Makamen en Ghazelen (onder ps. Jan Ferguut)

[p. 59]

Zesde makame.
De Grafrede.⁽¹⁾
Hareth-Ben-Hemmam bericht.

Ik bemerkte, toen ik met mijnen wandelstave - kwam te Sawe⁽²⁾, - in mij hartenhooveerdigheid - en harde onboetveerdigheid; - en ik volgde den raad des besten aller raderen⁽³⁾, - welke daartegen aanprijst de graven te naderen. -

Gekomen ter plaatse, waar men de lijken herbergt - en de beenderen bergt, - om mijn hart te genezen van verstoktheid, - en mijne zinnen van wereldscher verloktheid, - zag ik eene samenscholing rondom een graf, dat men groef, - en een

(1) Bij Rückert, de negende Makame.

(2) Sawe, eene stad tusschen Rei en Hamedan.

(3) ‘De herten beroesten gelijk het ijzer.’ zegde de Propheet, en men vroeg: ‘Waarmede kan men ze schuren?’ - Hij sprak: ‘Met der lezing des Korans en den bezoeke der graven.’

[p. 60]

lijk nevens der groef. - Ik ging er bij, mijn einde overdenkende, - en tranen den aflijvigen mijnes stammes schenkende. -

Als men nu het lijk gezonken had, - en de terp⁽¹⁾ onze tranen gedronken had, - besteeg een Scheik, met pelgrimstasch en stave, - eene hoogte bij den grave, - zijn hoofd met den mantel omhullende, - met iever vervuld, en met eerbied vervullende: -

‘Ziet, en han lelt er naar, o gij handelenden! - Wendt u om, gij zorgeloos wandelenden! - Recht uwe maat, gij vermetenen, - recht u op, gij vergetenen! - Wat gaat u over? Voelt gij geene droefheid, - als uw vriend in der groef leit? - Laat gij hem in der smert gevangenis⁽²⁾, - zonder dat uw hert bevangen is? - Ontwaakt in uwen gemoederen nog een korte kommer niet, - als gij eenen uwer broederen in des langen sluimers lommer ziet? - Ademt gij zonder beven den grafgeur, - en schouwt gij, zonder schroom, in de kloof, die u van hem afscheurt? - Vergeet gij die u zijn voorgegaan - en weet gij niet, dat gij hen na moet gaan? - Dient u niet ten voorbeelde - het lot van hem, die eens uw na en voor deelde, - en misschien even lichtzinnig als gij oordeelde? - Vermaant u niet het verlies eens levensgenoots - ter bewaking uws levensboots?

(1) Terp, eene kleine hoogte. Zie Weiland. Daarvan grafterp. Hier is het woord veur grafheuveltjen gebezigd.

(2) Een punt van geloof is: dat de dooden lichamelik lijden in den grave. Daar gebeurt ook het schrikkelik verhoor door de engelen, Moenkir en Nekir.

[p. 61]

- wie is uw loods? - Ontwijkt gij steeds de branding des noods - en de stranding des doods? -

‘Doch uw oog kan geene weenende oogen aanschouwen, - uw oor mag niet hooren de klagende vrouwen.⁽¹⁾ -

Gij houdt het lijkkleed, - en denkt op een rijk kleed, - of een nieuw rijkleed. - Gij vergezelt de kist, - en peist op uwe geldkist; - gij legt den doode ter ruste neêr, - en in uwen zinne woelt bedrog, en lust naar meer. - Gij laat zijn aandenken, met zijnen lijke, der bederfenis, - en hunkert naar zijne erfenis; - uwen gezel leidt gij den stommen worme ten male - en gij brast, bij luitenklanke en gerinkel der schale! -

Schaamt u, dat gij eerder vergeten kunt - het verlies eenes vriends, dan het verlies eener munt! - Gij maakt meer beklag, valt er een pot in scherven, - dan bij eens menschen sterven. - Gij denkt: een sterfgeval - is een erfgeval; - en stapt tusschen gravenreien, - trotsch als tusschen slavenreien; - lacht bij schedel en gebeente - als loegen op u edele gesteenten; - wandelt in der dooden rusthove, - als in eenen lusthove, - en peinst niet eens op de doodspijn - en der dooden pijn⁽²⁾!

Als haddet gij iemand op wacht gesteld, - die u de overkomst des vaarmans meldt; - als waart gij gereed ter reize, ter gevaarlike, - ter wor-

(1) De weeklaagsters behooren niet tot eener Mahometaansche begrafenis; doch, voor den Islam bestonden zij in Arabië. en later leefden zij, als beeld, in de poëzie voort.

(2) Zie bladz. 60, nota 2 dezer Makame.

[p. 62]

steling, ter vervaarlike, - ter rekening, ter bezwaarlike; - als waren uwe brieven in orde, - tegen dat het noodlot uwe schuld invordert! - Hebt gij iemand ten borge, - die zich veur u laat worgen? - eenen bezweerder - tegen den Ouden Verteerder? -

Neen! niets dan dwaasheid is uw waan, - en de oogen zullen u eerst open gaan, - als uwe oogen veur immer worden toegedaan!’ -

Dan hief hij plots aan⁽¹⁾: -

‘Gij, die u roemt verstandig,

Hoe lang rent gij losbandig

Weg van des Heeren wegen,

In uwen gekkenloop?

Verachtend zijne leering,

Uitstellend de bekeering,

Den last der plicht afschuddend

Met roekeloozer hoop?

Vermaant u niet de bare,

De snelle vlucht der jaren,

En 't grijzen uwer haren?

Of is uw oor gansch doof?

(1) Het volgende gedicht is grootendeels met assonnante of aanklinkende rijmen gebouwd; het grondrijm heeft steeds veur klank de oo. - Tot nu toe is er van het aanklinkend rijm in onze taal bijna geen gebruik gemaakt; men oordeele of het in stukken van dezen aard niet gevoeglik kan aangewend worden. - Hier en daar hebben wij vroeger eenige onvolkomene vrouwelike rijmen gewaagd; wij zouden tot onzer verdediging kunnen bijbrengen dat borge en worgen, orde en rordert zoo goed rijmt als ketent en rekent door Bilderdijk en anderen gebezigd.

[p. 63]

 

Terwijl gij plant en zaaiet,

 

Ziet gij den bleeken maaier

 

Rond u de zeisen zwaaien

 

En siddert niet als loof?

 

 

 

Gezoogd door dwaze meiden,

 

Als lustenband u leidde

 

Verloren in der heide,

 

Wordt gij des doodes roof!

 

 

 

Gij hoort des leeuwen brullen

 

Wiens muil men nooit zal vullen...

 

Gij vult, in waan u hullend,

 

Uw lijf met wijn en ooft.

 

 

 

Gij gaat, als lage biggen,

 

In slijk en modder liggen;

 

Treft een van 's Heeren schichten,

 

Dan schreeuwt ge luid en hoog!

 

 

 

Veur waarheid een verstooter,

 

Veur maning trotsch een hoorder,

 

Gereed met den bekoorder

 

Te sluiten elken koop;

 

 

 

Hoe lang nog wilt gij stroopen

 

U leed des herten koopen,

 

Te zamen scharren hoopen

 

Tot men u schart te hoop?

 

 

 

Hoe lang u zelven lorren⁽¹⁾,

 

Als nachtgevogelt korren,

 

Als avondtorren snorren

 

In elker donkre kloof?

 

 

 

Hoe lang in wrevel pruilen,

 

De ziel veur geld verruilen,

 

Hoe lang uw hert bevuilen

 

Met muffen zondensmook?

 

 

(1) Lorren, fr. leurrer.

[p. 64]

 

Hoe lange duurt uw wanen?

 

Eens zal het licht u stralen;

 

Dan weent gij heete tranen,

 

En zucht gij vlammenrook!

 

 

 

Mij is het, of ik zage

 

Hoe elk der aderslagen

 

U meer het graf doet naken;

 

Maar toch niet breekt uw hoofd!

 

 

 

Daar zal uw lijf zich strekken;

 

Daar zal u niemand wekken;

 

Daar zal de worm u lekken,

 

Tot gij in asch verdroogt.

 

 

 

U doet een zweerd reeds bukken:

 

En ziet niet meer terugge,

 

Want hier, hier staat de brugge⁽¹⁾)....

 

Daarover gaat uw loop!

 

 

 

Dan zijt gij in de velden,

 

Waar geld niet meer kan gelden,

 

Daar weert geen schild des helden

 

Den pijl die naar u vloog!

 

 

 

Maakt u gereed bij tijde!

 

Dan zullen voor u strijden

 

De deugd, uw lijfkastijden,

 

Gebeden en geloof!

 

 

 

Besteedt in ruimer mate

 

Het goed tot uwen bate

 

Met vromen te verzaden;

 

Zoo wordt u niets ontroofd.

 

 

 

Wilt alle zwakken stutten,

 

Veur dorstigen water putten,

 

De naakten steeds beschutten,

 

Weest elker weeze een voogd!

 

 

(1) De brugge Sirat fijner dan haar, en scherper dan een zweerd, over welke de zielen ten jongsten gerechte gaan.

[p. 65]

 

Zijt goed veur alle goeden;

 

Veur woedenden niet woedend,

 

En, wiegt, in overmoede,

 

Bij voorspoed niet het hoofd!

 

 

 

Vaart niet in hooge spheren;

 

Houdt in uw eerbegeeren:

 

Het graf zal u verteren,

 

Dat allen roem verdooft!

 

 

 

Geeft, geeft ten troost der schamelen;

 

Wilt niet veur roest verzamelen;

 

Want, eer de vorst zal naderen,

 

O schaduw, valt uw loof!

 

 

 

O stapelt of en legt niet;

 

O weigert noch ontzegt niet;

 

Dan dwaalt gij naar den weg niet,

 

Die leidt ter hellekloof!

 

 

 

Wilt als uw Schepper handelen:

 

Doet wel in uwen wandelen,

 

Dan zal uw goed veranderen

 

In zegen, dien niets rooft!

 

 

 

Ach! of zich elk gewende

 

Te geven aan elende!

 

Dan gaf men, in den ende,

 

De ziel gemaklik ook!

 

 

 

Ik heb u nu gegeven

 

De leer; wilt er naar leven

 

En veur den dood niet beven:

 

Heil hem, die mij gelooft!’

Den slak hij de handen uit en ging rond, - bij den geloovigen, waar hij menigen penning vond; - en, als de giften werden raar, - groette hij en ging vandaar. -

Zijner aanspraak rijke zwierigheid - en vierig-

[p. 66]

heid, - ontstak mijne nieuwsgierigheid: - ik volgde hem op den voet, - tot buiten der menschen samenvloed; - daar trok ik, om hem stil te houën, - hem bij zijnes mantels vouwen. - Hij wendde zich om, dienstveerdig - en weerdig; - en scheen tot het aannemen eenes geschenks veerdig. - Maar ik zag, dat het Aboe Zeid was, - en het pijnde mij, dat zooveel ernstigs door hem gezeid was. - Ik riep:

‘O Aboe Zeid! hoe lange

Wils du nog zijn de slange,

Die, huid met huid vervangend,

Steeds loert op nieuwen roof?’

Hij, echter, antwoordde, niet bange - maar onbevangen: -

‘Wil slechts op God betrouwen,

Des predikers woord onthouën;

- Hem onder de kappe te schouwen

Is ongeoreloofd!’

Dan liet hij mij staan, bedropen, - en ging, waar hem de wereld stond open. -