Journaal. Deel 1, boek 2

Vanden aenslach op Maestricht.

Sijne Ex^tie langerhant gedreven hebbende een tweeden aenslach op Maestricht door den Baron van Peche, die daer ontrent woende ende oick somtijts in de stadt quam ende seer wel weetende datter niet dan een compagnie voetknechten met een vaen ruyteren in en was, heeft geraetsaem gevonden de saecke noch eens te tenteren ende gereetschap gemaeckt hebbende omme Wijck eerst inne te nemen door twee Maesscheepen, die hier in tlant geaccommodeert waeren, leedich opvaeren souden ende dan beneden Maestricht ontrent Hoocht 600 mannen inne nemen ende die in de stadt aende Wijcse sijde aende kaede aensetten ende tottet selve te versoucken gestaedelijcken aengehouden werdende bij eenen Wijpaert bij den Baron daertoe affgevaerdicht. Heeft verscheyden compagnien verscreven om tegen den 11^en deser maent Maerte voor Geertruydenberch te wesen, heeft mede aen Graeff Philps gescreven om den 13^en vuyt Nieumegen te vertrecken met alle de ruyteren van daer ende vuytet quartier van Zutphen ende daermede den pas te nemen door tlant van Gulick naer Maestricht toe ende ontrent Maeseyck over de Maese passeren ende soe bij hem commen, achtervolgende twelcke tvolck meestal den 11^en voor Geertruydenberge quaemen, te weeten ontrent 2600 man te voet ende 7 cornetten peerden, ende soe de voors. twee Maesscheepen de Maese al op naer Stochum waeren, heeft Sijn Ex^tie vuyt alle de troupen doen kiesen bij de Capiteinen

[p. 355]

Langvelt, Wingaerden, du Bois, d'Ardenne, Brog, Egger ende Capiteyn Carel, Lieutenant vanden Graeve van Solms, 600 mannen, alles vande vuyst ende clouck om te exploicteren, om mette voors. Capiteinen voor vuyt te marcheren ende ontrent Hocht bij Pettersem in de voors. scheepen te gaen daer bij haer commen soude ende met heur tscheepe gaen den Baron voornt. selffs (die tgouvernement vande stadt toegeseyt was, soe het quaeme wel te gelucken) om dselve scheepen tot Wijck aende kaede te doen brengen, dwelcke in de stadt hadde twee dienaers om hem advertentie te doen offer in de stadt eenich gewach was, ofte de saecke ontdeckt. Hadde Sijn Ex^tie op de verkiesinge vande Capiteynen soe wel gelet als vande soldaeten ofte alleen eenige Lieutenanten daer gesonden met belofte heml. Capiteinen te maecken, soe het quaeme wel te gelucken ende die gelast over dit volck te commanderen tsoude apparentelijck beter affgeloopen hebben als vuytet naervolgende verstaen sal werden, want den Gouverneur van Bredae Charles de Herauguiere (die met veel meerder periculen in den jaere tnegentich Bredae met een turffschip in genomen hadde) bij Sijn Ex^tie gevraecht off hij egeen Capiteinen en konst, die men sulcx soude mogen vertrouwen ende tot sulcx geresolveert souden sijn, hadde verclaert geenen te kennen, doch dat Sijn Ex^tie daeraff beter kennisse hadde dan hij. Nietemin indien Sijn Ex^tie hem daertoe wilde gebruyken verhoopt hijt sulcx vuyt te voeren, dat Sijn Ex^tie daeraff groote eere soude becommen ende hielt daeromme met erntst aen hiertoe gebruyckt te wesen om sijn couragie te mogen thoonen, dan en heeft Sijn Ex^tie hem daertoe niet willen gebruycken, maer heeft de voors. andere Capiteinen verkoosen ende haer de saecke ten hoochsten gerecommandeert met belofte heml. sulcken advancement daervoor te doen, dat se hem bedancken souden ende aen Wingaerden, dat hij hem Vice Admirael (naer welcke staet hij seer stont) soude doen maecken, soe hij hem in desen wel queete. De verkiesinge voors. aldus gedaen wesende, sijn den 12^en des avonts vuyt Geertruydenberge vertrocken dvoors. ses Capiteinen mette 600 mannen, daer onder seer veel officiers waeren ende oick eenigen die in tschip van Bredae mede geweest waeren. Van desen waeren de 300 gelast niet dan halve piecken mede te nemen om handiger soe in de schepen als in t'exploict te gebruycken, dan vresende onder wege te rencontreren eenige peerden, begeerden heele piecken mede, seggende die wel te sullen corten als sij in de scheepen waeren. Dien volgende en hebben niet met genomen dan 300 piecken, 200 vierroers ende maer 100 musquetten om expediter over wech te konnen commen ende in t'exploict

[p. 356]

mette swaerte vande waepenen niet belet te wesen ende hebben soe den heelen nacht gemarcheert. Den 13^en Marty daeraen was het schoen weder ende vertooch Sijn Ex^tie vrouch met eenige waegens, daerop gelaeden waeren 3 petarts, seer veel bijlen, breeckijsers ende ander gereetschap tottet exploict dienende, hebbende bij hem ontrent 2000 man te voet ende 7 vaen ruyteren, wesende alle tvolck gelast voor 7 daegen vivres met te nemen ende meestal geen ander geweer als heele ende halve piecken ende vierroers, ende naemen daermede den pas naer Hilvarenbeeck ende Postel. Ten selven daege vertooch vuyt Nieumegen Graeff Philps met 8 vaenen ruyteren ende nam den pas naer tlant van Gulick toe. Dese alles marcheerden nacht ende dach, sulcx dat sij tusschen den 14^en en 15^en des nachts voor Maestricht quaemen ontrent den morgenstont op een mijle naer aende stadt, daer se in de heyde vonden Graeff Philps mette 8 vaen ruyteren voornt. Daer waeren ontrent Maestricht 8 vaen ruyteren naer Verdugo voor Coevoerden gedestineert, die den 14^en door de stadt gereden waeren. Dese hadden op den achternoen gevoedert in een dorp, daer Graeff Philps een vuyre naer heur vertreck met sijn volck quam dwelcke hij wel achterhaelt ende geslaegen soude hebben, hadde hij niet voorts naer Sijn Ex^tie gemoeten. Bij de 6 Capiteinen ende 600 man die naer Pettersem gemarcheert waeren om te Hocht tscheepe te gaen, ende haer onder wegen seer leelijcken aenstelden mette boeren te beroven ende oick al heel begonnen te morren, vresende in eenighe scheepen te gaen, quam onder wege den Baron van Peche ende heml. wel gemoet ende geencourageert hebbende, ging met heml. tscheep, in meyninge ontrent 9 vuyren in de stadt aende kaye te wesen ende t'exploicte te effectueren, omdat de Capiteinen doen noch scheenen wel gemoet te zijn, van dewelcken nochtans Brog al swaricheyt hadde begonnen te maecken, seggende totten Baron (soe haest hij bij heml. quam) datter 25 schutten vande troupe wech geloopen waeren, waeromme hij bevreesde, dat se wel naer Maestricht mochten geloopen sijn, om daer te adverteren dat men op de stadt een aenslach hadde, ende hoewel dit onwaerachtich was, nochtans den Baron, die sulcx niet en wiste, heeftet evenwel in den wint geslaegen seggende guyden bij de stadt te hebben, die se wel weder naer Sijn Ex^tie souden leyden ofte hen daeraff adverteren. Nietemin in de scheepen sijnde heeft Brog tot meermaelen dselve swaericheyt verhaelt, seggende datter wel op diende gelet opdat de saecke ondeckt sijnde, sij alles niet op een vleesbanck en geraeckten, gevende daermede den Baron t'elcken genouch te doen om te sustineren ende staende te houden dat sulcx van geen sonderlinge

[p. 357]

consideratie en was, om redenen voors. Hier en tusschen hebben de soldaeten mede alles haer piecken affgecort om als halve piecken te gebruycken ende bij onachtsaemheyt meest alle de affgecorte stucken in de Maese geworpen die voor stroom affdrijvende gesien sijn bij seeckere vischers die naer Maestricht toewilden. Dese passerende voorbij de twee scheepen daer tvolck innewaeren ende gevracht watter nieus was, seyden veel stucken van piecken in de Maese drijvende ontmoet te hebben, ende daeromme te vermoeden dat daerontrent Goesen waeren, daerop die vande scheepen antwoorden dat se daer wel mochten geweest hebben, doch dat sijluyden niemant vernomen en hadden. Hierdoor begonst terstont den Capiteynen (die te vooren bij Sijn Ex^tie den braven ende geresolveerden gemaeckt hadden ende heur de saecke vermeeten wel te sullen doen) thart te ontsincken, begonsten vervaert te werden ende eenigen heel te bestorven ende meerder swaericheyt in de saecke te maecken, daertoe seer veel holp dat sijl. Capiteinen waeren ende bij dit exploict geen meerder advancement en verwachten, omdat tgouvernement den Baron voornt. toegeseyt was, waeromme sijl. niet en sochten haer te hasarderen als Lieutenanten ofte andere Officiers wel souden gedaen hebben om Capiteyn te werden. Nietemin voeren op theftich aendrijven vanden Baron altoes voorts ende genaeckten de stadt, omdat hij verseeckerde twee dienaers in stadt te hebben om hem te commen adverteren soe daer eenige advertentie van heml. in stadt was ende dat hij heml. in de stadt niet brengen en soude voor ende alleer hij door eenich van dien bescheyt vande stadt creech. Ende hoewel dit bij Brog mede ten quaetsten geduyt werde, alsoff den Baron intelligentie in de stadt gehadt hadde, om heml. in een attrap te brengen, ende den Baron daerop antwoorde, dat se voor sulcx niet en behoorden te vresen, dewijle hij selffs bij heml. in de scheepen was ende dat hij met heml. dselve fortuyne loopen moste, immers dat sijl. middel hadden sulcx op hem te wreecken, ingevalle sij sulcx gewaer werden, soe sijn se nochtans al bevreest ende morrende voorts gevaeren. Niet lange hier naer quam een van sijn dienaers vuyte stadt aende scheepen seggende (al wat verbaest sijnde) dat de wacht aende poorten verdubbelt was ende dat men tgeschut op de vesten schoen maeckte, omdat men advertentie hadde dat Sijn Ex^tie daer in tlant was met eenich volck ende gevraecht sijnde offer egeen gewach vande scheepen ende van heml. was, verclaerde neen. Dit hoorende de Capiteinen die alreede al verschrickt waeren, hebben vuytdruckelijck geweygert voorts te vaeren ende eerst metten anderen in eenige deliberatie te willen commen, alwaer Brog voors. seer

[p. 358]

den meester maeckte in tproponeren vande voors. swaericheyden bij hem gemoveert, seggende dattet nu immers claer was dat sij in een attrap souden commen, dewijle men tgeschut schoen gemaeckt hadde, ende hoewel den dienaer daertegen seyde dat men in t'alderminste in de stadt vande scheepen niet en wiste, dan alleen dat Sijn Ex^tie in de heyde was, dat de poorten noch oepen stonden ende dat tgeschut, daeraff hij sprack niet op de scheepen maer naer de heyde toestont, heeft Brog eerst voor sijn opinie verclaert, dat men wederom vaeren soude ende daernaer met veele harde woorden d'anderen totte selve opinie te volgen gevordert, die oick de vier andere Capiteinen sonder eenige swaericheijt gevolcht hebben ende opentlijck verclaert ende geresolveert weder te rugge te vaeren, niet tegenstaende alle t'verthoonen ende aenhouden vanden Baron ter contrarie, die opentlijck sustineerde, datter in allen gevalle ende volgende tseggen van sijn dienaer van heur ende vande scheepen egeen gewach en was, daeromme hij de saecke voor seecker hielt, soe men se alleen tenteerde, daerinne oick egeen danger gelegen en was, omdat se altoes haer retraicte op de scheepen nemen conden ende daermede weder affdrijvende ende heml. salveren, ende hoewel Capitein Carel voornt. wel scheen tottet versoucken van t'exploict geneycht te wesen, nochtans omdat hij daerop niet al te hardt en insisteerde ende bij Brog voornt. overkreeten werde ende genouch gedrongen in die sententie mede te gaen, hebbent de anderen wech gedraegen ende sijn (sonder den soldaeten ende officiers aldaer sijnde op tselve gehoort te hebben) weder terugge gevaeren, naerdat sij mette scheepen al dicht bij de stadt gecommen waeren ende sulcx genouch selffs bemercken konden datter egeen gewach vande scheepen in stadt en was ende den schippers ende copman vande scheepen hem tsucces vande saecke genouch verseeckerden, oick om de scheepen ende tvolck terugge connen brengen soe verre daer gewach vande saecke was, welcke schippers ende copman mede seer gaerne de saecke hadden sien versoucken om tbederff van wijff ende kinderen die sij in stadt hadden, te eviteren, dan alle tselve niet mogende helpen, soe omdat de Capiteinen geen meerder advancement en verwachten, als oick dat sij als een vervaert mensche hem altoes inbeelden seer veel periculen, daer der geen ter werelt en waeren, sijn mette scheepen voorder vande stadt affgedreven, dan sij te vooren daerinne gecommen waeren ende doen haer eerst verseeckerende daervuyt op tlant gesprongen, laetende de scheepen drijven, van twelcke t'eene aen stucken gestooten is ende het andere tot Stochum gecommen, ende sijn soe weder naer Sijn Ex^tie gekeert, thoenende metter daet dat sij niet en

[p. 359]

meriteren de naemen van Capiteinen nochte van soldaeten. Bij Sijn Ex^tie was ordre aen dese Capiteinen ende den Baron gegeven dat sij met tgeschut vuyt Wijck souden schieten, soe haest sij daerinne quaemen, om dan met sijn heele leger daer op te volgen ende hiertoe waeren mede in de scheepen gesonden acht canoniers ende eenige edelluyden van tgeschut. Ende soe Sijn Ex^tie op tselve schieten was verwachtende ende hem reede hielt om te marcheren soe haest men sulcx soude hooren, heeft hij de voors. Capiteinen ende soldaeten, die tscheepe gegaen waeren weder sien naer hem toekeeren, twelcke hem egeen cleyne veranderinge en gaff ende soe hij begeerde te weeten de redenen waeromme, hebben de Capiteinen voor excuse geseyt, dat den heelen aenslach in de stadt ontdeckt was ende dat sij om tvolck te salveren ende niet in de seeckere doot te brengen weder affgevaeren waeren, daertegen den Baron protesteerde voor God ende de werelt, dat t'exploict alleen terugge gebleven was om haere vervaertheyt wille, dwelcke hem om eere ende alle syn goet gebracht hadde ende Sijn Ex^tie doen verliesen de heerlijcxste occasie om sijn viant affbreuck te doen ende vande meeste consequentie ende importantie die men soude konnen bedencken. Sijn Ex^tie siende dattet exploict gefailgeert was ende datter geen verhael inne was, heeft sijn gramschap bedwongen ende ordre begonnen te stellen om verseeckert off te mogen trecken ende daernaer met beter gelegentheyt op de saecke letten ende Graeff Philps met sijn volck weder over de Maese gesonden hebbende om naer Nieumegen te gaen, is commen logeren tot Bocholt ende soe met cleyne dachreysen (overmits tvolck in het daerwaerts trecken seer gematteert waeren) weder naer Geertrudenberge getoogen. Den 18^en Marty logerende tot Boxtel heeft den geenen die op thuys commandeerde, meynende dat Sijn Ex^tie tselve wilde belegeren, dat gepresenteert aen hem over te geven, mits dat hij een schoot ofte twee daerop wilde doen ende dat hij met waepenen ende bagagie mochte afftrecken, den welcken Sijn Ex^tie gevraecht heeft off sij een vendel daerop hadden, die antwoorden neen, waerover Sijn Ex^tie hem seyde, dat sy dan niet dan vrijbuyters en waeren ende heeft se daermede laeten gaen, sonder tselve huys te begeren, soe om dattet niet houbaer en was, als omdat hij vreesde dat den viant daernaer voor thuys soude commen, tselve weder winnen ende destrueren soude tot groote schaede vanden Baron van Boxtel, die altoes onse partije gehouden hadde, wien hij dat quaet niet wilde doen. Op den avont kregen aldaer groote woorden den Baron van Peche ende den Capitein Brog, omdat den Baron hem voornaementlijck verweet sijn bloodicheyt daerdoor hij

[p. 360]

veroirsaeckt hadde tverlies van tvoors. exploict, jae dat hij als een witten douck bestorven was geweest, met seer harde woorden, daertegen Brog hem socht te defenderen, scheldende den Baron dat hij heml. op een vleesbanck hadde willen brengen, willende tselve met rappier ende poingaert goet doen, dan geboot Sijn Ex^tie Brog dat hij swijgen soude, men soude metter tijt wel beter op de saecke letten. Des anderen daechs den 19^en Marty sijn sij tijdelijck gecommen tot Loen op tSant, alwaer vuytgedeylt sijnde de patenten voor tvolck van Brabant, is sijn Ex^tie noch ten selven daege mette reste van tvolck tot Geertruydenberge gecommen ende daer tscheepe gedaen sijnde, om elcx op haer oirt te vaeren, is hij met sijn guarde den 21^en Marty in den Haege gecommen, sijnde tvoors. exploict vuyt bloodicheyt vande voors. Capiteynen alleen gefailgeert op sulcken tijt ende plaetse dattet scheen anders niet te mogen failgeren, omdat men tsedert verstaen heeft dat die vande stadt op de scheepen egeen naerdencken en hadden ende in veel vuyren daernaer noch niet en wisten datter volck in de scheepen waere geweest. Aldus kan God lichtelijck destrueren alle tvoornemen van menschen alst hem gelieft ende de middelen selffs, die de menschen tot goet vorwenden tot quaet doen dijden, want sijn Ex^tie in desen begeert hadde datter ses Capiteynen mede gaen souden, soe omdatter verscheyden actien in 't exploict waeren te doen, verscheyden Commandeurs requirerende (te weeten d'een Wijck inne te nemen, d'ander de brugge te besetten de derde een poorte te verseeckeren ende de vierde ende anderen om haer meester vande wallen ende tgeschut te maecken ende daermede doen schieten, om hem met sijn volck te doen marcheren) als oick om te beter te commanderen ende den eenen den anderen te couragieren, twelcke soe verre van daer is geweest, dat se met haere swaere hooffden malcanderen gedecouraigeert hebben ende gebracht tot sulcke verschricktheyt dat se daerdoor in dese schanden gevallen sijn, ende scheen indien daer maer een geresolveert Commandeur geweest waere, dat de saecke wel soude affgeloopen hebben, gelijck mede scheen te sullen gedaen hebben indien daar Lieutenanten met beloften als boven alleen totte saecke waeren gebruyckt geweest (wien de hoope van Capiteynen te werden soude belet hebben, soe haest ofte ongetenteert vande saecke te scheyden), gemerckt die vande stadt op sulcx niet eens en waenden ende de soldaeten om de fortuyne te tenteren nu meest alles seer willich ende wel gemoet waeren. Gewisselijck hadde dit exploict wel gesuccedeert, het soude de regieringe van Ernestus in sulcke verwerringe gebracht hebben, dat hij naulijckx geweeten soude hebben

[p. 361]

waer hem te keeren, want men met Maestricht alle de trafycquen van Duytslant op Brabant soude verhindert hebben ende den overtocht van Brabant in Overijssel ende den viant gedwongen off Vrieslant ofte Vranckrijck te abandonneren ende alle de steeden van Henegouwen, Naemen, Limborch, Valkenborch ende Lutsemborch met groot garnisoen te besetten. Dit alles heeft de couardise van eenigen alleen de Generaliteyt doen verliesen ende daermede al te seer vercort de reputatie van Sijn Ex^tie ende der Staeten crijsvolck, omdat den viant apparentelijck voortaen beter gemoet sal sijn tegens dselve, weetende dat de Capiteinen selffs ofte eenigen van heml. soe bloode ende vervaert sijn¹.

1 Den 26sten Maart besloot de Raad van State ‘dat mette Generale Staten sal gecommuniceert worden, wat met dese bevreesde ende ermherttige capiteynen gedaen sal worden’. De Staten Generaal lieten de beslissing aan den Prins en den Raad van State over, en 't schijnt dat men later beter geoordeeld heeft, de zaak te laten rusten.

[Den 11^en Marty]

Den 11^en Marty op den avont vertrock naer Vrieslant Graeff Willem van Nassau, om den 18^en aldaer op den lantdach te wesen ende daernaer te verwachten tvolck die men tottet ontset van Coevoerden soude destineren, twelcke hij in de Staeten Generael verthoent hadde hooch noodich te wesen.

[Den 12^en Marty]

Den 12^en Marty quam tot Rotterdam aen het 10^e vendel Engelsen vande lichtinge van Vere, twelcke den 14^en daeraen in den Haege quam, blijvende de Heere Vere terugge om de resterende 500 mede noch te lichten.

[Den 14^en Marty]

Den 14^en Marty ende volgende daegen hadde Ernestus tot Bruessel de Staeten Generael van dier sijde doen vergaederen om sijn commissien aende selve te oepenen ende staet vander oorloge te maecken, op welcke vergaederinge hij den staet vander oorloge dede nemen op drie hondert duysent croenen ter maent ende overslaen hoe veel den Coning ende hoe veel de Staeten voornt. daertoe geven souden, ende om de quote vande Staeten te vinden, dede een seer groote petitie vande selve Staeten, die (geheel wat anders van hem vermoet hebbende) daerinne seer verwondert waeren. Hier kan men nu sien wat prouffijt het soude geweest hebben, soe t'exploict van Maestricht aengegaen ende geluckt hadde, want apparentelijck meest alle de provincien bij Maestricht vercort ende gebrilt sijnde, tot sulcke petitie ende schattinge te consenteren niet willich en souden geweest hebben, waerdoor de saecken van Ernestus in wonderlijcke verachteringe souden gecommen hebben.

Terstont naer de veroeveringe vande stadt Bredae, te weeten in tjaer

[p. 362]

1590 hadde Sijn Ex^tie gepresenteert requeste aende Staeten Generael omme van heml. verclaert te hebben, wie geadmitteert soude werde totte regieringe der stede ende landen van Bredae, toecommende sijn gevangen broeder, te weeten Sijn Ex^tie ofte desselffs suster de Graevinne van Buyren, sijnde volle suster vanden voors. gevangen, daer Sijn Ex^tie maer was halve broeder van svaeders sijde. Dese requeste de Staeten Generael gedaen stellen hebbende in handen vande voors. Graevinne omme daerop te antwoorden ende sonder eenichsins te excipieren daerop ten weder sijde gescreven sijnde bij antwoort, replyck ende duplyck, hebben dselve Staeten Generael verclaert dat Sijn Ex^tie bij provisie soude regieren alle de goederen van sijn gevangen broeder gecommen van svaeders sijde, ende naementlijck oick de goederen van Brabant ende dat de Graevinne mede bij provisie soude regieren de goederen van haeren broeder gecommen van smoeders sijde, wel verstaende, dat sij alle beyden van haere administratien souden moeten reeckenen aende selve Staeten, die de dispositie van t'overschot van dien aen haer behielden. Achtervolgende desen is Sijn Ex^tie in de regieringe vande goederen van Bredae getreden. De Graevinne hiernaer contraherende metten Graeve van Hohenloe seeckere huwelijcxse voorwaerden, brengt onder andere partijen daerinne ten huwelijck de administratie van alle de goederen van haeren gevangen broeder gelegen in Brabant ende oick vande goederen gecommen van haer moeder Graevinne van Buyren, daer vuyt sij eerst soe veel sullen mogen nemen als tot haere hoffhoudinge soude mogen noodich wesen, ende t'overschot soude men employeren tot alimentatie vanden gevangen Prince haer broeder met expresse conditie, dat oft gebeurde dat denselven Prince los quam, dat men hem totte administratie van sijn eygen goederen niet en souden admitteren voor ende aleer hij heml. soude volneucht hebben volgende het testament van haer moeder. Dese huwelijcxe voorwaerden houden noch meer andere poincten gesonden sijnde aen Graeff Johan van Nassau den ouden, haer oehem, om te teyckenen, heeft tselve geweygert, seggende dat sijn neeff Sijn Ex^tie als stock van thuys van Nassau eerst soude moeten teyckenen. Waernaer dselve Sijn Ex^tie gerepresenteert sijnde om te teyckenen, heeft tselve mede geweygert, seggende geen voorwaerden te willen teyckenen, die sijn gevangen broeder soe prejudiciabel sijn ende dat sij haer broeder in Spangien weynich genouch toestont, al en gave hij daertoe met sijn teyckenen geen meerder oirsaecke ende dat tselve in allen gevalle contrarieren soude de sententie vande Staeten Generael, daerbij hij selffs totte regieringe vande goederen van Bredae

[p. 363]

ende Brabant geadmitteert was. Hierdoor dvoors. Graevinne geoffenseert sijnde, heeft (sonder op de sententie vande Staeten Generael te letten) vanden Hoogen Raede in Hollant gelicht mandement van complaincte om gerestitueert te sijn in de regieringe vande goederen van Bredae, daertegen Sijn Ex^tie geexcipieert heeft tot renvoy voor de Staeten Generael ofte den Raedt van Brabant, die ordinaris rechters in desen sijn, seggende dat de goederen daeraff questie was in Hollant niet gelegen en sijn nochte haer binnen de jurisdictie vanden voors. Hoogen Raede eenich gewelt ofte turbatie in haer possessie gedaen ende dat tgeene hij gedaen hadde, alleen was d'executie vande sententie vande Staeten Generael, twelcke den Hoogen Raede sich alsoe verstaende, heeft op den 17^en Marty de saecke gerenvoyeert voor den Raede van Brabant ende Sijn Ex^tie geabsolveert vander instantie. Hier kan men sien hoe verre d'ambitie van groot goet den menschen leyt ende de suster opmaeckt om den broeder gevangen sijnde genouch te depossesseren. Totte voers. sententie vande Staeten Generael ende de moeyten die Sijn Ex^tie daerinne was doende, dede seer veel dat de manieren van doen vande voors. Graevinne seer onredelijck waeren, dat de geproponeerde regieringe vanden Graeve van Hohenloe den Staeten Generael suspect was ende de Graevinne alomme volchde den Raedt van Marck van Steelant met sijn soenen ende Mr. Jan Vermeeren, die papau ende genouch vianden van dese regieringe gesuspicieert waeren, ende dat den Prince in Spangien gevangen beter scheen geinclineert te sijn totte regieringe van Sijn Ex^tie als van sijn suster, vuyt alle twelcke men begonst te vermoeden dat in tberaemt huwelijck tusschen den Graeve van Hohenloe ende haer wel meerder swaericheyt mochte gemaeckt werden, omdat den Graeff sonderlinge scheen te staen op de regieringe vande selve goederen, die nochtans veroirsaeckten dat de geconcipieerde huwelijcxe voorwaerden niet en konsten geteyckent werden, niet tegenstaende die nu dickwils voorgewent waeren. Hierover quam den Graeve van Hohenloe den naestlesten vuyt Duytslant wederomme ende den lesten in den Haege, wesende sijn wedercompste wel soo subyt als sijn wechgaen.

Ontrent dese tijt hadden de Staeten Generael ende Raeden van Staete (naer dat se tot meermaelen ontbooden hadden den gevangen Thijsseling) heuren provoost naer Nieumegen gesonden om denselven te haelen, daertegen de ruyteren vande Graeven van Hohenloe ende Philps van Nassau seer groote swaericheyt maeckten ende halff met conniventie van Graeff Philps voornt vuytdruckelijck weygerden tselve te doen ofte hen te laeten volgen, dan siende dat den provoost sonder hem niet en wilde verreysen,

[p. 364]

hebben haer gehouden als off hij gaen loopen waere geweest, twelcke den provoost verstaende ende waerachtich te wesen meynende is weder naer den Haege gekeert den 22^en Marty, om sijn rapport daer aff te doen, dan dvoors. Graeff ende ruyteren vresende dat sulcx bij de Staeten Generael niet al te wel en soude genomen werde, nemaer geinterpreteert als offet geschiet waere in cleynachtinge van heure auctoriteyt (als het oick was) hebben heur bedacht ende denselven Thijsseling naer den Haege gesonden, daer hij gecommen is den 25^en Marty. D'oorsaecke waeromme de Staeten hem in den Haege begeerden was, om door sijn gevanckenise te beletten de voordere lichtinge van tregement vanden Hartoge van Saxen van Louwenborch daeraff hij Overste Lieutenant was ende de lichtinge meest selffs dede.

[Den 22^en Marty]

Den 22^en Marty ontstonder een groot rumoer binnen Paris tusschen den burgers ende garnisoenen, ende quam de saecke soe verre, dat de borgers eijntelijck een poorte oependen ende den Coning in stadt lieten commen met sijn volck om haer te helpen, daertoe sij becoft hadden de Duytsen die aende poorte wachte hadden. Mette borgers hielden den Graeve van Brissacq ende den Heere van Beleyn ende hadden te vooren metten Coning geconditioneert, dat hij meester vande stadt sijnde den Hartoge van Feria, den Legaet vanden Paus, ende voorts alle tgarnisoen met waepenen ende bagagie soude laeten vuyttrecken soe sij wilden. Achtervolgende twelcke den Coning in de stadt gecommen sijnde heeft heml. sulcx gepresenteert op alle de plaetsen vande stadt daer sij heur bijeen geruckt hadden, die oick tselve aengegaen hebben ende daerop vuytgetoogen sijn, vuytgeseyt den geenen die in de bastille waeren, die eerst den 25^en overgegaen sijn mette selve conditien, laetende den Coning alleen meester vande stadt, bijnaest tot vuyterlijcke ruine vande ligue. Om dewelcke staende te houden ende soe veel mogelijck alsnoch te assisteren Ernestus weder naer Vranckrijck gedestineert hadde den Graeve Carel van Mansfelt met ontrent 12.000 man te voet ende te peert, scrijvende aen alle steden die het noch mette ligue hielden dat sij goede moet wilden hebben ende in haer verbont stantvastich blijven, want den Coning van Spangien geresolveert was liever alle sijn rijcken te versetten dan de saecke van Vranckrijck te verlaeten ende liever noch van nieus te lichten 60.000 ofte 80.000 soldaeten ende slach op slach te leveren dan hij niet overweldigen en soude den Coning van Vranckrijck. Dese brieven hebben bij eenige steden wat geopereert, bij anderen niet seer veel, want terstont hiernaer op den 1^en April verclaerden haer die van Rouan ende Havre

[p. 365]

voor den Coning, sijnde t'accoort tusschen den Coning ende Mons^r de Villars geagreeert, te weeten dat hij (onder den Hartoge van Montpensier, Gouverneur van Normandie) soude blijven Lieutenant Gouverneur van Rouan ende Havre ende Lieutenant Baillyff van t'resort van Gysors, ende dat den Coning hem doen geven soude 300.000 gulden om daermede te betaelen 4000 voetknechten, die hij soe binnen Rouan als Havre in dienste hadde ende mitsdien in dienste vanden Coning brachte, ende belooffde tsijnen coste oorlooge te maecken ende onderhouden tegen den Gouverneurs van Honfleur ende Neuffschastel met meer andere poincten. Ontrent dien selven tijt accordeerden die van Poictiers mede metten Coning ende continueerden die van Abbeville ende eenige steden in Britangien seer haer handelingen, alle twelcke Ernestus gewaer werdende, heeft sijn volck naer Vranckrijck gedestineert, op de frontieren doen blijven ende eenigen weder terugge ontbooden.

Ontrent t'eynde vande Maerte werde den Capiteyn Alexander Morray bij acte vande Staeten geauctoriseert om over alle de Schotten als sij te velde soude sijn te commanderen ende anders niet, daertoe hem tractement van 200 gulden ter maent gemaeckt werde.

Oick nam den Capiteyn Waddel ontrent dese tijt sijn affscheyt ende versochte dat sijn compagnie aen sijn broeder mochte gegeven werde, twelcke alsoe geschiede, hoewel de Staeten liever gesien hadden, dat hij selffs in dienste waere gecontinueert, twelcke hij seyde niet te connen doen om sijn eygen particuliere saecken wille, sonder dat men weet off hij (die d'outste Capiteyn van alle de Schotten was) wel jalours van t'avancement van Morray mochte wesen.

In tlaeste vande maent van Maerte was het seer regenachtich weder ende omdat men verstont dat de Duytsen meest al gereet waeren ende wel den 10^en April tot Essen (daer sij loopplaetse nemen soude) wesen mochten ende van daer hier in tlant commen, soe men se alleen goede escorte daertoe dede, heeft men alle saecken beginnen aen te stellen om heml. te bejegenen ende daertoe patenten aen 25 vendelen te voet ende meest alle de ruyteren vuytgegeven om haer tegen den 6^en Aprilis tot Arnhem te vinden, daer men mede gesonden heeft verscheyden scheepen met vivres ende amunitie gelaeden ende 6 veltstucken om in den tocht bij tvolck te gebruycken ende soude Sijn Ex^tie tegen die tijt oick selffs naer Arnhem gaen.

[Den lesten van dese maent ende in tbegin van April]

Den lesten van dese maent ende in tbegin van April was men in den Haege seer geoccupeert met een paep vuytet lant van Naemen, Pastoor van Templou, genaempt Michel Ranchon, dict de Triviere, gebooren

[p. 366]

van Bosiers, die den 10^en Marty vuyt Bruessel gescheyden ende den 12^en tot Bredae gecommen was om den Gouverneur te denoncieren dat den viant een aenslach op de stadt hadde, soe hij seyde, dan omdat men vuyt meenichvuldige variatien ende lougentaelen bij hem voorts gebracht, daermede hij hem selven impliceerde, begonst ander naerdencken van hem te krijgen, is hij naer den Haege gesonden ende getortureert, sijnde den 2^en Aprilis en heeft niet met allen willen lijden, maer op den avont weder geexamineert sijnde sonder torture, heeft goetwillichlijck bekent bij den Graeve Floris van Barlaimont met gelt ende schoone beloften daertoe becoft te sijn, dat hij Sijn Ex^tie den Graeve Maurits van Nassau soude doorschieten ende assasineren, lastende hem daertoe de occasie wel te verspieden ende Sijn Ex^tie gewis te nemen ende met een goet cort roer wel gelaeden met 2 ofte 3 ballen hem te schieten beneden in den buyck, omdat hij daer seeckerst konste geschooten werden ende eer gedepescheert, belovende hem ofte sijnen erven sulcken recompense dat sij altoes souden rijck sijn ende soe hij t'const ontcommen een vande beste canonisien staende ter collatie vanden Coning, hem verseeckerende van eeuwige salicheyt soe hijt effectueerde, omdat door dat middel de oorlogen t'eenemael souden vuytgeroyt werden ende de landen tot een pais gebracht, seggende datter noch ses anderen om gelijcke saecken souden vuytgeschickt werden, twelcke hij seyde aengenomen te hebben om den Graeve van Barlaymont niet tegen te spreecken, doch evenwel in de sinne niet gehadt te hebben sulcx te doen ofte effectueren, niettegenstaende hij hierop al ontrent 600 gulden ontfangen hadde. Daernaer heeft hij noch verclaert gelijcke last mede te hebben mette andere ses, omme eensamentlijck oick om te brengen Bernevelt, Aldegonde ende Longolig¹ ende naer noch oick den jongen Graeve Hendrick Frederick van Nassau, hoewel hij noch niet dan een kint en was. Ende omdat dese handelinge metten selven Michel gedreven was met voorweeten ende bevel vanden Eertshertoge Ernestus selffs, soe kan men daer vuyt genouch verstaen wat sijn meninge is ende hoeseer hij tot pais genegen is, dewijle hij niet en souckt als verraderien, assasinaeten ende oorloge, soe haest hij de voet in tlant geset heeft.

1 Hiermede wordt waarschijnlijk de Graaf van Hohenlo bedoeld, wiens naam in dien tijd, vooral door de vreemdelingen, op de meest wonderlijke wijze geschreven werd, als Holaque, Holac, Hollock, Hollach, enz.

[Den lesten Marty]

Den lesten Marty sloegen die vande Graeve ontrent Straelen een deel

[p. 367]

peerden vande vaene van Graeff Philps van Nassau ende kregender wel 20 gevangen ende quaemen noch ten selven daege eenich volck haelen vuyt een schip leggende voor de stadt Nieumegen voor de Hoenderpoorte.