Waarom ik zo denk...

Om hart en vurigheid

Toespraak tot het Verbond van katholieke jongeren onder leiding van mr A.P. Peters, te 's Gravenhage op 26 October 1930

HET grote gevaar van verlangens is hierin gelegen, dat zij eenmaal verzadigd zullen worden. Degenen, wier staatkundig beleid gij verouderd verklaard hebt door het samenroepen dezer bijeenkomst, hebben eenmaal verlangd. Zij hebben zelfs hartstochtelijk verlangd. En hun verlangens zijn bevredigd. Doch de geringe winst dezer bevrediging werd behaald op een eindeloos groter verlies.

[p. 94]

Wat gij en wij hun verwijten, is eigenlijk niet een gebrek aan het nodige idealisme om te verbeteren wat slecht was. Het is hun diep gemis aan voldoende practisch inzicht om die goede wil ook te bewaren, nadat hún verbeteringen waren aangebracht. Vechtend om het gewin, dat zij beoogden, vergaten deze lieden oog te hebben voor het verlies, dat zij leden. Telkens houden zij ons de schoolwet en de arbeidswet voor als de resultaten van hun werk, maar zij begrijpen niet - en zullen ook niet meer begrijpen - datter een nood bij de bevolking steeg met het klimmen van deze geestelijke welstand, omdat er telkens diefstal werd gepleegd aan de bezieling, als iets van het ‘bereikbare’ bereikt werd.

Gij vraagt ons naar programma-punten. In de zin, waarin gij dit woord verstaat, hebben wij geen programma-punten. Wij zijn slechts dichters in de staatskunst. En van deze kinderen Eva's, door hun zonderlinge roeping méér dan de andere: ballingen, blijft het de taak, de glimlach Gods te vinden in dit dal van tranen en de herinneringen te verzamelen, die ons bleven van het verloren paradijs. Ons, dichters, lokt geen ander bereiken dan dat van de zuivere schoonheid, - en antwoord mij, waar deze ooit door staatzucht werd veroverd? Deze onzijdigheid is de oorzaak van onze grote angst voor de dag, waarop ook gij bevredigd zult zijn.

Dichters zien dikwijls scherp de nood van het volk, welks gevoelens zij weerkaatsen. Daarom vroegt gij onze bijstand, nu gij begint te ‘pogen om het uwe’, zoals wij slechts naar best vermogen gepoogd hebben te doen, wat van nature het onze is. Wij hebben onze opstandigheid tegen de huidige leiding van de katholieke staatskunst in ons land verantwoord door een beweging, die ruimer is dan louter politiek of louter poëzie. Wij hebben een mentaliteit gesteld - en schérp gesteld tegenover een mentaliteit. Jeugd tegenover ouderdom.

Daarbij hebben wij niet verzuimd, met duidelijk omschreven woorden enige punten te noemen, waarin wij menen, dat zij die de wil van de katholieke bevolking heten te dragen, deze bevolking hebben teleurgesteld. Of noemt gij het geen teleurstelling, wanneer wij worden heengezonden met een sprookje over den paus, den vader zelf der christenheid, die zich verzetten zou tegen de vrije verbreiding der goddelijke genade in de

[p. 95]

nederlandse koloniën? Zijt gij tevreden, wanneer de eerste ambtenaar des lands op een openbare vergadering verklaart, dat de schuilkerk-plechtigheid van een stille omgang in het donker van de nacht begeerlijker is dan de glorie Gods op aarde in het volle licht der zon? Voelt gij u niet teleurgesteld, wanneer men zich jaren en jaren lang gedraagt, alsof het katholieke beginsel in de staatkunde eerst waarde kreeg, wanneer het dienstbaar kan worden gemaakt aan een onmiddellijk grijpbaar doel?

Toch is onze strijd om missievrijheid, ons verzet tegen het onredelijk processie-verbod, onze actie voor maatschappelijke verbeteringen slechts een uitvloeisel, - en nooit het wezen zelf van ons programma geweest. Wanneer dus morgen onze missionarissen vrijelijk vertrekken, waarheen Gods geest hen drijft, wanneer ons katholieke volk zijn Allerheiligste Geheimenis in het openbaar voor zich uitdraagt langs de straten onzer steden, wanneer zelfs onze broeder niet langer omkomt van honger naar brood, dan nog zult gij ons niet in het midden vinden van de juichenden, verblijd om wat zij zelf hebben gedaan.

Want wij verzetten ons niet alleen tegen een politiek verzuim. Wij verzetten ons op de allereerste plaats tegen een mentaliteit, die dit verzuim heeft mogelijk gemaakt. En geen voldoening van practische desiderata zal dit verzet kunnen breken, zolang niet aan óns voornaamste verlangen voldaan is: het verlangen naar een groter, een ruimer, een katholieker leven in deze lage landen. De tekortkomingen van het ogenblik, dat achter ons ligt, zal het ogenblik vóór ons ongedaan maken, wellicht reeds voordat gij zelf in staat zijt, daarbij hulp te bieden. Want altijd was angst voor een andermans activiteit onder ons een machtige prikkel tot politieke daadvaardigheid.

Onze Katholieke Staatspartij verheft zich op de verbetering der nederlandse arbeidswet. Maar ware die verbetering ook tot stand gekomen, wanneer niet dit ‘ón-bereikbare’ ideaal plotseling een dringende noodzaak was gebleken? Ware die arbeidswet - om duidelijk te spreken - ook verbeterd, wanneer de gerechtvaardigde eis naar maatschappelijk recht niet eerst een aanzienlijk deel onzer bevolking had afgewend van het katholieke geloof, ja, wanneer die verbetering niet vast en zeker gekomen zou zijn van socialistische zijde, als wij verzuimden haar te brengen? Laat mij een duidelijker voorbeeld nemen. Wij hebben het

[p. 96]

vrouwenkiesrecht. Ik laat in het midden, of dit een benijdenswaardig bezit is. Maar zouden wij het ooit verworven hebben, wanneer niet anderen hadden gedreigd, het te geven? Tien jaar vóórdat het kwam, bestreden wij dit recht met epistelteksten. En toch hebben wij het klaar gespeeld, Sint Paulus uit schrik te vergeten en van deze geestelijke nederlaag met de brief aan die van Ephese, de schijnbare overwinning van onze meerderheidsvorming te maken.

Laat men niet langer vlaggen om de heldendaden, die men verrichtte uit angst! Wij weten wel, dat het onze katholieke Kamerfractie niet schort aan de kunst om het ‘bereikbare’ te maken tot werkelijkheid. Doch wat zij mist, is het vermogen om het schijnbaar ‘ón-bereikbare’ in de kortst mogelijke tijd te maken tot het noodzakelijke.

Zulk een vermogen heet geestdrift.

Er is een tijd geweest, dat de katholieken in Europa een minderheid uitmaakten van ten hoogste vijfduizend krotbewoners te Rome. Ook die tijd had zijn staatskunst. En toen scheen ieder recht van den gelovige een ónbereikbaarheid. Wie Christus beleed werd op gezag der wet vermoord als opstandeling tegen de rechten der keizers. Toch heeft het katholicisme zijn verbreiding gevonden en heeft het de macht der caesaren gebroken.

Maar sindsdien vergaten wij, dat wij eenmaal de grote revolutionnairen van Europa zijn geweest. Sindsdien vergaten wij, dat het ons oudste recht is in heilige opstand te komen, wanneer de naam van onzen Verlosser gesmaad, of - wat hetzelfde is - het recht van den arme miskend wordt. Wij hebben leren samenwerken met onze belagers om, gevend ook nemend, althans iets te krijgen van het vele, dat ons toekomt. En wij verheffen ons op deze sluwe handigheid.

Een onafwendbaar gevolg van deze geestesgesteldheid is de moord op de levende ziel van het katholieke volk. Deze ziel is stelselmatig getemd tot de gematigdheid - die ten onrechte ‘deugd’ wordt genoemd - van een ónverschuldigden eerbied voor alles, dat wereldse macht draagt, voor de macht van de mammon vooral! Die ziel verstaat thans uitstekend de verboden kunst om tegelijk twee heren te dienen. En de opstandige geestdrift, die rechtens de hare moest zijn, is daardoor overgegaan op anderen. Indien in ons land nog gehongerd en gedorst wordt

[p. 97]

naar rechtvaardigheid, is het alleen ter geruststelling van het geweten der katholieke politiek, die immers telkens ‘deed wat zij kon’, nadat zij verzuimd had te doen, wat zij moest.

Niet slechts dat zij verzuimde vóór te gaan, ontstemt ons, maar vooral, dat zij - anderen volgend - de eerlijkheid miste om dit te bekennen. Steeds werden die strevers naar rechtvaardigheid, wier enthousiasme onze voormannen dreef tot de daden, die zij te laat stelden, door ons als goddelozen bestreden. Laat men deze vijandigheid staken waar zij geen pas geeft. Want indien de strijd tegen de goddeloosheid vereenzelvigd werd met de strijd tegen de maatschappelijke vooruitgang, zou het waarheid zijn, dat de verdediging van ons geloof verwerd tot een tochtscherm voor onze brandkast.

Eén ding wil ik verduidelijken. Gij kondt gemeend hebben, dat wij voorstanders zouden zijn van een politieke aaneensluiting met radicaal maatschappelijke partijen, met andere woorden van een rooms-rode coalitie. Wij zijn dat niet, zolang het uitdrukkelijk verlangen van het nederlandse episcopaat zich tegen zulk een accoord blijft verzetten. Maar ons volksdeel is sterk genoeg om kracht te vinden in zijn eigen geestdrift. Het was aanmerkelijk kleiner dan heden, toen het veel machtiger was dan nu. Daarom zijn wij echter uitgesproken tegenstanders van hen, die in de samenwerking met de restanten ener afgebrokkelde antipapistische orthodoxie de waarborg zoeken voor 's lands heil. Zulk een door niets gewettigde kleefzucht is in onze dagen het grootste beletsel voor een vrije ontwikkeling van de katholieke geestdrift in Nederland. Want zij dwingt ons tot een onophoudelijk schipperen ter handhaving van de ‘rechtse meerderheid’ ten koste van hoger en dierbaarder goed. Indien wij nog heil mogen verwachten van een parlementair geordend staatsbestuur, wensen wij onze partij daarin te zien als een door geestdrift sterke, maar niet als een toevallig ‘sterkste’ krachtens beginselloosheid. Want deze laatste kracht is niet meer dan een bedriegelijke schijn, en die ons bovendien ontvallen zal op het beslissend uur.

Gij vroegt ónze concrete verlangens, omdat gij daarmee rekening wilt houden bij de samenstelling van uw programma. Welnu, ons verlangen is het: te verlevendigen de kracht des geloofs, waardoor bergen worden verzet. Wij weten, dat dit minder ‘bereikbaar’ is dan de practische desiderata, die gij wellicht

[p. 98]

verwacht had. Maar wij weten ook, dat de katholieken van vroeger tijden deze kracht hebben bereikt en dat zij heden ten deel viel aan anderen, die vijftig jaar geleden onaanzienlijk waren, die thans onze machtigste mededingers zijn en die binnenkort alles op ons gewonnen zullen hebben, behalve de verzekering, dat de poorten der hel hen niet overmogen. Tegen ons is in deze eeuw en in dit land de hellepoort der staatskundige sloomheid geopend, maar nooit was het onze gewoonte, te wantrouwen aan de verblijding onzer jeugd. Daarbij dienen wij nochtans te weten, dat geen ingewilligde wensen, geen ingrijpen van de sterke arm, geen louter nationale kracht, geen maatschappelijke rechtsverwerving kunnen gedijen, zolang niet voldaan is aan het allereerste der politieke desiderata: dat onze staatskunst er een zij van ‘hart en vurigheid’.