Journaal. Deel 1, boek 2
(1862)–Anthony Duyck–
AuteursrechtvrijVan t’ontset van Coevoerden.[Den 26en Aprilis]Omdat nu den tijt begonst te genaecken dat men tot Swol soude vergaederen om Coevoerden te ontsetten, soe het doenlijck waere en men nu lange op de compste vanden Heere Vere gewacht hadde, die niet voorts en quam mette andere 500 Engelschen ende noch 400 Engelschen tot supplement ende versterckinge vande vendelen van tsecours, ende men oick wel sach datter niet veel apparentie en was noch meer Duytsen te krijgen, heeft men alle saecken beginnen te prepareren tottet selve ontset ende daertoe den 26en Aprilis de nieuwe Engelschen in Hollant alomme in scheepen gedaen ende naer Swol gesonden.
Te desen daege quam den viant met 14 vendelen knechten weder belegeren de schantse van Snaeskercken in Vlaenderen. | ||||||||
[Den 28en Aprilis]Den 28en Aprilis was het schoen weder ende vertooch vuyten Haege den Raede van Staete, om mede naer Swol te gaen.
Die van Oosteynde siende dat Snaeskercken weder belegert was sijn tegen den viant vuytgevallen ende hebben se verdreven ende veelen van heml. dootgeslaegen met sulcke confusie, dat de reste meest heure waepenen affwerpen om te beter te mogen ontloopen. Op dese selve tijt kreegen de Engelschen daer leggende bevel vande Coninginne om met soe veel volcx als sij ontbeeren mochten Sijn Extie in den leger te assisteren, ende hebben doen 7 vendelen knechten gereet gemaeckt om naer tleger te senden. | ||||||||
[Den 29en Aprilis]Den 29en Aprilis was het schoen weder ende de Duytsen in scheepen gedaen sijnde om de IJsel aff te vaeren, is Sijn Extie mette reste van tvolck vertoogen naar Swol ende logeerde des nachts op de Veluwe, maer quam Graaff Willem van Nassau met 13 vendelen Vriesen tot Swol, daer des nachts mede quaemen eenige scheepen met Schotten ende Engelschen. Dan omdat men bevreesde dat den viant wel yet op de Bommelerweert | ||||||||
[pagina 376]
| ||||||||
mochte attenteren, heeft Sijn Extie last gegeven aenden Oversten Groenevelt om met 10 vendelen knechten in die Waert te gaen leggen om alle inval vanden viant te beletten, achtervolgende twelke hij noch te desen daege vertoogen is naer de Bommelerweert ende sijn sijne vendelen beginnen te volgen. | ||||||||
[Den 2en May]Den 2en May was het schoen weder ende quam tot Swol den Graeve George van Solms, men monsterde aldaer alle de waegens ende men deelde die vuyt om gelaeden te werden, men dede oick vuyt deylen ende laeden alle de praemen om op morgen tvertreck te beginnenGa naar voetnoot1. | ||||||||
[pagina 377]
| ||||||||
tvolck trecken naer de Berckommer brugge, daeraff de ruyteren sterck waeren, de vaenen van Sijn Extie 90 peerden, vanden Graeve van Hohenloe 75 peerden, van Graeff Philps 63 peerden, vanden Graeve Everard van Solms 236 peerden, vanden Prince van Espinoy 90, Barchon 98, Pauls Bax 75, Marceel Bax 75, du Bois 84, Edmont 80, Chinsky 75, Baelen 111, SmeltsinckGa naar voetnoot1 97, Wermeloe 100, Onsta 80, Louys Laurens 87, Doncq 85, Contelaer 93, Vere 72, Sidnei 40, Parcker 66. tVoetvolck was sterck als volcht: tregement van Graeff Willem van Nassau met 13 vendelen, was sterck ontrent 800 piecken ende 1100 musquetten ende roers, tsaemen 1900 man;
Naerdat desen alsoe vuytgetoogen waeren heeft Sijn Extie heml. alles in slachordre doen stellen ende die doen veranderen, dan de sijde ende dan de achtersten in thooft doende marcheren om alsoe heml. te oeffenen ende te thoonen hoe sij sonder confusie haer bataillons souden hebben te keeren, ende naer alle dien dede hij alle de ruyteren weder naer de stadt keeren om in de voorburgen te logeren bij tregement van Graeff Willem ende dede de reste aende Berckommer brugge blijven in meyninge op morgen te marcheren mettet heele leger, daertoe hij de soetelaers naer de brugge liet opvaeren. Gaff mede last om de praemen die tot 127 toe | ||||||||
[pagina 378]
| ||||||||
meest gelaeden waeren mede naer de brugge te brengen ende onder dien eenigen alleen gedestineert tottet slaen van een brugge over twaeter vande Vecht, als men sulcx van noode soude hebben, ende eenigen gelaeden met 4 halve canons, daeraff de 2 binnen Coevoerden gedestineert waeren. Oick dede hij laeden verscheyden waegens met schuppen ende spaeden ende andere instrumenten, oick eenigen met seecker merckelijck getal van stocken van 5 voeten lengte, hebbende aen elck eynde een scherpe ijsere pinne, om die bequaemelijck ende schuynts in de eerde te mogen steecken t'opperste scharp vuijterwaerts, om daer mede tforseren vande cavalerie vanden viant te beletten. Van gelijcken dede hij laeden op waegens soe veel cruyts ende scharpen, dat men met elcx vande twaelff stucken gedestineert te lande mede te nemen mochte schieten 60 schooten. Dit aldus belast sijnde quam Sijn Extie weder in stadt, alwaer men terstont gewaer werde, dat alle de praemen desen nacht seer quaelijcken souden konnen opgebracht werden totte Berckommerbrugge toe, dat mede alle de waegens seer quaelijcken souden konnen reede sijn, waeromme hij tvertreck dede vuytstellen tot op overmorgen toe. Te desen daege creech men advertentie dat Verdugo met een goet deel van sijn leger vertoogen was naer Laerwoldt, laetende de schantsen beset ende op thuys van Jan van Steenwijck den oversten Lieutenant Leauckema, waerdoor men vermoede dat hij liever Coevoerden soude verlaeten als hem ende sijn leger heel laeten engageren. | ||||||||
[Den 4en May]Den 4en May was het schoen weder ende maeckte men alle gereetschap om op morgen te vertrecken ende ordonneerde Sijn Extie dat voor alle tvolck marcheren souden 4 halve canons ende 8 veltstucken, boven tgeschut in de praemen sijnde ende stijff 300 mannen genomen vuyt alle compagnien om de wegen te esplaneren, dat daernaer tleger marcheren soude beslooten mettet waeter vande Vecht op de rechter hant ende met een waegenborch op de slinckerhant ende dat daernaer besijden den anderen marcheren souden als men ontrent den viant quam tregement van Graeff Willem op de slinckerhant ende naest den wagenborch hebbende op de rechterhant den Ritmeester Chinsky met 4 vaenen ruyteren, op de rechterhant van dien tregement vande Engelschen, op heur rechterhant wederomme den Ritmeester Edmont mede met 4 vaenen ruyteren, die weder beslooten souden sijn op de rechterhant mettet regement van Graeff Philps ende soe te saemen maecken soude de avantgarde, wel verstaende dat de 2 regementen ruyteren voor vuyt souden rijden als er geen viant en was ende weder in heur ordre wijcken, als den viant hem soude | ||||||||
[pagina 379]
| ||||||||
 In deser vouge soude tleger sich stellen als den viant hem soude presenteren, ende soude men dan terstont tgeschut alles voor rucken. Oick waeren in dese bataillons de piecken in t’midden ende de musquetten ende roers aende sijden, ende als de wegen soe seer enge waeren dat tregement niet geheel ende gelijck door en mocht trecken, soe trocken de musquetten ende schutten van rechterhant eerst door, daernaer de piecken ende laest die van de slinckerhant, tot dat se op tbreet quaemen, ende dan haer op haer voorgaende ordre weder stelden.
| ||||||||
[pagina 380]
| ||||||||
verthoonen. Oick als de wegen te enge waeren dat dan tregement van Graeff Willem voor ende vande Engelschen daeraen ende ten derden tregement van Graeff Philps marcheren souden, naer desen souden marcheren op de slincker hant naest den wagenborch drie vaenen ruyteren als van Sijn Extie Graeff Philps ende Graeff Everard in een bataillon ende op heure rechterhant tregement van Graeff Hendrick ende opde rechterhant van dien den Ritmeester Warmeloe met 5 vaenen ruyteren, die op de rechterhant beslooten souden sijn mettet regement vande Schotten ende soe te saemen maecken de bataille, mits dat op enge weege die vande slinckerhant voor marcheren souden. Ten lesten soude op de slinckerhant naest den wagenborch volgen tregement van Graeff Everard ende op de rechterhant tregement van Loockeren, van achteren beslooten bij den Ritmeester Baelen met 6 vaenen ruyteren, maeckende te saemen die arriere garde, als in de voorgaende caerte te sien is. Werde mede ordre gegeven hoe de waegens marcheren souden tot Coevoerden toe. Te desen daege quaemen tot Swol twee soldaeten die den 1en deser vuyt Coevoerden gescheyden waeren, brengende brieven vanden Gouverneur Joncheer Caspar van Eussum aen Graeff Willem, houdende dat sij noch alles wel gemoet waeren om het vuyterste te verwachten ende te sien wat van het ontset soude commen, begeerende dat men de saecke niet verhaesten maer den slach seecker nemen soude. Op den avont quam tot Swol den Ritmeester Pouli met sijne compagnie sterck ontrent 66 peerden. | ||||||||
[Den 5en May]Den 5en May begon alle tvolck ende waegens vuyter stadt te trecken, daer in tvuytgaen Hopman Cobbe een been aen stucken geslaegen werde bij tpeert van Graeff Philps. Gecommen sijnde alle tvolck buiten de stadt over de Berckommer brugge, hebben haer begonnen te stellen in ordre om te marcheren, laetende de reviere vande Vecht op de rechterhant ende doende marcheren alle de waegens op de slinckerhant, om tvolck aen beyde sijden ofte flanquen te bewaeren. Voor marcheerden den Heere van Barchon ende den Ingenieur Kemp met 300 soldaeten om de wegen te esplaneren, soe voor de carroye als voor tvolck, ende om den wech te besichtigen was voor vuyt gesonden den Ritmeester Wermeloe, Drost van Zallant met sijn vaen ruyteren. Hiernaer marcheerden voor vuyt de vaenen vanden Ritmeester Chynsky, den Graeve van Hohenloe, Pauls Bax ende Marcel Bax met 35 peerden in thooft ende 7 lang ende in een ander slachordre de vaenen van Edmont, Espinoy, Louys Laurens ende Doncq met 45 peerden in thooft ende 7 lang met last om tusschen de regementen inne te wijcken soe den viant hem presenteerde, volgende de ordre voors. Over de slincker sijde volchde voorden vuyt de 4 halve canons | ||||||||
[pagina 381]
| ||||||||
ende 8 veltstucken (boven de 4 stucken in de praemen staende te lande gebracht) met last om voor te rucken ende in thooft van alle de slachordren vande avantgarde gestelt te werden, soe den viant aenquam. Achter de ruyteren volchde tregement van Graeff Willem in slachordre 88 mannen in thooft ende 19 lang met eenige overensige Ga naar voetnoot1 soldaeten, behalven de gastadorsGa naar voetnoot2, daernaer tregement van Graeff Philps op de rechterhant van dien, hebbende 69 mannen in thooft ende 11 lang. Tusschen dese twee regementen marcheerden de Engelschen met 86 mannen in thooft ende 17 lang, maeckende te saemen de avantgarde, met last haer besijden den anderen te stellen ende de ruyteren inne te laeten volgende de beraemde ordre soe het noot dede. Hiernaer volchden voor bataille de ruyteren van Sijn Extie, Graeff Philps ende Graeff Everard van Solms met 51 peerden in thooft ende 7 lang ende in een ander bataillon over de rechterhant waeren de vaenen van Barchon, du Bois, Smeltsinck ende Ontstae (daerover Wermeloe bij noot soude commanderen) met 47 peerden in thooft ende 7 lang, noch tregement van Graeff Hendrick ofte Noorthollant met 73 mannen in thooft ende 11 lang ende tregement vande Schotten met 67 mannen in thooft ende elff lang, maeckende te saemen de betaille met last heur te rangeren volgende de ordre soe daer noot geviele. Voor arrieregarde volchde tregement vande Duytsen, van Graeff Everard van Solms met 99 mannen in thooft ende 21 lang, tregement van Loockeren met 55 mannen in thooft ende 11 lang ende de ruyteren van Baelen, Contelaer, Vere, Sidnei, Parcker ende Pouli, sluytende van achteren den tocht ende marcherende 59 peerden in thooft ende 7 lang met last als boven.
De scheepscapiteinen die met maetroesen ofte bootsgesellen in tleger waeren, waeren verdeelt ten deele bij tgeschut ende ten deelen bij de praemen om die op te brengen, oick waeren de treckpeerden verdeelt bij tgeschut ende de praemen ten selven eynde. Onder de waegens marcheerden voor de waegens die met schuppen ende spaeden ende met steeckstocken gelaeden waeren, daernaer die mette amunitie voor tvolck gelaeden waeren, ten derden die mette amunitie voor tgeschut, ten vierden die mette vivres, ten vijffden die van Sijne Extie, ten sesten die van Graeff Willem, ten sevende de waegens vande regementen (naer dat die in ordre marcheerden) ende ten lesten de soetelaers ende quaemen in sulcke ordre ontrent den middach tot Daelffsem, om dien dach daer te | ||||||||
[pagina 382]
| ||||||||
logeren, de ruyteren in tdorp bij Sijn Extie ende tvoetvolck beoosten van tdorp op de heyde, beslooten op de slinckerhant ende voor metten waegenborch ende op de rechterhant mette reviere, stellende tgeschut in thooft ende gereet om gebruyckt te werden. Op den naernoen sont Sijn Extie eenige peerden naer Ommen om te besien off daer viant ontrent was ende soe die wedergecommen verclaerden neen, is selffs met twee vaenen ruyteren een stuck weechs daerwaerts gereden om den wech te besichtigen, hoe men op morgen best soude mogen marcheren. Des nachts sondt den viant eenige peerden tot Omme, vande welcken eenige ontrent den morgenstont quaemen tot aende schiltwachten van tleger, die daerop los schooten, waerdoor een alarme in theele leger quam, dan en volchde daerop niet met allen. | ||||||||
[Den 6en May]Den 6en May was het schoen weder ende marcheerde tgansche leger vrouch in deselve ordre naer Omme, hebbende voor vuyt gesonden om te decouvreren de vaenen ruyteren vanden Drost van Zallant ende Marcel Bax, dan egeen viant vernemende quamen mettet leger ontrent den middach tot Ommen, daer men bleeff logeren, de ruyteren met Sijn Extie in tvleck ende tvoetvolck daer rontsomme, laetende de reviere op de rechterhant ende dede Sijn Extie de een helft van sijn leger, te weeten ten noortoosten ende noorden besluyten met een waegenborch ende noortwesten ende westen met een tranchee. In de waegenborch werden op verscheyden plaetsen geplant de twaelff stucken geschuts. Hiernaer werden 5 vaenen ruyteren op de wacht gesonden op den wech naer den Hardenberch toe, daer Sijn Extie daernaer noch selffs heen reedt om den wech te besien. De praemen die mettet geschut, vivres ende amunitie gelaeden waeren en konsten desen dach tot Ommen niet commen, soe om dattet waeter gansch leech was, als om de quaede ordre die daerop gehouden werde ende om de crancheyt vande trecklijnen wille, die men om de praemen op te trecken tot Swol al te licht hadde doen maecken. De ruyteren vanden viant die de voorleden nacht voor Daelffsem geweest waeren, weder in tleger van Verdugo gecommen sijnde ende verclaert hebbende de compste van Sijn Extie, heeft Verdugo niet geraeden gevonden langer aldaer te blijven (soe omdat hy swack van volck was ende niet al te wel gefortifieert, als oick omdat hij vivres gebreck hadde ende daeromme te meer vreesde dat men hem die soude affsnijden) maer heeft alle sijn bagagie begonnen wech te senden, twelcke die van Coevoerden siende, sijn daertegen vuytgevallen, maer bij den viant wederstaen ende terugge gedreven. Op den avont dede Verdugo alle sijn volck te voet ende te peerde marcheren naer | ||||||||
[pagina 383]
| ||||||||
den Hardenberch ende Heemse, laetende de forten van Coevoerden beset, hem houdende als off hij ons hadde willen keeren, dan op den nacht anders van beraet werdende is ontrent 11 vuyren van daer vertrocken met alle sijn leger naer Laerwolt ende Emblichem, sonder trommel ofte trompet te slaen (soe men vermoet omdat hij beter kennisse van ons leger ende de deliberatie van Sijn Extie van hem aen te willen tasten gekreegen hadde) ende heeft de vendelen van Leauckema, Everard ende Harman van Ens ende Sickinga met eenige stucken van andere vendelen naer Groeningen gesonden, ende soe sijn volck vuyt alle de forten ontrent Coevoerden genomen ende verlaeten den Hardenberch, Veenbrugge, Eyschenbrugge mette huysen van Gramsbergen, ter Scheer ende ter Clooster ende de schantsen op den wech van Daelem ende Emblichem, daer die van Coevoerden niet en souden affgeweeten hebben, hadde den viant sijn hutten niet verbrant. Desen selven nacht werde mede verlaeten thuys te Ruynen ende die daerop laegen vertoogen naer Groeningen. Hiervuyt kan men sien hoe veel goede ordre vermach en wat schrick die aen sijn viant geeft, want gewisselijck hadde Sijn Extie soe verseeckert niet getoogen, den viant en soude Coevoerden soe niet verlaeten hebben. Oick kan God als them belieft sijn vianden thart benemen met alle heure voorsichticheyt, daerdoor hier den viant moet verlaeten alle tgeene hij in seven volle maenden aldaer gemaeckt hadde, twelcke noch alles soe niet en was, dat hij Sijn Extie daerop dorst verwachten, als dselve over twee jaeren aldaer Verdugo ende voor Geertruydenberch den Graeff van Mansfelt verwacht hadde. Ende omdat men van dit vertreck wel eenige tijdinge kreech, heeft Sijn Extie des nachts naer Hardenberch gesonden 7 soldaeten van Wevert te voet om contschap te hebben waer den viant mochte wesen. | ||||||||
[Den 7en May]Den 7en May was het tamelijck weder ende bleeff tleger tot Ommen stille om te verwachten de praemen met amunitie ende vivres, die meest onder weege gebleven waeren, maer desen dach meestal aenquaemen. De soldaeten naer Hardenberch gesonden, weder commende brachten tijdinge van tvertreck vanden viant in vougen voors. ende dat sij alle de forten ende huysen voors. verlaeten hadden. Ontrent den middach quaemen vuyt Coevoerden vier soldaeten confirmerende tvertreck vanden viant ende tverlaeten vande forten voors., daeromme Sijn Extie terstont naer Coevoerden sont ten eynde sij saiseerden de huysen ter Scheer ende ter Clooster ende de schantse van Daelem, ende hij sont eenige soldaeten van Wevert op thuys te Gramsberge ende in de schantse vande Veenbrugge, die wel op Gramsbergen quaemen, maer niet op de Veenbrugge, omdat den viant | ||||||||
[pagina 384]
| ||||||||
daer weder opgecommen was met 40 peerden ende 12 voetknechten (om te sien wat wech ons volck houden souden) alleer ons volck daer hadde konnen commen als eene vanden viant gevangen sijnde verclaerde. Sijn Extie resolveerde voorts tleger noch tot Omme te houden ende van Swol alle de reste vande vivres te doen haelen om soe Coevoerden t'eenemael van alles te voorsien, ende omdat de waegens daeromme meest naer Swol mosten rijden, heeft hij tgansche leger bij den soldaeten doen retrancheren, twelcke in min als twee vuyren gedaen was. Ontrent den avont begonstet seer te regenen ende regende meest alle de nacht seer. Des nachts werde sonder oirsaecke een alarme in tleger gemaeckt. | ||||||||
[Den 8en May]Den 8en May was het betrocken weder ende werden vrouch naer Swol gesonden ontrent 150 waegens om de reste vande vivres ende amunitie, blijvende tleger stille leggen, daer men tijdinge kreech dat den viant in tlant te Benthem innegetoogen. Tot Swol quaemen 7 vendelen olde Engelschen te vooren vuyt Britangien tot Oosteynde gecommen ende van daer naer tleger gesonden ende gingen noch ten selven daege logeren tot Daelfsem. Op den avont reden de ruyteren van Baelen met twee vaenen Engelschen op de wacht naer den Hardenberch, vande welcken Baelen selffs met ontrent 50 peerden voorts ruckte door den Hardenberch naer de Veenbrugge toe ende commende daer ontrent sont acht peerden voorvuyt die terstont daernaer op een embuscade vanden viant treften ende naemen den wijck naer heuren Ritmeester toe, die aencommende om op de ambuscade te chargeren ende noch een troupe volcx te peerde siende weder te rugge gekeert is naer den Hardenberch ende bij den viant vervolcht, die dien nacht 7 vaenen ruyteren vuytgesonden hadde de 2 langes de Veenbrugge ende de 5 vaenen door tLaer naer den Hardenberch toe, die daer gecommen heur tot Heemsche in embuscade geleyt hadden ende hebben de ruyteren van Baelen in twederkeeren waergenomen, die sulcx gewaer werdende ende geen ander vuytcomptste siende daer dwers door gestooten sijn, op dewelcke den viant met alle sijn macht treffende, hebben eenen van heml. dootgeschooten ende noch 12 ruyteren gevangen gekreegen ende noch 3 peerden dootgeschooten daeraff de ruyters door t'marasche het ontcommen sijn. In desen aenloop soude den Ritmeester selff gebleven hebben ofte gevangen geweest, indien sijn peert niet soe goet geweest en hadde ende hij eenen niet doorschooten en hadde, die hem al gevat hadde. | ||||||||
[pagina 385]
| ||||||||
toe. Oick kreegen de ruyteren van Wermeloe vrouch in den morgenstont achter den Emmelerberch op de heyde 8 ruyteren van Mendo, die van meyninge waeren geweest te commen tot aende brugge van Ommen om kuntschap van ons leger te hebben. Dese quaemen ontrent den middach in tleger, daer mede quaemen dvoors. 7 vendelen oude Engelschen sterck ten hoochtsten 550 mannen ende daeronder 280 piecken ende gingen logeren besuyden Omme over de brugge, daer sij terstont haer begonsten te retrancheren. Op den avont quaemen in tleger de voors. 150 waegens gelaeden met mout ende kooren ende andere vivres ende bleven gelaeden staen, omdat men se op morgen wilde voorts bestellen naer Coevoerden, omdat tleger noch langer wachten moste op verscheyden praemen, die aende Berckommer brugge terugge gebleven waeren, twelcke die van Overijssel wel hadden konnen beschutten, indien sij behoirlijck devoir gedaen hadden, om soe veel praemen te becommen als men tot laedinge van alle de goederen op Coevoerden gedestineert van noode hadde, maer door haer groote negligentie en hadde men het derden deel vande belooffde praemen niet, behalven dat tvolck van eenige scheepscapiteinen soe onervaeren waeren met scheepen omme te gaen, dat op t'opbrengen vande praemen die men noch hadde, geen ordre met allen en was. Sijn Extie hadde al van eergisteren aende Raeden van Staete gescreven om advys, waer men tleger voorder heenen soude brengen, die daerop geen vaste resolutie en konden geven, maer sonden op huyden naer den Haege van Hel ende Teelinck om mette Staeten Generael daerop te resolveren. | ||||||||
[Den 10en May]Den 10en May was het schoen weder ende werden heel vrouch naer Coevoerden gesonden ontrent 140 waegens met vivres gelaeden onder tbeleyt van Graeff Philps, die dselve convoyeerde met 9 vaenen ruyteren ende 22 vendelen knechten, te weeten 7 Vriesche gecommandeert bij Tacke Hettinga ende 5 van tregement van Graeff Philps gecommandeert bij Jan van Egmont, 5 vande Schotten ende 5 van Noorthollant gecommandeert bij den Oversten Duvenvoorde. Den Graeve gecommen sijnde aenden Hardenberch heeft 5 vendelen knechten met ettelijcke ruyteren met waegens voortgesonden naer Coevoerden ende is selffs mette reste van tvolck gegaen naer de Veenbrugge, die hij terstont dede opeyschen. Die van binnen mogelijck geen last hebbende te opiniatreren, hebben de schantse overgegeven ende sijn op twoort vanden Graeve vuytgetoogen, sterck 64 mannen (hoewel de schantse niet crijchbaer en was sonder geschut) in dewelcke men terstont vuyt verscheyden Vriesche vendelen leyde ontrent 40 mannen. Dat gedaen keerde den Graeff weder naer den Hardenberch | ||||||||
[pagina 386]
| ||||||||
ende verwachte daer de waegens ende de reste van tvolck, daermede hij op den avont weder in tleger quam. Desen dach creech Sijn Extie een groote tantsweer die hem eenige daegen bijbleeff. Oick quam tot Rotterdam aen de Heere Vere met ontrent 400 mannen tot supplement vande lichtinge, om die daer mede tot op 2000 te brengen, hebbende in Zeelant gelaeten ontrent 350 mannen met hen overgecommen tot versterckinge vande compagnien van tsecours tot Oosteynde leggende. | ||||||||
[Den 11en May]Den 11en May was het heet weder tegen natuyre ende den tijt van tjaer, gelijck oick eenige voorgaende daegen ende om dattet naer den ouden stijl den eersten May was, heeft meest alle het leger mayen geplant ende daeromme groote meenichte van boomen tot bederff vande boeren rontsomme tvleck affgehouden. Voorts werden gelaeden ontrent 180 waegens met alderhande vivres om naer Coevoerden op te mogen gaen ende trocken vuytet leger 24 ruyteren van Wermeloe, 8 van Baelen ende 8 van Louys Laurens om naer Grolle op advantagie te gaen. | ||||||||
[Den 12~ May]Den xij~ May was het heet weder als vooren ende gingen naer Coevoerden de Graeven Willem van Nassau ende Everard ende George van Solms met 9 vaenen ruyteren ende 21 vendelen knechten, te weeten 6 vande nieuwe Engelschen ende 3 vande oude Engelschen gecommandeert bij den Sergiant Major Capiteyn Dogwray, 8 vendelen Duytsen gecommandeert bij den Oversten Lieutenant Metternich ende 4 van Loockeren gecommandeert bij Gistelles ende brachten met haer op Koevoerden dvoors. 180 waegens, meest gelaeden met vivres als rogge, mout, booter, kees, spec, olie, sout, erweeten ende boonen, die des avonts mettet volck alles weder in tleger quaemen. Den Heere van Barchon vertrock met sijn vaen ruyteren om sijn particuliere affairen naer Swol, alwaer ten desen daege aenden Raede van Staete quaemen brieven vande Staeten Generael, daerinne dselve het stelden ter discretie van Sijn Extie ende den Raede voornt. om tleger te mogen doen gaen naer Groeningen ofte elders, daer sij bevinden souden de landen den meesten dienst mede te konnen doen. Die vande Veenbrugge afftoogen gecommen sijnde tot Dennicham daer Verdugo sijn leger nedergeslaegen hadde, hebben gedenuncieert dat ons heele legers daerwaerts quam, daerover desen nacht in des viants leger een seer groot rumoir was, maer niemant vernemende is tselve weder gestilt geweest. | ||||||||
[pagina 387]
| ||||||||
senden met twee halve canons die in praemen gebracht waeren ende een jaer geleden daer gestaen hadden ende om thuys te Ruynen te beschieten daeraff geruckt waeren geweest. Noch quaemen aen Sijn Extie de brieven vande Staeten Generael voors. die terstont daerop wech naer Hollant ende Dordrecht sont Pieter vander Does provisionel Generael vande artellerie om in Hollant veerdich te maecken het voordere geschut tot 23 stucken batterie toe ende daermede te volgen daer t'hem gebooden soude werden. Oick quam weder tot Swol de Heere van Hel, die naer den Haege gesonden was geweest, brengende naerder verclaeringe vande Staeten Generael. Daer waeren mede gecoft ende bij Swol in praemen gelaeden 80 lasten turffs, om op Coevoerden te brengen, daertoe men se vast de Vecht dede opbrengen. De ruyteren van Wermeloe Baelen ende Louys voornt., treften desen dach bij Grolle op een Capiteyn vanden viant genaemt Sotto Majori, die met brieven van credentie van Verdugo naer Bruessel ginck om den staet van dit quartier aldaer te verthoonen ende meer andere particuliere brieven, geconvoyeert sijnde met 30 peerden van Maria Martenengo van dewelcken de onsen daer 5 dootschooten ende kreegen den Capiteyn met een Corporal ende 15 ruyteren ende in alles 22 peerden.
Ontrent dese tijt quaemen van Bruessel in den Haege Mrs. Jeronimus Coman ende Otto Hertius, rechtsgeleerden om mette Princesse van Chymay yetwes aff te handelen tusschen haer ende haer man, ende sijnde den 12en May in den Haege, sijn gecommen ten huyse vanden Greffier vande Generaliteyt, seggende dat op heml. vertreck van Bruessel heur veel brieven mede gegeven waeren bij heur te vooren niet besien, daeronder sij hier commende gevonden hebben een missive gecachetteert mettet cachet van Ernestus, addresseerende aende Staeten van Gelderlant, Hollant, Zeelant, Vuytrecht, Overijssel ende anderen in den Haege in Hollant vergaedert, daerinne sij seyden seer beroert te wesen, maer dewijle de saecke nu alsoe was, hadden sij goet gevonden die aen hem Greffier te leveren om den Heeren Staeten Generael voor te draegen. Hierop sijn den 13en May de Staeten Generael heel vrouch vergaedert ende hebben de missive (sonder anders heur principaelen sulcx te verwittigen) geopent, wesende in date den 6en May ende innehoudende dat hij hier gecommen is vuyt aengeboorne lieffde tot dese landen ende tmishaegen dat hij in de ellenden derselver heeft, op hoope dat hij die soude verlossen vande oorloogen, die nu soe lange jaeren geduyrt hebben tot achterdeel derselver ende der gansche Cristenheyt. Want soe men wil overdencken den voorspoet daerinne die geweest sijn onder de gehoorsaemheyt vande huysen van Bourgongien ende | ||||||||
[pagina 388]
| ||||||||
Oistenrijck ende den goeden regel op alles doen onderhouden ende den coophandel op Portugael, Spangien ende Indien, soe sal men wel beclaegen de veranderingen daerinne tsedert 25 ofte 30 jaeren gevallen ende de lasten ende de exactien, die de arme luyden geleden hebben ende noch lijden, ende wenschen daeraff verlost te werden mette eerste ende beste middelen, daertoe oick alle sijn gedachten strecken ende is met dat voornemen overgecommen, verlaetende den Keyser ende andere sijne broeders, vaderlant, ende gouvernementen aldaer, om den Staeten tot sulcx bereet te vinden, ende hoewel hij niet en twijffelt, off de Staeten hebben alreede daeraff goede kennisse, soe heeft hij nochtans desen heur wel willen voorhouden om alle wantrouwe wech te nemen ende naerder sijn meyninge te openbaeren ende tgeene men van hem mach verwachten, ende soe dese saecke den Staeten soe naer is raeckende sal haer devoir sijn heur innegesetenen dit geluck voor oogen te stellen, die nu soe jammerlijck bedurven sijn, doch soe den voorspoet nu eenige jaeren gehadt haer mocht doen vergeeten de jammeren voorleden ende niet doen gedencken tgeene noch soude mogen overcommen, heml. laetende voorstaen daeraff t'eenemael verseeckert te sijn, sonder dese occasie te willen waernemen, soe sal dienen gelet op verscheyden gepasseerde dingen ende exempelen leerende dat schielijck sulcke veranderinge kan commen, dat men met beden niet en kan verwerven tgeene men te vooren met reputatie konst krijgen. Versouckt daeromme dat de Staeten naer beraet hem selffs voorhouden soe eerlijcke, redelijcke ende verdraechelijcke conditien, daerdoor men kan bespeuren dat sij niet en soucken langer oirloogen, ongemack, lasten ende verdruckingen vande gemeente, maer ruste ende vrede. Hij sal metter daet bewijsen dat daerinne geen bedrog en schuylt maer dattet ongeveynst met goede eenvoudicheyt tot voorderinge vande gemeene welvaert bij hem gedaen wert ende indien de Staeten daerbij brengen den selven ijver, sullen sij thoonen hoe veel sij hem achten ende begeeren te voorsien op tgeene van noode is tot heuren eygen besten, als tselve breder sullen verclaeren Mrs Otto Hertius ende Jeronimus Cooman. Desen brieff was in date den 6en May lestleden ende geteyckent U Williger Ernest, ende beneden Westernach. Desen brieff gelesen sijnde werde geresolveert, dat men soude laeten verluyden den brieff niet geopent te sijn ende dat den Greffier Aertssens terstont hem vervougen soude bij de voorn. Hertog ende Cooman ende heml. aenseggen dat de Staeten Generael tottet oepenen van soe een brieff niet en konden verstaen, ende dat hij daer quam om van heml. pertinentelijck te verstaen hoe sij aenden brieff quaemen, | ||||||||
[pagina 389]
| ||||||||
mede off sijl. eenige last daer neffens hadden, ende soe sij persisteren in vougen als vooren aenden brieff gecommen te sijn, dat hij heur oick soude aenseggen, dat men niet en verstont dat heur pasport tot sulcx te doen streckte. Werde mede geresolveert dat men goede opsicht soude nemen op de voors. persoonen om te weeten wat volck meest met heml. soude converseren, te meer soe men verstont dat sij opentlijck alomme seyden dat den Eertshertoge niet dan pays ende vrede en sochte ende van tfeyt ende voornemen van Michel de Triviere gevangen niet met allen en wiste, ende dat hij ende Barlaimont heur daeraff aen Sijn Extie selffs ontschuldicht hadden met brieven bij heur van Bruessel gebracht, dan soe men verstont vuyt tgeene sij Aertssens seyden dat heur den brieff bij den Eertshartoge behandicht was ende dat sij noch naerder last hadden, hebben de Staeten Generael niet alleen goet gevonden t'openen vanden brieff te bekennen soe om tgemeene volck te contenteren als den quaetwilligen den mont te stoppen, die altoes de actien der Staeten calumnieren, maer hebben heur oick doen aenseggen dat men se audientie geven soude. Desen volgende sijn sij den 16en May gehoort ende hebben alleen den innehouden vanden brieff wat naerder verclaert ende met wijtluftiger redenen den pays voorgeslaegen, altoes in het onseecker sonder conditien te proponeren, maer dat sulcx genouch gestelt is ter arbitraige ende discretie vande Staeten selffs met vertooch dat alle twysten eens moeten neergeleyt sijn ende datter eens moet commen een tijt van confidentie, te meer soe de saison ende inclinatien van willen nu anders sijn ende sulcx gehandelt wert bij Sijne Hoocheyt, die vuyt sulcken huyse ende van sulcke ouders gesprooten is, dat men niet dan alle oprechticheyt van hem en heeft te verhoopen ende vast te gelooven. Voorts ontkenden se van wegen Sijne Hoocheyt het faict van Michel de Triviere seggende sulcx noyt gecommen te sijne in de minste gedachten van Sijn Hoocheyt, die oick van sulcke ouders niet en is gesprooten, versochten daeromme dat hij mocht gesonden werden naer Antwerpen ofte Bruessel om tegen den Graeve van Barlaimont geconfronteert te mogen werden ofte dat men hem wilde senden naer Bredae ende den Graeve pasport ten selven fynen verleenen. De Staeten Generael wel siende dat dit een practicque van Spangien was om dese saecke in bedencken te brengen ende middelertijt den Coning van Vranckrijck te overvallen, hebben den 27en May daerop antwoordt aenden Eertshertoge gescreven geparapheert bij Jan van Warcke ende geteyckent bij Aertssens, daerinne sij verhaelen de groote tirannie vanden Coning van Spangien heml. aengedaen, ende de redenen waeromme sij de waepenen | ||||||||
[pagina 390]
| ||||||||
aengenomen hebben ende die dencken te gebruycken met hulpe van Godt ende haer nabuyren tot vuytroyinge vande Spangjaerts ende heure adherenten met vaste hoope de Nederlanden weder te brengen tot vaste eenicheyt ende haer ouden fleur. Voorts bedanckense Sijne Hoocheyt ende allen anderen die sulcx sinceerlijcken drijven van heure goede affectie ende claegen over den geenen die heur onder dat pretext soucken te bedriegen, als den raedt van Spangien altoes gedaen heeft, dat sijl. tot noch toe te vergeeffs altoes pays versocht hebben ende niet konnen krijgen, maer daerover altoes quaelijcken gevaeren sijn, immers dat men heml. geen verseeckertheyt en soude konnen doen vande veranderinge vanden Spaenschen raedt. Hiernaer verhaelen sij hoe wredelijck dat den viant in tbegin vande oorloogen leeffde ende daeraff niet op en hielt, tot dat men wreetheyt met wreetheyt betaelde, twelcke heur tvossevel dede aentrecken ende van vrede tracteren met verhael particulier hoe schaedelijck heur alle die tractaten ende elcx besonder geweest sijn ende hoe bedriechelijck men met heml. daerinne gehandelt heeft, dat men mede heeft konnen sien wat des Spaenschen raedts voernemen is geweest mette croonen van Engelant ende Vranckrijck om die op de Infante ende anderen te brengen ende alle de rechte erffgenaemen daeraff te frustreren, dat men mede wel weet wat verraet sij laest in Schotlant gesticht hebben om daer 20.000 mannen in tlant te laeten commen, dat oick alle haer practijcquen op Coelen, Strasbourch, Gulick, Cleve, Bergen ende Aeken, mitsgaeders de contremijnen tegen de Prince van Italien ende de beraetslaeginge op t'onderbrengen van Hollant ende Zeelant (daermede men alle de provintien meent) gehouden ende daer sedem belli te willen maecken, genouch konnen bethoonen waernaer sij trachten: te weeten om over de geheele Christenheyt een souveraine macht ende heerschappie inne te voeren ende alle natuyrlijcke heeren te depossesseren, oick met ongehoorde quaede actien, daeraff getuygen konnen tvoornemen van Doctor Lopes, Emanuel Louys, Tynoco ende Steven Ferera de Gama om de Coninginne van Engelant te vergeven ende van Emanuel Andrada om den Coning van Vranckrijck met een ruycker met poyer bestroyt om te brengen ende tgeene bij vuytinge vande saecke bevonden sal werden van tvoornemen van Michel Reinchon geseyt de Triviere alhier gevangen tegen Sijn Extie Graeff Maurits van Nassau ende sijn broeder, noch niet ouder sijnde als thien jaeren, vuyt alle welcke actien men ten vollen genouch kan oordeelen de affectien ende humeuren vanden Spaenschen raedt, ende wat den Staeten daer vuyt te verwachten staet, vuyt welcke ofte gelijcke humeuren sijl. met goede | ||||||||
[pagina 391]
| ||||||||
redenen oordelen te spruyten dese tegenwoordige vredehandelinge daervoor van heml. des te meer moeten wachten ende sulcke listige vonden voorcommen. Ende alwaert schoen soe dat Sijne Hoocheyt aen sulcx een mishaegen hadde ende sijne affectie in desen oprecht waere, dat hij nochtans commissie hebbende vande Spangiaerden (die t'allen tijden kan gerevoceert werden) ende alleen geassisteert met sulcke Spaensche raeden, die selffs t'meestendeel vande voors. slimme handelingen ende loose practijcquen gedreven hebben en soude men de Staeten Generael geen vaste verseeckeringe konnen geven voor eenige accoorden met Sijn Hoocheyt aen te gaen, te meer soe de geintercipieerde brieven vanden Coning selffs, daeraff sij een copie in desen leggen, genouch bethoenen, dat men met heml. ofte door Sijne Hoocheyt niet ter goeder trouwen en souct te handelen, daeromme sijl. oick niet voordelijck en achten van desen voorslach yet te oepenen binnen dese Nederlanden ofte buyten dselve aende Coninginne van Engelant (daer sij desen aengaende ende anderen mede in vast verbont staen) ofte den Coning van Vranckrijck ende andere potentaeten, maer dencken te blijven bij heure toevlucht tot den Almachtigen God, om van sijne Almogende onveranderlijcke hant ende goetheyt (hoewel alle wereltlijcke saecken veranderlijck sijn) van heure rechtveerdige saecke een loffelijcke vuytcomptste niet alleen voor de Vereenichde Nederlanden, maer oick voor de andere Nederlandtsche provintien tot voorderinge van sijn eere ende heylich woort ende der Nederlanden welvaert te verwachten. Dese brieven sijn de voornoemde Hertig ende Cooman behandicht met last die aen Sijn Hoocheyt selffs te geven ende sijn daermede vuyten Haege vertoogen den 2en Junij, sonder dat men daerinne voorder mentie wilde maecken van Michel Reichon voors., om redenen dat den brieff vanden Eertshartoge daeraff niet en hielt ende sij selffs seyden sulcx buyten haere credentie verclaert te hebben. Oick sijl. op haer affscheyt daeraff eenige mentie maeckende, werde haer geantwoordt dat men niet van meyninge en was den Graeve van Barlaymont pasport te verlijden, ten waere hij daerover naer behoiren bij den Staeten wilde ende consenteerde gestraft te werden, soe hij bevonden werde van die saecke conscius ofte culpabel te weesen, daertoe Hertog ende Cooman verclaerden geen last te hebben. In desen staet te letten ende is te verwonderen dat de Gedeputeerden in de Staeten Generael sijn gecommitteert alleen ad certas caussas, buyten haer commissie ende kennisse van heure principaelen (vuytgeseyt die van Hollant, daeraff de Staeten ten selven tijden in den Haege vergaedert waeren ende mitsdien kennisse van desen hebben) sulcken | ||||||||
[pagina 392]
| ||||||||
brieff commende beslooten van thooft van haeren viant hebben aengevaert ende sonder dselve principaelen daerop te hoiren, geoepent ende ten lesten een saecke van soe seer groote importantie op haer selven beantwoordt, twelcke op de persoenen van die Gedeputeerden metter tijt wel quaelijcken mochte genomen werden. | ||||||||
[Den 14en May]Den 14en May was het regenachtich weder ende vertrock heel vrouch vuyten leger den Graeve Philps van Nassau met 10 vaenen ruyteren ende 20 vendelen knechten, te weeten 6 Vriesche beleyt bij Tacke Hittinga, 5 van Graeff Philps, 5 vande Schotten en vier van Noorthollant beleyt bij Duvenvoorde, brengende met hen naer Coevoerden noch ontrent 180 waegens gelaeden met vivres ende amunitie van oorlooge ende de 2 halve canons voors. die sij sonder ranconter op Coevoerden brachten, sulcx dat nu van nieus daerop gebracht sijn 50 lasten rogge, 40 lasten mouts, 6 last erweeten, 6 last boonen, 4 last souts, 38 heele tonnen booter, 28.000 pont keese, 18.000 pont specx, 2 halve canons, 22.000 pont polver, 800 scherpen met eenige quantiteyt van wijn, asijn, olie, rijs ende andere nootelijcheyden, daermede men het genouch voor een geheel jaer wel voorsien hielt. Ende omdatter wel brant van noode was, heeft men de 80 lasten torve in praemen de Vecht op daerwaerts gesonden, vande welcken noch eenige praemen desen dach voorbij Omme opvoeren, ende opdat dselve te minder pericule souden hebben, was gelast aen Louys Laurens om met sijn compagnie bij Coevoerden te houden desen nacht ende den volgenden dach, tot dat den torff meest inne soude sijn, daertoe de waegens mede blijven souden om die optevoeren. Syn G. Graeff Philps is op den avont mette voordere ruyteren ende voetknechten wederom gecommen in tleger, daer mede quaemen de Raeden van Staete om met Sijn Extie op tvertreck ende voorder aengrijpen van tleger aff te handelen, daerop sij noch desen avont in groote deliberatie traeden, ende naemen resolutie, dat men het leger naer Groeningen soude brengen, daertoe de importantie vande plaetse seer veel dede ende de advertissementen die die van Vrieslant van daer hadden, ende insonderheyt den rechten saisoen die daer was om sulcx te doen, gemerckt de confusie daerinne den viant mettet ontset van Coevoerden gecommen was, daerdoor men genouch seecker hielt, dat hij de middel niet en soude hebben om heml. terstont te konnen ontsetten, ende dat hijt daernaer (als tleger vast soude leggen) niet en soude konnen doen bij faute van vivres, ende men voor seecker hielt dat dese stadt verloosen sijnde, | ||||||||
[pagina 393]
| ||||||||
den viant haest tgansche lant van Overijssel ende Zutphen oick soude quyt werdenGa naar voetnoot1. | ||||||||
[Den 15en May]Den 15en May was het schoen weder ende was men in tleger doende om volgende de voorgaende resolutie op alles ordre te stellen om tvertreck soe veel doenlijck te verhaesten, ende daertoe dede men de 4 halve canons vuyte quartieren mede in praemen doen met alle de andere provisien ende ammunitien om die naer Swol te doen brengen ende van daer te waeter naer Groeningen, vuytgeseyt eenige nootelijcheyden die mette 8 veltstucken te lande souden gaen. Naer den middach vertrocken weder naer Swol de Raeden van Staete, naerdat sij met Sijn Extie eenige ordre op de vivres die tleger te lande souden volgen gestelt hadden ende staet gemaeckt wat vivres ende amunitie van oorloge men vuyt Hollant doen haelen soude. Noch quaemen in tleger mette ruyteren van Wermeloe, Baelen ende Louys dvoors. 17 gevangenen ende 22 peerden mette brieven die den Capiteyn Sotto Majori bij hem gehadt hadde, daeraff hij den voornaemtste tot Deventer in t'stroy (daer se gelegen hadden) hadde laeten vallen, meynende die te scheuren. Dese brieven hielen meest vande groote sterckte van ons leger ende de goede ordre van dien ende vande swackheyt vande heuren, ende soe den Coning met geen meerder volck daerinne en versach, dattet geschaepen waere dat dit heele quartier soude verlooren gaen, daeraff desen Capiteyn den Raedt wel naerder bij monde soude onderrichten, daerinne men begeerde dat hij gelooft soude werden. Gecommen voor Sijn Extie ende gehoort op de voors. credentie, heeft hij die eerst willen ontkennen maer daernaer geseyt dat die was om thoff te verthoenen, dat men metten eersten over dese sijde vanden Rijn soude moeten senden tgetal van 8000 ofte 9000 mannen te voet ende 1000 peerden, 10 stucken geschuts met amunitie ende gelt, om die ende anderen die hier in tquartier sijn te mogen onderhouden in goede ordre, ten minsten tot dat Sijn Extie met sijn leger weder vertoogen soude sijn ofte anders waere het geschaepen dat Sijne Mat. in corter tijt dit heele quartier soude verliesen naer alle apparentien die hij Capiteyn selffs oick gesien hadde. Op den avont quam weder in tleger de compagnie van Louys Laurens met alle de waegens naer Coevoerden geweest, hebbende den turff daer meest al opgebracht. | ||||||||
[pagina 394]
| ||||||||
[Den 16en May]Den 16en May was het schoen weder ende werde binnen Swol ordre gegeven om soe veel brooden te backen als men voor tleger mede te lande soude nemen, daertoe men op den avont ontrent 50 waegens naer Swol sondt om die te laeden ende in tleger te brengen. Op den avont quam noch in tleger den Colonnel Vere die tvoorder volck van sijn lichtinge in Hollant gelaeten hadde om gewaepent te werden ende stelde sijn regement heur alles in waepenen om hem innecommende eerschooten te doen, twelcke sij deden. Des nachts regende het seer. | ||||||||
[Den 17en May]Den 17en May was het stormich cout weder ende vertooch heel vrouch vuytet leger tregement van Graeff Willem naer Coevoerden om de comptste van tleger daer te verwachten ende middelertijt alle de schantsen daeromme leggende bij den viant gemaeckt te slichten, ende tot escorte toogen met heur 4 vaenen ruyteren. Voorts werde bij Sijn Extie ordre gestelt om mettet heele leger op morgen te vertrecken, daeromme men alle de soldaeten laste haer van vivres voor vijff daegen te voorsien, ende omdat men vreesde dat den viant (leggende tleger voor Groeningen) wel yet mochte attenteren op de steden van tGraeffschap Zutphen, is mede last gegeven aenden Heere van Lockeren om met elff vendelen knechten (te weeten sijn regement ende een vendel van tregement van Graeff Philps ende een van Noorthollant) daerwaerts te gaen als tleger vertrecken soude, om hem omtrent thuys te Bronchorst in tvelt te houden ofte sijn volck door de garnisoenen te distribueren om die te beter te besetten ende op alle voorvallende swaericheyden aldaer ordre te geven, naerdat den noot des vereyschen soude. Op den avont quaemen van Swol weder in tleger een goet deel vande waegens die daer om broot gegaen waeren. |
|