sijde vande stadt om daer beter ordre op alles te houden ende de stadt wat naerder te doen besluyten, die noch te desen daege daerwaerts getrocken is. Op den middach quam weder in tleger den Alphero

[p. 436]

Lazaro den 17^en daer vuyt gegaen om de brieven bij hem in een boom verborgen te haelen ende bracht dselve brieven, die veele waeren, aen Sijn Ex^tie, meest houdende aen Verdugo ende den Commissarissen ende den Veador ¹ Generael, alles houdende van tsecours voor Groeningen, ende onder dien wasser een van Ernestus selff aen Verdugo, houdende dat hij ordre op t'ontset vande stadt gestelt hadde ende tselve soude doen verhaesten soe veel hem doenlijck was ende voorseecker de stadt soude ontsetten, al soude hij selff in persoon daertoe overcommen, dat hij tselve die vande stadt wilde laeten weeten, om middelertijt goet te houden ende t'ontset te verwachten, maer in andere brieven werde aen Verdugo gescreven dat hij dese selve brieven vanden Eertshartoge in stadt wilde seynden om heur te beter te encouragieren. Op den avont quam den trompetter wederom vuyter stadt, gelast te seggen dat men hem wederomme sondt, opdat Sijn Ex^tie niet en verlangde dat se op morgen antwoort metten stadtstambourijn souden laeten weeten. Die vande stadt hebbende in heur casamatte geplant twee halve canons schooten daermede seer op de begonnen batterie, bewesten den Heerwech, maer en deden geen sonderlinge schaede alleen dat de sevende batterie (op de Oostpoorte schietende mette 3 stucken dicht aen tvuytsteck vanden Heerwech geplant) heur van achteren met meerder gabions moste waepenen. Des nachts schoot men weder met gloijende cogels ende vierballen sonder merckelijcke schaede, men arbeyde mede seer aende voors. batterien om die reede te maecken ende de casamatte vanden viant inne te schieten, daer sij desen dach gestaedich vuyt geschooten hadden. Lauckema sondt desen nacht vuyte stadt een van sijn lijffschutten met een soldaet van Harman van Ens met brieven aen Verdugo ende Graeff Harman in wasse bewaert tegen het waeter. Dese soldaeten sijn gecommen door de voorste sentinellen aen tHorndiep staende, ende gecommen heel breet achter aff sijn aengetroffen vande wachten bij Sijn Ex^tie op huyden daer gedaen stellen, daeraff den lijffschut gevangen is gekregen ende den anderen hem souckende te salveren is dootgeschooten, daerdoor men veel vande secreeten vande stadt sal weeten.

1 Veador controleur.

[Den lesten Junij]

Den lesten Junij was het buych ende regenachtig weder ende werde vrouch in tquartier gebracht den gevangen soldaet mette brieven over hem bevonden, meest in cijffer gescreven bij Lauckema aen Graeff Harman ende Verdugo beyde van eene teneur, die men dede ontcijfferen ende

[p. 437]

werden bevonden van desen innehout te weeten: die aen Verdugo in date den 29^en Junij, dat hij des nachts te vooren de brieven van Verdugo ontfangen hadde door acht soldaeten, dat die vanden Magistraet den 25^en de brieven van Ernestus ende heure Gedeputeerden tot Bruessel en van hem Verdugo mede ontfangen hadden, dat de quaetwilligen op dien dach gemeynt hadden heur voornemen te executeren ende een appoinctement te maecken, twelcke miraculeuselijck was belet, alleen mettet verlies van twee borgers ende een schuytenschuyver ende daernaer beter ordre op de saecke gegeven, dat hij seer verwondert was vande resolutie die de Duytsen ende Yren genomen hadden van in stadt niet te willen commen, dat hij niet en wilde naerlaeten hem metten eersten soe veel volcx in stadt te senden als hij ontberen mochte, om daermede tsecours te verwachten, twelcke hij niet en twijffelde ofte het soude metten eersten commen ende verhaest werden, dat men hem in stadt mede van gelt most voorsien ofte hij en saech tvolck langer niet te onderhouden, doordien in stadt geen gelt te becommen en was, dat hij tgelt quaelijck op sijn credyt soude konnen opnemen, ten waere men hem belooffde, dat hij noch sijn erven daervoor niet gerechercheert en souden werden, soe wanneer hij aende Pagadors¹ bewesen soude hebben, waer de penningen gebleven ende gedistribueert waeren, dat hij Lauckema de vuytvallen hem bevoolen niet en konde doen, al waeren de soldaeten daertoe seer wel gemoet, omdat sijn volck dagelijcx in dooden ende gequetsten seer verminderden, die hij daeromme bewaeren moste, te meer soe hij geen hulpe en hadde oick vande goede borgers, die alles moetloos waeren. Soe veel aenlangt het tractaet, daeraff hij scrijft, den viant hadde den borgers 14 daegen vergunt om te tracteren ende daernaer noch 14 daegen om secours te verwachten, daerop den magistraet souckende de saecke in tverleng te trecken versocht hadden een maent met surcheantie van schieten, om de furie van dien te ontgaen, twelcke heur nu ontseyt was, mits dat men wilde sustineren dat de 14 daegen om te tracteren al verstreecken waeren, dat se daeromme terstont souden moeten handelen ende appoincteren, waeromme den magistraet geresolveert was alsnoch bij dat versouck te persisteren ende soe sij dat niet krijgen en konden God de saecke te beveelen ende t'ontset te verwachten, daertoe hij ende alle de soldaeten haer beste souden doen, dat daeromme hem gelieven wilde t'ontset te doen verhaesten ten dienste Godes ende des Conings ende tot

1 Pagadors betaalmeesters.

[p. 438]

behoudenisse vande stadt, te meer soe sij van binnen vande gemeene borgers niet al te wel verseeckert en waeren, ende dat heur oick de amunitie begonst te failgeren om datter niet dan noch 50 tonnen cruyts in stadt en waeren, dat den viant het ravelijn niet en soude krijgen ofte het soude haer dier costen. Den lijffschut, die de brieven gedraegen hadde, seyde datter des nachts een Vendrech met 8 soldaeten innegecommen was. De brieven van Graeff Harman waeren van denselven teneur. In dese brieven abuseerde Lauckema hem seer noopende tvergunnen vande 14 daegen, overmits die niet anders belooft en waeren dan naer t'accoort gemaeckt als op den 15^en ende 23^en deser geseyt is. Daer waeren mede particuliere brieven meest niet anders houdende dan dat men het ontset most verhaesten ofte het soude quaelijck affloopen. Nietemin const men vuyt alle dien claerlijck sien dat die vande stadt niet van meyninge en waeren geweest nochte noch niet en waeren om ter goeder trouwen te handelen, maer alleen sochten tijt te winnen ende ondertusschen ten lesten toe te opiniatreren. Sijne Ex^tie reedt desen dach besien alle de wegen ende passagien vande Hoogerbrugge aff om die mede met wachten te besetten. In tleger werden aenbesteet te maecken dvoors. drie gaelderien volgende tvoors. besteck elcx voor 1800 gulden ende soe se die binnen 13 daegen opmaeckten 2000 gulden. Die vande stadt schooten seer vuyte casamatte op de sevende batterie aenden vuytsteeck staende, daerinne sij een stuck een radt affschooten ende een bootsgesel doot, men schoot oick seer op de stadt. Des achternoens quaemen vuyter stadt twee broeders van Assendorp ende een van Canter heur neeff wesende jongmans ende hielden heur als off se hadden willen gaen wandelen, ende gecommen sijnde buyten heure wachten sijn onse ruyteren op haer aengereden, totte welcken sij seyden vuyte stadt te commen ende daer niet langer inne te willen blijven. Dese waeren rijcke kinderen soet scheen, bij de ouders vuyt laeten gaen om niet geschooten te werden, die bij Sijn Ex^tie geexamineert sijnde niet anders en wisten te seggen dan dat se bij haer ouders waeren vuytgesonden om in stadt niet te waecken ofte eenich ongemack te krijgen. Sijne Ex^tie siende dat elckeen te vrijer aennam brieven vuyt ende inne de stadt te brengen, laste dat men desen nacht ophangen soude den lijfschut voornoemt ende den soldaet van Ens (hoewel doot) mede, ende dat dicht onder de stadt, om alle anderen in stadt sijnde daermede een schrick van sulcx te doen te geven, daerover men des nachts den dooden ende den levende gereet maeckten om gehangen te werden, maer den lijffschut siende dat hij hangen moste, presenteerde

[p. 439]

eenige secreeten vande stadt te openbaeren, daerover de executie opgehouden werde. Gevraecht sijnde, seyde dat den viant in t’ravelijn drie groote mijnen gemaeckt hadde ende veel cruyts daerinne gehadt, maer dat ment daer weder vuytgehaelt hadde om den soldaeten te distribueren, dat se binnen van meyninge waeren geweest het ravelijn te doen springen, soe verre de onsen het souden hebben willen inne nemen, dat se oick van outs een faulse porte ofte mijne hadden gehadt beoosten de Oosterpoorte om tot op twaeter te commen, daer se langes het waeter een cleyn bruggesken gemaeckt hadden tot aen t’ravelijn, daer men terstont weder in een mijne conde gaen in t’ravelijn gemaeckt, die haer terstont scheyde in drien, loopende de twee naer de schouderen toe ende den middelsten recht naer de poincte, hebbende elcx soe men hem geseyt heeft een kelder daer cruyt inne gelegen hadde, maer nu al weder vuytgehaelt was, seyde mede dat se twee stucken buyten de walle heel leech gestelt hadden in een oopen toornken tusschen de Heerpoorte ende Oosterpoorte, om daermede op de grachte te schieten, soe wel langes het ravelijn als voorbij de Heerpoorte, dat men totte selve stucken door een seer enge poorte quam daer geen stucken door konden gebracht werden, dat se dese stucken meynden te gebruycken op de gaelderien als die wat verre in de grachten souden vuytsteecken ende dat se daeromme niet gewilt en hadden dat yemant met roer ofte musquet ofte anders soude thoenen, dat men daervuyt defensie doen konde ofte daerinne commen, opdat men van buyten daertegen geen defensie en maeckte, oick dat hem in tvuytgaen bij monde bij den Borgemeester belast was Verdugo aen te seggen dat hij t’ontset moste doen verhaesten ofte tpolver van Lingen in stadt schicken, omdatter niet veel polvers meer in stadt en was, twelke soe het onder de borgerie quam, en souden se die niet langer konnen stillen; seyde mede dat den soldaeten weeckelijcke leninge geschiede bij den magistraet vande stadt. Men schoot snachts met vierwerck ende gloijende cogels in stadt, men prepareerde seer de batterien ende de innegangen totte aenbesteede gaelderien, om die te mogen doorsteecken, soe haest de stucken die op de casamatte souden

Heerpoorte.
Toornken.
Stat.
Oostpoorte en Ravelijn.
Toornken.
Drenckelerstoorn.
1 Groote brug.
2 Cleyne brug.
3 Mijne.
4 Gaelderie.

[p. 440]

schieten geplant souden sijn. Oick werde in den duym geschooten Capiteyn Swan, Lieutenant van een compagnie nieuwe Engelschen, ende om tseggen vanden lijffschut wille werde geprepareert een batterie tot twee stucken ten suytoosten voor de poincte van t'ravelijn, om voorbij de poincte langes de grachte ende over de gaelderie op tvoors. toornken te mogen schieten, daer de stucken innegelaeten waeren. Vuyt dese voors. gansche handelinge kan men sien hoe seer die bedroogen sijn geweest, die gemeynt hebben dat men dese stadt sonder vuyterlijck gewelt soude konnen becommen ofte met soeticheyt tot reden brengen, hoe seer meest alle de Staeten mede geabuseert sijn geweest tleger voor dese stadt te engaigeren sonder ordre gestelt te hebben op de middelen die men tot vuyterlijck gewelt van noode heeft, want men nu moeyte moet doen (om niet in schaede te vallen) om van die van Hollant ende Vrieslant (die daerinne malcanderen noch niet al te wel en verstaen) gelt ende amunitie te hebben om tleger staende te houden, twelcke dese gansche belegeringe niet weynich geretardeert en hadde ende nu veroorsaeckte dat men nieuwe consenten tottet extraordinaris opbrengen van penningen draegen moste, daermede de Staeten Generael ontrent dese tijt beesich waeren.

[Den eersten Julij]

Den eersten Julij was het regenachtich buych weder tot groot verdriet vande soldaeten, die in de loopgraeven laegen. Men schoot vrouch naer gewoente eenige schoeten op de defensien vande stadt ende door de huysen. Op den naernoen quam vuyter stadt in tleger een stadtstambourijn met brieven soe vande stadt als Lauckema aen Sijn Ex^tie. Die vande stadt screven dat se de brieven van Sijn Ex^tie vanden 28^en ontfangen hebben ende niettegenstaende dselve heur daerinne den versochten tijt om te handelen ontseyt, hebben se desen noch wel wederom willen scrijven ende soe Sijn Ex^tie in eenige onderhandelinge wilde commen, alsnoch den tijt van een maent versoucken, om naer t'accoort gemaeckt heur gedeputeerden van Bruessel te mogen contremanderen ofte secours verwachten met stilstant van alle waepenen, ende soe men hem dat niet en wilde vergunnen, waeren se geresolveert God de saecke te bevelen ende heur te behelpen mette middelen, die sij hebben, om heur ontset te verwachten, aengaende daer Sijn Ex^tie wilt wederroupen den tijt van 14 daegen heur vergunt ende seggen dat se al overstreecken sijn, dat contrarieert sijn brieven vanden 15^en deser noch bij heur sijnde versoucken hierop antwoort met heuren tromslaeger ofte trompetter. Lauckema scrijft mede de brieven van Sijn Ex^tie ontfangen te hebben, daerinne dselve presenteert met goede conditien met hem en tgarnisoen te willen handelen, daeraff hij hem

[p. 441]

bedanckte, omdat sulcx als noch niet strecken en konde dan tot disreputatie ende oneere van hem ende den soldaeten ende tot ondienst vanden Coning, tot wiens behouve hij daer wilde goet houden ende hem volgende sijn plicht beschermen ende behelpen mette middelen die hem God verleent hadde, daermede hij meende eere inne te leggen, totdat heur ontset quaeme. Desen tambourijn werde bij Sijn Ex^tie gelast op morgen weder te rugge te senden sonder eenich antwoort, alleen dat hij seggen soude dat op de brieven die hij gebracht hadde geen antwoort en viel. Des nachts werde gehangen den soldaet van Harman van Ens (die mede mette voors. brieven van Lauckema vuyte stadt gecommen ende dootgeslaegen was) dicht onder de stadt met een brieff boven sijn hooft, maer den lijffschut werde tleven geschoncken om de advertentie die hij gedaen hadde ende t'medelijden dat Sijn Ex^tie met hem hadde. Men plante in de reyale batterie tusschen het ravelijn ende Heerwech opgeworpen ende bij forme van een cleyne catte verhoocht 7 stucken, daeraff de 3 conden schieten op de voors. casamatte ende de west gordijne vande Heerpoorte ende de 4 op t'ravelijn ende de gordijne naer de Oostpoorte toe. Men ginck mette gaelderie naer t'ravelijn seer voort ende men prepareerde vast de batterie tot twee stucken om op de casamatte te schieten, mitsgaeders oick de batterie bewesten de Drenckelers toorn ende noch eenen tot twee stucken bewesten de poincte vanden Bremerbuyck. Desen nacht werde in tbeen geschooten den Sergiant Major vande nieuwe Engelschen Capiteyn Dogwray genaemt.

[Den 2^en Julij]

Den 2^en Julij was het buych weder ende regende den heelen dach seer. Men begonst vrouch op de stadt te schieten met meest alle de stucken ende men schoot mette 3 stucken vuyte reyale batterie seer op de casamatte, soedat die vande stadt haer geschut terugge mosten haelen, ofte men soude het bedorven hebben. Men schoot oick seer mette 4 stucken vande reyale voornt. op de Buytenpoorte van het ravelijn, die van hout was ende meest omverre geschooten werde, soe dat men binnen in t'ravelijn sien conden. Daer werden noch eenige schooten gedaen naer het toornken beoosten de Heerpoorte (daer de twee stucken innegebracht waeren om op de gaelderien te schieten) daerinne men soe veel eerde vande walle aff dede vallen, dat men meent dat sij tgeschut daer staende niet sullen konnen gebruycken, hoewel men tgeschut niet sien nochte raecken en conde, als te diep staende. Die vande stadt schooten altemet eens wederomme ende raeckten de gaelderie tweemael met een stuck staende vast aende Heerpoorte sonder groote schaede te doen. Den

[p. 442]

tambourijn voors. werde vrouch naer de stadt gesonden sonder ander antwoort (daerinne hij hem gansch quaelijcken te vreden hielt) omdat Sijn Ex^tie wel sach dat se alleen hem sochten op de lange baene te brengen ende ten lesten met hem te gecken. Des nachts werden noch geplant 2 stucken (genomen vuyte Vriesche batterie) besuytoosten de poincte van travelijn, om daermede te mogen schieten langes de grachte op het toornken beoosten de Heerpoorte voors. genaemt de negende batterie. Men schoot mede in stadt eenige gloeijende cogels om die van binnen wacker te houden.

Ontrent dese tijt was den Graeve van Hohenloe doorgaens in tlant vander Thoolen ende tot Bergen op den Zoem, om aldaer op alles ordre te geven soe den viant in dien houck yet wilde aengrijpen ende dede den 5^en deser casseren van sijn staet den Sergiant Major van Bergen op den Zoem Thomas Louvel om seeckere groeve delicten wille daeraff hij beschuldicht werde.

[Den 3^en Julij]

Den 3^en Julij regende het seer ende begonst men vrouch te schieten op het toornken beoosten de Heerpoorte voors. ende op het stuck daermede sij gisteren in de gaelderie geschooten hadden, twelcke gedemonteert ofte terugge gehaelt werde. Men schoot mede op de pallisade staende voor t'olde rondeel, om die te breecken. Ontrent den middach quam vuyter stadt een borger, seggende niet langer daer binnen te willen blijven, omdat se van binnen wilden opiniatreren ende tleste verwachten, niettegenstaende sijl. genouch van ontset vertwijffelden, dat se Aelbert Jaerges Colonnel vande borgerie gemaeckt hadden ende hem macht gegeven alle voorvallende saecken alleen met Leauckema aff te doen, sonder de wet daerop te behouven vergaederen, dat se een compromis gemaeckt hadden om ten lesten toe de stadt voor den Coning te houden ende tselve alle man deden teyckenen ende soe wie het niet teyckenen en wilde, die werde bevoolen sijn huys te houden ende niet aende wallen te commen. Des nachts arbeyde men aende gaelderie seer.

[Den 4^en Julij]

Den 4^en Julij regende het seer, soedat de loopgraeven naulijcx en waeren te gebruycken, doch begonst het weder op den naernoen seer te lichten. Des morgens vrouch werde de eerde vande gaelderie geextendeert tot aenden voet vande walle van t'ravelijn, maer tbinnewerk en quam noch soe verre niet. Men plante voorts 2 stucken (t'een genomen vuyte sevende batterie ende het ander vuyte seste) bewesten den Heerwech voors. ende de gaelderie aldaer begonnen om te schieten op de casamatte, daer boven vuyt noch 2 schooten gedaen werde, maer werde mette voors. 2

[p. 443]

geplante stucken ende de 3 vande reyale batterie weder dapper op de casamatte geschooten ende sulcx voorts belet, ende werde dese batterie de thiende genaemt. Men schoot mede twee moelens aff, staende ontrent den Drenckelers toorn, omdat den viant daer vuyt geschooten hadde met musquetten. Terstont naer tplanten ofte prepareren vande voors. 2 stucken, stack men door de drie aenbesteede gaelderien, daervuyt men de eerde in de grachte vande stadt begonst te werpen. Des achternoens vielen eenigen vanden viant benoorden de stadt vuyt met ontrent 30 peerden ende eenich voetvolck om onse wacht op te lichten, dan werden wederstaen ende 2 van heure peerden dootgeschooten, ende vande onsen werde gevangen een ruyter van Onstae ende den Lieutenant vande vaene in tbeen gequetst met noch een Hopman genaemt Lange Jan. In de batterien werde een canonier dootgeschooten. Hiernaer werde een borger vande stadt een smit gevangen gekreegen die hem wat te verre bloot gegeven hadde, maer en wiste niet anders te seggen, als dat die van binnen geresolveert waeren totten lesten toe te houden. Men creech oick tijdinge datter een boode op wech was met brieven van Verdugo om in stadt te gaen, daeromme men de wachten alomme dede verstercken. Des nachts ginck men mettet wercken ende de gaelderien seer voort ende vielen eenigen vanden viant vande halve maen aen tSchuytendiep vuyt, die drie soldaeten gevangen kreegen ende een werckmeester dootsloegen.

[Den 5^en Julij]

Den 5^en Julij vrouch voor den dach gingen 4 soldaeten vuyte gaelderie op de voet van t'ravelijn ende begonsten in de walle te sapperen ende eenen van hem clom op de walle ende sach daerover ende en sach niet dan eenige sentinellen ende in t'midden heel leech een vier gemaeckt daer veele soldaeten ommelaegen, die in t'ravelijn waeren maeckten een alarme ende de onsen weecken weder aff naer de gaelderie, sonder andere moeyte te maecken, omdat se tot sulcx geen last en hadden ende dattet ravelijn steyl ende hooch was op te climmen ende dattet oick periculeus was daerop yetwes aen te grijpen, om de mijnen die daerinne gemaeckt waeren. Het was voorts tamelijck weder ende men schoot vrouch eenige schooten op de stadt. Die van binnen schooten vuyt het toornken beoosten de Heerpoorte 2 schooten naer de gaelderie sonder schaede te doen, daeromme de onsen weder op tselve toornken schooten. Ontrent den middach werde door thooft geschooten den Lieutenant van Maerten Cobbe met groot pericule van tleven te verliesen; snachts arbeyde men alomme seer ende werde de aerde vande gaelderie geextendeert totte walle van t'ravelijn toe, daer des nachts twee Schotten oversaegen, dan en saegen daerinne niet dan de

[p. 444]

topeynden van eenige piecken, ende omdat heur verbooden was eenigen alarme te maecken en dorsten se heur voorder niet bloot geven. Desen dach werde naer stadt gesonden den tambourijn van Hopman Schaeff, om de voors. gevangenen te haelen, dien voor antwoort gegeven werde, dat men se souden laeten gaen soe wanneer den soldaet van Lauckema mette brieven gekregen los gelaeten werde ende anders niet, daerop den tambourijn seyde niet anders te weeten ofte denselven was gehangen.

[Den 6^en Julij]

Den 6^en Julij was het regenachtich weder ende vertoogen heel vrouch vuyten leger Matenesse, Foeck, de Bie ende Huygens, Gecommitteerden vanden Raede van Staete, om naer den Haege te gaen ende den Staeten Generael te remonstreren den noot vanden leger ende datter provisie van gelt moste wesen opdat de saecke nu in tlaeste gebracht geen retardement en leede. Men schoot voorts naer gewoonte seer op de stadt ende het toornken beoosten den Heerpoorte voors., omdat die van binnen daer vuyt geschooten hadden naer de gaelderie nochtans sonder schaede. Men verseeckerde mede de noortwestsijde vande gaelderie aen t'ravelijn tegen tgeschut van tselve toornken ende men veste dselve eene sijde tegen de walle van t'ravelijn aen soe naer als men dat begeerde, twelcke desen dach al meest gedaen was. Men ginck mede sapperen in de walle van t'ravelijn, daer men wel 6 ofte 7 voeten eerde aff ende wech haelde, men ginck oick mette ander gaelderien voort, daeraff die tegen den Bremerbuyck best voortginck ende avancheerde.

[Den 7^en Julij]

Den 7^en Julij was het tamelijck weder ende clom een van ons volck vrouch op t'ravelijn ende wierp een schiltwacht met een steene op tlijff, daerover die van binnen alarm maeckten. Dese seyde dat hem docht datter niet veel volcx inne en was. Die vande stadt schooten vuytet voors. toornken beoosten de Heerpoorte eenige schooten op de gaelderie aen t'ravelijn sonder schaede, maer vanden Bremerbuyck schooten se met een stuck door de gaelderie daer voor begonnen ende schooten 2 binten van dien daermede aen stucken. De onsen schooten wederomme seer op den Bremerbuyck ofte olde rondeel ende het toornken voornt. ende de andere defensien vande stadt. Men was voorts seer doende om de gaelderie tegen het ravelijn aen te verseeckeren, men prepareerde mede de oostbatterie om des nachts tgeschut daerinne te brengen. Des achternoens dede ons volck te peert ende te voet een aenval op de beesten benoorden de stadt ende kregender wel 90 stucx ende een borger te peert met 1 soldaet ende 7 ofte 8 vrouwen. Des avonts werde in tlijff geschooten den Lieutenant Egger. Des nachts plante men in de voors. Oostbatterie 4 stucken (2 die

[p. 445]

noch ongeplant waeren ende een vuyte Vriesche batterie ende een vuyte batterie vande huysbreeckers) om daermede te beschieten den Drenckelerstoorn ende de halve maene besuytoosten van dien leggende ende soe t'vuytvallen van dier sijde te beletten.

[Den 8^en Julij]

Den 8^en Julij was het tamelijck weder ende schooten die vande stadt vrouch vuytet olde rondeel op de gaelderie daervoor begonnen, maer en deden geen sonderlinge schaede. Hierover begonsten de onsen wederom seer op tselve rondeel ende de stadt te schieten. Die vande stadt kregen een voerman gevangen. Desen dach quam in tleger den Prince van Anholt, broeder vanden Furst, alleen om tleger te besien ende tbeleyt van dien. Noch quam in tleger een bestalter Oversten vanden Keyser, Lazarus Schel genaemt, met last om in tquartier van Emden ende Oldenborch 1000 musquettiers te lichten, soe men vermoet om een deel van thierlants volck te debaucheren. Des achternoens soude den vierwerckmeester Jan Bovi een prouve doen van eenige graenaeden in t'ravelijn te werpen ende die van binnen alles van daer doen verloopen ofte quetsen, dan hij sulcx besouckende met 4 ballen heeft de 2 overgeworpen ende de andere 2 sijn gebarsten eer se neder quaemen met pericule van eenigen van ons eygen volck, waeromme men wederom bevont dat alle sijn werck niet dan cost verlooren en was. Des avonts gaff Sijn Ex^tie last om vuyt de oostbatterie eenige schooten te doen op de halve maen aen tSchuytendiep, twelcke geschiede ende werde seer daerinne geschooten, hoewel men geen volck bij de hant en hadde, om daerop aen te commen ende de trancheen oick daertoe noch niet gemaeckt en waeren. Hierover schooten die vande stadt weder seer. Des nachts werde door last van Sijn Ex^tie begonnen te mineren in t'ravelijn op de slinckerhant vande gaelderie, om de minen vanden viant te soucken ofte een nieuwe mine te maecken om te mogen doen springen, op de rechterhant ginck men mettet sapperen voort.

[Den 9^en Julij]

Den 9^en Julij was het tamelijck weder ende werde vrouch gekregen een soldaet vande compagnie van Grootvelt, die met sijn negenen meynde langes tHorndiep in de stadt te commen. Dese seyde geen brieven te hebben, maer alleen mondelinge last in stadt aen te seggen dat se noch een maent ofte ses weecken wilden goet houden, sij souden voor seecker ontset werden. De andere 8 ontliepen het. Die vande stadt schooten vrouch eenige maelen door de gaelderie aenden Bremerbuyck, die se soe ganschelijck onstelden, dat men naulijcx meer daerinne wercken konde, waeromme men last gaff dselve stercker te waepenen, twelcke noch desen dach begonnen werde. Op den nacht quam vuyter stadt over een Engelsman

[p. 446]

van t'ravelijn aff die onder Evert van Ens altoes daerinne gelegen hadde ende tot meermaelen ons volck toegeroupen dat hij overcommen wilde. Dese was tvoorleden jaer vuyte Bommelerweert van ons aenden viant overgeloopen. Men begonst mette mijne in t'ravelijn te gaen ende die te scheyden, gaende metten eenen oostelijck aen om over te commen ende te ondecken de mijne vanden viant ende den anderen noordelijck ende naer t'achterste van t'ravelijn toe, om te commen onder tcorps de guarde vanden viant, doch ginck den arbeyt alomme seer slappelijck voort, soedat de gaelderien over beyde sijden vande Heerpoorte noch naulijcx begonnen en waeren, hoewel al den lesten Junij aenbesteedt. Oick ginck tsapperen aen t'ravelijn soe slappelijck voort dattet scheen dat men genouch tlange wercken socht. Hiertoe holpen veel de advertissementen vande mijnen daerinne sijnde, die men scheen seer te ontsien (hoewel men van tgebreck van cruyt in stadt gelijcke advertentie hadde) vuyt vrese van volck te spillen, niet seer lettende dat de sappe oick alle daechs ende nachts veel volcx spilde. Des nachts dede men noch 2 stucken in de vierde batterie dresseren om op den Bremerbuyck te mogen schieten naer tstuck daermede den viant de gaelderie beschooten hadde. De Raeden van Staete om te subvenieren den noot van tleger hadden eerst die vande Omlanden bescreven om bij anticipatie op te brengen 4 maenden contributien, dan bevindende dat die van Vrieslant de 2 maenden al ontvangen hadden, hebben een seeckere somme van penningen gequoteert over de gestelijcke goederen belast op te brengen, daertegen die vande Omlanden heur soe animeuselijck stelden, dat se vuytdruckelijck verclaerden dat de Raeden voornt. daerover egeen macht en hadden, twelcke de Raeden anders verstaende, hebben aengeslaegen alle de geestelijcke goederen vande prelaeten ende collegien vande Omlanden die heur binnen Groeningen onthielden, ende geordonneert dat alle de pachten verscheenen Joannis lestleden souden betaelt werden in heuren handen daetelijck op peyne van met lontrecht geexecuteert te werden ende dat de betaelinge aen yemant anders te doen geen betaelinge en soude strecken, ende hebben tselve alle ampten, dorpen ende kerspelen vande Ommelanden aengescreven ende belast heur daer naer te reguleren: hoewel daeraff oick niet veel en quam.

[Den 10^en Julij]

Den 10^en Julij was het tamelijck weder ende werde vrouch seer op de defensien vande stadt geschooten, mitsgaeders op Bremerbuyck, daervuyt den viant noch wederomme op de gaelderie aldaer schoot, maer en dede niet soe veel schaede omdat se beter gewaepent was. Oick werde geexamineert den overgecommen Engelsman, die seyde, datter in travelijn een

[p. 447]

mijne heel leech gaet tot bijnaest de poincte toe ende heur daer over beyden sijden weder affspreyde in forma van een cruys, datter noch een mine boven die gemaeckt werde, mede gaende naer de poincte toe, datter noch een mijne gemaeckt was naer de westschoudere van t'ravelijn toe, die mede naer de poincte over de wallen heen drayde, datter mede noch een begonnen was naer de oostschoudere toe, maer niet volmaeckt; seyde mede dattet ravelijn met een inwendige ofte concave halve maene affgesneden was tegen den inneloop daer tvolck meest achter lach, datter gestaedelijck twee vendelen inne wachten ende tot dien alle nachts noch quaemen 50 man vuytet Schuytendiep, datter gisteravont noch geen cruyt in de mijnen geleyt en was, dattet volck in de stadt seer gematteert waeren ende veele soldaeten gebleven ende gequetst, dat die van binnen van meyninge waeren soe ons volck in t'ravelijn quam eerst tvolck ende daernaer mette onderste mijne oick onse mine te doen springen soot noot waere, nietemin datter geen seeckerder wech en is om meester van t'ravelijn te werden, dan langes de voet totte schouderen toe te gaen ende dan daerinne te vallen, want men dan buyten pericule vande mijne sal sijn ende heml. alles kennen den beck breecken, tottet welcke te doen hij wel voorgaen wilde. Seyde mede expresselijck door de stadt ende alomme over de wallen gegaen te hebben om te weeten waer tgeschut stont, twelcke hij hem vermat alles vuyte loopgraeven te konnen aenwijsen. Seyde mede dat die vande stadt met hoope van ontset opgehouden werden ende dat men heml. al over eenige daegen hadde willen wijsmaecken dat heur ontset tot Haeren was, in somma meynde soe het ravelijn verlooren ginck, dat se dan terstont souden parlamenteren. Hiervuyt kan men sien wat voordeel het soude gedaen hebben soe men te vooren alleen daertoe gearbeyt hadde om t'ravelijn inne te loopen, dewijle noch geen polver in de mijnen en was, twelcke meest te rugge gebleven is ter begeerte van Ingenieur ende anderen, die mogelijck bij tlange wercken geen schaede en weeten. Dese vuytgecommene is daernaer in de loopgraeven gesonden metten Ingenieur Kemp om naerder alle gelegentheyt aen te wijsen. Des avonts ende des nachts ginck men mettet mineren ende sapperen voort.

[Den 11^en Julij]

Den 11^en Julij was het regenachtich weder ende schoot men vrouch eenige schooten op de stadt, men ginck mettet sapperen ende mineren voort, in twelcke men gewaer werde dat den viant mede mineerde, maer was onse mine onder, sonder dat men weet offt de bovenste ofte d'onderste vanden viant was. Des achternoens dede men twee groote stucken vande walle

[p. 448]

van t'ravelijn vallen, die onder sappeert waeren, daerover men terstont gereetschap van haecken, ladders ende anders dede daerwaerts brengen ende gereetschap maecken om yet te tenteren, soe de gelegentheyt sulcx gedroech. Men dede mette maetroesen daerop rechten seeckere mastkens, om een blinde daer aen op te trecken, dan omdat de blocken te hooch opgebonden waeren schooten die van t'ravelijn de koorde vande blinde aff. Oick schooten die vande stadt eenige maelen met een stuck vanden Bremerbuyck naer de voors. oprechtinge vande blinden ende schooten daermede de masten om verre. Dit ende dat de bresche om op te loopen noch niet goet en was, gaff oirsaecke de saecke langer vuyt te stellen, te meer soe den Ingenieur sulcx meest anriedt, nietemin liepen hier en tusschen eenige matroesen de bresche op ende trocken den viant een haeck vuyte hant. Hiernaer quam Graeff Philps van Nassau, wat beschoncken sijnde, naer de mijne toe ende liep met een pieck in de hant daerop ende stack daermede tegen den viant, tsij dat hij sulcx dede vuyt dronckenschap om te braeveren, ofte om te besichtigen de bresche, maer omdat hij ongewaepent was, dede den Colonnel Morray veel devoirs om hem terugge te krijgen opdat hij niet geschooten en werde. Den Hopman Vaillant oick droncken sijnde, hadde den Graeff heel tot sulcx geanimeert, hem aenseggende dat sijl. de moeyten ende periculen van t'approcheren ende waecken gehadt hadden ende dat nu de matroesen heur die eere affnemen wilden ende t'ravelijn inneloopen, van welcke sijne sotticheyt hij den Graeff bijnaest de peyne hadde doen draegen, omdat de matroesen niet sterck genouch tot sulcx en waeren, nochte daer oyt last toe gehadt ofte sulcx in meyninge hadden. Des nachts ginck men mettet mineren ende sapperen voorts ende men schoot met gloijende cogels in stadt.

[Den 12^en Julij]

Den 12^en Julij was het gansch regenachtich weder ende was Sijn Ex^tie met meest alle de Graeven ende Colonnellen vrouch in de gaelderie ende hadde eenich volck gereet om tselve te doen overvallen soe het bequaemelijck const geschieden, dan omdat de bresche noch niet seer goet om op loopen en was ende het seer regende, werde het vuytgestelt tot op beter gelegentheyt, volgende genouch den raedt vanden Ingenieur. Daer werden eenige schooten met groff geschut op t'ravelijn gedaen ende onder dien gingen 2 Schotse Sergianten tot boven op de bresche ende saegen den viant wel wercken ende hoe hij het ravelijn affsneedt, maer en consten niet dan ontrent 40 man sien. Sijn Ex^tie daernaer sijnde in een loopgraeve ende willende daerover sien door sijn rondasse, werde op de rondasse geschooten, dat hij terugge viel. Middelertijt ginck men mettet

[p. 449]

mineren seer voort, twelcke desen dach wel 55 voeten diep quam. Men sappeerde oick seer ende daermede ontdeckte men de hoochste mine vanden viant, die bij heml. al gestopt ende met eerde gevult was, hierdoor oordeelde men dat wij oick onder haer onderste mine waeren. Vuytet leger vertoogen heel vrouch den Cancelaer van Gelderlant, Teelinck Caminga ende Arnsma, Raeden van Staete, om naer Lieuwaerden te gaen ende die van Vrieslant te induceren tot obbrenginge van eenige gereede penningen tot onderstant van tleger, die se souden mogen nemen vuyt heur quote vande penningen tot een subsidie vanden Coning van Vranckrijck geconsenteert, volgende tscrijvens vande Staeten Generael, mits dat die van Hollant belooffden dselve penningen in de voors. subsidie weder te vergoeden. Die vande stadt schooten een schoote door de gaelderie aenden Bremerbuyck, maer en quetsten niemant. Op den avont viel noch een stuck vande poincte van t'ravelijn, daer men doen sach dat die van binnen een nieuwe borstweeringe meer achterwaerts gemaeckt hadden, daerop men terstont een stuck geschuts dede stellen, twelcke alle t'nieuwe werck wech schoot. Die van binnen dit souckende met rijsbussen weder te stoppen sijn eenigen van dien bij de onsen mette hant affgetoogen, daernaer hebben die van binnen een lange keeten met een stuck ijsers daeraen gevest ende heet gemaeckt met een lange stock overgeslaegen meynende eenigen te quetsen, twelcke de onsen willende grijpen verbranden eenige haere handen. Den viant sijn slach verhaelende hebben de onsen deselve keeten met haecken gevat ende affgetoogen dat den stock brack. Hier onder werde een Sergiant vanden Capiteyn Michel dootgeschooten. Heel laet quam vuyter stadt een tambourijn vraegende naer eenige gevangen borgers ende soldaeten, maer soe men vermoet om yetwes te hooren. Dese werde aengeseyt datter geen soldaeten gevangen en waeren, maer wel borgers, die men los soude laeten als sij heur rantsoen gemaeckt ende betaelt souden hebben. Desen dach werde in de loopgraeven dootgeschooten den Hopman Lantschaede vande Duytse lichtinge. Des nachts ginck men mettet sapperen ende mineren voort. Die vande stadt nu lange geen brieven gekreegen hebbende, sonden benoortoosten twee booden vuyt ende ontrent 30 soldaeten om die escorte te doen ende door de schiltwachten te helpen, maer werden 2 van deselve soldaeten gevangen, sonder dat men weet waer de anderen bleven, off sij door quaemen dan off sij wederomme gingen. Ende omdat die vande stadt oick vande gordijne bewesten de Heerpoorte schooten naer de gaelderie tegen het olde rondeel met een stuck overlanges innegesneden, heeft men

[p. 450]

desen nacht geplant 2 stucken (genomen vuyte vierde batterie) besuytwesten de poincte van tselve rondeel, om daermede te schieten langes de grachten van t'rondeel op deselve gordijne ende werde dese batterie genoemt de west batterie.

[Den 13^en Julij]

Den 13^en Julij was het regenachtich weder ende werde den tambourijn vrouch weder naer stadt geschickt sonder ander antwoort, opdat hij hier in tleger vande mijne niet met allen en vernam. Men ginck mettet mineren soe seer voort dat d'eene wel 70 voeten diep was ende d'andere ontrent 60 voeten, men sappeerde mede al voorts om goede bresche te maecken, de andere drie gaelderien quaemen heel in de grachten ende soe verre dat se mette eerde meer als een derdendeel vande grachten vulden. Op den middach quaemen bij Sijn Ex^tie de twee gevangenen te nacht gekregen (daeraff den eenen op dese sijde gedient hadde ende overgeloopen was) ende seyden dat se alleen om twee booden te convoyeren vuytgegaen waeren ontrent 30 sterck, dat se niet en wisten off de booden voor waeren ende doorgecommen ofte mits t'rumoer achter gebleven, dat se in stadt seer twistich waeren ende nu in veele daegen geen brieven ontfangen hadden ende de soldaeten seer gematteert, voorders en wisten niet te seggen, dan datter twee vendelen in t'ravelijn laegen, die met squadren van andere compagnien gerefraischeert ende gesterckt werden ende dat t'ravelijn ondermineert was, maer niet en wisten hoe? Degeene die van dese sijde overgeloopen was, werde aengeseyt dat hij hangen moste, nietemin soe hij de booden mette brieven wiste te wijsen, dat men se krijgen konde, soude men hem tleven schencken, daerop hij seyde wel te weeten een huys in de Omlanden daer de booden altoos herbergen, ende dat een van dese booden sijn vaeder daer hadde woenen, daer hij meent dat men se soude konnen aentreffen. Hierop werde hij met eenige soldaeten daerwaerts geschickt om dselve te becommen. Men schoot voorts altemet eens op de stadt ende die vande stadt wederomme. Des achternoens liep een Schots soldaet op t'ravelijn ende ontnam den viant tweemael een pieck, die hij heur t'elcken met gewelt vuyte hant ruckte ende brachte bij Sijn Ex^tie. Die vande stadt hadden naer Selwaert toe haer beesten heel verre vuyt gejaecht onder faveur van een goede embuscade bij heml. gemaeckt, meynende de ruyteren vande wacht daerinne te trecken, dan daeraff eenigen lucht hebbende vuyt een gevangen te vooren gekreegen sijn terugge gebleven. Beraemt sijnde dat men noch een gaelderie soude maecken tusschen den Drenckelerstoorn ende het ravelijn wat naerder aenden toorn, is dselve aenbesteedt mettet maecken van een corps

[p. 451]

de guarde ende een loopgraeve naer de halve maene toe voor 2100 gulden, ende soe het binnen 12 daegen gedaen was soude den aennemer hebben 2300 gulden ende een vereeringe, daerop Jan van Groeningen Sergiant Major vande Vriesen dselve aennam te maecken. Des nachts werden 4 stucken (genomen de 2 vande veltstucken, 1 vuyte vierde batterie ende 1 vuyte batterie vande viercogels) verplant aen een vervallen huysken wat wijder van Bremerbuyck, om te beter op de parapet te schieten, soe men meende, hoewelt niet veel en prouffiteerde ende was dit de laetste batterie. Men schoot oick met gloeijende cogels om die vande stadt wacker te houden.

[Den 14^en Julij]

Den 14^en Julij was het schoen weder ende schoot men vrouch eenige schooten op de stadt ende werde de voors. vijffde nieuwe gaelderie begonnen, de andere gaelderien gingen tamelijcken voort, dan werde vanden Bremerbuyck geschooten in de gaelderie bewesten de Heerpoorte begonnen ende twee werckers elcx een been affgeschooten, daeromme men wederom op Bremerbuyck schoot. De mijnen gingen mede wel voort, daeraff in den eenen, loopende oostelijck (meest volmaeckt sijnde) men hoorde seecker geluyt al off den viant daertegen gemineert hadde, waeromme men terstont de werckluyden daer vuyt nam, om daer niet meer geluyts te maecken ende den viant geen naerdencken te geven. Hierop werde geresolveert dat men de andere mijne verhaesten soude ende die alle beyde van desen avont gereet maecken om op morgen vrouch ofte noch te nacht te doen springen, dan t'advys daernaer verandert sijnde is geordonneert dat men eerst desen nacht de kelder vande andere bequaemelijck maecken sal ende eerst morgen vrouch tcruyt daerinne brengen ende daernaer die alle beyde stoppen om op den achternoen die te doen springen, ende dat men te nacht gestaedelijck een officier in de mine sal houden om te hoiren off den viant niet naerder en compt. Sijn Ex^tie mede siende dat de batterie, te nacht ter begeerte vanden Ingenieur verplant, geschooten hebbende niet sulcken vrucht en const baeren als men gemeent hadde, heeft gelast dat men 2 vande stucken weder daer vuyt soude nemen ende weder restitueren in de vierde batterie, daer der drie vuytgehaelt waeren, twelcke niet en geschiede. Desen dach werter veel voor de stadt vande onsen geschooten ende onder dien den fourier van tDuyts regement, twelcke meest bijquam omdat de loopgraeven mits den regen affgeloopen ende niet wel vrij waeren. Benoorden de stadt werde een Hopmans knecht vanden viant gevangen gekregen, die om gras te snijden vuytgecommen was. Dese gebracht sijnde voor Sijn Ex^tie en wist anders niet te seggen, dan dat se van binnen voor seecker secours verwachten binnen 14 daegen. Des nachts

[p. 452]

schoot men eenige gloeijende cogels in stadt ende men ginck mettet sapperen seer voort. Die van t'raveiijn maeckten tot meermaelen alarme sonder oirsaecke ende die vande stadt schooten vande walle aff door de gaelderie op t'ravelijn aengemaeckt.

[Den 15^en Julij]

Den 15^en Julij was het schoen weder ende ontdeckte den viant vrouch in de morgenstont de voors. mine loopende naer t'oosten ende socht daerinne te commen, waertegen de onsen, souckende de mine te bewaeren een roock daerinne maeckten, maer omdat de mine bij onverstant met geen deure bewaert en was ende geslooten konde werden, sloech den roock soe seer terugge, dat men se wederom slissen ofte dempen moste, om de andere mine te mogen bewaeren. Dit alles en soude geen noot gedaen hebben, soe men de mine off niet soe diep gemaeckt ofte beter verhaest hadde. Hiernaer werde geresolveert dat men in de andere arm vande mine terstont tcruyt instellen ende die sluyten soude, dat men mede de ontdeckte mine thien voeten soude toevullen ende daernaer mede cruyt daerinne stellen ende stoppen om soe haest mogelijck de mine te doen springen. Hiertoe begonst men te arbeyden ende men leyde in de kelder vande noorder mine bij forme van cruys gemaeckt 12 tonnen cruyts ende men storte in t'midden 3 tonnen, ende in de andere mine (achter de toevullinge vande thien voeten) sonder kelder werden gestelt 4 tonnen ende eenen gestort ende daermede begonst men de mine beyde te sluyten. Ontrent 8 vuyren riepen die van t'ravelijn om nieuwe pekelhaerinck ende omdat se van schieten ophielen werden heur 4 haeringen gegeven, daerop sij terstont weder een kanne biers met een wittebroot aen een coorde over lieten sincken. De kanne werde daernaer met Bremerbier weder gevult ende heml. toegedroncken ende in de hant gegeven ende daermede was tbestant vuyt. Hiernaer was Sijn Ex^tie besich te beraetslaegen te wat vuyre men de mine soude laeten springen, ende naer overweginge van veel poincten werde goet gevonden tselve te doen t'avont ten 10 vuyren, soe omdat se niet weleer reede en konden wesen, als omdat men goet vont den nacht te nemen, om in den duyster te mogen wercken ende daerinne tvolck logeren ende verseeckeren. Werde mede goet gevonden dat de Schotten (in wiens quartier dit was) desen aenval souden doen met 200 man van tregement ende dat den Colonnel selffs met eenige Capiteinen die beleyden soude ende niet haestich maer bij partijen aencommen ende liever alleen daerop logeren in de poincte, als yet hasarderen, alles nochtans naer dat de mijne gespeelt soude hebben. Hiertoe werde alle behoirlijcke ordre gemaeckt. Des achternoens werden noch 2 veltstucken geplant in de

[p. 453]

Vriesche batterie ende 2 anderen in de batterie vande huysbreeckers, om des nachts te beter op de stadt te flanqueren. Des avonts in t'afftrecken vande wacht werde in de trancheen door den cop dootgeschooten den Hopman Waddel, willende noch eens oversien. Oick quam een tambourijn vuyter stadt versouckende eenige gevangenen, maer meer om te hoiren watter ommeginck, desen dede Sijn Ex^tie aenseggen als die van binnen heure gevangenen souden gerelaxeert hebben, soe soude men se aen dese sijde mede relaxeren ende werde belast wel bewaert ende op morgen vrouch weder wech geleyt te werden. Den jongen van Hopman Wingaerden in stadt gevangen quam mede vuyt ende seyde dat eenigen in stadt tot sijn Hopman geseyt hadden, soe men se noch eens sommeerde, dat se wel tot appoinctement souden verstaen, dan docht Sijn Ex^tie heur noch desen avont anders te sommeren aende sijde van t'ravelijn. Ende naerdat alle dingen daertoe wel bereyt waeren, heeft Sijn Ex^tie alle tvolck van ontrent t'ravelijn terugge doen gaen ende ontrent 10 vuyren tvier in de mijne geven, daeraff die vanden slinckerarm seer goede operatie dede ende vulde ten deelen een diepe grachte bij den viant in t'ravelijn gemaeckt, sloech om verre een deel van t'retranchement ende pallisade van dien ende oick van een halve maene gemaeckt in de poincte van t'ravelijn, daer ontrent 40 man innelach metten Lieutenant vanden Drost Ens, die meest alle door de mijne met eerde overstolpt werden ofte in de grachten geworpen. De andere mijne aende rechterhant en dede niet veel operatie, omdat de eerde door tslaen vande eerste mine heel geconcutieert ende los gewerden was. Hiernaer liep terstont naer de bresche toe Graeff Philps van Nassau (sijnde heel jalous dat de Schotten dit alleen exploicteren souden, dewijle hij desen nacht Colonnel vande wacht was) den Drost van Zallant ende Smelting ongewaepent ende quaemen ontrent 10 ofte 12 sterck in t'ravelijn, daer se aende poincte eerst seer weynich resistentie vonden ende druckten daeromme innewaerts tot aende grachte voors. ende pallisade toe. Dese werden gevolcht bij den Lieutenant van Michel met 12 man meest Officiers, daernaer quaemen Capiteinen Egger ende Prop met ontrent 40 mannen ende scheyden heur in tween, nemende Prop de slincker hant ende Egger de rechterhant om langes de parapet achter t'retranchement te commen. Dese begonsten aende pallisade tegen den viant te vechten, maer werden terstont gevolcht bij den Colonnel Morray met 150 man, die in t'midden indruchte tot aende pallisade toe, gevende daermede den viant alomme werck, ende soe ontrent een halff quartier vuyrs gevochten hebbende, hebben t'retranchement aende slincker sijde

[p. 454]

daert wech geslaegen was, geforseert ende den viant (die daer noch ontrent 150 sterck lach ende al begonst te wijcken, soe haest Egger ende Prop begonsten langes de parapet achter t'retranchement te commen ende vechten) daer vuyt gedreven ende ontrent 32 ofte 33 mannen met eenige wijffs daer sijnde dootgeslaegen ende in twaeter gedreven, want sij alles moetende loopen over een cleyn bruggesken langes twaeter gemaeckt, is tselve ten lesten gebroocken, ende die daerop stonden in de grachte gevallen, ende die noch terugge waeren mosten mede in de grachten springen, de reste is het ontcommen. Hiernaer hebben de Schotten terstont saxkens met eerde gevult doen aenbrengen ende daermede heur desen nacht daerinne verseeckert. Melville willende affgaen om eenich volck aen te haelen is met een groff stuck dootgeschooten, den Ritmeester Edmont mede in t'ravelijn sijnde ende willende vuytgaen om Sijn Ex^tie te rapporteren hoe het affgeloopen was, is in de voet geschooten ende den Vendrich van Dallachi seer gequetst. Men hefter noch ontrent 13 soldaeten vande onsen verlooren, maer daer sijnder meer gequetst. Men heefter vanden viant 4 gevangen gekregen ende onder dien den amunitiemeester van t'ravelijn, in wiens hutte stonden 4 tonnen polvers, daerinne eenige soldaeten gecommen sijnde ende haer lont niet wel bewaerende, is tvier gecommen in t'polver voors. ende heeft een soldaet wech gesmeten wel een vuyre naerdat ons volck in t'ravelijn was geweest. Soe onse mine voors. eerst aenginck, begonst men seer om Breemerbuyck te schieten, als off het daer soude gegolden hebben maer soe de Schotten heur trommel op t'ravelijn deden slaen in t'optrecken ende soe se noch metten viant vochten, is in de stadt den alarme seer schrickelijck aengegaen met roupen ende met trommelen slaen, ende hebben de onsen seer begonnen te schieten met geschut ende musquetten ende die vande stadt mede, twelcke meer als twee vuyren duyrde ende daernaer begonstet wat op te houden. Hier en tusschen begonsten de onsen mede een aenloop op thalve maenken beoosten den Drenckelers toorn, maer omdatter den viant al te sterck was, mosten sij weder aff. Hiermede ginck desen nacht door ende en wisten de voors. gevangenen anders niet te seggen, dan dat se ontrent 200 mannen in t'ravelijn waeren geweest ende dat die vande stadt alles geresolveert waeren tot St. Jacob toe heur ontset te verwachten ende sulcx malcanderen belooft hadden. Eenigen vande stadt swommen noch snachts over de grachte aenden voet van t'ravelijn ende maeckten een koorde vast aende twee stucken daer staende ende trocken dselve daermede in de grachte. In t'ravelijn werden gekreegen twee cleyne metaele stucken boven

[p. 455]

de twee in twaeter geruckt, daeraff t'een een drieling was ende het ander een stuck van 10 pont ijsers.

[Den 16^en Julij]

Den 16^en Julij was het tamelijck weder ende begonst men vrouch seer te schieten op de stadt om die van t'ravelijn te bevrijden, ten eynde sij heure wercken te nachte gemaeckt nu mochten approprieren, daerop sij drie vendelen lieten vliegen. Hier onder gebeurde dat een vanden viant leggende beneden aende grachte gequetst sijnde ende hem selven niet konnende helpen seer begonst te kermen. Die vande stadt dat hoorende begonsten te roupen ende de hoeden optesteecken. De onsen meynende dat se sulcx deden om te appoincteren hebben wederom geroupen. Hierop stilstant bevoolen sijnde ende gevraecht wat se begeerden, hebben alleenlijck gebeeden dat men dien man daer vuyt haelen wilde ende hem sijn leven salveren ende gevangen nemen, waertoe men terstont twee Sargianten vande Schotten gesonden heeft, te weeten om hem vuyt te haelen, dan soe se wat te seer naer de wallen vande stadt saegen, hebben die van binnen begonnen quaelijck te spreecken ende heml. te dreygen, die daerover tgeweer vuyt toogen ende wilden den gequetsten voort doorsteecken, daerop eenige vrouwen ende mans op de walle vande stadt liepen ende begonsten seer voor hem genaede te roupen ende te bidden, daerover hij vuytgetoogen ende gevangen genomen werde. Die dit van verre saegen meenden in tseecker dattet was om te parlamenteren ende stroyden daerop een groot rumoer deur tgansche leger. Hiernaer werde den voors. tambourijn vrouch wederomme gesonden mettet voors. antwoort. Voorts schooten die vande stadt seer met musquetten op t'ravelijn sonder groote schaede te doen, daer werden mede noch 2 soldaeten vanden viant vuyter eirde gedolven die noch leeffden ende vande mine bestolpt waeren geweest. Op den naernoen werden in tclooster te Essen begraeven de Capiteinen Melville ende Waddel. Eenigen van ons volck maeckten een aenslach op eenige beesten ten noirden vande stadt ende liepen naeckt met sprinckstocken daerwaerts ende dreven de wachters van dien terugge, daerop eenige ruyteren aenquaemen ende naemen een goet deel beesten ende kregen 4 borgers met een soldaet gevangen ende sloegen noch vijff borgers doot, dan werden eenige peerden van onse ruyteren geschooten. Dese gevangenen seyden datter wel 100 man vanden viant in t'ravelijn gebleven waeren. Hiernaer quam vuyter stadt Jan ten Boer met eens stadts tambourijn, verclaerende al van eergisteren last gehadt te hebben om vuyt te commen ende Sijn Ex^tie indachtich te maecken vande handelingen hier voorens tusschen vreemde potentaeten ende heure stadt gedreven, die se

[p. 456]

alsnoch middel hebben aentegaen, oick alle tgeene tot noch toe met Sijn Ex^tie gehandelt was, ende gemerckt sij niet en twijffelen, ofte het is Sijn Ex^tie sonderlinge gelegen de vuytheemsche handelingen te beletten ende de sijne alleen voor te drijven, te meer soe heure stadt sterck is, een provintie representeert ende heur borgeren seer wel gemoet, dselve Sijne Ex^tie daertoe te beweegen, dat hij om de eere vande stadt heml. noch eens wilde doen sommeren ofte opeyschen ende hem te verseeckeren dat de gijselaers ofte Gedeputeerden in stadt al bereyt waeren om vuyt te commen, sonder dat hij nochtans hiertoe eenige scriftelijcke last ofte commissie hadde. Hierop verclaerde Sijn Ex geresolveert te sijn de stadt niet weder op te doen eyschen, dat hij heml. niet dan al te veel eere bewesen en hadde ende sij daer en tegen met hem gespot ende dubbelt gehandelt alleen om tijt te winnen, dat hij daeromme gedacht sijn beste te doen ende heml. met gewelt tot redene te brengen, nietemin soe se yemant vuyt seynden wilden om te handelen mochten se dat doen, hij soude daertoe wel pasport verleenen, maer behoirde hij Jan ten Boer in allen gevalle te bedencken dattet hem niet geoorlooft en was sonder pasport vuyte stadt te commen. Hiertegen insisteerde Jan ten Boer seer, dat men se alleen die eere wilde doen ende noch eens opeyschen, dat men daermede tijt soude winnen, want se alles geresolveert waeren liever op malcanderen te sterven dan tegen de eere vande stadt te doen, dan werde bij Sijn Ex^tie ende den Raedt van Staete daer present evenwel gepersisteert bij tvoorgaende ende geseyt, dat men niet en gedacht de eere vande stadt soe seer voor te staen, dat men om dselve de eere vande Staeten (die geresolveert sijn de stadt te hebben al souden se noch een jaer daer voor leggen) ende Sijn Ex^tie souden vergeeten ende soe hij wilde, mocht hij daermede weder naer de stadt keeren, twelcke hij verclaerde niet te derven doen, ende siende dat hij anders geen bescheyt nochte oick scrijvens konde krijgen, is hij van Sijn Ex^tie gescheyden om hem te beraeden off hij selffs dese tijdinge in stadt wilde brengen ofte den tambourijn daermede alleen weder affveerdigen. Des avonts quam in tleger een goede quantiteyt van gelt vuyt Hollant gesonden, ende vuyt Vrieslant alleen 3000 gulden, sonder dat se meer hadden willen furneren. Hiermede was tleger voor een goet deel ontset. Snachts werde dootgeschooten een Sergiant van Pieter van Lieuwaerden ende men ginck mettet wercken seer voort, ende werde een canon (genomen vuyte sevende batterie) geplant heel op den vuytsteeck vanden Heerwech, mette mont in de grachte om daermede de voet vande Heerpoorte te beschieten, ten eynde men daervuyt geen weer op de gaelderien en dede.

[p. 457]

[Den 17^en Julij]

Den 17^en Julij was het regenachtich weder ende sondt Jan ten Boer sijn tambourijn vrouch weder naer stadt mettet antwoort van Sijn Ex^tie maer bleeff selff in tleger. Men schoot altemet eens op de stadt, men ginck met alle de wercken voort. Des achternoens quam daer eenen vuyte stadt over, die geleeden drie weecken aldaer gevangen werde ende gedient hadde onder de Duytsen, ende omdat hij niet gelost en werde hem in dienst begeven hadde onder den viant, om soe los te commen. Dese seyde dat se in de stadt alles seer verslaegen waeren, datter wel 145 man (hoewel tselve soe breet niet en was) in t'ravelijn gebleven waeren ende dat de borgerie ende magistraet al van huyden morgen vrouch vergaedert waeren geweest. Op den avont quam den tromslaeger van stadt wederomme, brengende brieven aen Sijn Ex^tie, Graeff Willem ende Jan ten Boer, versouckende dat Sijn Ex^tie volgende sijn voorgaende scrijvens eenigen vanden Raede ofte anderen gequalificeerde personen in stadt wilde senden om daer te handelen, ende sij souden weder vuytsenden de personen, die hij bij deselve brieven (daer sijluyden alsnoch haer aenhielden) tot ostagiers begeert hadde, twelcke sij versochten om corter te mogen affhandelen, ende deden door Jan ten Boer daerbij verhaelen dat Sijn Ex^tie veel lichtelijcker van dach te dach conste veradverteert werden van tgeene t'elcken gehandelt was ende oick veel corter sijn meyninge daerop verclaeren als sijl. souden konnen doen (in alles haer houdende alsoff dselve handelinge noch in volle wesen ende sonder interruptie gebleven waere), verclaerde mede aen Sijn Ex^tie volcommen verseeckertheyt te sullen doen, dat se bij Leauckema ende de garnisoenen sullen doen approberen, tgeene nu rondelijck gehandelt soude werden. Sijn Ex^tie desen metten Raede van Staete gecommuniceert hebbende heeft geresolveert aen heml. te scrijven dat se op geen van sijn voorgaende scrijvens (die se veelen gansch indirectelijck sochten te interpreteren) hadden te letten, dewijle hij niet en gedacht van eenigen van dien wat te houden ende sijl. selffs mede met haer laeste scrijvens daeraff geresilieert waeren ende gescreven hadden, dat se de saecke God ende den tijt wilden bevelen ende heur secours verwachten, dat se daeromme vrijelijck alle dselve handelinge mochten laeten vaeren, maer soe se van nieus gesint waeren te tracteren, dat se Gedeputeerden met volle macht om te handelen ende scriftelijcke articulen ende instructie mosten vuytsenden (daertoe hij heml. mitsdien pasport sondt) dwelcke hier sijnde ende op deselve articulen verstaen hebbende de meyninge van Sijn Ex^tie, off allegaeder off eenigen weder in stadt souden mogen gaen, om tselve heur principaelen voor te

[p. 458]

draegen, wel verstaende, dat men voor degeenen die hier blijven ostagiers alsdan weder in stadt sal senden, ende dat elcx middelertijt sijn beste sal doen. Van gelijcken werde mede gescreven aen Leauckema om Gedeputeerden van tgarnisoen mede vuyt te senden. Des nachts ginck men mettet wercken seer voort.

[Den 18^en Julij]

Den 18^en Julij was het regenachtich weder ende ginck Jan ten Boer mette voors. brieven ende pasporten metten tambourijn weder naer de stadt toe, dien geseyt werde dat se heure saecken cort mosten maecken ende eyntelijck arresteren sonder meer gelijcke onwegen te soucken, want men niet en gedacht anders te doen ofte van eenige wercken op te houden. Den trompetter van Sijn Ex^tie werde mede met Jan ten Boer gesonden, alleen om de Gedeputeerden vander stadt te seeckerder over te brengen in tquartier van Sijn Ex^tie. Voernoen werde aende Oostpoorte een bestant van schieten gemaeckt van een halff vuyre, opdat die vande stadt daerentusschen vuyte grachte tusschen de poorte ende het ravelijn mochten haelen de dooden daer leggende ende die wech nemen ende doen begraeven, mits datter een van ons volck bij soude staen ende sien off se yet anders deden als de dooden wechnemen, maer soe een Lieutenant vande Schotten mede op de walle clom om te sien, is hij van ter sijden in tbeen gescooten, daerover doen tbestant eynde, maer werde daernaer weder vernieut om de reste noch vuyt te haelen. Doen quamen veel borgers op de walle staen, daer de Engelsen weder naer schooten, maer werden evenwel de dooden vuytgehaelt tot in de dertich toe. Men schoot altemet eens op de stadt. Des achternoens werdender 2 vanden viant op de noortsijde vande stadt gevangen, dwelcke seyden dat se in de stadt alles seer confuys waeren mettet verlies van t'ravelijn, daer veel volcx gebleven was ende dat de magistraet desen heelen dach vergaedert was geweest op t'raethuys. Daer werde vande gordijne vande stadt noch geschooten door de gaelderie aen Bremerbuyck, dan ginck men evenwel mettet wercken voort. Des nachts werde dootgeschooten den Lieutenant van Jaques de Vries in tvuytbrengen van den schildwacht ende in thooft gequetst Jan van Groeningen Sergiant Major vande Vriesen willende schieten naer den viant.

[Den 19^en Julij]

Den 19^en Julij was het tamelijck weder ende quaemen ontrent den middach vuyter stadt Aelbert van Eilst, Borgemeester, Ballen ende Frederick Moysteen, Hooftmans, Ulger Ulgers, Raetsheer, Hendrick Hotinge, Taelman, Jan Maelen, Boumeester ende Popke Everardi, Secretaris, als Gedeputeerden der stadt Groeningen, den Commandeur van Werffen ende den Officiael Crijt van wegen de geestelijcheyt metten Hopman Grootvelt

[p. 459]

ende den Lieutenant van Graeff Frederick vanden Berge van wegen het garnisoen, met scryftelijcke commissie om met Sijn Ex^tie te mogen handelen, ende waeren gevolcht bij Jan ten Boer, die in de commissie niet en stondt. Dese quaemen met 4 waegens vuyter stadt ende gingen terstont bij Sijn Ex^tie, daer sij bleven eeten, naer den eeten leyden sij over heure articulen, die vande stadt ende van tgarnisoen elcx apart, versouckende die vande stadt vergeetinge ende vergevinge van alles datter tot noch toe gepasseert is, te mogen blijven bij heure privilegien ende religie, dat se geen garnisoen sullen innenemen, dat se gehouden ende getracteert sullen werden als een provintie ende bontgenoot, ende dat de geestelijcke persoonen sullen blijven bij heure goederen ende digniteyten, dat mede de wet ende magistraet tegenwoordich sijnde sal blijven ende voorts altoes vercoosen ende gestelt werden naer ouder gewoente hercommen ende privilegien, ende dien volgende gedemolieert alle de forten vande Omlanden, dat men heml. voor seeckere goeden tijt sal laeten innehouden heur middelen omme daermede te mogen repareren heure poorten, wallen ende kercken, dat alle gevangenen vande stadt sonder rantsoen sullen los gaen ende geconsenteert een merckelijcken tijt, binnen de welcken heure gesanten van Bruessel sullen mogen wederom commen ende t'accoort mede genieten, dat alle reeckeningen die geslooten sijn sullen geslooten blijven ende die noch te doen sijn gedaen voor dengeenen die nu in de regieringe sijn. De soldaeten versochten vuyter stadt te mogen trecken met waepenen ende bagagie gelijck sij daerinne gecommen waeren, ende dat met heur souden mogen vuyttrecken de paters vande Jesuiten ende alle andere geestelijcke ende weerlijcke personen mette Officiers vanden Coning van Spangien, die in stadt niet en willen blijven, ende dat men sal laeten volgen alle de goederen van Verdugo ofte andere Officiers vanden Coning, ende heml. daertoe accomoderen met tachtich waegens ende de gewonden eerst laeten genesen ende dan met pasport mede vertrecken. Op dese articulen seyde Sijn Ex^tie dat hij soude resolveren, maer op heftich aenhouden vande Gedeputeerden werde geconsenteert stilstant van schieten, wercken ende alle waepenen voor den geheelen dach van morgen mettet welcke in de stadt als ostagiers trocken de Heeren van Sontsvelt, Grijse ende Swartsenborch met den Capiteyn vander Noot ende Commissaris Fervo¹.

1 Jonkheer Fredrich van Vervov, de schrijver van ‘Enige gedenckweerdige geschiedenissen, tot narichtinge der nakomelingen, sommarischer wijze beschreven’, in 1841 door het Provinciaal Friesch genootschap ter beoefening der Friesche geschied, oudheid en taalkunde uitgegeven.

[p. 460]

De reste vanden dach werde doorgebracht met delibereren op de voors. articulen ende werde last gegeven dat niemant de koeijen vande stadt op morgen vuytgaende soude misdoen. Des nachts sterff aen sijn quetsure den Lieutenant van Egger ende was ons volck tot aende halve maene leggende beoosten den Drenckelerstoorn, maer omdatter den viant al te sterck inne was en consten se daerop niet vuyttrecken.

[Den 20^en Julij]

Den 20^en Julij was het alomme stilstant van waepenen ende liepen die vande stadt met vrouwen ende kinderen op de wallen ende de onsen langes de grachten ende spraecken met malcanderen. In tleger delibereerde men noch den heelen voornoen op de voors. articulen, daer geraeden gevonden werde niet op te antwoorden, maer heml. als vande overhant procederende nieuwe articulen voor te stellen, twelcke op den middach gedaen werde, houdende vergeetinge ende vergevinge van alles, dat se haer in de Unie der Staeten Generael sullen reunieren ende mette anderen dselve onderhouden als een mede litmaet ende de Spangiaerden helpen verdrijven, dat se sullen behouden alle heure privilegien ende vrijheyden, sullen die vande stadt ende Omlanden in tstemmen in de Generaliteyt heur reguleren naer de decisie ende ordre der Staeten Generael, die mede decideren sullen alle heure differenten, dat se Graeff Willem als Stadhouder sullen aennemen, datter alleen geexerceert sal werden de gereformeerde religie, mits dat men niemant in sijn conscientie sal ondersoucken, dat alle geestelijcke cloosters ende goederen sullen blijven in heuren tegenwoordigen staet tot dat bij de Staeten Generael den staet vande stadt ende Omlanden geredresseert sal sijn, waernaer bij de provintie selffs op tgebruyck derselver goederen ende t'onderhout vande geestelijcke personen ordre gestelt sal werden, de commandeurs sullen getracteert werden als alle andere commandeurs in de geunieerde provintien, dat se in stadt sullen nemen 5 ofte 6 vande Generaliteyts compagnien ende die met servitie accomoderen, het demolieren vande forten sal geschieden naer gelegentheyt met kennisse der Staeten Generael, dat se de generale middelen als in andere provintien sullen innewilligen, dat alle geslooten reeckeninge geslooten sullen blijven ende de ongeslotene gedaen voor den magistraet nu in regieringe sijnde, mits dat se geen restanten en sullen innen, dat alle de vuytgeweeckenen ofte heure erven wedercommen sullen in heure onveralieneerde goederen ende de veralieneerde sullen se weder mogen aennemen binnen vier jaeren, mits betaelende de cooppenningen ende renten van dien ende daertegens genietende de vruchten, daeraff de voorvallende swaericheyden sullen gedecideert werden bij den ordinaris rechter, dat

[p. 461]

alle inwoenders in stadt sullen mogen blijven doende eedt van getrouwicheyt ofte op neutraele plaetsen woenen ende haer goederen genieten, de schulden, beswaernissen ende hipoteeckatien bij de abten ende andere geestelijcke persoonen in stadt gewoent hebbende theuren alimentatie ofte anders gedaen sullen staen ter decisie vande Staeten ende Magistraeten daer de beswaerde goederen ofte corpora gelegen sijn, de gesanten tot Bruessel sullen dit accoort genieten, mits innecommende binnen drie maenden, de gevangen burgers sullen losgaen, mits betaelende heur rantsoen, dat voor dese reyse den magistraet ende geswooren gemeenten sullen verandert werden bij Sijn Ex^tie ende Genade met advys vanden Raede van Staete ende daernaer de verkiesinge van dien geschieden naer ouden gebruyck, mits dat in de plaetse van tvuytdeelen vande boonen Sijn Genade als Stadthouder vijff vande 24 swooren meenten sal mogen eligeren, die alsdan sullen procederen tot verkiesinge vanden magistraet volgens den ouden gebruyck, dat men de stadt ende Omlanden sonder heure gemeyne innewilliginge niet en sal versetten ofte transporteren aen yemanden, nochte beswaeren met eenich casteel, dat de magistraet ende borgerie den eedt van getrouwicheyt naer gewoente sullen doen, dat alle provisien van gelt, amunitie, vivres ende geschut toecommende den Coning van Spangien aende Generaliteyt sullen overgelevert werden, dat tcrijsvolck vanden Coning terstont vuyte stadt ende tSchuytendiep sal vertrecken ende dat die vande stadt tot vervallinge van een deel vande oncosten voor de stadt gedaen sullen betaelen aende Generaliteyt twee hondert duysent gulden. Op tversouck van tgarnisoen en werde niet met allen gedaen, omdat men met elcx apart wilde handelen ende d'een vande anderen scheyden. De gedeputeerden volgende heuren last begonsten op dese articulen te besongieren sonder in de stadt te senden ende waeren daerover doende den heelen dach. Des avonts werden theuren versoucke tbestant noch gecontinueert 24 vuyren. Vande Jesuiten in stadt sijnde en werde niet vermaent, omdat men die mettet garnisoen wilde tracteren.

[Den 21^en Julij]

Den 21^en Julij was het seer regenachtich weder ende leverden de gedeputeerden vande stadt over heur antwoort op de voors. articulen, daerinne sij alleen versochten dat den tegenwoordigen magistraet mochte gecontinueert werden ende altoes vernieut ende gestelt naer ouden hercommen ende privilegien, dat heml. mochte vergunt werden voor de Catholijcke religie een kercke ofte een clooster ende dat se om de armoede vande stadt ontheft mochten werden van tgelt dat men heur eyschte, dat men alleen 5 ofte 6 Hollantsche compagnien wilde in de stadt leggen

[p. 462]

ende voor t'eerste in tSchuytendiep doen accomoderen, mits dat men se een poorte sal in handen geven om t'allen tijden in stadt te mogen commen, dat se den eygenaers vande vercofte goederen wel wilden vergunnen tijt van een jaer om den naecoop van haer goederen te hebben ende de copingen van dien te mogen naesten ende in de andere poincten consenteerden sij meest al. Hierop vielen eenige alteratien ende debatten tusschen de voors Gedeputeerden ende den Raede van Staete, ende eyntelijck werde bij de Gedeputeerden op twel believen van heure principaelen affgeweecken van tpoinct vande religie, geconsenteert tgarnisoen in stadt te doen leggen ende den eygenaers vande goederen vergunt 4 jaeren om die te mogen naesten, dat de wet voor dese reyse solde gekooren ende gestelt werden bij Sijn Ex^tie, Genaede ende den Raede ende voor den toecommende tijt soude die gestelt werden volgende de voors. gepresenteerde articulen ende dien volgende dat dselve vijff vercooren swooren meenten, in plaetse vande geenen die de swarte boonen plaegen te krijgen acht raeden sullen vuytmaecken die mette helft vanden overblijvenden magistraet daernaer onder heur de Borgemeesters sullen verkiesen naer gewoente. Ende om t'accoort cort te maecken door intercessie vande Vriesen (die nu sochten die vande stadt gansch te favoriseren ende soe tot heur te trecken) onthefte Sijn Ex^tie die vande stadt vande somme van penningen heur affgeeyscht, soedat die Gedeputeerden ganschelijck aennaemen op wel believen als boven alle de articulen heur op gisteren gepresenteert soe die laegen, vuytgeseyt alleen tpoinct vande 200.000 gulden. Met dit acooort werde naer de stadt geschickt Ballen metten Secretaris Everardi ende den Officiael Crijt, om tselve te doen agreeren bij heure principaelen sonder dat alsnoch om redenen voors. van t'appoinctement voor de soldaeten yet vermaent werde, maer werden de treves noch 24 vuyren gecontinueert. Desen dach quaemen in tleger 9 gevangenen vanden viant bij de ruyteren van Louys Laurens al bij Oetmaerssen gekregen, dwelcke niet anders en wisten te seggen, dan dat men in heur leger den Graeve van Foantes met volck vuyt Brabrant verwachte, daermede sij Groeningen souden ontsetten, daeraff men heur verseeckerde. Desen nacht regende ende stormde het seer.

[Den 22^en Julij]

Den 22^en Julij regende het seer. Op den naernoen quamen de Gedeputeerden wederomme vuyter stadt ende naer communicatie mette anderen versochten alsnoch een kercke ofte clooster voor haer religie, ende dat den tegenwoordigen magistraet mochte gecontinueert werden, ende omdat de soldaeten van binnen heur seer dreychden, begeerden dat Sijn Ex^tie believen wilde dselve een goet appoinctement te doen. Ende naerdat Sijn

[p. 463]

Ex^tie verclaerde in de twee eerste poincten niet te konnen veranderen hebben die vande stadt sulcx tsijnder discretie laeten staen ende t'appoinctement aengegaen. Hiernaer verclaerde Sijn Ex^tie wel te vreden te wesen, dat de soldaeten met waepenen ende bagagie souden vuyttrecken, maer dat se haer vendelen aen Sijn Ex^tie souden moeten overleveren ende beloven in drie maenden op dese sijde vanden Rijn niet te dienen, dat men se accomoderen sal met tachtich waegens (daervoor sij een Capteyn in ostagie sullen laeten) ende doen leyden vrij ende veylich tot Oldenseel toe, dat de gequetste Officiers ende soldaeten sullen mogen blijven tot dat se genesen sijn ende dan heure vendelen volgen, dat den Hopman Wijngaerden ende andere soldaeten in stadt gevangen sullen los gaen, mits betaelende haere costen, dat alle goederen van Verdugo vrij naer hem sullen mogen gebracht werden, dat alle peerden ende andere goederen van Officiers vanden Coning in stadt niet sijnde, sullen vrij vuyt gebracht mogen werden, dat alle innewoenders vande stadt soe geestelijck als weerlijck mette Officiers vanden Coning ende de twee paters Jesuiten metten soldaeten willende vuyttrecken sulcx vrijelijck sullen mogen doen ofte de weerlijcke persoonen den tijt van ses maenden noch blijven ende heure saecken verrichten ende dan met heure goederen ende familie vrij mogen vertrecken daert hen gelieven sal, dat hiermede tgarnisoen terstont sal vertrecken vuyt de stadt ende het Schuytendiep. Op dese articulen viel eenige communicatie metten Gedeputeerden van tgarnisoen, die dselve wel wilden aengaen, mits dat men heur de vendelen liet volgen, twelcke Sijn Ex^tie consenteerde, ende daermede werde het appoinctement voor d'een ende d'ander geslooten, ende geordonneert dat de garnisoenen op morgen vuyttrecken souden, die men mette waegens voors. soude assisteren, daerop men mede ordre stelde.

[Den 23^en Julij]

Den 23^en Julij was het seer regenachtich weder ende werden de conditien van t'accoort gescreven ende geteyckent bij Sijn Ex^tie ende Graeff Willem ende alle de Gedeputeerden, ende voorts alle gereetschap gemaeckt om tgarnisoen te doen vuytrecken ende daertoe geesplaneert den wech aende halve maene leggende voor de Drenckelers toorn, dan omdat denselven wech niet bequaemelijck en konst gereet werden, nochte opgemaeckt de brugge aende halve maene ende voor tSchuytendiep, most het vertreck vuytgestelt werden tot op morgen. Desen dach liepen die vande stadt met seer groote meenichte te kercken om t'exercitie van heure religie nu voor de laeste mael te doen. Des nachts regende het seer.

[Den 24^en Julij]

Den 24^en Julij was het regenachtich weder ende trocken heel vrouch in de stadt 85 waegens om tgarnisoen vuyt te brengen, daertoe alle

[p. 464]

saecken gereet gemaeckt sijnde, quam Sijn Ex^tie met meest alle de heeren aende brugge voor de halve maene voors. eode begonste het garnisoen met vliegende vendelen nochtans sonder trommelslach vuyt te trecken ontrent 10 vuyren met 9 vendelen sterck ontrent 295 mannen boven ontrent 100 gequetsten ende siecken. Mette soldaeten trocken vuyt den President van Vrieslant Nigranus van Achelen ende den Commissaris Westendorp, twee Jesuiten ende eenige paepen ende monicken die geconvoyeert werden met 2 vaenen ruyteren tot Coevoerden toe ende bleeff Harman van Ens als ostagier voor de waegens in stadt, daermede bleven de resten vande compagnie van Prenger ende een ander vendel die alleen in stadtsdienst geweest waeren. Naerdat den viant vuyt was sijn 6 vande Staeten vendelen in stadt gecommen, te weeten van Sijn Genaede, Graeff Willem, Jan van Niel, Wingaerden, Steenhuysen, Cobbe ende Appel die voor t'eerste in eenige cloosters geaccomodeert werden, totdat op de servitien soude gedisponeert wesen. Op den naernoen quaemen mede in stadt Sijn Ex^tie, Graeff Willem ende alle de andere Heeren van tleger. Ende hiermede quam in handen vande Generale Staten de stadt Groeningen die nu derthien jaeren lang daertegen geweest was ende alleen oirsaecke geweest van alle het bederff van landen ende luyden tsedert de pacificatie Gent over de oostsijde vanden Rijn gevallen, daeraff den Almachtigen seer moet gelooft sijn, omdat sonder hem dit wonderlijck werck niet en hadde konnen gewrocht werden ende soe heeten exploict ten eynde gedemeneert, daerinne wel thien duysent schooten alleen met geschut op de stadt gedaen sijn ende over de hondert duysent gulden aan polver ende scherpen daertoe gespilt, daer oick soe nu ende dan alleenlijck met schieten wel ontrent 400 mannen vande onsen doot gebleven sijn, behalven veele gequetsten ende siecken, daerdoor ende tverloopen van veelen ons leger niet weynich geswackt en was. In de stadt ende t'ravelijn waeren dootgebleven in alles over de 300 soldaeten ende eenige borgers. Daer werden innegevonden 36 metaele stucken ende onder dien een canon, 1 France canon, 1 halve canon, drie drielingen, 2 slangen ende ettelijcke halve slangen, ende voorts cleyne stucken met seer veel ijsere stucken ende camers die se in plaetse van mortieren gebruyckt hadden om steenen te schieten. Polver vermoede men datter noch genouch in stadt was, maer en wilde den magistraet daervan geen visie doen, seggende dat tselve alles heur ende niet den Coning toe en quam (ende sommigen wilden seggen datter noch wel 800 tonnen in stadt waeren). Van gelijcken verclaerden sij vande andere amunitie van oirlooge ende

[p. 465]

vivres in stadt sijnde. Om dese veroveringe was een seer groote blijschap door alle de Omlanden daerover de dorpen des nachts alles seer vierden ende de omleggende forten seer schooten, gelijck mede hiernaer daer over groote blijschap gemaeckt werde in alle de Vereenichde Nederlanden, maer tot Bruessel heeft se ontwijffelijcken den Eertshartoge Ernestus seer geconfundeert, soe met haer groote breucke in de saecken vanden Coning, als omdat meest alle de Nederlantsche heeren metten Eertshartoge in apparente dissensie scheenen te sullen commen, omdat dselve meest in raede gebruyckte den Graeve van Foantes, Don Guillamo de St. Clement ende Stephano d'Yvarra ende daeromme scheen de Nederlantsche heeren min te achten.

[Den 25^en Julij]

Den 25^en Julij was het regenachtich weder ende ginck Sijn Ex^tie mette Raeden van Staete ende Graeff Willem in stadt logeren om beter ordre op alles te mogen stellen. Den Prince van Aenhalt, die tot noch toe in tleger geweest was, is desen dach vertoogen naer Vrieslant ende Lieuwaerden. Noch werden vuyte grachten vande stadt gehaelt ende opgetoogen de 2 stucken die van t'ravelijn daerinne getoogen waeren ende werden mette 2 anderen in t'ravelijn gekreegen, gebracht in tleger.

[Den 26^en Julij]

Den 26^en Julij was het tamelijck weder ende werden in stadt door last van Sijn Ex^tie, ende den Raede affgedaen meest alle de beelden vuyte groote kercke ende andere plaetsen, om die te bereyden totten dienst vande gereformeerde religie. Vuytet leger vertoogen George Everard van Solms ende den Vice Almirael vander Does om naer Hollant ende den Haege te gaen. De compagnie ruyteren vanden Graeve van Hohenloe vertooch mede naer Nieumegen toe, om den costen ¹vande stadt te faciliteren. Op den naernoen quam in stadt den Ambassadeur van Vranckrijck om bij Sijn Ex^tie te bevoorderen, dat de 24 vendelen knechten ende 5 vaenen ruyteren bij de Staeten Generael over lange den Coning te hulpe belooft, voor eenige maenden daerwaerts mochten gesonden werden, om de oirlooge in Henegouwen te beginnen, ende dattet Sijn Ex^tie gelieven wilde daer aen de goede hant te houden, dan omdattet volck hier beter van noode was om yet vuyt te rechten en was Sijn Ex^tie niet altewel tot sulcx geinclineert, want hij wel verstont dat hij niet met allen meer en soude konnen vuytrechten voor desen jaere soe sulcx geschiede ². De

1 Dit woord is in het manuscript niet goed leesbaar; dat er werkelijk ‘costen" mede bedoeld wordt, is slechts eene gissing.

2 Zie aangaande de operatiën, die men voor had, in vereeniging met Frankrijk te ondernemen, van Deventer, Gedenkstukken van Johan van Oldenbarnevelt en zijn tijd, 2^e deel, bl. 21 en volgg.

[p. 466]

magistraet van Groeningen schonck aen Sijn Ex^tie een heerlijck vergulden lampet met 600 rosenobelen daerinne ende een goede quantiteyt van wijn ende haver met eenige ossen, ende aen Graeff Willem een vergulden cop met 500 rosenobelen ende eenige quantiteyt van wijn ende haver met 2 ossen. Oick schoncken se aenden Raede van Staete 2 ossen met een toelast wijns, alles om heml. te vereeren ende welcommen.

[Den 27^en Julij]

Den 27^en Julij was het heel regenachtich weder ende qaaemen vrouch in de stadt de gesanten, die naer Denemarcken gegaen waeren, dwelcke bij den Coning aldaer seer goet gehoor ende antwoort gehadt hadden met verclaringe dat hij wel gelooffde de listige practycquen der Spangiaers op dese landen, maer omdat hij noch niet gecroont en was, en const hij geen alliantien vernieuwen, nietemin belooffde tselve te sullen doen soe haest hij gekroent soude wesen ende altoes met dese landen goede correspondentie ende naebuyrschap te sullen onderhouden. Voorts hadde hij dselve gesanten met een heerlijck banquet ende elcx met een gouden keeting doen vereeren, maer omdat tcoronnement noch eenigen tijt aenloopen soude, hadden de gesanten haer affscheyt genomen ende waeren weder terugge gecommen. Desen dach werde in de groote kercke van Groeningen de eerste predicatie gedaen bij doctor Menso, streckende alleen tot verheuginge ende eendracht onder den borgers ende tot loven van God. Op dese predicatie assisteerden Sijn Ex^tie ende Graeff Willem met seer veel andere Heeren ende volcx. Op den avont quam bij Sijn Ex^tie een Spangiaert met eenige secreete brieven soe men vermoet vuyt Spangien, die in Engelant mede geweest was, sonder dat men opentlijck weet te wat eynde, maer men vermoet dattet wel mocht wesen om eenige secreete confederatien ofte ligue te maecken¹.

1 Zie hieronder, den 4den October.

[Den 28^en ende xxix^en Julij]

Den 28^en ende 29^en Julij was het regenachtich weder ende lach tleger stille, sonder dat men door de groote natticheyt wist hoe men tgeschut wederomme tscheepe soude krijgen, soe dat men de Heerpoorte vande stadt moste doen openmaecken om tgeschut daer door te brengen ende middelertijt stille blijven leggen. Den 29^en voors. werde binnen de stadt met groote pompe begraeven den Hopman Lantschaede van het Duytse regement al den 12^en deser geschooten ende nu soe lange bewaert. Oick vertoogen van Rotterdam den Heere van Brederode ende den Tresorier Valcke om naer Schotlant te gaen ende vuyten naeme vande Heeren Staeten Generael als getuygen te staen over den doop vanden jongen Coning

[p. 467]

volgende tversouck vanden Ambassadeur van Schotlant, hier vooren geroert ende souden beneffens een heerlijcke gouden coppe te pillegave presenteren een rente van vijff duysent gulden tsjaers ten lijve vanden selven jongen Coning, daeraff den brieff in een gouden doose lach, sijnde de coppe ende doose voornt. waerdich 12.000 gulden boven de voors. rente.

[Den 30^en Julij]

Den 30^en Julij was het seer regenachtich weder ende lach tleger stille, daer mits t'natte weder seer veel volcx sieck werde ende storven. Desen dach door hielden die van Overijssel dapper aen om tleger in heur quartier te hebben, om dat voorts vanden viant te vrijen, dan om tquade weder ende dat men naerder resolutie verwachte vande Generaele Staeten en werde op heur versouck niet met allen gedaen. Op den avont quaemen in de stadt Aleman (commende in de plaetse van Campen vuyt Zeelant) ende Foeck, Raeden van Staete metten Tresorier commende vuyt Hollant met een goede quantiteyt gelts tottet leger ende brachten voor resolutie vande Generaele Staeten dat men om t'ongestaedige weder wille ende dat den viant in Brabant sich sterck maeckte tleger vanden anderen scheyden ende in garnisoen senden soude soe Sijn Ex^tie ende den Raedt sulcx mede goetvonden¹.

1 Den 30^en Julij 1594 is een verdrach gemaeckt tusschen Graeff Willem van Nassau, Everard van Reidt ende Erasmus Stover, als volmachten van Graeff Johan van Nassau den ouden ter eenre, ende Nicolas Pijl, curateur vanden sterffhuys vanden Prince van Orangien ter andere sijde, van alle pretensien, obligatien, schulden, assignatien, leeningen, verbergingen ende anders, die Graeff Jan van Nassau tsedert den jaere 1567 aenden Prince van Orangien ofte totte heertochten ofte anders gedaen hadde, begroot boven de costen vande lange hofhoudinge des Princen op Dilleborch ter somme van 1.400.000 £, te weeten, dat tsterfhuys voor alle dien ende de hofhoudinge betaelen soude 645.000 £ op negen eerstcommende jaeren, t'elcken 1/9 van dien, binnen Amsterdam vrij van alle commer, ende boven dien sal hij dselve 9 jaeren lang heffen ende behouden het aendeel van die van Orangien in t'innecommen van tslot ende huys van Nassau sal mede daerenboven behouden alle tgeene hij aen tapisserien, silvergeschier, meublen, clenodien ende gelt vanden Prince heeft ontfangen ende sal ontslaegen wesen vande schult van 6000 goutgulden, die Graeff Willem van Nassau den ouden aen sijn soine den Prince voornt. schuldich was vanden jaere 1555 metten interesten van dien, des sal tsterfhuys tot heuren laste alleen nemen ende behouden de obligatie ende schult vanden Palsgraeff van 150.000 florenen, vanden Lantgraeff van 29.966 florenen, 10 batsen, vanden Hertoge van Wirtemberch van 20.000 florenen, vanden Graeff van Nassau sarbrucken 4000 florenen, vanden Graeff van Hannau van 2000 florenen, vanden Graeff vander Lippe van 920 florenen, vanden Graeff van Oost Vrieslant van 5940 gulden. In dese transactie sijn noch gesmolten de 2900 Francfurder guldens, die Graeff Johan anno 1587 als borge betaelt heeft aen Graeff Wolfgang van Hohenloe, over huwelijcxgoet van sijn gemael, wesende dese transactie geteickent bij de voers. personen ende als middelaers bij Diederich van Egmont vander Nieuburch, Jan van Oldebarnevelt ende Leonard Casembroot, ende is bij den Hove van Hollant tselve verdrach van wegen het sterfhuys geapprobeert op den 2^en Augusti 1594, in t'1^e memoriaelbouck van J. de Rechtere, fol. 79.

[p. 468]

[Den 31^en Julij]

Den 31^en Julij regende het seer ende vergaederden Sijn Ex^tie ende Graeff Willem in den Raede van Staete om te delibereren op de saecke van tleger, dewijle de brieven, die de voors. Raeden mede gebracht hadden hielden dat men tleger opbreecken ende alle de Duytsen vande nieuwe lichtinge soe te peert als te voet casseren soude (wel verstaende soe daer onder eenige capiteinen waeren, die op de voet vande landen begeerde te dienen, dat mender acht van dien weder aennemen soude elcx met een compagnie van 150 hooffden) ende tvolck in garnisoen senden, soe Sijn Ex^tie sulcx eenichsins voordelijck dochte. Totte continuatie van tleger in de Twente arbeyden die van Overijssel seer, maer tweder ende brieven voors. rieden het opbreecken.

[Den 1^en Augusti]

Den 1^en Augusti was het schoen weder ende de Heeren wederomme op de saecke van tleger vergaedert sijnde, werde eyntelijck geresolveert tleger op te breecken ende te scheyden, omdat men voor seecker hielt dattet niet mogelijck en was in de Twente met dit weder yet vuyt te konnen rechten, omdatter soe veel waeters in tlant was ende dat tvolck veelal seer sieck waeren ende storven. Men delibereerde mede lange op de veranderinge vanden magistraet, om tselve gedaen metten eersten te mogen vertrecken, daerinne mede gearresteert werde, dat men tselve op morgen soude doen, hoewel eenigen achten dattet beter waere geweest eerst de gemeene middelen aldaer in treyn te brengen ende alle de schorffde saecken aff te doen, eer men de magistraet hadde doen veranderen, omdat de ouden op haer affgaen staende thert niet en souden hebben heur daertegen te stellen soe wel als de nieuwe. Men begonst desen dach meest alle de gereetschap van tleger te scheepen, ende men stelde tgeschut alles op de Heerstraete om de Heerpoorte inne door de stadt te mogen gebracht werden ende soe tscheepe gedaen, daertoe men de Heerpoorte begonst te oepenen ende de brugge weder te maecken.

[Den 2^en Augusti]

Den 2^en Augusti regende het seer ende werde bij de Raeden van Staete ende Graeff Willem volgende voorgaende resolutie ende het tractaet mette stadt gemaeckt verandert de vier borgemeesters, twaelff raedtsheeren ende 24 geswooren meenten, daertoe men meest nam olde bedaechde persoonen goedertieren ende sonder passie ofte haete tegen heur medeborgers, ende meest vande geenen, die noyt vuyte stadt geweest en hadden, omdat men alle fundamenten van wraecke soude wech nemen. Dese verkiesinge gedaen sijnde werden de naemen naer gewoente van trechthuys affgelesen ende daernaer de magistraet geeedicht, wesende te vooren de oude magistraet van heuren eedt ontslaegen. Ende volgende de resolutie van tleger

[p. 469]

te scheyden, begonst men de patenten aen tvolcke van oirlooge vuyt te deelen om te vertrecken soe verre het eenichsins doenlijck waere. Men belaste mede dat men vuyte stadt wechnemen soude alle de stucken die den Coning toebehoeren ofte daer s'Conings waepenen ofte anderen als van Groeningen op stonden.

[Den 3^en Augusti]

Den 3^en Augusti regende het seer soe dattet niet mogelijck en was tvolck wech te krijgen, omdat geen weegen nochte te peerde nochte te voet te gebruycken waeren, soedat men vuyt moste schicken naer Vrieslant ende Noorthollant, om van daer scheepen te haelen om tvolck wech te brengen. Voorts werde den nieuwen magistraet innegeleyt ende alle de borgers vande stadt den nieuwen eedt voorgelesen ende affgenoemen die men wel sach dat eenigen niet al gaerne en deden. Terwijle dit geschiede ende de borgers daeromme meest op t'maercktvelt vergaedert waeren, quaemen noch 5 Vriesche vendelen sonder tromslach in de voorstadt aen tSchuytendiep ende logeerden heur daer tot beter verseeckeringe vande stadt ende omme daervuyt de halve maene voor de Draepoorte mede te besetten. Oick werden naer lang delibereren daetelijck gecasseert alle de Duytsen vande nieuwe lichtinge, omdat heuren tijt van drie maenden geexpireert was ende sij niet langer aengenomen en waeren, twelcke den Graeve Everard van Solms aengeseyt werde ende seer bedanckt van sijn dienst, met verclaeringe soe daer eenige Capiteinen waeren, die op de voet vande andere compagnien in slants dienst sijnde wilden dienen, dat men met heml. soude handelen, twelcke den Graeff belooffde sijn Capiteynen aen te seggen, ende versocht alleen dat men de affreeckeninge cort wilde maecken ende middel verschaffen dat tvolck wech mochte commen, twelcke hem weder belooft werde, ende noch desen dach gelast de affreeckeninge op te maecken.

[Den 4^en Augusti]

Den 4^en Augusti regende ende hagelde het voornoen seer, maer bestelde tweder op den naernoen wat, soe dat tvolck die meest alle heure patenten al hadden niet en wisten wech te commen, ende vertooch alleen tscheepe de compagnie van Vaillant naer Bergen op den Zoem. In de stadt werden verandert eenige borger Hopluyden. Men was mede doende om tgeschut daer Conings ofte andere waepenen opstonden vuyt stadt te haelen ende tscheepe te doen, daertegen die vanden magistraet haer opposeerden, seggende dat men se soe ganschelijck van geschut ontblooten soude, ende versochten aen Graeff Willem om met sijn auctoriteyt tselve te mogen behouden, die daertoe oick seer geinclineert wesende verboot dat men tselve niet wech haelen en soude, daerop in den Raede van

[p. 470]

Staete lange gedelibereert werde, omdat die vande stadt heur sterc maeckten te bewijsen dat tgeschut daer Conings waepenen op stont oick bij heur becostiget was.

[Den 5^en Augusti]

Den 5^en Augusti was het regenachtich weder ende soude Sijn Ex^tie vertoogen hebben, maer omdat de saecke vande Duytsen noch niet eyntelijck affgedaen en was, te weeten wie ende op wat voet hier noch in dienste blijven soude, ende dat eenige onse ruyteren seer groote moetwil in tlant van Cleeff gedaen hadden ende veel Cleeffsche schutten ommegebracht, is dselve noch gebleven ende heeft oick alle de cavalerie doen blijven om eenigen van dien te straffen, ten eynde anderen daeraen exemple naemen vande welcken des avonts eenen onthooft werde. Desen dach heel vrouch vertoogen alle de Schotten mette resterende vendelen van tregement van Graeff Philps om naer Meppel te gaen ende van daer wech gescheept te mogen werden. Men handelde voorts mette Duytsen, daeraff 6 Capiteynen presenteerden in dienste te blijven. Den Graeve Everard van Solms soude mogelijck wel in dienste hebben willen blijven (daertoe Sijn Ex^tie oick wel scheen geneycht te sijn) indien men hem wat veel gebeden hadde, twelcke den Raedt niet gesint en was te doen, maer presenteerden hem wel eenige eerlijcke conditien, daerinne noch desen dach niet veel gedaen en werde, dan d'affreeckeninge van t'regement gemaeckt sijnde, werde dselve desen dach betaelt ende voldaen. Desen dach starff van sieckte in stadt den Lieutenant vanden Colonnel Vere, wesende de derde op desen tocht.

[Den 6^en Augusti]

Den 6^en Augusti was het schoen weder ende vertoogen vrouch vuyten leger alle de ruyteren ende naemen den pas voorbij Coevoerden, daer quaemen voorts in poste brieven vande Staeten Generael, houdende dat men vande Duytsen ende Engelschen ten getaele toe van 2700 man in dienste soude behouden, omdat men van meyninge was eenich volck naer Vranckrijck te senden, achtervolgende twelcke men den Graeve van Solms weder eenige conditien presenteerde ende aen t'meestendeel van sijn voetvolck tot thien vendelen toe, maer bij hem eerst geinsisteert sijnde om sijn ruyteren in dienste te mogen houden ende naer genouch bewillicht hebbende op tbegeeren van Sijn Ex^tie selffs met eenige vendelen in dienste te blijven, is hij eyntelijck bij sijn Overste Lieutenant den Heere van Metternich overreedet ende op tseggen vanden selve, datter metter haest een lichtinge voor den Coning van Vranckrijck gedaen werde, heeft alle de conditien affgeslaegen ende selffs versocht gecasseert te blijven, daerover terstont naer tleger gesonden werde den Commissaris Blommendael om alle de soldaeten van haeren eedt te ontslaen, twelcke geschiede mette

[p. 471]

behoirlijcke ceremonien aen 13 vendelen mette vaen ruyteren in een ring gevoert, daeraff t'eene te weeten het vendel van Cotwis tegen den wil vanden Capiteyn (die bereyt was over dese sijde te dienen) aenden ring ginck ende reeten mette anderen gelijckelijck de vendelen vande stengen, die se aen stucken braecken, maer tvendel van Heckman werde op tbegeeren vanden Oversten niet affgereeten. De vier overschietende vendelen consenteerden gelijckelijck in dienste te blijven, de gecasseerden waeren veelen gesint weder naer huys te trecken, daertoe den Oversten Lieutenant heur seer instigeerde ende veelen oick begaven heur over dese sijde in dienste, soe onder de Vriesen, Noorthollanderen als anders (die daeromme meest hier gebleven waeren) elcx naer theur belieffde¹. Oick maeckten eenigen van heml. des nachts een groot oproer in tleger omdat se eenige hutten plunderden. Men handelde oick mette Engelschen, vande welcke men gaerne eenige vendelen onder anderen gereduceert hadde, maer omdat Vere de Heeren in bedencken gaff, off het niet beter en soude sijn de compagnien op minder hooffden te reduceren opdat het verlies over veelen ginck dan eenigen te casseren ende die geheelijck te ruineren (niettemin dat hij wel gesint was naer te commen, tgeene de Heeren souden goetvinden) sijn alle de Engelsche vendelen in dienste gehouden, maer gereduceert tColonnels vendel van 200 hooffden op 150 ende d'andere vendelen alles op 113 hooffden. Dit gedaen maeckte Sijn Ex^tie alle gereetschap om op morgen te vertrecken.

1 Omstandige berigten aangaande de zwarigheden, gerezen bij gelegenheid van het afdanken der Duitsche troepen, worden gevonden in de Resolutiën van den Raad van State van den 3den, 4den, 5den, 6den en 8sten Augustus 1594.

[Den 7^en Augusti]

Den 7^en Augusti was het tamelijck weder nochtans met eenigen regen ende wint, ende vertooch Sijn Ex^tie heel vrouch te waeter naer Dockum om de Vriesche steden te gaen besien ende van daer te gaen naer Noorthollant ende Amsteldam, maer bleeff Graeff Willem metten Raede van Staete noch tot Groeningen voor eenige daegen. Men dede mede scheepen bijeen brengen om de Engelschen naer heur garnisoen te voeren. Daer werde mede bij den Raede resolutie genomen op tgeschut vande stadt ende met innewilleginge vanden magistraet geordonneert dat 7 stucken noch vuyte stadt souden gebracht werden, te weeten: 1 France canon, 2 veltstucken, 2 stucken vande Almiraliteyt ende 2 drielingen alles de stadt niet toecommende, ende belangende de 2 halve canons, dat men die in stadt laeten soude onder behoirlijcke acte dat dselve de Generaliteyt

[p. 472]

toecommen ende dat se die altoes theuren versoucke souden laeten volgen, daer men se soude willen gebruycken, ende nopende de 4 stucken op t'ravelijn becommen, werde mede geordonneert dat se bij de stucken vande Generaliteyt blijven ende vervoert souden werden, niettegenstaende men te vooren genouch geconsenteert hadde dselve weder in stadt te leveren, bij soe verre die vande stadt sonder swaericheyt de twe halve canons oick hadden willen laeten volgen. Tvoors. geschut vande stadt werde noch te desen daege alles gescheept, men danckte oick aff alle de wagens op 70 naer, de brugge aende Heerpoorte werde volmaeckt ende waeren bij den Raede te gaste de olde Borgemeesters ende eenigen vanden olde magistraet.

[Den 8^en Augusti]

Den 8^en Augusti was het tamelijck weder ende vertooch heel vrouch t'regement van Duvenvoorde mette compagnie van Draeper naer Steenwijck, daer oick heenen toogen alle de affgedanckte waegens. Men bracht desen dach alle tgeschut van tleger meest door de stadt over de brugge aende Heerpoorte gemaeckt tot op twaeter toe, daer men nog een goede partie van dien scheepte. Den Graeve Everard van Solms mette affgedanckte Duytse Capiteinen wesende in meyninge te vertrecken hebben oirloff aenden Raede genoemen, hoewel men vermoede dat den Graeve niet evenwel te vreden en was. De ses Capiteynen, die in dienste gehouden waeren elcx met 150 hoofden, als te weeten Willem van Nassau, Wouter Hunigan, Goswijn van Lauijck, Anthonis van Cotwis, Hegman ende Adam Kijff, hebben desen dach heur nieuwe commissie ontfangen ende daerop eedt gedaen. De olde Engelschen begonnen van desen daege mede tscheepe te gaen om metten eersten wech te mogen vaeren.

Over eenige daegen was tot Coevoerden een Engelsman gevangen, dwelcke tot Groeningen gebracht sijnde, seyde versocht te wesen bij Jaquemo Francisco, Lieutenant Colonnel van tregement van Willem Standley, hem te vervougen naer tleger van Sijn Ex^tie ende hem aldaer addresseren aen Hopman Edmont Wayman ende hem vermaenen dat hij volgende sijn voorgaende beloften door yemanden Sijn Ex^tie soude doen doorschieten ofte den Graeve Willem van Nassau ofte oick den Colonnel Vere, ende soe hij daertoe geen middel en vondt, dat hij Edmont, als heur leger soude aencommen om de stadt te ontsetten middel sach te krijgen om tvier in de amunitie te brengen, ofte als hij de wacht aende trancheen van tleger soude hebben den viant secretelijck in tleger laeten commen, om tselve op te mogen slaen, twelcke hij gevangen aengenomen hadde bij Wayman te bevoorderen voor Jaquemos oogen, maer verclaerde dat hij van

[p. 473]

meyninge was geweest over te commen ende sulcx alhier aen te geven daertoe hij soe veel apparente redenen wiste te seggen, dat hij naer lange gevanckenisse in t'eynde deses jaers ontslaegen is. Seyde mede dat dselve Francisco noch twee Engelschen Johan Grien ende James Crolle soude affveerdigen om Sijn Ex^tie, Graeff Willem ofte Vere om te brengen, dat oick Jaquemo hem geseyt hadde dat Weyman te vooren gelooft hadde Oisteynde te leveren voor twintich duysent croenen ende tseder dat gefailgeert was, gelooft eenige andere plaetse te leveren ofte eenige signalen dienst te doen, seggende de brieven van Wayman dien aengaende noch in handen te hebben, twelcke niet weynich alsnoch en confirmeerdt tgeene te vooren geseyt is, te weeten dat den Eertshartoge den Staeten een gevoerde pays souckt te obtruderen ende middelertijt d'een voor d'ander naer te doen assasineren, omdattet niet apparent en is, dat sulcke saecken veel souden voorgenomen werden, soe den Eertshartoge daerinne een mishaegen hadde.

[Den 9^en Augusti]

Den 9^en Augusti regende het seer ende werden bij den raedt ende Graeff Willem verandert de vier Hooftmans ende Secretaris van sHeerenwegen, ende middelertijt scheepte men vast tgeschut ende amunitie met een goed deel Engelschen, daeraff eenigen noch desen dach wechvoeren.

[Den 10^en Augusti]

Den 10^en Augusti was het tamelijck weder ende werden tscheepe wech gesonden de voordere Engelschen. Men scheepte mede de reste van tgeschut ende affuyten, die men mede alles wech sondt, dan de amunitien en conden noch desen dach niet bequaemelijck gescheept werden. De 6 vendelen van het Duytsche regement in dienste gehouden vertoogen naer Gelderlant ende Overijssel in garnisoen, ende vertoogen vrouch vuyte stadt den Cancelaer van Gelderlant met van Hel ende Witten, Raeden van Staete, om dselve ende andere compagnien in heure garnisoenen te doen accommoderen ende goede ordre daerop stellen. De reste vanden Raede van Staete siende dat de gemeene middelen met innewilleginge vanden magistraet binnen Groeningen noch niet wel en conden verpacht werden, hebben gelijckelijck geresolveert te vertrecken ende daeraff rapport te doen. Door dit ende anderen genouch verstaende dat se gefailgeert hadden in het te vrouch veranderen vanden magistraet, alleer de middelen in treyn gebrach ende andere gelijcke swaericheyden affgedaen waeren, nietemin die vanden magistraet vande stadt verstaende de resolutie voors. ende mogelijck vresende dat sulcx een groot bedencken van heure saecken soude maecken, hebben versocht dat den Raedt ofte eenigen van heml. noch daer wilden blijven, sij souden op tstuck vande middelen eyntelijck resolveren,

[p. 474]

waeromme geordonneert werde dat Pauli, Teeclinck ende de Bie noch eenige daegen daer blijven souden. Voorts werde de reste vande waegens alles afgedanckt ende gelast op overmorgen te vertrecken.

[Den 11^en Augusti]

Den 11^en Augusti was het tamelijck weder ende vertoogen vrouch alle de Raeden van Staete (vuytgeseyt de drie gecommitteerden voorn^t.) om over Vrieslant naer Hollant ende den Haege te gaen, wesende het leger gansch gescheyden, soe om het voorleden quaede weder, als dat alle de extraordinaris consenten geconsumeert waeren ende men de provincien niet gevouchelijck tot meerder consenten en conde brengen, twelcke Sijne Ex^tie seer wel weetende ende siende het dagelijcxe schoen weder is naer tbesien vande Vriesche steden getoogen in Noorthollant om daer alle de steden mede te besien ende is den 19^en Augusti des avonts gecommen tot Amsterdam, daer hij seer magnifickelijck ingehaelt is gelijck oick in Noorthollant, ende den 22^en weder vertoogen sijnde naer Purmereynde ende Alckmaer ende daernaer op Haerlem ende Leyden, daer hij rontsomme wel ingehaelt is, is in den Haege gecommen ende innegehaelt den 28^en Augusti¹.

1 Den volgenden dag werd de Prins verwelkomd door de Generale Staten, die den 2den September daaraanvolgende besloten, hem 28.000 gulden toeteleggen ter vergoeding van de buitengewone onkosten, die hij in de onderscheidene togten had moeten maken, en verder ‘dat men hierenboven tot laste vande Generaliteyt, derselver Sijne Ex^tie zal vereeren ende accomoderen met eene nyeuwe tente mette toebehoorten, nyet minder in de nootelijcke commoditeyten als die ghene die Zijne Ex^tie lest versleten heeft’. De kosten daarvan bedroegen 7000 gulden.