'De eer des Vaderlands gebiedt, dat men streng zij'

Regelnummers proza verbergen

[p. 47]

Deel 3
Teksten

De Vriend des Vaderlands 1833
3.1 De schijndoodeaant.

1De Schijndoode, door MICHIEL ADRIAAN. Met gegrav. titel en vignet. Te Amsterdam, bij 2J.C. VAN KESTEREN. 1832.

3 

4Sinds eenige jaren deed de Heer ADRIAAN talrijke voortbrengselen zijner vinding in het 5licht verschijnen, welke somtijds meer scherp, somtijds met breede lofspraak beoordeeld 6werden. Hij zelf roemt op de allervleijendste blijken van vereerende belangstelling; en wij 7willen hem geenszins die voldoening betwisten; het is slechts te bejammeren, dat een 8roman, in ons Vaderland, zelden eene goede, doorgaans eene zeer oppervlakkige 9beoordeeling te beurt valt. De scherpzinnige WEILAND beklaagde er zich te regt over, 10in zijne inleiding voor de gedachten van JEAN PAUL; welmeenend bevelen wij den 11Heer ADRIAAN dat stuk aan, en wenschten wel, dat hij er al zijne verhalen, 12bijzonderlijk ook dezen schijndoode, aan toetste. Hij zal dan in het vervolg of anders of - 13niet schrijven.

14Het hoofddoel des Schrijvers, met het leveren van dit verhaal, schijnt geweest te zijn, een 15afschrikwekkend tafereel van spilzucht en boosaardigheid op te hangen; een thema, 16hetwelk hij meermalen, somtijds zelfs veel gelukkiger, behandelde.

17Met een dor geraamte van het verhaal zullen wij den lezer niet lastig vallen. Uitsluitend 18willen wij ons tot eenige aanmerkingen op het geheel en deszelfs deelen bepalen.

19Het hoofdgebrek van den Schijndoode is het gemis van nieuwheid in de vinding en 20dichterlijken zin in de uitwerking. Al de karakters zijn uit het misvormde dagelijksche 21leven genomen. Al de opgevoerde personen, gewone en zwakke menschen of 22kleingeestige en laffe misdadigen. Nergens rusten wij met welgevallen op een schoon 23beeld van menschelijke voortreffelijkheid, nergens vinden wij een heerlijk toonbeeld ter 24navolging voorgesteld, waarbij wij, in voor- of tegenspoed, ons beklagen, zoo groot niet 25te zijn; nergens kunnen wij ons in het zoete denkbeeld verheugen, dat zulke edele 26wezens, in Gods aardsche schepping, zich aan het rijk der deugd en schoonheid 27toewijden. Tante NAGELHOF, b.v., welke tot de goede karakters zal behooren, is eene 28vrouw, die kinderachtig zwak zich door hare gezelschapsjuffer, Mevrouw 29DOORNBLAD, laat beheerschen en schandelijk genoeg hare wettige erfgenamen, door 30drogredenen overgehaald, voorbij gaat, maar op andere plaatsen met veel verstand 31bladzijden lang zedepreekt, eer zij naar bed gaat, en, den volgenden dag naauwelijks 32opgestaan, dezelfde taak hervat. Voorts is zij ligtgeloovig, met snoeperijen te winnen, 33door armhartige logens te verblinden en over te halen, om een huwelijk, als dat tusschen 34AGNES en den gemeenen DANIEL DOORNBLAD, te willen bevorderen. Ook

[p. 48]

35AGNES is een zwak en ijdel vrouwelijk wezen, dat tantes langdradige lessen zeer slecht in 36het oog houdt. LODEWIJK STOLBERG, eerst de censor van zijn' Heer Papa en een 37huishoudelijk zedepreker, wordt daarna een wuft en dol windhandelaar.

38Deze behooren tot de beste karakters; de slechte zijn allen gemeen, van Mevrouw 39STOLBERG tot den jood EPHRAIM. DANIEL DOORNBLAD is de vervelendste 40schurk. Wij begrijpen niet, hoe de Schrijver op het denkbeeld kwam, om zijne lezeren 41opzettelijk te doen geeuwen. Zulke wezens te schetsen verraadt even weinig smaak als 42kunstzin, trouwens deze worden in het gansche boek gemist. Even weinig fortuin zal 43zijne gemoderniseerde vischteef, zoo als de Schrijver zelf zijne Mevr. DOORNBLAD noemt, 44bij den beschaafden lezer maken.

45Gemis aan vinding is het tweede gebrek van dit verhaal. Geen fiksche knoop is met 46geestig beleid door den Schrijver gelegd, belangwekkend voortgezet, kunstig hier en daar 47ontwikkeld, om eindelijk tot eene verrassende, heimelijk reeds voorbereide, uitkomst te 48leiden. Men zal de intrigue in Mevr. NAGELHOFS schijndood vinden moeten, maar de 49Schrijver had er eindeloos meer partij van kunnen trekken.

50Gerektheid merken wij in de derde plaats als een' doorgaanden misslag van ADRIAANS 51werk aan. Indien wij deze vermeden zagen, zouden laffe en gemeene gesprekken, als b.v. 52bladz. 43, 52-59 (wij begrijpen niet, hoe men op zulk eene wijze zich de aandacht van 53verstandigen durft bedingen), 69-70, 152-154, al de zoutelooze onzin, die Mevrouw 54STOLBERG en juffer POEF uitkramen, weg zijn gelaten. In weinige trekken zou dit 55scherper uitgekomen zijn en meer smaak gekenmerkt hebben. Deze uitvoerige 56gesprekken immers leveren voedsel voor verstand noch hart, en evenmin voor wijze en 57diepe karakterkunde. Ook staat het verhaal der Parijsche reis, hetwelk ongeveer 50 58bladzijden beslaat, in geenerlei verband met het verhaal. Op dezelfde wijze zou men, als 59Episode, eene reis om de wereld in den roman kunnen vlechten.

60Bij meer kieschheid zou de stijl van den Heer ADRIAAN bevallig kunnen zijn. Thans 61wordt zij door het mode-Fransch en de gemeene uitdrukkingen, welke zijne personaadjen 62bezigen, ontsierd. Beide waren te vermijden immers veel spaarzamer aan te brengen 63geweest. Wij vreezen echter of ADRIAANS stijl ooit goed zal kunnen worden; hij maakt 64te veel jagt op aardigheden en schittert telkens met valsch vernuft. Al zijne personen 65leggen zich op beeldspraak toe, van welke wij vermaakshalve eenige proeven mede willen 66deelen.

67Bladz. 1 r. 3. LODEWIJK zweefde om AGNES als de bij om de boekweit. Een weinig lager 68noemt hij zich een zwaluw, AGNES het zachte klimaat, vervolgens vergelijkt hij zijn hart 69met de lus van een' knoop, de reis en het vermaak waren er de einden van, want hoe verder hij 70zich van AGNES verwijderde, hoe hechter de knoop werd. Bladz. 15 wordt van eene tong zoo 71zacht als satijn, en zoo rad als een hazensprong (?) gesproken. Bladz. 16 is een windhandelaar, 72door zijne schuldenaars gevangen, als eene vlieg aan den lijmstok. Bl. 25 De volmaaktste 73schoonheid, zonder edele hoedanigheden, is als koperen munt in het gouden rijk der deugd. Bl. 101 74Gij zijt eene fijne vlieg, die het suikervat des levens zelfs in den geheimsten schuilhoek weet op te 75sporen. Bl. 131 komen niet minder dan zeven vergelijkingen van Mevr. STOLBERG 76voor; op 133 gaat zij op dezelfde wijze voort, hetwelk Papa STOLBERG dermate 77behaagt, dat hij op bl. 137 rekeningen, de natuurlijke kinderen der maand Januarij acht, van een

[p. 49]

78versierd beeld spreekt, dat men huisselijk geluk noemt, en aan hetwelk de bloemensluijer door den 79nooddwang afgerukt is. - Een kapitaal in de handen van een effectenhandelaar wordt op bl. 80173 als broodkruimels in een hoenderhok beschouwd. Bl. 188 wordt de waarheid eene 81verschoppeling genoemd, die onder de plak van schijn en logen zucht, als de slaaf onder de zweep 82van den bomba. - Geheel misplaatst is de vergelijking van den tooneelspeler en de 83sleutelmuzijk in tante NAGELHOFS mond. Maar tante NAGELHOF was ook regt 84verzot op aardige vergelijkingen, zelfs als half verheerlijkte lijderes, zegt zij: ‘Vermoeid van 85mijne reis door de wereld zal ik den Pelgrimstaf haast nederleggen naast het kleed van aarde.’

86Goede ADRIAAN! met uwe eigene woorden roepen wij u toe: ‘Maak nooit vertoon met 87UWE geestigheid!’ (De Schijndoode bladz. 34.)