Makamen en Ghazelen (onder ps. Jan Ferguut)

[p. 51]

Vijfde makame.
Naald en Kam.⁽¹⁾
Hareth-Ben-Hemmam vertelt.

Het zeldzaamste, dat ik op mijnen reizen bespeurde, - was hetgeen in Mearret-el-Noman gebeurde, - toen voor den rechter daar - kwam een vechtend paar: - een oude, met stompen tanden - en een jongen, met flikkerenden oogen en niet lompen handen. -

De oude sprak: ‘Dale hier Godes genâ, die - behoudt en behoedt den Kadi! - Dat hij recht spreke, - onrecht wreke, - zich recht gedrage - en het recht schrage - veur die het recht vragen! - Want, dat de waarheid - om heure raarheid - in het bezwaar leit, - door der menschen staarheid⁽²⁾, - die blind zijn veur hare klaarheid, - is een zwaar feit, - eene naarheid, - door de ondervinding bewaarheid; - maar, zoo het kromme recht werd, - het goede

(1) Bij Rückert de zevende Makame.

(2) Staarheid, eene oogenziekte; hier veur blindheid genomen.

[p. 52]

slecht werd, - het onechte echt werd; - zoo het onrecht voor den gerechte recht werd... - dat echter - ware slechter, - o rechter! -

Ik had eene fijne, reine, - allerliefste kleine, - gladde, slanke, - nette, blanke, - aardige, - vaardige, - flinke, spitsige, - doch niet bitsige, - eene vinnige, - aanminnige - meid, - sterk, veur alle werk bereid; - een lustig, lief maatjen, - dat zich leiden liet met eenen draadjen; - sierlik, - manierlik, - bestendig - behendig, - uit en in glippende, - hier en daar wippende, - alles met vlijt bestrikkende, - en op korten tijd schikkende, - die alles spaarde, - vergaarde, - bewaarde; - nimmer miste, - niets verkwistte; - overal stak en stikte, - bij welker nooit brak, wat ze flikte. -

Was haar hert van staal, - dat reken ik niet veur eene faal; - zooveel te wijzer - was heur boezem zoo koud als ijzer! -

Zij was steeds nederig, tevreden, - al voerde ze stekelige reden; - ofschoon ze veur niemand wilde buigen, - moet ik harer gevoegzaamheid getuigen; - en, was ze scherptandig als een slangsken, - stil en vroom was ze als een gansken. - Zij was beschikt om slechts over zijde - te glijden - en langs bloemenboorden te rijden; - doch zij vergenoegde zich bescheiden - op mijner armoede kaler heide: - naakt bleef ze om veur naakten kleederen te bereiden; - doch, wanneer ze toog door het dorre land, - volgde haar een lange sleep te allen kant! -

Deze jongeling heeft ze mij verzocht, - en ik heb ze

[p. 53]

hem gebrocht, - niet geleverd of verkocht, - maar geleend, opdat ze hem dienen mocht. - Hij moest ze bewaren, - heure zwakheid sparen, - en, door grilligheid, - hare gewilligheid - niet aanzoeken tot onbillikheid; - ze niet inspannen boven heure krachten, - noch in eenig werk trachten - haar te misbruiken, of te verkrachten. -

Hij brengt ze heden maar weder, - nu ligt ze versleten daar neder... - en de vergoeding, welke hij mij biedt, - herstelt mijne schade niet.’ -

De jongeling sprak: ‘Wat de oude verkondt, - is gegrond; - maar ik moet mij te recht beklagen: - zij heeft zich slecht gedragen. - Nauwreliks had ik haar aangeroerd, - of ze werd door gramschap vervoerd; - ze beet mij verwoed, - en likte mijn bloed! -

Van mijnen kant - stelde ik hem ter hand - een kostelik pand: - een sterk knaapjen, - stug en vlug als een aapjen, - met leden fijn, rank - en slank, - als elpenbeen zoo blank! - De rekel, - met tanden scherp als eene hekel, - had tegen ieder eenen ekel⁽¹⁾, - elkeen vloog hij in het haar. - Hij kende noch vrees noch vaar⁽²⁾: - jongen wilde hij bij den lokken rukken, - ouden, den baard plukken. - Hij hield van smukken, - poetsen en sieren, - wilde door wouden loopen en zwieren - en was niet eens bang den weg te verlieren; - hij brak door dun en dik, - strop en strik - droog en nat - en wat hem tegenstreefde streek hij plat. - Die

(1) Ekel beteekent eigenlik walg. Zie davids Tael-en-Letterkundige aenmerkingen, blz. 12.

(2) Vaar, schrik. Vgl. vervaard, vervaarlik, vervaren, gevaar.

[p. 54]

verzuimden - alles uit zijnen weg te ruimen, - lieten er zeker van hunnen pluimen. -

Dien gaf ik ten onderpand den oude; - maar hij heeft hem niet wel behouden; - ik weet niet wat de jongen heeft verbroken, - bestoken, - missproken... - hij heeft hem eenen tand uitgebroken.’ -

Dan sprak de Kadi: ‘Legt de zaak beter uit, - of trekt de zaal weder uit!’ -

De jongeling sprong - op, en zong, - dat het klonk: -⁽¹⁾

‘Eene naald, versleten, afgestompt,

Zwart beroest, veur niets meer goed, 'ne krukke,

Leende hij tot slechter kleêren beternis,

Dat zij oude lappen weder smukke.

Brak zij van gebreklikheid, is dit wel grond,

Dat 'ne braakbeschuldiging mij drukke?

Doch hij hield daarom ook in beslag

Mijnen kam, 't onmisbaarste aller stukken.

Door des ouden vuige gierigheid

Moet mijn jeugdig hoofd in vuilnis bukken.

Tot den toppe rees bij mij de nood,

Die van dij verlichting hoopt in drukke!’

De Kadi zegde tot den oude: - ‘Wat dunkt dij van hem, die zijne zaak zoo wel ontvouwde? - Waarom geefs du niet weder wat hij dij toevertrouwde? - Kom uit, zonder omweg of wederhouden!’ -

En deze, zeer aangedaan, - bleef staan - en hief aan: -

(1) Het verdient opgemerkt te worden, dat Hariri hier juist met de verzen aanheft, waar de poëzie des onderwerps schijnt te eindigen, als wilde hij, door dien nieuwen en hoogeren vorm, der voordracht eene nieuwe en hoogere vlucht geven. (Nota van Rückert) Vgl. de Morgendrust, de Grafrede, enz.

[p. 55]

 

‘Bij der bedevaart! en bij den Cheif Mina⁽¹⁾

 

Waar der vromen dapper leger Satan steenigt!

 

Ware het geluk mij mild, ik hadde wel

 

Mijnes vijands leed met edelmoed gelenigd.

 

Hadde ik geld genoeg veur eene nieuwe naald,

 

Seffens waren kam en meester weêr vereenigd.

 

Doch van 's Noodlots boge vliegt er pijl op pijl,

 

Treft er één, men vliedt de plaats, waar het ze heenricht.

 

Beide, welke hier als pleiters voor dij staan,

 

Kwetste en sloeg in dieper armoê neder één schicht:

 

Uit gebrek kan hij zijn pand niet lossen, ik

 

Moet uit mangel houden wat in pand van leen ligt.

 

Deze knoop des toevals zij dij voorgelegd,

 

Maak hem zachtjens los, dat ons geschil in twee'n ligt.’

Als de Kadi dat woord - had gehoord, - was hij gansch ontroerd; - en, door begoocheling vervoerd, - smeet hij aan het paar - eenen Dinaar⁽²⁾. - Maar de oude klampte hem als een arend,- als een wolf het schaap, dat hij narent, - en hem wel bewarend, - zegde hij den knape: - ‘Nu kans du de rest oprapen; - de eene helft is mijn aandeel in den schat, - de andere heb ik in

(1) De Cheif (heuvel) Mina ligt onderwege Mekka. De bedevaarders werpen daar met steenen in de lucht, om Satan te treffen. Zij nemen daartoe kleine stukken om hunne verachting veur den boozen geest te doen zien. Dit alles gebeurt volgens zekere ceremonieën, welke veur den lezer weinig of geen belang kunnen hebben. Voegen wij er alleenlik bij, dat de eed: bij der bedevaart! bij den Mahometanen zeer zwaar is; al zweren deze bijna onophoudelik, zelfs God zweert in den Koran zeer dikwils by dit en dat, gelijk de eenvoudigste sterveling.

(2) Dinaar, goudstuk.

[p. 56]

dijner plaats gevat, - ter vergoeding mijner gebrokene waar: - dat komt mij toe, niet waar? -

Haal nu dijnen kam, - ik wil van dij niets, nu ik het mijne nam: - gave God, dat elk maar het zijne nam!’ -

Daar stond de knaap als een verkocht lam, - half droef, - half gram. - Doch de Kadi, die reeds zijn geld bekloeg, - had nog medelijden genoeg, - dat hij, den jongen ten trooste, - twee munten wierp, niet van de grootste. - Dan sprak hij: ‘Gaat nu, en komt overeen; - slecht die slechte veede en gaat er over heen! - Het zoude hoogst onzedig worden, - het kan niet verdedigd worden, - moest des rechters kasse door de partijen geledigd worden!’ -

Daarop gingen zij, stil en zacht, - eens van gedacht, - met malkander in eendracht, - hoog prijzende des rechters goedigheid, - zijne edel- en groot-moedigheid. -

Hij echter, was niet van der smerte genezen, - dat hem een Dinaar was van den herte gerezen.- Hij steende droevig, - weende overvloedig, - kuchte als of hem de borst vol dolken stak, - en zuchtte, wanneer hij tot zijnen gevolge sprak: - ‘Het pijnt mij, - want het schijnt mij, - dat beide, welke wij hier verwezen, - niet twee partijen, maar ééne en twee bedriegers wezen. - Wie zal mij een licht doen stralen, - om in het duister hunnes geheims te dalen?’ -

Dan zegde zijn opperspeurhond, - die aan der deur stond: - ‘Wat niet te ontduiken is, - is eigene getuigenis; - er is geene betere herkenning - dan

[p. 57]

eigene bekenning - en erkenning; - geene betere opklaring, - dan eigene verklaring; - want eerst bij eigener openbaring - ziet men de zaak klaar in!’ -

Daar werd een diefleider, - dievenschrikverspreider, - gelast - hen verrascht - te bespringen - en tot terugkeer te dwingen. - Als zij nu daar stonden voor den gerichte, - sprak de Kadi, met ernstigen gezichte: - ‘Wilt nu mij geene leugens opdisschen - of in troebel water visschen; - ik kan mij wel eenmaal vergissen, - maar de olie komt boven, dat kan niet missen! - Spreekt uw hert recht uit, - of anders valt het veur u slecht uit.’ -

De jongen deinsde terugge, - maar de oude sprak vlugge:

‘Ik ben de Seroeger⁽¹⁾, en dit is mijn zoon.

De welp is, bij leeuwen, al vroeg gelijk de ouwe.

In heel onzen boedel is naalde noch kam,

In gansch onzer keuken, te knauwen noch kouwen.

Der armoede kommer, het puin des gebreks,

Besteden wij kunstig, om verzen te bouwen.

Wij lokken de gift uit geslotener hand,

Zoowel als uit opener, hoe ze mocht houën.

Wij ruilen bedruiling met lust, veur wat geld,

Dat zelfs den bedruilde de ruil niet berouwe.

(1) Aboe Zeid van Seroeg. De zoon hiet Zeid. De vader noemde zich uit trotschheid op dezen: Aboe Zeid, d.i. vader van Zeid. - Ons schijnt de trotschheid eens vaders op zijnen zoon gerechter, dan die eens zoons op zijnen. vader, en Aboe Zeid heeft gelijk, wanneer hij zegt: (Makame 31).
Vraagt alleen des mannes weerde, niet van waar hij elders kwam; Of zijn vader was verteller, of hij zelf vertelders nam: Smaakt de wijn u goed, wat geeft dan waar hij uit den kelder kwam?

[p. 58]

 

En hij, die als wij, door den nood wordt gestuwd,

 

En vreest niet, gevaar in het aanzicht te schouwen.

 

De dood is het eind der elenden, - en treft

 

Zij heden, dan zal ik veur morgen niet grouwen.’

De rechter riep: ‘God zegene den geur van dijner redenen balsem! - Heil dij, ware dijn verstand niet gedoopt in des bedrogs bitteren alsem! - Ik zal mij veur dij bewaren, - bewaar dijn zelven veur gevaren. - Laat nu de rechters in vrede, - beroer niet het zweerd, dat rust in der scheede; - de meeste kunnen spotternij niet verdragen, - en du zouds dijne fopperij diep beklagen! - Peins op dijn tijdelik en eeuwig verderven, - du moets eens sterven, - poog eerlik goed te verwerven!’ -

Dat beloofde de oude neêrgebogen luid; - hij ging, en de schelmschheid straalde zijnen oogen uit.