Journaal. Deel 1, boek 2

[p. 350]

Vanden aenslach op s’Hartogenbosch.

Sijn Ex^tie nu langen tijt overleyt hebbende metten geweesen Hopman Cleerhaegen ende anderen, off men niet wel een surprinse op de stadt s'Hartogenbosch in Brabant soude konnen doen ende te wege brengen, ende daertoe wel eenige voordelijcke apparente middelen verstaende die wel meriteerden de saecke te tenteren, heeft vuyt verscheyden garnisoenen van Hollant, Vuytrecht ende Gelderlant bij een ontbooden, ende bescreven tegen den 27^en Februarij te commen tot Gornichem ontrent 2300 man te voet, heeft mede bescreven vuyt Bergen op den Zoem ende Bredae ontrent 1000 man te voet ende 5 cornetten peerden ende gelast die te commen tegen den lesten Februarij des avonts ontrent 9 vuyren tot Vucht voor s'Hartogenbosch voornt. Dienvolgende is selffs met sijn guarde den 25^en vuyten Haege vertoogen naer Rotterdam, van waer hij naer Gornichem sondt eenige scheepen gelaeden met petarts, bijlen, windaesen, wiggen, booren, beytels, saegen, ladders ende andere diergelijck gereetschap, oick met eenich cruyt, loot, lonten, spietsen ende anders tot een surprinse te doen noodich ende is den 26^en selffs naer Gornichem gevolcht, van waer hij des anderen daechs alle het volck dede voorts de Maese opvaeren naer Hoesden toe ende is selffs den lesten daerwaerts getoogen, alwaer hij tijdelijck bij een vont dvoors. 2300 man, metten welcken hij op den avont vertoogen is naer den Bosch toe, nemende met hem de 2 vaenen ruyteren, die daer binnen laegen ende hebbende de petarts, schuppen, spayen, ladders ende andere gereetschap van breeckijsers op waegens doen laeden, is daermede in den nacht ontrent 9 vuyren gecommen tot Vucht, alwaer niet lange daernaer mede quaemen de heyde over de 1000 mannen ende 5 cornetten peerden van Bredae ende Bergen. Terstont dede Sijn Ex^tie alle de ruyteren rontsomme op de advenuen in ordre stellen ende alle gereetschap totten aenslach maecken om die te voorderen, soe haest de maene soude ondergegaen sijn, twelcke op den naer middernacht geschiedende, is Cleerhaegen mette Hopluyden Langvelt, Schaeff ende Wingaerden (die tot hem vercoosen waeren) naer de Vuchtse poorte vande stadt toegegaen, ende gecommen sijnde aen twachthuys aldaer (waervuyt den Graeve van Hohenloe weleer een aenslach op de stadt gemaeckt hadde) hebben egeen schiltwacht daerontrent gevonden, nochte yemant vande stadt (die heml. sach) vernomen, waernaer sij gebrooken hebben een gat in twachthuys voornt. ende daerin gecommen sijnde, hebben alle ding wel gevonden ende daeraff Sijn Ex^tie rapport gedaen, die terstont daerinne heeft doen brengen

[p. 351]

de petarts ende ander breeckgereetschap, om daer naer de embuscade oick daerinne te brengen. Dit exploict was beraemt te doen in vougen als volcht: Men soude mette voors. vier Capiteynen in tvoors. wachthuys in embuscade leggen ontrent 80 mannen, daertoe vercoosen vuyte compagnien van Langevelt, Schaeff ende Wingaerden voornt., die daer blijven souden tot dat de Sergiant Major vande stadt de hameye soude commen oepenen ende alsdan souden 20 van dien denselven Sergiant ende die bij hem waeren dootslaen ende de andere 60 haer terstont meester maecken vande poorte, soe sij conden, soe niet terstont de petarts daeraen setten ende die doen springen. Middelertijt souden eenige anderen met ladders de poorten van ter sijden beclimmen, om alsoe van binnen doot te slaen den geenen die noch binnen de poorten souden blijven ende oick op de poorten sien te commen om te beletten tvallen vande schotduyre ende daerop soude Sijn Ex^tie met tgansche leger volgen ende in de stadt commen. Dit aldus beraemt sijnde is alle het gereetschap in twachthuys voornt. gebracht, dan soe men daernaer de 80 mannen daerwaerts wilde senden, begonstet seer te sneuwen, daerover men wel wat verbeyde, dan eyntelijck vresende dat den dach soude aencommen, heeft men tvolck doen voorts rucken, die over de snede onder faveur van een seer dicke wolcke meest in twachthuys quaemen. In dit aencommen heeft bij ongeluck een van heml. getreden op eenen lossen steen, die vanden dijck aff in twaeter viel, d'welcke den schiltwacht vande stadt hoorende plompen heeft begonnen te roupen ende soe hem niet geantwoordt en werde meer geluyts te maecken, daer over eenige anderen bij hem gecommen sijn die haer lieten duncken dat sij volck saegen ende hebben doen den Vendrich vande wacht geroupen, die boven commende 6 ofte 7 schooten met roers dede doen, daerwaerts daer sij meynden volck te sien ende nochtans niemant en saegen. Dit rumour aldus ontstaen sijnde, hoewel men anders daerop egeen geluyt en hoorde volgen, is een vande Capiteynen vuytet wachthuys gegaen naer sijn Ex^tie die hij alle tselve verhaelt heeft, dwelcke achtende seer periculeus te wesen den aenslach te beginnen, dewijle die van binnen soe veel advertentie hadden ende middel om alles op haer hoede te wesen, heeft goet gevonden dat tvolck mette petarts ende alle tgereetschap wederom commen soude, opdat hij hem selven niet en benam den middel om de saecke te mogen hervatten, omdat in allen gevalle die van binnen niet en souden konnen weeten waer sijn meyninge was de stadt te beclimmen, twelcke hij achte tvoornaempste middel van sijn exploict. Volgende dese resolutie is tvolck vuytet wachthuys weder te rugge gecommen ende hebben alle de

[p. 352]

gereetschap met haer gebracht, die weder gelaeden sijnde op waegens, is Sijn Ex^tie noch ten selven nacht weder vertoogen naer Hoesden, mettet volck die van daer met hem gecommen waeren ende heeft de anderen weder naer Bergen op den Zoem ende Bredae gesonden. Ende hiermede failgeerde tvoors. beraemde exploict op sHartogenbosch, daer Sijn Ex^tie anders egeen prouffyt en dede, dan de stadt ende gelegentheijt van tlant daer rontsomme ende hoe diep tselve onder waeter stont, vuytgeseijt alleen de twee dijcken te besien, twelcke egeen cleyne verseeckertheyt voor hem en was, overmits hij daer nu sach tgeene veelen te vooren niet en hadden willen gelooven, te weeten dat de stadt alomme gansch in twaeter stont, mits tstoppen vande Diese aen Creveceur, sulcx dat se bij belegeringe seer goet soude sijn te besetten ende vast te beleggen. Op dit exploict en werde oick niemant gequetst, dan hadde tvoetvolck meest door twaeter moeten derwaerts gaen, die tot Hoesden gecommen sijnde eenige vieren gemaeckt werden om heur te droogen ende gingen daernaer weder tscheep om elcx naer haer garnisoen te vaeren, blijvende Sijn Ex^tie noch tot Hoesden.

[Den 27^en Februarij]

Den 27^en Februarij is binnen Chartres met grooter solemniteyt geconsacreert ende gecroent Coninck van Vranckrijck Hendrick den vierde van dier naeme (omdat Reyms metten viant ende ligue noch hielt) ende heeft aldaer aengenomen het ordre vanden Heiligen Geest bij den voorleden Coning opgerecht. Bij dit coronnement sijn geweest meest alle de Heeren ende Gedeputeerden vande steden van Vranckrijck diet metten Coning houden ende de Ambassadeurs ende Agenten van seer veel nabuyr heeren ende potentaten.

[Den lesten Februarij]

Den lesten Februarij werden bij de Staeten Generael gescreven aen Francois Vere om sijn lichtinge die hij in Engelant tot laste vande Staeten dede, met noch 500 man te verstercken ende sulcx die tegen 2000 man te doen. Noch quaemen in den Haege brieven van Graeff Johan van Nassau den jonge, houdende dat sijn volck die hij in Duytslant lichten soude al gereet waeren, doch dat hij die niet tegen den 15^en vande toecommende maent hier in tlant en soude konnen brengen, maer eerst in t'eynde van dien, nietemin soe men daer noch meer begeerde gelicht te hebben, mocht men hem tselve laeten weeten, want daer seer goede middel toe was, soe niet, dat men altoes d'anderen van waepenen ende gelt moste voorsien, daerop in de Staeten Generael metten Raede van Staete ende die van Hollant lange gedelibereert werde ende hem geantwoort, dat men geen hooger staet gemaeckt en hadde, dan tot het volck, die hem gelast waeren te lichten,

[p. 353]

dat men daeromme voor dese tijt tot geen voordere lichtinge en konst verstaen, dat men metten eersten ordre op waepenen ende gelt soude stellen, dat hij mitsdien dselve soe vlijtelijck bij malcanderen soude maecken te brengen als het doenlijck soude sijn ende ten vuytersten tegen den 15^en vande toecommende maent hier in tlant doen commen, daertoe men hem loopplaetse wees ende belooffde te seconderen met ruyteren.

[Den 1^en Marty]

Den 1^en Marty stormde ende hagelde het seer, waeromme Sijn Ex^tie tot Hoesden bleeff, daer quam bij hem Graeff Willem van Nassau die den 27^en Februarij in den Haege gecommen ende den lesten Sijn Ex^tie naer Hoesden gevolcht was om tsecours van Coevoerden te vervolgen ende daertoe aen te houden, omdat Joncheer Caspar van Eeusem daerop commanderende selffs in boeren clederen daeraff gecommen was geweest ende de gansche gelegenheyt van dien verthoent hadde ende weder daerop gegaen.

[Den 2^en Marty]

Den 2^en Marty was het tamelijck weder ende is Sijn Ex^tie vertoogen naer Bredae, soe om de wet aldaer te vernieuwen, als anders om sijn particuliere saecken ende heeft middelertijt sijn guarde gesonden naer Geertruydenberch, om daer voor eenige daegen te blijven. Ontrent dese tijt creech men tijdinge, dat tvolck die in Engelant gelicht werden meest gereet waeren ende eenigen van dien eersdaechs tscheep gaen ende over commen souden.

[Den 7^en Marty]

Den 7^en Marty quam Graeff Willem wederom in den Haege om aende Staeten Generael aen te houden dat Coevoerden tijdelijcken mocht ontset werden, ende hoewel sijl. noch tot Sint Jan toe geen vuyterste noot en sullen hebben, dat men het evenwel op tvuyterste niet en wil laeten aencommen. Nietemin vertrocken ontrent dese tijt vuytet leger van Verdugo ende van Coevoerden op twaelff vendelen knechten ende naemen alles den pas naer den Rijn ende het Overquartier van Gelder toe.

De handelinge die nu lange geduyrt hadde tusschen den Coning van Vranckrijck ende den Heere van Villars, Gouverneur van Rouan ende Havre de Grace, is ontrent dese tijt beslooten, sulcx dat den selven Heere van Villars ende de voors. steden haer voor den Coning hielden, maer omdat Villars meest alle de poincten vande handelinge wilde geemologeert hebben in tparlament van Caen, werde de daetelijcke verclaeringe voor den Coning wat verlengt. Oick quam ontrent dese tijt bij den Coning den Graeve van Andelot, die hem metten Coning verdraegen hadde ende onder sijn gehoorsaemheyt gestelt Mascon ende Ryon en Auvergne. In dese selve tijt was den Coning op wech om tot Orleans te gaen, daer de logisen al bereyt waeren, dan soe hem onder wege tijdinge quam dat den Hertoge

[p. 354]

van Mayenne met huysvrou ende famille vuyt Paris naer Soissons vertoogen was, om eenige beroerten aldaer ontstaen te stillen, is den Coning weder gekeert naer St. Denys om te sien wat voordeel hij daermede op Paris (daer de burgeren hen wel toegedaen waeren) soude konnen krijgen.

[Den 8^en, 9^en ende 10^en Marty]

Den 8^en, 9^en ende 10^en Marty quaemen tot Rotterdam aen negen vendelen Engelsen, elcx van 150 mannen vande lichtinge die de Heere Vere in Engelant tot laste vande Staeten Generael dede, maer waeren ongewaepent, die daeromme geleyt werden in de steden van Dordrecht, Delft, Rotterdam ende der Goude om gewaepent te werden ende te refraischeren. Men meynde dat dese Engelsen wel mochten gestelt werden op de repartitie van Hollant. Noch quaemen ontrent dese tijt tot Oisteynde 400 nieuwe Engelsen om de compagnien van tsecours aldaer leggende te verstercken.