Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht
(1860)–Emmanuel van Driessche–
Auteursrechtvrij
[pagina 329]
| |||||||||||
2. - Lucifer,
|
| Belzebub, } Wederspannige Oversten. |
| Belial, } Wederspannige Oversten. |
| Apollion, } Wederspannige Oversten. |
| Gabriel, Gods Geheimenistolk. |
| Rei van Engelen. |
| Lucifer, Stedehouder. |
| Luciferisten, Oproerige Geesten. |
| Michael, Veldheer. |
| Rafael, Beschermengel. |
| Uriel, Michaëls schildknaep. |
Het tooneel is in den Hemel.
Nota. Het is geraedzaem vooraleer de studie van dit stuk aen te vangen, de ontleding, die achteraen volgt, te overlezen; mede de lyst van verouderde woorden goed in te zien. -
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
BELZEBUB, BELIAL, APOLLION.
belzebub.
Myn Belial ging heen op lucht en vleugels dryven,
Om uit te zien waer ons Apollion mag blyven.
Vorst Lucifer zond hem, tot dezen togt bekwaem,
Naer 't aerdryk, op dat hy eens nader kennis naem'
[pagina 330]
Van Adams heil en staet, waerin de Almogendheden
Hem stelden. Het wordt tyd om weder van beneden
Te keeren hier te stede: ik gis hy is niet veer.
Een wakker dienaer vliegt op 't wenken van zyn' heer,
En stut zyn meesters troon getrouw met hals en schouder.
belial.
Heer Belzebub, gy raed van 's hemels stedehouder,
Hy streigert steil, van kreits in kreits, op ons gezicht.
Hy streeft den wind voorby, en laet een spoor van licht
En glansen achter zich, waer zyn gezwinde wieken
De wolken breken. Hy begint ons lucht te rieken,
In eenen andren dag en schooner zonneschyn,
Daer 't licht zich spiegelt in het blauwe kristalyn.
De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder,
Terwyl hy ryst, hem na, eenieder in 't byzonder,
Verwonderd om die vaert en goddelyken zwier,
Die hun geen engel schynt, maer eer een vliegend vier.
Geen star verschiet zoo snel. Hier komt hy aengestegen,
Met eenen gouden tak, en heeft de steile wegen
Voorspoedig afgeleid.
belzebub.
Wat brengt Apollion?
apollion.
Heer Belzebub, ik heb, zoo vlytig als ik kon,
Het laeg gewest bespied, en offere u de vruchten
Zoo diep beneden ons, in andre zon en luchten,
Gesproten: oordeel, uit de vruchten, van het land,
En van den hof, door God gezegend en geplant,
Tot wellust van den mensch.
belzebub.
Ik zie de gouden bladen,
Met peerlen van de lucht, den zilvren dauw, geladen.Ga naar voetnoot(1)
[pagina 331]
Hoe lieflyk riekt dit loof, dat zyne verf behoudt!
Hoe gloeit dit vrolyk ooft van karmozyn, en goud!
't Waer jammer zoo men dit ontwydde met de handen.
't Gezicht bekoort den mond. Wie zou niet watertanden
Naer aerdsche lekkerny? hy walgt van onzen dag,
En hemelsch mann', die 't ooft der aerde plukken mag.
Men zou ons Paradys om Adams hof verwenschen.
't Geluk der engelen moet wyken voor de menschen.
apollion.
Niet waer, heer Belzebub? al schynt de hemel hoog,
Wy liggen veel te laeg. Het geen ik met myn oog
Gezien heb, mist me niet. 't Vermaek van 's weerelds hoven,
Een eenig Eden gaet ons Paradys te boven.
belzebub.
Laet hooren wat ge zaegt: wy luistren t'zamen toe.
apollion.
'k Verzwyg myn henenvaert, om niet te reppen hoe
Gezwind ik nedersteeg, en zonk door negen bogen,
Die, sneller dan een pyl, rondom hun midpunt vlogen.
Het rad der zinnen kan zoo snel niet ommeslaen,
In ons gedachten, als ik, lager dan de maen
En wolken, afgegleên, bleef hangen op myn pennen,
Om 't oostersche gewest en landschap te onderkennen;
Op 't aenzicht van den kloot, daer de oceaen om spoelt,
Waerin zoo menig slag van zeegedrogten woelt.
Van verre zag men hier een' hoogen berg verschieten,
Waeruit een waterval, de wortel van vier vlietenGa naar voetnoot(1),
Ten dale nederbruist. Wy streken steil, en schuin
Voorover met ons hoofd, en rustten op de kruin
Des bergs, van waer men vlak de zalige landouwen
Der onderweereld en haer weelde kon aenschouwen.
belzebub.
Nu schilder ons den hof, en zyn gestaltenis.
[pagina 332]
apollion.
De hof valt rond, gelyk de kloot der weereld is.
In 't midden ryst de berg, waeruit de hoofdbron klatert,
Die zich in vieren deelt, en al het land bewatert,
Geboomte en beemden laeft, en levert beken uit,
Zoo klaer gelyk kristal, daer geen gezicht op stuit.
De stroomen geven slib, en koesteren de gronden.
Hier worden onixsteen en bdellion gevondenGa naar voetnoot(1).
Hoe klaer de hemel ook van starren blinkt, en barnt,
Hier zaeide vrouw Natuer in steenen een gestarnt,
Dat onze starren dooft. Hier blinkt het goud in de aderen.
Hier wou Natuer haer' schat in eenen schoot vergaderen.
belzebub.
Wat zweeft er voor een lucht, waerby dat schepsel leeft?
apollion.
Geen engel, onder ons, zoo zoet een' adem heeft,
Gelyk de frissche geest, die hier den mensch bejegent,
Het aengezicht verkwikt, en alles streelt, en zegent.
Dan zwelt de boezem der landouw van kruid, en kleur,
En knop, en telg, en bloem, en allerhande geur.
De dauw ververscht ze 's nachts. Het ryzen en het dalen
Der zonne weet zyn maet, en matigt zoo haer stralen
Naer eisch van elke plant, dat allerhande groen
En vrucht gevonden wordt, in eenerlei saizoen.
belzebub.
Nu mael me de gedaente en 't wezen van de menschen.
apollion.
Wie zou ons engelsdom voor 't menschdom willen wenschen,
Wanneer men schepsels ziet, die 't al te boven gaen,
En onder wier gezag alle andre dieren staen?
Ik zag den ommegang van honderd duizend dieren,
Die op het aerdryk treên, of in de wolken zwieren,
Of zwemmen in den stroom, zoo ieder is gewend,
[pagina 333]
En leven schept in zyn byzonder element.
Wie zou een ieders aerd en eigenschappen ramen
Als Adam! want hy gaf ze op eene ry hun namenGa naar voetnoot(1).
De bergleeuw kwispelde hem aen met zynen staert,
En loeg den meester toe. De tiger lei zyn' aerd
Voor 's konings voeten af. De landstier boog zyn' horen,
En de olifant zyn' snuit. De beer vergat zyn' toren.
Griffoen en adelaer kwam luistren naer dien man,
Ook draek, en behemothGa naar voetnoot(2), en zelfs leviathanGa naar voetnoot(3).
Nog zwyg ik welk een lof den mensch wordt toegezongen
En toegekwinkeleerd van 't lustpriëel, vol tongen;
Terwyl de wind in 't loof, de beek langs de oevers speelt,
En ruischt op een muzyk, dat nimmer 't hart verveelt.
Had zich Apollion in zynen last gekweten,
Hy had ons hemelryk in Adams ryk vergeten.
belzebub.
Wat dunkt u van het paer, dat gy beneden zaegt?
apollion.
Geen schepsel heeft om hoog myne oogen zoo behaegd
Als deze twee om laeg. Wie kon zoo geestig strengelen
Het ligchaem en de ziel, en scheppen dubbele engelen,
Uit kleiaerde en uit been. Het ligchaem, schoon van leest,
Getuigt des Scheppers kunst, die blinkt in 't aenschyn meest,
Den spigel van 't gemoed. Wat lid my kon verbazen,
Ik zag het beeld der ziele in 't aengezicht geblazen.
Bezit het lyf iet schoons, dat vindt men hier by een.
Een Godheid geeft haer glans door 's menschen oogen heen,
De redelyke ziel komt uit zyn tronie zwieren.
Hy heft, terwyl de stomme en redelooze dieren
Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hoofd
Ten hemel op naer God, zyn' Schepper, hoog geloofd.
[pagina 334]
belzebub.
Hy looft hem niet vergeefs voor zoo veel ryke gaven.
apollion.
Hy heerscht, gelyk een God, om wien het al moet slaven.
De onzichtbre ziel bestaet uit geest, en niet uit stof.
Ze is heel in ieder lid. Het brein verstrekt haer hof.
Zy leeft in eeuwigheid, en vreest noch roest, nog schennis.
Ze is onbegrypelyk. Voorzichtigheid, en kennis,
En deugd, en vryen wil bezit ze in eigendom.
Voor hare majesteit staen alle geesten stom.
De wyde weereld zal eerlang van menschen krielen.
Zy wacht, uit luttel zaeds, een' ryken oogst van zielen;
En hierom huwde God den man aen zyn mannin.
belzebub.
Wat dunkt u van zyn ribbe, en lieve gemalin?
apollion.
Ik dekte myn gezicht en oogen met myn vleugelen,
Om myn gedachten en genegenheên te teugelen,
Zoodra zy my gemoette, als Adam met der hand
Haer leidde door het groen. By wylen hield hy stand,
Beschouwde ze over zy', en onder dat belonken
Begon een heilig vier zyn zuivre borst te ontvonken;
Dan kuste hy zyn bruid, en zy den bruidegom,
Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekom
En brand van liefde, niet te melden, maer te gissen;
Een hooger zaligheid, die de Engelen nog missen.
Hoe arm is eenigheid! wy kennen geen gespan
Van tweederhande kunne, een jongvrouw, en een' man.
Helaes! wy zyn misdeeld: wy weten van geen trouwen,
Van gade of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.
belzebub.
Zoo wordt er met der tyd een weereld aengeteeld?
apollion.
Door een genot van 't schoon, in 's menschen brein gebeeld,
En ingedrukt met kracht van de opgespannen zinnen.
[pagina 335]
Dat houdt dit paer verknocht. Hun leven is beminnen,
En wederminnen met een' onderlingen lust,
Oneindelyk gelescht, en nimmer uitgebluscht.
belzebub.
Nu pas me deze bruid naer 't leven af te malen.
apollion.
Dit eischt Natuers penseel, geen verf, maer zonnestralen.
De man en vrouw zyn bei volschapen, evenschoon,
Van top tot teen. Met regt spant Adam wel de kroon,
Door kloekheid van gedaente, en majesteit van wezen,
Als een ter heerschappy des aerdryks uitgelezen;
Maer al wat Eva heeft vernoegt haer bruîgoms eisch:
Der leden teederheid, een zachter vel en vleisch,
Een vriendelyker verf, aenminnigheid der oogen,
Een minnelyke mond, een uitspraek, wier vermogen
Bestaet in eedler klank; twee bronnen van ivoor,
En wat men best verzwyge, eer dit een Geest bekoor'.
Bejegent engelen, hoe schoon ze uw oog behaegden,
Het zyn wanschapenheên by 't morgenlicht der maegden.
belzebub.
Het schynt gy blaekt van minne om 't vrouwelyke dier.
apollion.
Ik heb myn slagveêr in dat aengename vier
Gezengd. Het viel me zwaer van onder op te stygen,
Te roeijen, om den top van Englenburg te krygen.
Ik scheidde, doch met pyn, en zag wel driewerf om.
Nu blinkt geen Serafyn, in 't hemelsch heiligdom,
Als deze, in 't hangend haer, en goudeGa naar voetnoot(1) nis van stralen,
Die schoon gewaterd van den hoofde nederdalen,
En vloeijen om den rug. Zoo komt ze, als uit een licht,
Te voorschyn, en verheugt den dag met haer gezicht.
Laet peerle en peerlemoer u zuiverheid beloven,
Haer blankheid gaet de peerle en peerlemoer te boven.
[pagina 336]
belzebub.
Wat baet al 's menschen roem, indien zyn schoonheid smelt,
En eindelyk verwelkt, gelyk een bloem op 't veld?
apollion.
Zoo lang die hof beneên niet ophoude ooft te geven,
Zal dit gezaligd paer by zulk een' appel leven,
Die daer in 't midden groeit, bevochtigd van den stroom,
Waerby de wortel leeft. Dees wonderbare boom
Wordt 's levens boom genoemd. Zyn aerd is onbederflyk.
Hierdoor geniet de mensch het eeuwig en onsterflyk,
En wordt den Engelen, zyn' broederen gelyk,
Ja overtreft ze in 't eind, en zal zyn magt en ryk
Verbreiden overal. Wie kan zyn vleugels korten?
Geen engel heeft de magt zyn wezen uit te storten
In duizend duizenden, in een oneindig tal.
Nu overreken eens wat hieruit worden zal.
belzebub.
De mensch is magtig dus ons over 't hoofd te wassen.
apollion.
Zyn wasdom zal ons haest verschrikken en verrassen.
Al duikt zyn heerschappy nu lager dan de maen,
Al is die magt bepaeld, hy zal al hooger gaen,
Om zynen stoel in top der hemelen te zetten.
Zoo God dit niet belet, hoe kunnen wy 't beletten?
Want God bezint den mensch, en schiep het al om hem.
belzebub.
Wat hoor ik? een bazuin? gewis hier wil een stem
Op volgen: zie eens uit, terwyl we hier verbeiën.
apollion.
De aertsengel Gabriël, gevolgd van 's hemels reijen,
Genaekt in 's Hoogsten naem, om uit den hoogen troon
Te ontvouwen, als heraut, het geen hem werd geboôn.
belzebub.
Ons lust te hooren wat de aertsengel zal gebieden.
[pagina 337]
Tweede tooneel.
GABRIEL, REI VAN ENGELEN.
gabriel.
Hoort toe, gy engelen: hoort toe, gy hemellieden.
De hoogste Goedheid, uit wier boezem alles vloeit
Wat goed, wat heilig is, die nimmer wordt vermoeid
Door weldoen, noch verarmd van haer genadeschatten,
Tot nog met geen begryp der schepselen te vatten,
Dees Goedheid schiep den mensch haer eigen beeld gelyk,
Ook de englen, opdat zy te zamen 't eeuwig ryk,
Het nooit begrepen goed, na 't vierig onderhouden
Der opgeleide wet, met God bezitten zouden.
Zy bouwde 't wonderlyk en zienelyk Heelal
Der weereld, Gode en ook den mensche te geval;
Opdat hy in dit hof zou heerschen, en vermeêren,
Met al zyne afkomst hem bekennen, dienen, eeren,
En stygen, langs den trap der weereld, in den trans
Van 't ongeschapen licht, den zaligenden glans.
Al schynt het geestendom alle andren te overtreffen,
God sloot van eeuwigheid het menschdom te verheffen,
Ook boven 't Engelsdom, en op te voeren tot
Een klaerheid en een licht, dat niet verschilt van God,
Gy zult het eeuwig Woord, bekleed met been en âren,
Gezalfd tot heer, en hoofd, en regter, al de scharen
Der geesten, engelen en menschen te gelyk,
Zien regten, uit zyn' troon, en onbeschaduwd ryk;
Daer staet de stoel alreê geheiligd in het midden
Dat alle de engelen hem passen aen te bidden,
Zoo ras hy innery, wien 't menschelyk gestalt,
Ook boven ons natuer verheerlykt, gevalt.
Dan schynt de heldre vlam der Serafynen duister,
By 's menschen licht, en glans, en goddelyken luister.
[pagina 338]
Genade dooft Natuer en al haer glansen uit.
Dit 's noodlot: dit 's een onherroepelyk besluit.
rei van engelen.
Al wat de hemel stemt, zal 't hemelsch heer behagen.
gabriel.
Zoo past u trouw in Gods en 's menschen dienst te dragen:
Naerdien de Godheid zelf de menschen zoo bemint.
Wie Adam eert, het hart van Adams vaders wint,
De mensch en engel, beide uit eenen stam gesproten,
Zyn medebroeders, uitgekoren lotgenoten,
Des Allerhoogsten zoon en erven, zonder smet.
Een ongedeelde wil en liefde zy uw wet,
Gy weet hoe 't engelsdom moet onderscheiden worden
In driederhande ry, een negenvoudige orden,
De hoogste in Serafyn, en Cherubyn, en Troon,
Die zitten in Gods raed, en sterken zyn geboôn.
De middenry bestaet uit Heerschappyen, Krachten,
En magten, die op 't woord van Gods geheimraed wachten,
Tot 's menschen nut, en heil, en hulp in 't algemeen,
De derde en laegste ry, gewyd uit Vorstenheên,
En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duiken
Voor 't woord der middelrye, en laten zich gebruiken,
Beneden het gewelf van zuiver kristalyn,
In hunn' byzondren last, zoo wyd 't gestarrent schyn'.
Wanneer de weereld koom' zich verder uit te spreiden,
Wordt elk van deze ry in zyn gewest bescheiden,
Of weet zyne eigen stad, en huis, en wat persoon
Zyn zorg bevolen blyft, ter eere van Gods kroon,
Getrouwen, gaet dan heen, onsterfelyke goden,
Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Gods geboden,
Bevordert 's hemels eer, in 't menschelyk geslacht,
Eenieder in zyn wyk, eenieder op zyn wacht,
Laet sommigen voor God de schael vol wierook branden,
En brengen voor Gods troon der menschen offeranden,
[pagina 339]
En wenschen, en gebeên, en zingen 's Godsheids lof,
Dat zich de galm verspreide in 't eeuwigjuichend hof.
Een ander draeij' gestarnte en ronde hemelklooten,
Of zelf den hemel op, of hoû de lucht gesloten
Met wolken, om den berg te zegenen om laeg,
Met eenen zonneschyn, of versche regenvlaeg
Van manne en honigdauw, daer God wordt aengebeden
Door de eerste onnoozelheid, de burgery van Eden.
Wie door de lucht, en 't 't vier, en aerde, en water rent,
Die matige op zyn pas en ieder element,
Naer Adams wensch, of legg' den bliksemstrael aen banden,
Of breidele den storm, of breek' de zee op stranden.
Een ander sla de treên des menschen gade op 't veld.
De Godheid heeft zyn haer tot op een haer geteld.
Men draeg' hem op de hand, dat hy zyn voet niet stoote.
Wordt iemand, als gezant, gezonden van een' Groote
Aen Adam, 's aerdryks vorst, dat hy zyn last verrigt',
Zoo luidt myn last, waeraen de Godheid u verpligt.
Derde tooneel.
rei van engelen.
ZANG.
Wie is het, die zoo hoog gezeten,
Zoo diep in 't grondelooze licht,
Van tyd noch eeuwigheid gemeten,
Noch ronden, zonder tegenwigt,
By zich bestaet, geen steun van buiten
Ontleent, maer op zich zelven rust,
En in zyn wezen kan besluiten
Wat om en in hem, onbewust
Van wanken, draeit, en wordt gedreven,
Om 't een en eenig middelpunt;
Der zonnen zon, de geest, het leven:
De ziel van alles wat gy kunt
[pagina 340]
Bevroên, of nimmermeer bevroeden;
Het hart, de bronaêr, de oceaen
En oorsprong van zoo vele goeden,
Als uit hem vloeijen en bestaen
By zyn genade, en alvermogen,
En wysheid, die hun 't wezen schonk
Uit niet, eer dit in top voltogen
Paleis, der heemlen hemel, blonk;
Daer wy met vleuglen de oogen dekken,
Voor alle glans en Majesteit;
Terwyl we 's hemels lofgalm wekken,
En vallen, uit eerbiedigheid,
Uit vreeze, in zwym op 't aenzicht neder?
Wie is het! noemt, beschryft ons hem,
Met eene serafynenveder;
Of schort het aen begrip en stem?
TEGENZANG.
Dat 's God. Oneindig eeuwig Wezen
Van alle ding, dat wezen heeft.
Vergeef het ons, o nooit volprezen
Nooit uitgesproken, noch te spreken,
Vergeef het ons, en schelt ons kwyt
Dat geen verbeelding, tong, noch teeken
U melden kan. Gy waert, gy zyt,
Gy blyft de zelfde. Alle Englenkennis
En uitspraek, zwak en onbekwaem,
Is maer ontheiliging, en schennis:
Want ieder draegt zyn' eigen naem
Behalve gy. Wie kan u noemen
By uwen naem? wie wordt gewyd
Tot uw orakel? wie durft roemen?
Gy zyt alleen dan die gy zyt,
U zelf bekend en niemand nader.
[pagina 341]
U zulks te kennen, als gy waert
Der eeuwigheden glans en ader,
Wien is dat licht geopenbaerd?
Wien is der glansen glans verschenen?
Dat zien is nog een hooger heil
Dan wy van uw genade ontleenen;
Dat overschrydt het perk en peil
Van ons vermogen. Wy veroudenGa naar voetnoot(1)
In onzen duer; gy nimmermeer.
Uw wezen moet ons onderhouden.
Verheft de Godheid: zingt haer eer.
TOEZANG.
Heilig, heilig, nog eens heiligGa naar voetnoot(2)
Driemael heilig: eer zy God.
Buiten God is 't nergens veilig
Heilig is het hoog gebod.
Zyn geheimenis zy bondig
Men aenbidde zyn bevel.
Dat men overal verkondig'
Wat de trouwe Gebriël
Ons met zyn bazuin kwam leeren,
Laet ons God in Adam eeren.
Al wat God behaegt, is wel.
Tweede bedryf.
Eerste tooneel.
LUCIFER, BELZEBUB.
lucifer.
Gy snelle geesten, houdt nu stand met onzen wagen:
Al hoog genoeg in top Gods morgendstar gedragen,
[pagina 342]
Al hoog genoeg gevoerd: 't is tyd dat Lucifer
Nu duike voor de komst van deze dubble ster,
Die van beneden ryst, en zoekt den weg naer boven,
Om met een aerdschen glans den hemel te verdooven.
Borduert geen kroonen meer in Lucifers gewaed;
Verguldt zyn voorhoofd niet met eenen dageraed
Van morgendstarre en strael, waervoor de aertsenglen nygen;
Eene andre klaerheid komt in 't licht der Godheid stygen,
En schynt ons glansen dood; gelyk de zon by daeg'
De starren dooft, voor 't oog der schepselen, om laeg.
't Is nacht met engelen, en alle hemelzonnen:
De menschen hebben 't hart des Oppersten gewonnen,
In 't nieuwe Paradys; de mensch is 's hemels vriend;
Ons slaverny gaet in. Gaet henen, viert, en dient,
En eert dit nieuw geslacht, als onderdane knapen:
De menschen zyn om God, en wy om hen geschapen.
't Is tyd dat 's engels nek hun voeten onderschraeg',
Dat ieder op hen passe, en op de handen draeg',
Of op de vleugels voere, in de allerhoogste troonen:
Onze erfnis komt hun toe, als uitverkoren zonen.
Onze eerstgeboorte ligt nu achter, in dit ryk.
De zoon des zesden dags, den Vader zoo gelyk
Geschapen, strykt de kroon. Met regt is hem gegeven
De groote staf, waervoor al de eerstgeboornen beven,
En sidderen. Hier geldt geen tegenspreek: gy hoort
Wat Gabriël bazuint voor 's Hemels gouden poort.
belzebub.
O Stedehouder van Gods opperheerschappyën,
Wy hooren 't al te wel, en, midden in 't verblyën
Der Reijen, eenen klank, die 't eeuwig feest bedroeft.
De last van Gabriël ligt klaer: dat woord behoeft
Geen Cherubynentong om ons den zin te ontvouwen.
Men hoeft Apollion naer de onderste landouwen
Niet af te vaerdigen, om nader ga te slaen
Wat Adam al bezit, zoo laeg beneên de maen.
[pagina 343]
Het blykt hoe heerlyk hem de Godheid begenadigt,
Ook door een lyfwacht van veel duizenden verdadigt,
En handhaeft in zyn' staet en aenzien, min noch meer
Of hy gehuldigd waer' tot aller geesten heer.
De poort des hemels staet voor Adams afkomst open
Een aerdworm, uit een' klomp van aerde en klei gekropen,
Braveert uw mogendheid. Gy zult het menschdom zien
Zoo verre boven u, en, vallende op uw knien,
Met nederslagtigheid en neêrgeslagene oogen,
Aenbidden zyne magt, en hoogheid, en vermogen.
Het zal, verheerelykt van de allerhoogste Magt,
Zich zetten aen de zy' der Godheid, in zyn kracht,
En heerschen, langer en nog wyder dan de ronden
Der eindlooze eeuwigheid, aen tyd noch plaets gebonden,
Om God, zyn middelpunt en omloop, te gelyk,
Zich draeijen, zonder rust. Wat hoeft men klaerder blyk
Dat God de menschen wil verheffen, ons verneêren?
Wy zyn ter dienstbaerheid, de menschen tot regeren
Geboren. Leg voortaen den scepter uit der hand:
Een lager is er, die de kroon daer boven spant,
Of spannen zal eerlang. Leg af uw morgendstralen,
En hulsel, voor dees zon; of pas haer in te halen
Met zangen, en triomf, en goddelyk sieraed.
Wy zien den hemel haest veranderen van staet.
De starren zien vast uit, en wyken met verlangen,
Om met eerbiedigheid dit nieuwe licht te ontvangen.
lucifer.
Dat zal ik keeren, is het anders in myn magt.
belzebub.
Daer hoor ik Lucifer, en zie hem, die den nacht
Van 's hemels aengezicht verdryven kan, en jagen.
Waer hy verschynt, begint het heerlyk op te dagen,
Zyn wassend licht, het eerste en allernaeste aen God,
Vermindert nimmermeer. Zyn woord is 't hoog gebod;
[pagina 344]
Zyn wil en wenk een wet, van niemand te overtreden.
De Godheid wordt in hem gediend, en aengebeden,
Bewierookt, en gevierd: en zou een lager stem
Nu dondren uit Gods troon? gebieden boven hem?
Zou God een' jonger zoon, geteeld uit Adams lenden,
Verheffen boven hem? dat waer het erfregt schenden
Van 't alleroudste kind, en zyn stadhoudery
Ontluisteren. Naest God is niemand groot dan gy.
De Godheid zette u eens in glorie aen haer voeten:
Geen mensch verstoute zich onze orden om te wroeten,
En dit bezworen regt te ontwyden, zonder reên;
Of al de hemel raekt in 't harnas tegen een.
lucifer.
Gy vat het regt: het past regtschapen heerschappyen
Geens zins haer wettigheid zoo los te laten glyën;
Want de Oppermagt is de eerste aen hare wet verpligt:
Verandren voegt haer minst. Ben ik een zoon van 't lichtGa naar voetnoot(1).
Een heerscher over 't licht, ik zal myn regt bewaren:
Ik zwicht voor geen geweld, noch aertsgeweldenaren.
Laet zwichten al wat wil: ik wyk niet éénen voet.
Hier is myn vaderland. Noch ramp, noch tegenspoed,
Noch vloeken zullen ons vervaren, noch betoomen:
Wy zullen sneven, of dien hoek te boven komen.
Is 't noodlot dat ik vall', van eere en staet beroofd,
Laet vallen, als ik vall' met deze kroone op 't hoofd,
Dien scepter in de vuist, dien eersleep van vertrouwden,
En zoo veel duizenden als onze zyde houden.
Dat vallen strekt tot eer, en onverwelkbren lof:
En liever de eerste vorst in eenig lager hof,Ga naar voetnoot(2)
Dan in 't gezaligd licht de tweede, of nog een minder.
Zoo troost ik my de kans, en vrees nu leed noch hinder.
Maer hier komt 's hemels tolk en wakkere heraut,
Met Gods geheimnisboek, zyn zorge toebetrouwd.
[pagina 345]
Het waer' niet ongeraên hem nader te ondervragen.
Ik wil hem tegentreên, en aftreên van den wagen.
Tweede tooneel.
GABRIEL, LUCIFER.
gabriel.
Heer stedehouder, hoe? waer henen ligt de reis?
lucifer.
Naer u, heraut en tolk van 't hemelsche paleis.
gabriel.
My dunkt, ik zoude uw wit aen 't voorhoofd kunnen gissen.
lucifer.
Gy die den duistren grond van Gods geheimenissen
Door 't licht van uw vernuft ontdekt, en openbaert,
Verlicht me met uw komst.
gabriel.
Wat is 't dat u bezwaert?
lucifer.
Het raedslot en besluit der Godheid, die de waerde
Des hemels lager schat dan 't element der aerde,
Den hemel onderdrukt, het aerdryk uit een' poel
Door alle starren voert, het menschdom op den stoel
Der englen zet, berooft hun 't regt der eerste gaven;
Gebiedt ze om 's menschen nut te zweeten, en te slaven.
Het geestendom, gewyd tot ambtenaers van 't hof
Des hemels, zal voortaen een' aerdworm, uit het stof
Gekropen en gegroeid, ten dienst staen, op hem passen,
En, in getal, en staet, ons over 't hoofd zien wassen?
Waertoe vernedert ons de oneindige Genâ
Zoo vroeg? Wat engel paste op zyne dienst te spa?
En hoe waer' 't mooglyk dat de Godheid zich zou mengelen
Met menschen? de natuer der uitgekorene engelen
[pagina 346]
Voorbyslaen, en zyn' aerd en wezen storten in
Een ligchaem? de eeuwigheid verknoopen aen 't begin?
Het hoogste aen 't allerlaegst? den Schepper aen 't geschapen?
Wie kan uit dit besluit den zin te zamen rapen?
Zal 't eeuwigschynend licht nu schuil gaen in den nacht
Der weereld? zullen wy, stadhouders van Gods magt,
Voor dit geleend gezag, een wulpsch vermogen, knielen?
Ontelbre ligchaemlooze en godgelyke zielen
Zien buigen voor een grof en zakkende element.
Daer God zyn majesteit en wezen inneprent?
Wy, geesten, zyn te grof om dit geheim te vatten.
Gy, die het slot bewaert van Gods geheimnisschatten,
Ontvouw ons, mag het zyn, dit donkere geschil,
Uit uw gezegeld boek: ontvouw ons 's hemels wil.
gabriel.
Zoo veel' geoorloofd zy te melden uit Gods bladen.
Veel weten kan altyd niet vorden, somtyds schaden.
De Hoogste ontdekt ons slechts wat hy geraden vindt.
Het al te sterke licht schynt serafynen blind.
De zuivre Wysheid wou ten deel haer wil bezegelen,
Ten deele ontsluiten. Zich te schikken en te regelen
Naer heur gestelde wet, dat voegt den onderzaet,
Die aen zyn meesters last en wil gebonden staet.
De reden en het wit waerom wy namaels wachten,
Na 't overleven van een tafel erfgeslachten,
Den Heer, die, God en mensch geworden in der tyd,
Den scepter voeren zal, en breed en overwyd
De starren, aerde, en zee, en al wat leeft regeren,
Verbergt de hemel u: de tyd wil de oorzaek leeren.
Gehoorzaemt Gods bazuin: gy hebt zyn' wil gehoord.
lucifer.
Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hoogste woord
Hier boven voeren, en een ingeboren zwichten
Voor vreemde heerschappy? de mensch een' zetel stichten,
[pagina 347]
Zoo verre boven God?
gabriel
Genoeg u met uw lot,
En staet en waerdigheid, u toegeleid van God.
Hy hief u in den top van alle hierarchyën;
Doch niet om iemands glans en opgang te benyën.
De wederspannigheid verplet haer hoofd en kroon,
Indien ze wederstreeft des Oppersten geboôn.
Uw aenzien schept zyn licht alleen uit Gods vermogen.
lucifer.
Ik heb tot nog myn kroon voor God alleen gebogen.
gabriel.
Zoo buig ze ook voor 't besluit der Godheid, die het al
Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal,
Bestiert tot zeker eind, hoewel wy 't niet beseffen.
lucifer.
Den mensch in 't heilig licht der Godheid te verheffen,
Den mensch, zoo hoog met God vergodlykt in zyn' troon,
Te zien het wierookvat toezwaeijen, op den toon
Van duizend duizenden eenstemmige chooralen,
Verdooft de majesteit en diamanten stralen
Van onze morgendstar, die straelt nu langer niet;
En 's hemels blydschap slaet aen 't kwynen van verdriet.
gabriel,
De zaligheid bestaet in een gerust genoegen,
In 't stemmen met Gods wil, en zich naer hem te voegen.
lucifer.
De majesteit van God en Godheid wordt verkleend,
Indien ze haer natuer met 's menschen bloed vereent,
vereenigt, en verbindt. Wy, geesten, grenzen nader
Aen God en zyn natuer, als zoons van eenen vader
Geteeld, en hem gelyk, indien 't geoorloofd is
Te stellen tegen een deze ongelykenis
Van eene oneindigheid en 't eindig; de bepaelde
By de onbepaelde magt. Indien de zon verdwaelde
[pagina 348]
Uit hare streke, en zich bekleedde met een' smook,
Om al den aerdkloot toe te lichten, uit een' rook,
En zwarten damp, hoe zou de vreugd der weereld sterven!
Wat zou het aerdsch geslacht al glans en leven derven!
De zon al majesteits ontbeeren, in haer' loop!
Ik zag den hemel blind, de starren overhoop,
Wanorden orden en geschiktheid overrompelen,
Indien de bron van 't licht haer klaerheid kwam te dompelen
In 't graf van een moeras. Verschoon me, o Gabriël,
Indien ik uw bazuin, de wet van 't hoog bevel,
Een luttel wederstreve, of schyn te wederstreven.
Wy yvren voor Gods eere: om God zyn regt te geven,
Verstout ik my, en dwael dus verre buiten 't spoor
Van myn gehoorzaemheid.
gabriel.
Gy yvert krachtig voor
De glorie van Gods naem; doch zonder te overwegen
Dat God het punt, waerin zyn hoogheid is gelegen,
Veel beter kent dan wy; dies staek uw onderzoek.
De menschgeworden God zal dit geheimnisboek,
Met zeven zegelen gesloten, zelf ontsluiten.
Nu smaekt ge niet het pit, maer ziet de schors van buiten.
Dan zal men de oorzaek zien, de reden, den waerom
Van zyn verholenheên, en diep in 't heiligdom
Der heiligdommen gaen. Nu voegt het ons te duiken,
En dezen dageraed te aenbidden, te gebruiken
Met dankbaerheid, tot dat de kennis in haer kracht
De twyfeling verdryv' gelyk de zon den nacht.
Nu leeren wy allengs Gods wysheid tegenstappen,
Eerbiedig, en beschroomd. Zy openbaert by trappen
Het licht der wetenschappe en kennisse, en begeert
Dat ieder, op zyn wacht, zich onder haer verneêrt.
Heer stedehouder, rust, en handhaef de eerste ons wetten:
Ik ga, daer God my zendt.
[pagina 349]
lucifer.
Men zal er scherp op letten.
Derde tooneel.
BELZEBUB, LUCIFER.
belzebub.
De stedehouder hoort waer dit plakkaet op draeit,
Dat Gabriëls bazuin zoo trots heeft uitgekraeid.
Hy gaf Gods oogmerk u, ook scherp genoeg, te ruiken.
Men zal uw mogendheid aldus de vleugels fnuiken.
lucifer.
Zoo ligt niet: neen gewis, man kan er in voorzien.
Geen minder droome hier zyn' meerder te gebiên.
belzebub.
Hy dreigt weêrspannigheid haer hoofd en kroon te pletten.
lucifer.
Nu zweer ik by myn kroon het al op een te zetten,
Te heffen mynen stoel in aller heemlen transGa naar voetnoot(1),
Door alle kreitsen heen, en starrelichten glans.
Der heemlen hemel zal my een paleis verstrekken,
De regenboog een' troon; 't gestarrente bedekken
Myn zalen; de aerdkloot blyft myn steun, en voetschabel.
Ik wil op een karos van wolken, hoog en snel
Gevoerd door lucht en licht, met bliksemstrael en donder,
Verbryzelen tot stof, wat boven, of van onder
Zich tegen ons verzet, al waer' 't de veldheer zelf;
Ja, eer we zwichten, zal dit hemelsblauw gewelf,
Zoo trots, zoo vast gebouwd, met zyn doorluchte bogen
Te barsten springen, en verstuiven voor onze oogen;
't Gerabraekt aerdryk zien als een wanschapen romp;
Dit wonderlyk heelal in zynen mengelklomp,
[pagina 350]
En wilde woestheid weêr verwarren, en verkeeren.
Laet zien wie Lucifer durft trotsen en braveren.
Men dage Apollion.
belzebub.
Hier treedt hy voor den dag.
Vierde tooneel.
APOLLION, LUCIFER, BELZEBUB.
apollion.
O Stedehouder van Gods onbepaeld gezag,
Orakel, in den raed der onderdane goden,
Ik offer u myn' dienst, en wacht op uw geboden.
Wat eischt de majesteit van haren onderdaen?
lucifer.
Het lust ons uwen zin en inzien te verstaen,
Op een gewigtig stuk, dat zal me niet mislukken.
Het wit is Michaël de slagveêr uit te rukken,
Opdat ons toeleg niet op zyn vermogen stuit'.
Hy voert met zynen arm zoo vele orakels uit,
Als ooit de Godheid heeft met hare hand gedreven
In eeuwig diamant: daer wordt de mensch geheven
In top der hemelen, door alle kreitsen heen,
En ziet het engelsdom zoo diep, zoo laeg, beneên
Zyn voettapyt, in stof vast grimmelen, als wormen.
Het lust me met geweld dien zetel te bestormen,
En op te zetten by dat opzet, in een' slag,
Al teffens wat myn staet, en star, en kroon vermag.
apollion.
Een loffelyk bestaen: dat uwe kroon vermeere,
En aenwasse op dien voet. Ik reken my tot eere
Te raden, onder u, tot zulk een brave daed.
Het zy die regt en wel, of averegts beslaet,
[pagina 351]
De wil is prysselyk, al wou het niet gedyën.
Maer om niet roekeloos noch radeloos te stryën,
Hoe treedt men allerbest tot zulk een stout bestaen?
Hoe veiligst tegen 't punt van 't raedslot aengegaen?
lucifer.
Men kante hier met list ons eigen raedslot tegen.
apollion.
Dat zeggen heeft wat in. Geleende magt te wegen
In eene zelfde schael met de Almagt; haer gewigt
Weegt over. Wacht uw kroon: wy vallen veel te ligt.
belzebub.
Zoo ligt niet, of de kans zal eerst in twyfel hangen.
apollion.
Van wien, of hoe, of waer dien aenslag aengevangen?
Het overpeinzen kwetst alreê Gods majesteit.
lucifer.
Men hoû haer ongekwetst, en stappe met beleid
Die steile steilten op, en nooit gebaende rotsen.
Beleid en moed verwint, en durft gevaren trotsen.
apollion.
Geene Almagt, noch haer kroon: men koom' ze niet te na,
't En zy men leeren wil met naberouw te spâ.
De minder moet gedwee voor zynen meerder wyken.
lucifer.
Laet de Almagt rusten: zet gelykheid en gelyken
Te zamen. Laet eens zien wiens wapen zwaerder weeg'.
Ik zie ons vyanden gevlugt, den hemel leêg
Met eenen slingerslag; ons heeren overladen
Van heerelyken roof: dan wyder zich beraden.
apollion.
Gy weet wat Michaël, Gods veldheer, al vermag:
Gods regementen staen verpligt aen zyn gezag.
Hy draegt den sleutel van het wapenhuis, hier boven.
De wacht is hem betrouwd. Hy houdt op alle hoven
[pagina 352]
Getrouw een wakende oog, zoo dat er niet een star
Van al het hemelsch heer, in 't minst, zich reppen dar,
Noch op dien hemeltogt uit zyn gelid verroeren.
Men vangt haest aen, maer zulk een' oorlog uit te voeren,
Dat draeft ons magt voorby, en sleept een' langen staert
Van zwarigheden na. Wat tuig, wat stormgevaert
Kan tegen hem bestaen, en de opperbenden sloopen?
Al zette 's hemels slot zyn diamantpoort open,
Het vreesde list, noch laeg, noch overrompeling.
belzebub.
Indien men ons besluit bekrachtig' met de kling,
Ik zie de morgendstar op onzen hoogen standert
Braveren, 's hemels staet en heerschappy veranderd.
apollion.
De veldheer Michaël voert, ruim zoo trots en fier,
Gods wonderlyken naem in 't veld van zyn banier,
De zon in top.
lucifer.
Wat baet een naem met licht geschreven?
Een heldenstuk, als dit, wordt geens zins doorgedreven
Met titelen en pracht, maer dapperheid en moed,
En treken, van vernuft en loosheid uitgebroed.
Gy zyt een meester, tuk om geesten in te luiën,
Te rygen aen uw snoer, te leiden, op te ruijen.
Gy kunt bederven zelfs de vroomsten van de wacht,
En leeren weifelen wat nooit op weiflen dacht.
Begin, wy zien Gods heer gereten aen twee deelen;
De hoofden en de leên aen 't muiten, en krakeelen;
De meeste magt alreê geblinddoekt, en verdoofd,
En oversten en elk vast roepen om een hoofd.
Indien ge een vierde deel op onze zy' kunt troonen,
Men zal uw kloek beleid met eere en ambten kroonen.
Ga heen, en overleg dit stuk met Belial:
Het moet er duister zyn, daer hy verdolen zal.
[pagina 353]
Zyn tronie, glad vernist van veinzen en bedriegen,
In 't mommen niemand kent, die haer voorby kan vliegen.
Ik styg te wagen: leg het over met u twee.
De hofraed is vergaêrd, en wacht ons komst alreê.
Men zal, zoodra gy komt, u beide binnen roepen.
Heer overste, bewaek de hofpoort met uw troepen.
Vyfde tooneel.
BELIAL, APOLLION.
belial.
Gods stedehouder dient zich van ons beide om hoog.
apollion.
Wy vliegen te gelyk, als pylen van zyn' boog.
belial.
En doelen op een wit, doch hachelyk te raken.
apollion.
Sta vast, de hemel wil van dezen aenslag kraken.
belial.
Laet kraken al wat wil: het moet er nu op staen.
apollion.
Hoe grypen wy dit stuk met kans en voordeel aen?
belial.
De wapens dienen ons: men moet van 't heer beginnen.
apollion.
De hoofden eerst, met een de stoutsten zien te winnen.
belial.
Door iet wat glimpelyks, en met een' schyn verbloemd.
apollion.
Zoo geef het dan een' naem: laet hooren hoe gy 't noemt.
belial.
Men handhaef' 't engelsdom, zyn handvest, eer en staten,
En kieze een hoofd, waerop zich ieder mag verlaten.
[pagina 354]
apollion.
Dat hebt ge regt gevat: ik wensch geen schooner stof,
Noch zaed tot muitery, om burgery en hof
Te schennen tegen een, en scharen tegen scharen:
Want ieder is gezind zyn' staet en eer te waren,
En wettigheid, waertoe de Almogendheid hem riep,
Eer zy de menschen vormde, en zooveel spader schiep.
Het hemelsche paleis is ons tot erf gegeven.
Den geesten, die dus hoog op hunne vleugels zweven,
En, vry van ligchamen, niet zakken naer om laeg,
Past beter dit gewest dan 't aerdsch geslacht, te traeg
Om tegen zyn natuer te kiezen deze bogen.
Hier valt de dag te sterk, te krachtig, en hunne oogen
Verdragen geens zins 't licht, ons vroeger aengewend.
De mensch beware dan zyn eigen element,
Als andre dieren: hy genoeg' zich met de palen
Van zynen ryken hof. Het ryzen en het dalen
Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jaer.
Hy neem' den ronden loop der heldre starren waer.
Hy nuttige zyn ooft, en al den geur der kruiden,
En keer' zich oost en west, ten noorden en ten zuiden.
Dat zy zyn tydverdryf: en wat behoeft hy meer?
Wy kennen nimmer hier een' aerdschen Opperheer.
Zoo sluit ik. Kunt ge, help dien zin beknopter uiten.
belial.
Den mensch in eeuwigheid ten hemel uit te sluiten.
apollion.
Dat klinkt alle engelen te wonder wel in 't oor.
Dat vliegt, gelyk een vier, van 't een in 't ander koor,
Door negen ordens heen, en alle hierarchyen.
belial.
Zoo zal men allerbest versufte traegheid myën.
Ons heil en uitkomst hangt aen snelheid, en aen spoed.
apollion.
Niet min aen kloek beleid, en dapperheid en moed.
[pagina 355]
belial.
Die zal, door toeval van ontelbre vanen groeijen.
apollion.
Zy morren vast: men moet hier heimlyk onder roeijen,
Zich mengen in dien hoop, en voeden hun beklag.
belial.
Dan diende Belzebub, een vorst van groot gezag,
Zyn wapen aen hun klagt en wettigheid te hangen.
apollion.
Niet plotsling, maer allengs, en als door zydegangen.
belial.
De stedehouder met zyn tegenwoordigheid
Biê zelf de sterke hand aen zulk een trotsch beleid.
apollion.
Wy zullen in den raed zyn' zin en voorstel hooren:
Hy veinze voor een poos, en geve in 't eind de sporen
Aen 't opgeruide heer, verlegen om een hoofd.
belial.
Aen 't hoofd hangt al de zaek. Hoeveel gy hun belooft,
Zy zullen zonder hoofd dien optogt niet beginnen.
apollion.
Wat reeds gewonnen is, behoeft men niet te winnen.
Wie meest gekwetst wordt in zyn heerlykheid, en staet,
Dien geldt het eerst; die stapp' vooraen, en sla de maet
In zoo veel duizenden.
belial.
De billykheid en reden
Vereeren hem deez' kroon: doch eer we dieper treden,
Zoo laet ons al 't gevaer eerst wegen, niets bestaen,
Of al de hofraed steek' hier zelf zyn zegel aen.
[pagina 356]
Zesde tooneel.
rei van engelen.
ZANG.
Hoe zien de hoffelyke gevels
Zoo rood? hoe straelt het heilig licht
Zoo rood op ons gezicht,
Door wolken en bedroefde nevels?
Wat damp, wat mist betrekt
Dat zuiver, nooit bevlekt,
En loutere saffier?
Die vlam, dien glans, dat vier
Van 't heldere Alvermogen?
Hoe schynt ons nu de diepe gloed
Der Godheid toe, zoo zwart als bloed?
Die flus zoo klaer alle oogen
Verheugde? wie begrypt, wie kent
Deze oorzaek, onder de engelsdommen,
Die, boven Adams element,
Nog flus op galm van kelen zwommen;
Op lucht van geesten, in den glans,
Die galery, en tin, en trans,
Gewelf van koor en hof verguldde,
En met een ziel van vreugd vervulde
Al wat hier boven leeft, en zweeft?
Wie is 'er, die ons reden geeft?
TEGENZANG.
Toen wy op Gabriëls bazuinen,
Ontvonkten, en een nieuwe wys
[pagina 357]
Aenhieven, God ten prys;
De rozengaerden, en de tuinen
Van 't hemelsch paradys,
Door zulk een' dauw en spys
Van lof en zang verblyd,
Ontloken; scheen de nyd
Van onder in te sluipen.
Een groot getal der geesten stom,
En bleek, en doodsch, ging, drom by drom,
Misnoegend henedruipen.
De wenkbrauw hing verslenst op 't oog.
Het gladde voorhoofd zette een' rimpel.
De hemelduiven, hier omhoog,
Onnoozel eerst, opregt, en simpel,
Aen 't zuchten sloegen, zoo het scheen;
Als of de hemel viel te kleen
Voor haer, toen Adam werd verkoren,
En zulk een kroon den mensch beschoren.
Deez' smet ontstelt het oog van 't Licht.
Ze ontsteekt de vlam in Gods gezicht.
Wy willen ons uit liefde in 't midden van hen mengen,
En deze oploopendheid weêr tot bedaren brengen.
Derde bedryf.
Eerste tooneel.
LUCIFERISTEN, REI.
luciferisten.
Hoe kan men in zyn' waen zoo vroeg bedrogen worden!
Hoe is 't alreê verkeerd! wy schatten' niemands orden
Gelukkiger dan de onze, in dit opgaende ryk,
Ja, achtten onzen staet den oppersten gelyk,
[pagina 358]
En onveranderlyk, en boven 't aerdsch gezegend;
Wanneer ons Gabriël met Gods bazuin bejegent,
En uit de gouden poort verbaest met dit gebod,
Het welk al 't engelsdom versteekt van 't hoogste lot,
Hun uit den vollen schoot der Godheid eerst geschonken.
Daer liggen wy te laeg, en zien de schoone vonken
En stralen van onze eere en heerlykheid gebluscht,
De gantsche hierarchy des hemels ongerust,
Den mensch, in top van staet en magt, zoo trots verheven,
Dat wy, als slaven, voor zyn heerschappye beven.
O onverwachte slag, en staetverwisseling!
Och treurgenoten, zet u hier in eenen ring
In 't ronde: zet u hier te zamen: helpt ons treuren,
En zuchten: het is tyd om feestgewaed te scheuren,
Te klagen: niemand kan ten minste ons dit verbiên.
De blydschap smilt, en zal nu de eerste droefheid zien.
Helaes, helaes, helaes, gebroeders, hemelreijen,
Legt af uw hoofdsieraed: verandert uw livreijen,
En vrolykheid in rouw: slaet neêr uw aengezicht.
Zoekt schaduwen, als wy. De droefheid schuwt het licht.
Eenieder volge ons stem, en bange jammerklagten.
Verdrinkt in jammer: zinkt in droevige gedachten.
Het klagen helpt, en zet de droefheid ook van 't hart.
Nu schept in kermen lust: het kermen heelt de smart.
Nu roept uit éénen mond, en vollegt ons misbaren.
Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren!
rei.
Wat weeklagt hoort men hier? onaengenamen toon?
De hemel yst hieraf. Deez' lucht is niet gewoon
Te hooren een muzyk van druk op noten galmen
Door 't juichende gewelf. Triomfen, kransen, palmen,
En harpen passen ons, en snaren. Wat wil dit?
Wie of hier hangends hoofds in een gekrompen zit,
Verlaten en bedrukt, en zonder nood beladen?
Wie geeft hun treurens stof? wie kan deze oorzaek raden?
[pagina 359]
Myn reigenoten, volgt: 't is noodig dat men vraeg'
Naer de oorzaek van hun leed, en deze donkre vlaeg
Van droefheid, die den glans van onze pracht ontluistert,
Het licht van 't eeuwig feest benevelt en verduistert.
De hemel is een hof van weelde en vreugde en vreê.
Hier nestelt aen dit dak noch rouw, noch hartewee
Myn reigenoten, volgt, en troost ze in hun bezwaren.
luciferisten.
Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren!
rei.
Genoten van ons heil en blydschap, broeders, hoe!
O zoons van 't vrolyk licht, hoe dus bedroefd te moê?
Wie geeft u stof aldus te jammeren, te treuren?
Gy hadt begonnen 't hoofd ten hemel op te beuren,
Te bloeijen in den dag, die neêrstraelt van Gods glans.
De hemel bragt u voort, om vlug, van trans in trans,
Van 't een in 't ander hof, te steigeren, te zweven
In 't onbeschaduwd licht, vernoegd, verzaed te leven,
Op een gedurig feest, te smaken 't hemelsch mann'
Van Gods onsterflykheid, in een gerust gespan
Van feestgenoten. Hoe? dit voegt geen burgeryen
Van Englenstad, o neen: dit voegt geen Heerschappyen,
Geen Magten, Troonen, noch geen heerschend hemelsdom,
Gy kropt uw droefheid in, en zit versuft en stom.
Laet hooren wat u deert; ontdekt het uw' gespelen.
Ontdekt uw hartkwetsuer, dat wy die mogen heelen.
luciferisten.
Och broeders, vraegt ge nog met errenst wat ons let?
Gy hoort, zoo wel als wy, wat Gabriël trompet:
Hoe wy, door 't nieuw bevel, van onzen staet vervielen
In eene slaverny der aerd en zooveel zielen
Als uit een luttel bloeds en zaeds te spruiten staen.
Wat is by ons alreê mishandeld of misdaen,
Dat God een waterbel, vol wind en lucht geblazen,
Verheft om de engelen, zyn zonen, te verbazen,
[pagina 360]
Een basterdy verheft, gevormd uit klei en stof?
Wy waren pas gewyd tot pylers van zyn hof,
Bekleedden onzen pligt, als trouwe ryksgenoten,
En worden op een' sprong gebannen en gestooten
Uit deze waerdigheid, verdrukt te streng, en straf.
De handvest en het regt, dat ons de Godheid gaf,
Wordt ingetrokken, en, in stede van regeren
Met God, en onder God, zal Adam triomferen,
En heerschen, in zyn bloed en afkomst, onbepaeld.
De zon der geesten is te plotseling gedaeld.
Och lotgenoten, volgt ons droefheid en misbaren.
Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren!
rei.
Onstelt ge u om den last van God en Gabriël?
Dit schynt een razerny. Wie durft het hoog bevel
Berispen? wie verwaend de Godheid wederstreven?
Wy zyn gehouden God zyn regt en eer te geven,
Te rusten in zyn wet. Wie treedt hier in geschil
Met Gods almogendheid? zyn wenk, en woord, en wil
Verstrekke ons eene wet, en maet, en vasten regel.
Wie tegenspreekt, die breekt des Allerhoogsten zegel.
Gehoorzaemheid behaegt den Heerscher in dit ryk
Veel meer dan wierookgeur, en goddelyk muzyk.
Gy zyt [och, weest zoo trotsch en hoog niet in uw wapen,]
Tot onderdanigheid, tot heerschen min, geschapen,
Och medebroeders, staekt dit kermen en geklag,
En buigt u onder 't juk van 't eenig Hoofdgezag.
luciferisten.
Zegt liever: onder 't juk van grimmelende mieren.
rei.
Wanneer het hem behaeg' moet gy u laten stieren.
luciferisten.
Wat hebben wy verbeurd? geeft reden en bescheid.
rei.
Verbeurd? gy kwetst Gods kroon door ongeduldigheid.
[pagina 361]
luciferisten.
Wy klagen van verdriet, en enkel ongenoegen.
rei.
In steê van uwen wil gerust naer God te voegen.
luciferisten.
Wy steunen op het regt, ons wettig toegestaen.
rei.
Uw regt en handvest blyv' de Godheid onderdaen.
luciferisten.
Hoe kan de meerder voor een' minder zich verneêren!
rei.
Die zich gelaten stelt. God dienen is regeren.
luciferisten.
Gewillig, zoo de mensch regere daer beneên.
rei.
De mensch leeft met zyn lot vernoegd, al is het kleen.
luciferisten.
Den mensch is boven dat een hooger lot beschoren.
rei.
Na menige eeuwen wordt zyn opgang eerst geboren.
luciferisten.
Eene eeuw beneden is omhoog een oogenblik.
rei.
Het ga zoo 't wil, zoo 't moet, zoo de Oppermagt dit schikk'.
luciferisten.
Men hadde ons nutter deez' geheimenis verzwegen.
rei.
De Godheid openbaert haer hart, tot u genegen.
luciferisten.
Nog milder tot den mensch: zy zet hem boven aen.
rei.
Verknocht met Gods natuer, een wonderlyk bestaen.
luciferisten.
Och engelsdom, wou God zich paren met u wezen!
[pagina 362]
rei.
Wat God behaegt, en schikt, dat wordt met regt geprezen.
luciferisten.
Hoe heeft hy 's menschen peil alreê zoo hoog gemerkt!
rei.
Het is al wel, al goed, wat God bepaelt, en werkt.
luciferisten.
Hoe wil de mensch de kroon der engelen verdooven!
rei.
Alle englen zullen God in 't ligchaem zien, en loven.
luciferisten.
Zy zullen slyk en stof aenbidden in het stof?
rei.
Bewierooken Gods naem, met geur, en prys, en lof.
luciferisten.
Den mensch bewierooken, van hooger hand gedwongen?
Tweede tooneel.
BELIAL, APOLLION, REI.
apollion.
Zy mompelen alreê. Gy hoort een' stryd van tongen.
belial.
Wat scharen treuren hier, gedompeld in den rouw,
De sluijers om de borst, en lenden? Niemand zou
Begrypen dat men dus, in 't midden van de geesten,
Op 't eeuwige banket, en de eindelooze feesten,
Kon treuren, zaeg' men niet dit jammerlyk getal
Verslensen van verdriet. Wat ramp, wat ongeval
Ontstelt ze? Broeders, hoe? wat 's de oorzaek van dit kermen?
Beleedigt iemand u? men zal uw regt beschermen.
Wat deert de broeders? spreekt: laet hooren wat u deert.
[pagina 363]
rei.
Zy klagen dat de staet der menschen triomfeert,
Door Gabriëls bazuin, en opstygt boven de engelen;
Dat God zyn wezen wil met Adams wezen strengelen;
De geesten onderwerpt het menschelyk gebied.
Daer hoort gy kort en klaer den grond van hun verdriet.
apollion.
Zoo groot een ongelyk valt lastig te gedoogen.
belial.
Het overtreft bykans ons krachten en vermogen.
rei.
Wy bidden dat gy toch dien twist met ons beslecht.
apollion.
Wat raed? hoe paeit men hen? Zy steunen op hun regt.
rei.
Wat regt? Die wetten geeft, vermag de wet te breken.
apollion.
Hoe kan regtvaerdigheid een onregt oordeel spreken?
rei.
Bestraf Gods oordeel eens, en schryf hem wetten voor.
belial.
De vader leer' het kind hem volgen op zyn spoor.
rei.
Zyn spoor te volgen is het zelfde als hy te willen.
apollion.
Verandring van Gods wil veroorzaekt deez' geschillen.
rei.
Hy zet den eenen van, den andren op den troon.
De minder waerdste wyk' voor eenen waerder' zoon.
belial.
Gelykheid van genâ de Godheid best zou passen.
Nu durft de duisternis het hemelsch licht ontwassen.
De kinders van den nacht braveren zelfs den dag.
[pagina 364]
rei.
Wat adem haelt, met regt den Schepper danken mag,
Die elk zyn wezen gaf; en mindre en meerder waerde.
Wanneer het hem belieft zal 't element der aerde
Veranderen in lucht, of water, of in vier;
De hemel zelf in aerde; een engel in een dier;
Een mensch in englenschyn, of onbegrepen wonder.
Een magt regeert het al, en keert het bovenste onder.
Wat de allerminste ontvangt is loutere genâ.
Hier geldt geen willekeur. Hier komt vernuft te spâ.
In de ongelykheid is Gods heerlykheid gelegen.
Zoo zien we tegen 't ligtst het zwaerste zwaerder wegen.
Dus steekt het schooner af op 't schoon; de kleur op kleur;
De diamantsteen op turkooisblauwGa naar voetnoot(1); geur op geur;
Het sterke op flauwer licht; gestarrent tegen starren.
Ons schikken is den staet van dit heelal verwarren,
Misschikken al wat God geschikt heeft, en beleid;
En wat het schepsel schikt, dat is wanschapenheid,
In 't allerminste lid. Men staek' dit murmureren.
De Godheid kan den staet van 't engelsdom ontbeeren.
Zy is met niemands dienst beholpen. Eeuwig ryk,
En heerelyk behoeft zy wierook, noch muzyk,
Noch geur, haer toegezwaeid, noch lof haer toegezongen.
Ondankbre geesten, zwygt: betoomt uw snoode tongen.
Gy weet Gods reden niet: genoegt u met uw lot,
En onderwerpt u Gods en Gabriëls gebod.
apollion.
Is dan de staet en 't lot der geesten onbestendig?
Zoo staen ze glibberig, zoo zyn ze alreede ellendig.
rei.
Omdat een minder zal regeren in dit ryk?
Wy blyven die we zyn: geschiedt als ongelyk?
[pagina 365]
bellial.
Zy zyn de naeste aen God, hun toeverlaet, en vader,
En lagen hem aen 't hart: nu ligt een minder nader.
rei.
Zich over 's anders heil bedroeven, is gebrek
Van liefde, en riekt naer nyd, en hoogmoed. Laet deez' vlek
Op englenzuiverheid en louterheid niet kleven.
Elkandre, in eendragt, liefde, en trouw, voorby te streven.
Behaegt den Vader, die het al in orde schiep.
belial.
Zy houden de orde, daer de hemel hen toe riep;
Maer kunnen traeg verstaen des menschen slaef te worden.
rei.
Dat 's ongehoorzaemheid: zoo spatten ze uit hunne orden.
Gy ziet hoe 't hemelsch heer, geharrenast in 't goud,
En in 't gelid gesteld, zyn beurt en schildwacht houdt,
Hoe deze star gedaeld, en gene, in top daer boven,
De klaerste en minder klare in luister kan verdooven;
Hoe de eene, een kleiner ronde, en d'andre een grooter schryft.
De laegste hemel snelst, de hoogste langzaem dryft;
En evenwel verneemt ge, in deze oneffenheden
Van ambten, licht en kreits en stand en trant en treden,
Geen tweedragt, nyd, noch stryd: des Albestierders stem
Geleidt dit maetgezang, dat luistert scherp naer hem.
belial.
't Gestarnte blyft in staet, daer God het in wou scheppen.
Behaegde 't hem den staet der englen niet te reppen,
Zy weken geen gestarnte, in eendragt, noch in peis,
Noch stoorden met geklag de rust van dit paleis.
rei.
Zie toe, en wacht u wel deze ongenoegt' te styven.
apollion.
Wy wenschen dat deez' lucht en wolk mag overdryven,
Eer ze uitberste, en 't gewest des hemels zette in vier.
Zy groeijen in getal. Wie stilt ze! wie komt hier?
[pagina 366]
Derde tooneel.
LUCIFERISTEN, BELZEBUB, REI.
luciferisten.
Helaes, helaes, helaes! waer is ons heil gevaren?
belzebub.
't Gaet wel: wy groeijen aen: onze engelen vergaêren,
En steken, vol misbaer, de hoofden vast by een.
Wat port u Englenburg met kermen en gesteen
Te ontrusten? Kan de bloem der zaligheid verslensen?
Gerust bezitten al wat eenig geest kan wenschen
Van God, de Zegenaêr, vernoegt u dat nog niet?
Zoo staet ge u zelf in 't licht, en koestert een verdriet,
Waervan ik de oorzaek noch beseffen kan, nach raden.
Houdt op van kermen: scheurt veldteekens, en gewaden
Niet langer, zonder reên, maer heldert uw gezicht,
En voorhoofd met een' strael, o kinders van het licht!
De schelle kelen, die met zang de Godheid danken,
Zien om, en belgen 't zich, omdat gy valsche klanken
En basterttoonen mengt, in 't goddelyk muzyk.
Uw bittre weeklagt stoort de maet van 't hemelryk.
't Gewellef huilt u na. De rouwgalm, in den hoogen
Gestegen, rolt al voort, van de eene in de andere bogen:
En zonder misdaed wordt, door zulk een ongeluid,
De wasdom van Gods naem en glorie niet gestuit.
luciferisten.
Heer overste, op wiens wenk ontelbre keurebenden
Zich wapenen, gy komt van pas om onze ellenden
Te zalven, en den smaed en onverdienden hoon
Te schutten door uw magt. Zal Gabriël de kroon
Der heilige engelen op 't hoofd van Adam zetten,
Door Adams erfgenaem Gods eerstelingen pletten?
[pagina 367]
Wy waren nutter niet geschapen, eer de zon
Te wagen steeg, en licht den hemel geven kon.
De Godheid koos vergeefs de geesten tot trawanten
Van 't onbeweegbre hof, indien ze zich wou kanten,
En spitsen tegen 't regt der geesten, zonder schuld
Tot wederstand getergd, uit nood en ongeduld.
Wy juichten, in den lof der Godheid opgetogen,
Aenbaden, wierookten met schalen, neigden, bogen
Onze aengezichten neêr. De hemel gaf gehoor,
Verslingerd op den dans des galms, van koor in koor,
Ja smolt van volle vreugd op tongmuzyk, en harpen;
Toen Gabriëls bazuin zich plotseling kwam werpen
Met dezen donderslag in 't midden van Gods eer:
Daer lagen wy verbaesd, verstrooid, verdrukt ter neêr.
De blydschap gaf den geest. De zwangre kelen zwegen.
De jongstgeboren streek de kroon, den staf, den zegen;
En de oudste zoon, onterfd by de Oppermajesteit,
Gemerkt bleef voor een' slaef: dat valt gehoorzaemheid,
Godvruchtigheid, en liefde, en trouwe, uit Gods trezoren
Ten deele, dompelt haer in rouwe, ontvonkt den toren,
En wraekzucht, om den mensch, uit een' geregten haet,
Te smooren in zyn bloed, eer hy der englen staet
Verplette, en zy geboeid, als snoode en arme slaven,
Gedwongen worden naer zyn zweep en wil te draven;
Gelyk hy daer beneên de dieren houdt in dwang.
Heer overste, gy kunt der geesten ondergang
Verhinderen, en by hun handvest hen bewaren:
Beschut ze door uw magt: wy staen gereed uw scharen,
Uw' standert, en uw heer te volgen: trek maer aen.
't Is eerlyk voor zyne eere, en kroone, en regt te staen.
belzebub.
My deert uw ongelyk. O Koning aller Heeren,
Verhoed dit liever. Geef geen stof tot muitineren,
Noch tweedragt. Geef geen stof tot wederspannigheid.
Wat raed? hoe stil ik u, en de Oppermajesteit?
[pagina 368]
luciferisten.
Zy kwetst het heilig regt, aen de engelen geschonken.
belzebub.
Het regt te kwetsen kan den onderzaet ontvonken,
Een vier ontsteken, daer de lucht af branden zou.
O averegtsche loon van onbevlekte trouw!
Hoe zullen wy ons best in deez' vertwyfling dragen?
luciferisten.
Men trooste zich een kans, een' stouten sprong te wagen.
belzebub.
Waertoe zich zelf gewaegd? men ga een' zachter gang.
luciferisten.
Hier geldt alleen geweld, en kracht, en wraek, en dwang.
belzebub.
Men kon, waer' 't mogelyk, een veilig middel kiezen.
luciferisten.
Met uitstel zal men hier niet winnen, maer verliezen.
belzebub.
Men geev' zyn ongelyk met rede te verstaen.
luciferisten.
De rede heeft hier uit: men zet ons onder aen.
belzebub.
Met smeeken mogt gy best en eerst uw'wensch verwerven.
luciferisten.
Het stuk ontdekken, is den handel glad bederven.
belzebub.
Men kan dien aenslag nauw ontveinzen voor het licht.
luciferisten.
Wy groeijen magtig aen, en staen in evenwigt.
belzebub.
De kans begunstigt hen, die met Gods veldheer vechten.
luciferisten.
Hier is met sufferye en schrik niets uit te regten.
belzebub.
Wat zegt Apollion hier toe, en Belial?
[pagina 369]
luciferisten.
Zy trouwen onze zyde, en sterken het getal.
belzebub.
Hoe heeft men dit verhaest? het is nu ver gekomen.
luciferisten.
De hemel vloeit ons toe van zelf met volle stroomenGa naar voetnoot(1).
belzebub.
Betrouwt u op geen heer, vol ligte weifelaers.
luciferisten.
Wy zien alreê meer kans, en voordeel, min gevaers.
belzebub.
Wie roekeloos begint, beroem' zich van geen voordeel.
luciferisten.
Aen de uitkomst hangt het al, vóór de uitkomst dwaelt het oordeel.
Dit gansche leger eischt u tot een opperhoofd,
En leidsman op dien togt.
belzebub.
Maer wie is zoo beroofd
Van zinnen, dat hy uw geregtigheid verdadig',
En 's hemels heerkracht terge? ei! weest u zelfs genadig.
Verschoont me van dien last: ik kieze geene zy'.
Men legge met verdrag deze ongelykheid by.
rei.
Gebroeders, geeft gehoor. Houdt boven aen met smeeken
By God, door middelaers: men wint met tusschenspreken
Gemakkelyker veld, dan door dien stylen weg
Van oproer. Handelt koel met raed en overleg.
Wy willen te gelyk uw regt omhoog verweeren.
Bedaert: gy kwetst de kroon van God, den Heer der Heeren.
luciferisten.
En gy ons wettigheid: verstout u hooger niet.
Heer Belzebub, aenvaerd dit wettige gebied,
En zet de heeren schrap: wy volgen u te gader.
[pagina 370]
belzebub.
O yveraers, bedenkt, bedenkt u liever nader.
Ik wil u voortreên naer den troon van 't groot paleis,
En ons geregtigheid bemiddelen door peis,
En onderling verdrag, gewillig, onbedwongen.
rei.
Houdt stil: houdt stil: gy wordt van Michaël besprongen.
Vierde tooneel.
MICHAEL, BELZEBUB, LUCIFERISTEN.
michael.
Waer zyn we? wat gedruisch verneemt men hier alreê?
Dit schynt een hof van twist en oproer, niet van vreê,
Gehoorzaemheid en trouw. Prins Belzebub, wat reden
Beweegt u, als een hoofd van wederspannigheden,
Dien oploop, zwanger van een goddeloos verraed,
Te styven tegen God, ons aller Toeverlaet!
belzebub.
Genade, o Michaël, gewaerdig ons te hooren,
Eer gy een vonnis velt uit yverigen toren,
Ter eere van Gods naem. Belast ons met geen schuld.
michael.
Ik zal uwe onschuld dan aenhooren met geduld.
belzebub.
De zamenrotting van zoo menig duizend troepen,
Gestoort om 't hoog gebod, ten rykstroom uitgeroepen
Op Gabriëls bazuin, vereischte een tusschenspraek,
Tot slissing van dien brand; waerom ik van hun zaek
En klagten kennis koom te nemen, om het muiten,
By alle middelen en mooglykheên, te stuiten.
Zy varen echter voort, al razende en ontzind
Aen 't hollen, buiten spoor, en dringen 't klagtbewind
[pagina 371]
Met kracht ons op den hals. Ik poog de magt te scheiën,
[Laet tuigen van myn trouw deez' Godgetrouwe reijen,]
Te raden hunne klagt te storten voor Gods stoel;
Maer yver vruchteloos, in 't midden van 't gewoel,
En oproer, als een zee ten hemel toe verbolgen.
De veldheer treê nu voor: wy staen gereed te volgen,
Indien hy middel ziet tot slechting van 't geschil.
michael.
Wie durft zich tegen God en zynen heilgen wil
Verzetten? Wie durft stout den oorlogstandert planten,
In 't koningryk van peis? Indien ge door gezanten
Wilt handelen omhoog, tot voorstand van uw lot,
Wy willen uwen zoen bemiddelen by God,
Of anders wacht uw hoofd; dit zal u niet gelukken.
luciferisten.
Zoudt gy met wapenen; ons heilig regt verdrukken?
Zy zyn den veldheer niet tot zulk een eind betrouwd.
Wy steunen op ons regt: regtvaerdigheid is stout.
michael.
De inspanner tegen God is allerminst regtvaerdig.
luciferisten.
Wy dienen God: hy kenne ons tot zyn diensten waerdig.
De hemel blyve maer in zynen eersten stand.
Men stell' geen ambtenaers van 't hemelsch vaderland
Beneden 't aerdsch geslacht: dat staet de Hierarchyen,
De Troonen, Magten, hooge en lage Heerschappyen
Der geesten, englen, en aertsenglen nimmermeer
Te lyden: neen geens zins; al zoude uw bliksemspeer
Doorstooten borst aen borst, en de allertrouwste harten:
Wy laten ons geens zins van Adams afkomst tarten.
michael.
Ik wil dat elk vertrekke, op 't wenken met myn hand.
Hy kant zich tegen God, en Godheid, wie zich kant
Meineedig tegen ons. Vertrekt naer uwe vanen.
Dat past soldaten, en gehoorzame onderdanen
[pagina 372]
Des hemels. Wat geweld, wat moedwil dryft men hier!
Wie anders oreloogt dan onder myn banier,
Beoorloogt God: en is een vyand van zyn ryken.
luciferisten.
Wie op zyn regt staet, hoeft voor geen geweld te wyken.
Naturelyk is elk beschermer van zyn regt.
michael.
'k Gebiede u dat ge fluks de wapens nederlegt.
Door zamenrotten wordt uwe eer en eed geschonden.
luciferisten.
Natuer heeft de engelen door eenen band verbonden
Elkandren by te staen: ook wordt niet één alleen
Geraekt in dit geschil, maer 't raekt ons in 't gemeen.
michael.
Zoudt gy met wapenen den hemel dan beroeren?
Die zyn u niet betrouwd om tegen God te voeren.
Misbruikt ge uw magt, zoo vreest des Allerhoogsten magt.
luciferisten.
De stedehouder wordt alle oogenblik verwacht.
Hy is in aller yl gedagvaerd, en ontboden.
Wy willen al op een, en goden tegen goden
Opzetten, liever dan van ons geregtigheid
Aftreden door geweld.
michael.
Zoo groot een onbescheid
Verwacht ik nimmermeer van 's hemels stedehouder.
luciferisten.
Het zweemt naer onbescheid een' eersteling, een' ouder
Te stellen onder 't juk des jongsten, als een' knecht.
Dat de engel de natuer der engelen bevecht',
En tegen zyns gelyk, in staet, en aerd, en wezen,
De wapens voere, wordt met onbescheid geprezen.
michael.
Hardnekkige aerd, gy zyt geen zonen meer van 't licht,
Maer eer een bastertslag, dat voor geen Godheid zwicht,
[pagina 373]
Gy tergt den bliksemstrael, en onverzoenbren toren:
Volhardt ge, wat een ramp en val is u beschoren!
Gy luistert naer geen' raed, noch onderwys: laet zien
Wat de Allerhoogste stem ons boven zal gebiên.
Welaen, ik wil dat zich de opregte en vrome reijen
En scharen daedlyk van rebellenrotten scheiën.
luciferisten.
Laet scheiden al wat wil: wy houden ons by een.
michael.
Getrouwe reijen, volgt Gods veldheer.
luciferisten.
Trekt vry heen.
Vyfde tooneel.
BELZEBUB, LUCIFER, LUCIFERISTEN.
belzebub.
De veldheer vaert naer God, om over u te klagen.
Schept moed: vorst Lucifer, gestegen op zyn' wagen,
Wordt herwaert aengevoerd. Gy moet u kort beraên.
Een heerkracht, zonder hoofd, kan nimmermeer bestaen.
Wat my belangt, die last valt my te zwaer te tillen.
lucifer.
De gansche hemel waegt en dreunt van uw geschillen.
De keurebenden staen gereten en gedeeld.
Het oproer slaet al voort. De hooge nood beveelt
Hierinne te voorzien, en onheil voor te komen.
luciferisten.
Heer stedehouder, wyk en toevlugt aller vromen,
Wy hopen nimmermeer dat gy, als Michaël,
Den hals van 't engelsdom tot eene voetschabel
Van Adams afkomst zult verwerpen, en verdoemen,
En zulk een' smaed en hoon vergulden, en verbloemen
Met schyn van billykheid, en styven door uw magt
[pagina 374]
Den opgang van den mensch, een grof en aerdsch geslacht
Wat wierook schenkt hy toch den schaers van hem gezienen?
Waerom belast men ons een' snooden worm te dienen
Te dragen op de hand, te luistren naer zyn stem?
Schiep God de hemelen en englen slechts om hem;
Wy waren nutter nooit geschapen, noch geworden.
Ontferm u, Lucifer. Gedoog niet dat onze orden
Zoo laeg vernederd worde, en zonder schuld verzink'.
De mensch, gelyk een hoofd der englen, strale en blink'
In 't ongenaekbre licht, waervoor de serafynen,
Al bevende van angst, als schaduwen verdwynen.
Indien gy u verneêrt zoo groot een ongelyk,
Tot voorstand van ons regt, te slechten in dit ryk,
Wy zweeren uwen arm eendragtig te onderstutten.
Aenvaerd deez' heerbyl: help, och help ons regt beschutten.
Wy zweeren u met kracht, in volle majesteit,
Te zetten op den troon, aen Adam toegeleid.
Wy zweeren uwen arm eendragtig te onderstutten,
Aenvaerd deez' heerbyl: help, och help ons regt beschutten.
lucifer.
Myn zonen, op wier trouw geen vlek van ontrouw hecht:
Al wat de Godheid wil, en van ons eischt is regt.
Ik ken geen ander regt; en stutte, als stedehouder
Der Godheid, zyn besluit en raedslot met myn schouder.
Den scepter, dien ik voer, ontving myn regte hand
Van zyne Almogendheid, als een genadepand
En teeken van Gods gunst en liefde tot ons allen.
Is nu zyn hart en zin op Adam juist gevallen,
En lust het hem den mensch in volle heerschappy,
Te zetten boven aen, en boven u en my,
Te kroonen, schoon we nooit in onzen pligt bezweken,
Wat raed hiertoe? wie wil dat raedslot tegenspreken?
Indien hy Adam nog een zelfde heerlykheid,
En de engelsche natuer gelyk, had toegeleid.
[pagina 375]
Dat waer' verdragelyk voor alle hemeltelgen,
Gesproten uit Gods stam; nu mogten zy 't zich belgen,
Zoo belgzucht geene vlek omhoog gerekend waer'.
Maer hoe men 't vat, dit loopt van wederzy' gevaer,
Het zy men zwichte uit schroomte, of moedig wederstreve.
Ik wensche dat hy u deez' bellegzucht vergeve.
luciferisten.
Heer stedehouder, ei! aenvaer dien heerstaf toch,
En handhaef 't heilig regt: wy volgen in uw zog.
Wy volgen, streef vooruit op uwe gezwinde veêren.
Wy willen sneuvlen, of zeeghaftig triomferen.
lucifer.
Dit strydt met onzen eed, en Gabriëls gebod.
luciferisten.
Dat strydt met God, en zet het menschdom boven God.
lucifer.
Laet God zyne eer, en stoel, en majesteit bewaren.
luciferisten.
Bewaer uw' eigen stoel: wy willen, als pylaren,
U stutten, en den staet der engelen met een.
Geen mensch zal onze kroon, Gods kroon, met voeten treèn.
lucifer.
De veldheer Michaël, gewapend onder 't zegenen
Van boven, wil ons fluks met al zyn heer bejegenen.
Zyn heerkracht by uw magt, wat is 't een groot verscheel!
luciferisten.
Is 't geene helft; gy sleept een' staert van 't derde deel
Der geesten mede, indien ge u geeft op onze zyde.
lucifer.
Dan is de kans gewaegd, ons gunst verloren by de
Verdrukkers van uw regt.
luciferisten.
De moed, de dapperheid,
De hoon, de smaed, de spyt, de wanhoop, het beleid,
[pagina 376]
De wraek, het ongelyk niet anders te beslechten,
En wat hier aenhangt, zal ons styven, onder 't vechten.
belzebub.
Wy hebben 't heilig ryk alleen in onze magt.
Wat raedslot men besluit', de wapens geven 't kracht,
En nadruk. Zoo wy slechts ons in slagorde stellen,
Wat nu nog weifelt straks op onze zy' zal hellen.
lucifer.
Ik troost me dan geweld te keeren met geweld.
belzebub.
Zoo styg de trappen op, o allerbraefste held.
Heer stedehouder, styg dien troon op, dat we u zweeren.
lucifer.
Vorst Belzebub, getuig, en gy, doorluchte heeren.
Apollion, getuig, getuig, vorst Belial,
Dat ik, uit nood en dwang, dien last aenvaerden zal,
Tot voorstand van Gods ryk, om ons bederf te keeren.
belzebub
Nu brengt den standert voor, dat wy den standert zweeren,
Getrouwigheid aen God, en onze morgendster.
luciferisten.
Wy zweeren, te gelyk, by God en Lucifer.
belzebub.
Nu brengt het wierookvat, gy Godgetrouwe scharen,
Bewierookt Lucifer met wierookkandelaren,
En schalen, ryk van geur. Verheerlykt hem met licht,
En glans van fakkelen. Verheft hem met gedicht,
Gezangen, en muzyk, bazuinen, en schalmeijen.
Het voegt ons, hem aldus met staetsie te geleiën.
Heft op een' heldren toon,
Ter eere van zyn kroon.
luciferisten.
Op, trekt op, o, gy Luciferisten,
Volgt deez' vaen.
[pagina 377]
Rukt te hoop al uw krachten, en listen.
Trekt vry aen.
Volgt dezen god, op zyn trommel, en trant,
Beschermt uw regt, en vaderland.
Helpt hem Michaëls heerkrachten stuiten.
Houdt nu moed.
Helpt den hemel voor Adam nu sluiten,
En zyn bloed.
Volgt dezen held, op zyn bazuin en trom.
Beschut de kroon van 't engelsdom.
Ziet, ei! ziet nu de morgendstar blinken.
Voor die pracht
Zal des vyands banier haest verzinken,
In den nacht,
Wy met triomf kroonen God Lucifer.
Bewierookt hem: aenbidt zyn ster.
Zesde tooneel.
rei van engelen.
ZANG.
Waer zyn we toegekomen,
Dat 's hemels burgertwist
Dat regementen splitst,
En 't zwaerd is opgenomen,
Te zinneloos en blind?
Wie is er van ons benden,
Hy sneuvelt of verwint
Gelukkig? die de ellenden
Van hunne broedren zien,
En ryks- en reisgenooten?
Of die verwonnen vliên;
In ballingschap gestooten?
[pagina 378]
O zoons van éénen God,
Waertoe verdwaelt uw lot!
TEGENZANG.
Helaes! waertoe verdwalen
De geesten? wat verleidt
Hen uit de zekerheid
Van hunnen staet en palen
Te spatten, zonder nood?
Zich op het spits te wagen?
Ons weelde was te groot,
Te dartel om te dragen;
De hemel niet genoeg
Om engelen te paeijen:
De nydigheid moest vroeg
Dit zaed van oorlog zaeijen,
In 't vreedzaem vaderland
Wie legt dien twist aen band?
TOEZANG.
Is dit krygsvier niet te smooren,
Door een magt van hooger hand,
Wat wil blyven tot zyn' stand?
Staetzucht zal alle orde stooren:
Hemel, aerde, zee, en strand
Zullen staen in lichten brand.
Staetzucht, eens door triomferen
Als gewettigd, zal verwoed
God en alle magt braveren.
Staetzucht kent noch God, noch bloed.
[pagina 379]
Vierde bedryf.
Eerste tooneel.
GABRIEL, MICHAEL.
gabriel.
De gansche hemel gloeit, in eenen lichten brand
Van oproer en verraed. 'k Verdaeg u, als gezant
Van God en zynen stoel, nu daedlyk op te trekken,
Met eenen gloed van vier en yver deze vlekken
Te branden uit Godsnaem, en 't zuiver hemelsdom.
Vorst Lucifer braveert: hy roert trompet, en trom.
michael.
Is Lucifer, helaes, in zyne trouw veranderd?
gabriel.
Des hemels derde deel heeft reede zynen standerd,
Die valsche morgendstar, gezworen, zynen troon
Bewierookt, als een' god; en met een' lastertoon
Van goddeloos muzyk hem eere toegezongen.
Zy komen herwaert aen in volle kracht gedrongen,
En dreigen schrikkelyk de poort van 't wapenhuis
Te rammen met geweld. Een woest en wild gedruisch
Van onweêr buldert vast, van boven en van onder.
Het weêrlicht, stormt en raest. De bliksem, en de donder
In arbeid, schudden vast de pylers van ons hof.
Men hoort geen serafyns, noch wedergalm van lof.
Eenieder zit in druk gedompeld over de ooren.
Dan zwygen plotseling, dan huilen al de kooren
Der engelen, van druk en medelyden, om
Den blinden afval van 't gezaligd engelsdom,
[pagina 380]
En de engelsche natuer. 't Is meer dan tyd om heden
Te kwyten uwen pligt, en op uw heilige eeden
[Die gy, als veldheer, op het punt des bliksems zwoert,
By God en zynen naem,] te passen.
michael.
Wat vervoert
Gods stedehouder dus zich tegen God te kanten,
Als een verwaten hoofd van dolle vloekverwanten?
gabriel.
De hemel weet hoe noode ik Gods geregte zaek
Verdedige, op deez' wys. Hoe bitter wil de wraek
Hem treffen! want men weet geen middelen te vinden,
Om dit verdoold geslacht rampzaligen en blinden
Te leiden op de baen, de heerbaen van hun trouw.
Ik zag Gods blydschap zelf zich met een wolk van rouw
Beschaduwen; in 't eind de wraek een vlam ontsteken
In de oogen van het licht; eer, om dien slag te breken,
Het last gaf tot den togt. Ik hoorde een wyl het pleit,
Hoe de opperste Genade, en Gods geregtigheid
Elkandre in wederwigt, met pit van reden, hielen.
Ik zag de cherubyns, hoe ze op hun aenzicht vielen,
En riepen vast: Genâ, genâ, o Heer, geen regt.
Men had dit zwaer geschil gezoend, en schier geslecht;
Zoo scheen de Godheid tot genade en zoen genegen.
Maer als de wierookstank in top komt opgestegen,
De smook, die Lucifer om laeg wordt toegezwaeid,
Met wierookvat, bazuin en lofgezangen, draeit
De hemel zyn gezicht van zulke afgoderyen,
Gevloekt van God, en geest, en alle hierarchyen.
Genâ had uitgediend. Waek op, in 't harrenas.
De Godheid dagvaert u, eer 't oproer ons verrass',
Betem met uwen arm de woeste behemotten,
En leviathans die dus godloos t' zamen rotten.
[pagina 381]
michael.
Uriël, schildknaep fluks, men breng' den bliksem hier,
Myn harnas, helm, en schild. Breng herwaert Gods banier.
Men blaze de bazuin. Te wapen, fluks te wapen.
Gy Magten, Troonen, wat getrouw is, en regtschapen,
Dat wapen' zich met ons. Gy, regementen, voort,
Eenieder in 't gelid: de hemel geeft het woord.
Men blaze de bazuin: men sla de holle trommels,
Verdagvaerde in der yl ontelbre dikke drommels
Gewapenden. Blaest op, ik schiet de wapens aen.
Het geldt Gods eer alleen. Het moet er nu op staen.
gabriel.
Dit harnas past zoo braef, al waer' 't u aengeschapen.
Hier komt de veldbanier, waerin Gods naem en wapen
U toestraelt, en de zon in top u heil belooft.
Hier komen de kornels u groeten, als het hoofd
Van 't heer der hemelen, die Gods baniere zwoeren.
Schep moed, vorst Michaël: gy zult Gods oorlog voeren.
michael.
Zoo zal ik. Hou myn woord omhoog: wy trekken heen.
gabriel.
Wy volgen uwen togt met wenschen, en gebeên.
Tweede tooneel.
LUCIFER, BELZEBUB LUCIFERISTEN.
lucifer.
Hoe staet het met ons heer? hoe is 't er meê gelegen?
belzebub.
Het heer verlangt, gereed, om onder uwen zegen,
Te vliegen regelregt op 't spits van Michaël.
[pagina 382]
luciferisten.
Zoo doet het: ieder wacht op Lucifers bevel,
Om teffens de armen en hun vleugels eens te reppen,
Dien grooten vyand lucht en winden te onderscheppen,
En, als hy ligt in zwym, te ketenen met kracht.
lucifer.
Hoe talryk is het heer? waerin bestaet ons magt?
belzebub.
Die groeit alle oogenblik, en bruist uit alle transen
Ons toe, gelyk een zee van vier en heldre glansen.
'k Vertrouw, het derde deel des hemels houdt ons zy,
Is 't niet de halve streek: want Michaëls gety
Verloopt alle oogenblik, en ebt aen alle kanten.
De helleft van de wacht en eerste hoftrawanten,
Uit iedere orde, van eeniedre hierarchy,
Verzweeren hunnen heer, vorst Michaël, als wy.
Men ziet er cherubyns, aertsenglen, serafynen
De vanen voeren. Zelfs het paradys, aen 't kwynen
Geslagen van verdriet, verschiet zyn groente, en verf,
En waer men de oogen keert, daer schynt een wis bederf.
En boven 't hoofd een bui en donkre wolk te hangen.
Dat voorspook spelt ons heil: men heeft slechts aen te vangen.
Gy draegt alreê de kroon des hemels op uw kruin.
lucifer.
Die klank behaegt me meer dans Gabriëls bazuin.
Hoort toe, en geeft gehoor beneden deze trappen.
Hoort toe, gy oversten: hoort toe, gy ridderschappen,
En luistert wat wy u vermelden, klaer en kort.
Gy weet hoe verre wy alreê zyn uitgestort
In wraekzucht tegen 't Hoofd der opperste paleizen,
Dat het een dolheid ware, op hoop van zoen, te deizen;
En niemand denken durft deze onuitwisbre smet
Te zuivren door genâ: dies moet de nood een wet,
Een wisse toevlugt van te wanken noch te wyken
Verstrekken; gy, met kracht en zonder om te kyken,
[pagina 383]
Dien standert en myn star verdedigen, met een
Den vrygeschapen staet der englen in 't gemeen,
Het ga zoo 't wil: volhardt groothartig, onverdrietig:
Geene Almagt heeft de magt dat zy geheel vernietig'
Het wezen, dat gy eens voor eeuwiglyk ontvingt,
Indien ge fel en fors met uwe heerspits dringt
In 't hart van 's vyands heer, en komt te triomferen,
Zoo zal de tiranny der hemelen verkeeren
In eenen vryen staet, en Adams zoon, en bloed,
Gekroond in top van eere, en met een' aerdschen stoet
Omsingeld, uwen hals niet boeijen aen de keten
Van slaefsche dienstbaerheid, om hem ten dienst te zweeten,
En onder 't kopren juk te hygen zonder end.
Indien ge my voor 't hoofd van uwen vrydom kent,
Gelyk ge uit éénen mond dien standert hebt gezworen;
Zoo staeft den eed nog eens eenstemmig, dat wy 't hooren,
En zweert getrouwigheid aen onze morgendster.
luciferisten.
Wy zweeren, te gelyk, by God en Lucifer.
belzebub.
Maer ziet hoe Rafaël, verbaesd, en vol meêdoogen,
Met zynen vredetak van boven komt gevlogen,
Om uwen hals, op hoop van stilstand en verdrag.
Derde tooneel.
RAFAEL, LUCIFER.
rafael.
Och, stedehouder, mond van 't goddelyk gezag,
Wat heeft u buiten 't spoor van uwen pligt gedreven?
Zoudt gy den Schepper van uw glorie wederstreven?
Ligtvaerdig weifelen, en wanklen in uw trouw?
Dat hoop ik nimmermeer. Helaes ik zwym van rouw;
En blyve om uwen hals bekleed, bestorven hangen.
[pagina 384]
lucifer.
Opregte Rafaël.
rafael.
Myn blydschap, myn verlangen,
Ik bidde u hoor me.
lucifer.
Spreek, zoo lang het u behaeg'.
rafael.
Genade, o Lucifer! Verschoon u zelven; draeg
Geen harnas tegen my, die treurig smilte en kwyne
Van druk, om uwent wil. Ik koom, met medecyne
En balsem van genâ, gestegen uit den schoot
Der Godheid, die, gelyk ze in haren raed besloot,
U boven duizenden gekroonde heerschappyen,
Gezalfd heeft op den stoel van haer stadhouderyen.
Wat dolheid is het, die uw zinnen dus verrukt?
Zy had haer zegel en gelykenis gedrukt
Op uw geheiligd hoofd en voorhoofd, overgoten
Met schoonheid, wysheid, gunst, en wat er komt gevloten
In stroomen, zonder maet, uit aller schatten bron,
Gy blonkt in 't ParadysGa naar voetnoot(1), voor 't aenschyn van de zon
Der Godheid, uit een wolk van dauw en versche rozen.
Uw feestgewaed stond styf van peerlen en turkoozen,
Smaragden, diamant, robyn en louter goud.
De zwaerste scepter werd uw regte hand betrouwd,
Zoodra gy steegt in 't licht, en, op bazuin en bommen,
Door 't blakende gestarnte en steenen kwaemt te brommen.
En zoudt gy roekeloos u storten uit dien troon?
Verroekeloozen al dat heerelyk, en schoon?
Zoudt gy uw glansen, die de hemelen versieren,
Ons licht verduisteren, in eenen knoop van dieren,
En mengsel van gedierte en ondier onder een,
Griffoensklauw, drakenhoofd, en andre gruwzaemheên
[pagina 385]
Misscheppen onbedacht? en zouden 's hemels oogen,
De starren u, zoo laeg beroofd zien van vermogen,
En eere, en majesteit, door 't schenden van uw trouw?
Dat keer' de goede God, wiens aenschyn ik aenschouw,
In 't zalig licht, daer wy, geheilligd alle zevenGa naar voetnoot(1),
Hem dienen voor zyn' troon, en sidderen, en beven
Voor zulk een majesteit, die op ons voorhoofd straelt,
Verkwikt en leven geeft wat leeft, en adem haelt.
Heer stedehouder, mag myn bede uw hart bewegen;
Gy kent myn zuiver wit, en hart, met u verlegen.
Ruk af dien trotschen kam: schud uit dit harrenas:
Smyt neder uit deez' hand de heerbyl, de rondas
Uit de andre. Hooger niet: leg neder, och, leg neder,
Leg neder, stryk van zelf den standert, en de veder
Van uwe vleugelen, voor God, en zynen glans,
Eer hy u uit den troon, den allerhoogsten trans
Van eere, nederklinke aen gruis, en stof te mortel,
Ja zulks dat van den stam der geesten tak, noch wortel,
Noch geen gedachtenis, noch leven overschiet;
't En ware een leven van ellende, van verdriet,
De dood, de wanhoop, en een worm, een eeuwig knagen,
En knersetanden mogt den naem van leven dragen.
Verneêr u: staek dien togt: ik offere u genâ
Met dien olyftak: gryp, of echter 't is te spâ.
lucifer.
Heer Rafel, ik verdien noch dreigement, noch toren.
Myn helden hebben Gode, en Lucifer gezworen,
En, onder 's hemels eed, dien standert opgeregt.
Men strooije wat men wil den hemel door: ik vecht,
En oorloge onder God, tot voorstand van zyn kooren:
De handvest, en het regt, hun wettig aengeboren,
Eer Adam zyne zon zag opgaen, eer de dag
Zyn paradys bescheen. Geen menschelyk gezag,
[pagina 386]
Geen juk van menschen zal den nek der geesten plagen,
Geen engelsdom den troon van Adam onderschragen,
Met zynen vryen hals, gelyk een dienstbaer slaef,
't En zy de hemel ons in eenen poel begraev',
Met zooveel scepteren, en kroonen, glans en vonken,
Als ons de Godheid uit haer' boezem heeft geschonken,
Voor eeuwig, en altyd. Laet bersten al wat berst,
Ik handhaef 't heilig regt, door hoogen nood geperst,
En, na veel wederstands, my eindlyk overdrongen,
Op 't klagen en gekerm van duizenden van tongen.
Ga henen, boodschap dit den vader, onder wien
Ik dus, voor 't vaderland, den standert voere, en dien'
rafael.
Och stedehouder, wat verbloemt gy uw gepeinzen
Voor 't alziende oog? gy kunt uw oogmerk niet ontveinzen.
De strael van zyn gezicht ontdekt de duisternis,
De staetzucht, daer uw geest zoo grof van zwanger is,
En reede in arbeid gaet, om dit gedrogt te baren.
Waer berg ik my van schrik! hoe ryzen al myn haren!
Verdwaelde morgendstar, verschoon u zelve toch.
Gy kunt de Alwetendheid niet paeijen met bedrog.
lucifer.
Wat staetzucht? heeft myn pligt in eenig deel ontbroken?
rafael.
Wat hebt gy in uw harte al heimelyk gesproken?
Ik wil in 's hemels top, door alle wolken heên,
En boven Gods gestarnte opstygen, van beneên,
God zelf gelyk, geen magt bestralen met genade,
't En zy ze aen mynen stoel het leen verheergewadeGa naar voetnoot(1):
Geen majesteit braveer' met scepter, nochte kroon,
't En zy ik haer beleene uit mynen hoogen troon.
Bedekt uw aengezicht: valt neder: strykt uw pennen,
En wacht u, boven ons, een hooger magt te kennen.
[pagina 387]
lucifer.
Hoe nu toe? ben ik dan Gods stedehouder niet?
rafael.
Dat zyt gy, en ontvingt van 't onbepaeld gebied
Bepaelde mogendheid, en heerscht uit zynen name.
lucifer.
Helaes, hoe lang! tot dat vorst Adam ons beschame,
En, boven de natuer der engelen, zyn lot
Uit 's hemels schoot ontvange, en aenzitt' nevens God?
rafael.
Wil de opperste Monarch zyn magt met mindren deelen,
Ja de eerste kroon den mensch opzetten, en bevelen,
Hem wyden tot een hoofd der geesten, boven al
Wat kroon en scepter voert, of namaels voeren zal,
Zoo leer ootmoedig u Gods raedslot onderwerpen.
lucifer.
Dat is de wetsteen om deez' heerbyl op te scherpen.
rafael.
Gy scherpt ze roekeloos voor uwen eigen nek.
Bedenk eens waer wy staen. De hemel kan geen vlek
Van afgunst haet en nyd noch hoovaerdy verdragen.
De wraek des hemels dreigt deez' schandvlek uit te vagen.
Hier helpt geen veinzen. Och, of voor de alziende Zon,
Het aldoordringende Oog, ik deze lastren kon
Bedekken. Lucifer, waer is uw glans gebleven?
lucifer.
Myn glans is Adam en zyne afkomst lang gegeven.
Men noem' my langer niet den eerstgewyden zoon,
Den oudsten erfgenaem.
rafael.
Vorst Lucifer, verschoon
U zelven: onderwerp u 't opperste behagen.
Gewaerdig ons dat wy die blyde tyding dragen
Naer boven: ieder ziet myn weêrkomst te gemoet.
Ik valle ootmoedig dus uw heerlykheid te voet.
[pagina 388]
Om Gods wil, wacht u toch weêrspannigen te styven,
Die op uw' wil en wenk, als op hun aspunt, dryven.
Zoudt gy, in wederwil van 't hemelsche paleis,
Deez' lucht, vol heiligheid, vol vrede, de eerste reis,
Met duizend duizenden in 't harrenas beroeren?
Op trommel en trompet den oorlogstandert voeren,
En kanten tegen God, den sterksten worstelaer?
lucifer.
Men kant zich tegen ons. Was Adams afkomst maer
Een' zelfden staet en stoel, als de engelen, geschonken,
Dat scheen verdragelyk: nu vliegen vast de vonken
Van dezen hemeltwist door alle daken heen.
Zwyg, engelsdom: verhef eerbiediglyk het leen
Van al wat gy bezit aen Adam, en zyn neven.
Den mensch weêrstreven is de Godheid wederstreven.
Hoe mag het God van 't hart, dat hy zoo laeg, zoo diep
Vernedert dien hy tot den hoogsten scepter schiep?
Eene edelmoedigheid, geheiligd tot regeren,
Voor eenen minder zich zoo zwaerlyk kan verneêren,
Van heerlykheid ontkleên, en opstaen uit haer' staet,
En stoel, dat zy vervloekt den glans en dageraed
Van haren opgang, en veel liever had gebleven
Een schaduw, zonder verf, een niet, en zonder leven:
Want niet zyn overtreft verkleining duizendwerf.
rafael.
Geleende heerschappy staet los, en is geen erf.
lucifer.
'k Misdank me dan dit leen, als 't immers leen moet heeten.
rafael.
Bewaer uw ambt: of is zyn oogmerk u vergeten?
De stedehouderschap uw wysheid werd betrouwd,
Opdat gy 't al in ruste en orde houden zoudt:
En hebt ge tegen God het panser aengeschoten,
Als een meineedig hoofd van blinde bondgenoten?
[pagina 389]
lucifer.
Wy schoten slechts uit nood en noodweer 't panser aen;
Zoo luttel wouden wy de Godheid wederstaen.
De rede spreekt, al waer' 't dat schild en wapen zwege.
Wy vryen onzen staet: benydt men ons die zege?
rafael.
Geen zege is heerelyk, daer in een zelfde ryk,
Slagorden van een' staet bestryden haers gelyk:
En deerlyk is het, zoo gebroeders van eene orden
Door hun gebroeders zelv' in 't eind verwonnen worden.
Om onzent wil, om God, en zyn gedreigde straf,
Och stedehouder, voer uw regementen af:
Voer af, en laet u toch vermorwen door gebeden.
Ik hoor, 't is schrikkelyk! alreê de ketens smeden;
Om, na de neêrlaeg, u, geketend door de lucht,
Te voeren in triomf. Ik hoor alreê gerucht,
En zie alreê het heer van Michaël genaken.
Het is hoog tyd, hoog tyd dien dollen togt te staken.
lucifer.
Wat baet het, schoon men zich op 't uiterste berâ?
Hier is geen hoop van peis.
rafael.
'k Verzeker u genâ,
En stel me, als middelaer, omhoog voor u te pande.
lucifer.
Myn star te dompelen in duisternisse, en schande:
Myn vyanden te zien braveren op den stoel!
rafael.
Och Lucifer, waek op. Ik zie den zwavelpoel,
Met opgespalkte keel, afgryslyk naer u gapen.
Zult gy het schoonst van al wat God ooit heeft geschapen,
Een aes verstrekken, voor het vratige ingewand
Des afgronds, nimmer zat, en nimmer uitgebrand?
Dat hoede God. Och, och, bewillig onze bede;
Ontvang dien tak van peis: wy offren u Gods vrede.
[pagina 390]
lucifer.
Of ergens schepsel zoo rampzalig zwerft als ik?
Aen de een zy flauwe hoop, aen de andre grooter schrik.
De zege is hachelyk, de neêrlaeg zwaer te myden.
Op 't onwis tegen God en Gods banier te stryden?
Den eersten standert op te regten tegen God,
Zyn hemelsche bazuin, en openbaer gebod?
Zich op te werpen als een hoofd van Gods rebellen,
En tegen 's hemels wet een wederwet te stellen?
Te vallen in den vloek der snoodste ondankbaerheid?
Te kwetsen de genade en liefde en majesteit
Des ryken Vaders, bron van alle zegeningen,
Die nog te ontvangen staen, en wat wy reede ontvingen?
Hoe zyn wy nu zoo wyd verzeild uit onzen pligt!
Ik zwoer myn' Schepper af. Hoe kan ik voor dat licht
Myn lasterstukken myn verwatenheid vermommen?
Hier baet geen deinzen, neen, wy zyn te hoog geklommen.
Wat raed? wat best geraemd in deez' vertwyfelheên?
De tyd geen uitstel lydt. Een oogenblik is geen
Genoegzaemheid van tyd: indien men tyd mag noemen
Deez' kortheid tusschen heil en eindeloos verdoemen.
Maer 't is te spâ, en hier geen boete voor ons smet.
De hoop is uit. Wie raedt? daer hoor ik Gods trompet.
Vierde tooneel.
APOLLION, LUCIFER, RAFAEL.
apollion.
Heer stedehouder, op! het is geen tyd te marren:
De veldheer Michaël, in aentogt met zyn starren,
En regementen, daegt u uit in 't vlakke veld.
De tyd gebiedt dat gy u in slagorde stelt.
Trek op, trek op met ons: wy zien den stryd gewonnen.
[pagina 391]
lucifer.
Gewonnen? dat 's te vroeg: de stryd is niet begonnen.
Men weeg' den zwaren slag en oorlog niet te ligt.
apollion.
Ik zag alreê den schrik in Michaëls gezicht,
En al zyn benden doodsch schier omzien naer de hielen.
Wy willen, twyfel niet, haer sloopen, en vernielen.
Hier komen de oversten met onzen standert aen.
lucifer.
Eenieder in 't gelid: eenieder kenn' zyn vaen.
Nu rustig de bazuin en krygstrompet gesteken.
apollion.
Wy wachten op uw woord.
lucifer.
Zoo volgt ons op dit teeken.
rafael.
Helaes, hy stond alreede in twyfel, en beraed:
Nu voert hem wanhoop aen. Helaes, in welk een' staet
Van jammernissen stort de aertsengel al de zynen!
Nu mag hy nimmermeer in vreugd omhoog verschynen,
't En zy de Godheid dit meêdoogende belett'.
Gy hemelreijen, komt, en geeft u in 't gebed:
Misschien of nog die slag te schutten waer' met smeeken.
Het bidden kan een hart van diamantsteen breken.
Vyfde tooneel.
REI VAN ENGELEN, RAFAEL.
rei.
O Vader, die geen wierookvat,
Noch goud, noch lofzang waerder schat
Dan Godgelatenheid en stilte
Van 't schepsel dat uit needrigheid
[pagina 392]
Behagen schept aen uw beleid,
En in uw' wil zich zelf versmilte;
Gy ziet, o aller telgen Stam,
Hoe 't hoofd der geesten zynen kam
Durft kanten tegen uw behagen;
Hoe hy trompet en trommel roert,
En blind, van staetzucht aengevoerd,
U tergt op zynen oorlogswagen.
Ontferm u over 't lasterstuk,
En keer, och, keer het ongeluk
Van duizend duizend lotgenoten,
Die al te jammerlyk misleid,
Met zulk een wederspannigheid
Het harnas hebben aengeschoten.
rafael.
Verschoon genadig, och verschoon
Den stedehouder, die de kroon
Der kroonen op zyn hoofd wil zetten,
Om nevens u, en boven al
Te triomferen. Och, wie zal
Hem zuiveren van zulke smetten?
rei.
Gedoog niet dat de schoonste ziel,
Waerop uw oog genadig viel,
Gedoog niet dat de aertsengel sneve.
Hy boete deze ondankbre daed,
En blyv' gehandhaefd by zyn staet.
Dat uw genâ zyn schuld vergeve!
[pagina 393]
Vyfde bedryf.
Eerste tooneel.
RAFAEL, URIEL.
rafael.
De gansche hemel, van den grond tot op de kruin
Der aertspaleizen, juicht op Michaëls bazuin,
En zwaeijende banier. De veldslag is gewonnen.
Ons schilden schitteren, en scheppen nieuwe zonnen.
Uit elke schildzon straelt een triomfante dag.
Daer komt Uriël zelf, de schildknaep, uit den slag,
En zwaeit het vlammend zwaerd, dat, scherp van wederzyden,
Gewet van 's hemels wraek en gramschap, onder 't stryden,
Door schild, en harrenas, en helm van diamant,
Gevaegd heeft, slinks en regts, al wat de horens kant
En opsteekt tegen Gods doordringende alvermogen.
Gestrenge schildknaep, die het scherpregt uit den hoogen
Bekleedt, en 't ongelyk, dat tegen 't eeuwig Regt
Zich opwerpt, met een' slag regtvaerdiglyk beslecht,
Gezegend is 't geweer, gezegend zyn uwe ermen,
Die de eer van Englenstad handhaven, en beschermen.
Wat legt ge al pryzen in by de Oppermajesteit!
Verhael ons toch den stryd: ontvouw ons al 't beleid,
En 's hemels eersten togt: wy luistren met verlangen.
uriel.
Uw lust ontvonkt myn' geest om rustig aen te vangen,
Dien vreeselyken storm te ontvouwen op een ry.
Gelukkig vecht het heer, dat God heeft op zyn zy'.
De veldheer Michaël, [verwittigd uit den hoogen,
[pagina 394]
Door 's hemels afgezant, die neder kwam gevlogen,
Nog sneller, dan een star, die door de lucht verschiet,
Hoe Lucifer zoo trots zich tegen 't hoog gebied
Had opentlyk gekant, gereed hen aen te voeren,
Die hem bewierookten, zyn starre en standert zwoeren;]
Schoot voort, op 't aenstaen van den trouwen Gabriël,
Het schubbig panser aen, en gaf terstond bevel
Aen al zyne oversten, en hoofden, en kornellen,
De heeren, in Gods naem, in hun geleên te stellen,
Om met gemeene magt en kracht, op 't luchtig ruim
Van 't zuiver hemelsblauw, al dit meineedig schuim
Te vagen: al dit spook in duisternis te dompelen,
Eer zy op 't ongezienste ons mogten overrompelen.
Op dezen last vergaêrt Gods heerkracht in der yl
Slagordenswys, zoo snel gelyk een vlugge pyl,
Gedreven van de pees. Men zag ontelbre drommen,
In een driekantig heer, aen alle kanten brommen,
Gelyk een driehoek steekt en straelt op ons gezicht.
Men zag eene enkelheid in een driepuntig licht,
Zoo spiegelglad, gelyk een diamant geslepen;
Een heerspits, eer van God dan eenig geest begrepen.
De veldheer, met den gloed des bliksems in de hand,
Hield regt voor Gods baniere, in 't hart van 't leger, stand.
Wie moed wil houden, en triomf en zege baren,
Die moet voor al het hart verzeekren, en bewaren.
rafael.
Waer bleef 't verwaten heer, dat ons bestormen wou?
uriel.
Het kwam vol moeds ter baen, en had zyne eerste trouw,
Gehoorzaemheid en eer en eed en al vergeten,
Te heilloos en verwaend op God en ons gebeten.
Het groeide snel, en wies, gelyk een halve maen.
Het wel zyn punten, zet twee horens op ons aen;
Gelyk 't gestarrent van den stier de hemeldieren
[pagina 395]
En andre monsters, die rondom hem henenzwieren,
Met gouden hoornen dreigt. De regte horen wordt
Vorst Belzebub, opdat hy ons de vleugels kort',
En zyne wacht betrouwd, vorst Belial de slinken.
Men ziet hen beide om stryd in hunne rusting blinken.
De stedehouder, nu veldmaerschalk tegen God,
Verzekerde den buik des legers, om het slot,
Der regementen knoop, in 't midden te bewaren.
De trotsche standert, daer de dag scheen op te klaren
Uit zyne morgendstar, werd van Apollion
Gehandhaefd; achter hem, zoo moedig als hy kon,
In zynen vollen kreits omhoog ten toon gezeten.
rafael.
Helaes, wat durft, wat durft de aertsengel zich vermeten!
Och, of ik hem by tyds tot afstand had gebrogt!
Beschryf my niettemin het aenzicht van dien togt,
En in wat schyn de vorst de benden kwam geleiën.
uriel.
Omringd van zyn staffiers, en groene livereijen,
Hy, wrevlig aengevoerd van onverzoenbren wrok,
In 't gouden panser, dat, op zynen wapenrok
Van gloeijend purper blonk, en uitscheen, steeg te wagen,
Met gouden wielen, van robynen digt beslagen.
De leeuw, de felle draekGa naar voetnoot(1), ter vlugt gereed, en vlug,
Met starren overal bezaeid op hunnen rug,
In 't parelen gareel, gespannen voor de wielen,
Verlangden naer den stryd, en vlamden op vernielen.
De heerbyl in de vuist, de scheemrende rondas,
Waerin de morgendstar met kunst gedreven was,
Hing aen den slinken arm, gereed de kans te wagen.
rafael.
O Lucifer, gy zult dien hoogmoed u beklagen.
Gy feniks, onder al wat God daer boven looft,
[pagina 396]
Hoe steekt gy, onder 't heer, zoo fier met hals en hoofd,
En helm, en schoudren uit! hoe heerlyk past u 't wapen,
Als waer 't naturelyk uw wezen aengeschapen!
O hoofd der Engelen, niet hooger: keer weêrom.
uriel.
Zoo stonden zy gekant, en slagreê, drom by drom,
Eenieder op zyn lucht, en hoefslag, en by ryen
Gesnoerd aen hun gezag, om 't schoonst van wederzyën;
Wanneer de dolle drom en klinkende trompet
Zich mengen, het geluid geweer en handen wet,
En steigert in den trans van 't heilig licht der lichten;
Een klank, waerop terstond een zwangere wolk van schichten
Geborsten, slag op slag, een' gloênden hagel baert,
Een' storm en onweêr, dat de hemelen vervaert,
De hofpylaren schudt; de kreitsen, en de starren,
Verbysterd in hun ronde en ommeloop, verwarren,
Of zwymen op de wacht, en weten niet waer heên
Te dryven, oost of west, of boven of beneên.
Al weêrlicht wat men ziet, al wat men hoort is donder.
Wat blyft er in zyn' stand? Het bovenste raekt onder.
De heeren, na 't gedreun van 't eerste schutgevaertGa naar voetnoot(1),
Geraken handgemeen met knods, en hellebaerd,
En sabel, speer, en dolk. Het gaet er op een kerven,
En steken. Al wat kan, wat toelegt op bederven,
Op schenden, rept zich nu, bederft, en treft, en schendt.
De broederschap heeft uit, en niemand ziet noch kent
Zyn' medeburger meer. Men ziet er peerlen huivenGa naar voetnoot(2),
Gekrolde vlechten haers, en pluim, en pennen stuiven,
En schitteren, in 't vier der bliksemen gezengd.
Men ziet turkooisblauw, goud, en diamant gemengd,
En peerlensnoer, en wat de haerlok kon versieren.
De vleugels, half geknot, gebroken pylen zwieren
En zweven door de lucht. Een gruwzaem veldgeschrei
[pagina 397]
Verheft zich uit den stoet der groene lieverei;
Daer lydt het krygsheer last, geperst uit nood te deizen.
De dolle Lucifer hervat den stryd drie reizen,
En stut de flauwte van zyn regement zoo trots,
Gelyk het zeegedruisch al schuimende op een rots
Gestuit wordt, reis op reis, en meer niet uit kan regten.
rafael.
Gewis het heeft wat in, de wanhoop af te vechten.
uriel.
De dappre Michaël laet blazen: Eer zy God.
De regementen, op die leus en zyn gebod,
Gemoedigd, te gelyk aen 't steigeren, en stygen
Naer boven, om de loef van 's vyands heer te krygen;
Dat stygt met een omhoog, maer met een' trager vaert,
En raekt in 't ende in ly: als of men hemelwaert
Een' valk zag, van om laeg, op zyne wakkre pennen
Zich geven in de lucht, eer hem de reigers kennen,
Die sidderen van schrik, in 't bosch, by eenen beemd,
Zoodra het hooge nest dien vyand daer verneemt;
De reiger schreeuwt en stygt, en, bang voor 's vyands pooten,
Verwacht hem op den bek, om door de borst te stooten,
Van onder, als hy ploft van boven op den buit.
rafael.
O Lucifer, wat raed? Het ziet er schriklyk uit.
Gy zweeft hier op een vlakte, en zonder poort, en wallen.
Een gruwelyke orkaen wil plotsling u bevallen,
En zinken in een' poel, en afgrond, zonder grond.
uriel.
Wat gaf 't een schoon verschiet, om laeg een hallef rond,
Of halve maen, omhoog een driekant spits te aenschouwen
De regementen, die zich sluiten, en ontvouwen,
Op 't wenken van hun hoofd, eenieder in zyn vaen,
Te zien zoo pal, gelyk metalen muren staen,
Als op een wederwigt van lucht en eigen zwaerte,
[pagina 398]
Met al hun slingertuig, geschut, en stormgevaerte.
Zy hangen even als men zich een wolk verbeeldt,
Een wolk, waerin de zon met hare stralen speelt;
En schildert en schakeert door luchte regenbogen.
De hemelsche adelaer, zoo steil in top gevlogen,
Bespiedt Gods vyandin, de haviksvlugt, beneên.
Hy klapt van moedigheid zyn pennen tegen een,
Misgunt ze 't weiden niet, en vruchteloos braveren,
Terwyl hy vlamt om haer te zitten in de veêren,
Te plonderen eerlang van hare gladde pluim;
Zoo ras de kromme bek en klauw, op 't luchtig ruim,
Het aes bevalle, of dryv' voor wind af, uit zyne oogen.
Dus komen ze afgestort, en stroomen uit den hoogen,
Gelyk een binnenzee, of noordsche waterval,
Die van de rotsen bruist, en ruischt, met een geschal
Dat dier en ondier schrikt, in diepgezonken dalen;
Daer steenen, van de steilte, en dikke waterstralen,
En masten zonder tal, verpletten, en vertreên
Wat tegen woest geweld van stroom en hout en steen
Niet opgewassen is. De heerspits treft den navel
Der halve mane fel met roode en blauwe zwavel,
En vlammen, slag op slag, en donderkloot op kloot.
Dat baert een luchtgeschrei. Het hart van 't heer in nood,
Begint van langer hand den wrevele te ontzakken.
De boog der halve maen, aen 't kraken, en aen 't knakken,
Zoo styf gespannen staet [want de einden krommen vast]
Dat hy in 't midden moest bezwyken voor dien last,
En springen, wordt hem fluks geen ademtogt gegeven.
De trotsche Lucifer, dan hier dan daer gedreven,
Schiet toe op dit geschrei, en geeft zich rustig bloot,
Om zyn groothartigheid, in 't nypen van den nood,
Te toonen voor de vuist, op zynen oorlogswagen.
Dat geeft den flauwen moed. Hy schut de wreedste slagen
En scheuten op 't gebit van zyn verwoed gespan.
De Leeuw en blauwe Draek aen 't woeden, vliegen van
[pagina 399]
Zyn hand, op elken wenk, met vreeselyke driften.
De een brult, en byt, en scheurt, en de ander schiet vergiften
Met zyn gesplitste tong, ontsteekt een pest, en raest,
En vult de lucht met smook, dien hy ten neuze uitblaest.
rafael.
Hier wil de barrening van boven hem beknellen.
uriel.
Hy zwaeit de heerbyl vast, om Gods banier te vellen,
Die neêrstygt, en waeruit Gods naem een schooner licht
En schooner stralen schiet in 't gloên van zyn gezicht.
Men denke eens na of hy dit voorspook ons benydde.
De heerbyl in zyn vuist, aen de eene en de andre zyde,
De toescheut stuit en sloopt, of schut ze op zyn rondas,
Tot dat hem Michaël, in 't schittrend harrenas,
Verschynt, gelyk een god, uit eenen kring van zonnen.
‘Zit af, o Lucifer, en geef het God gewonnen.
Geef over uw geweer en standert: stryd voor God.
Voer af dit heilloos heer, dees goddelooze rot,
Of anders wacht uw hoofd.’ Zoo roept hy uit den hoogen.
De aertsvyand van Gods naem, hardnekkig, onbewogen,
En trotscher op dat woord, hervat in aller yl
Den slag, tot driewerf toe, om met zyn oorlogsbyl
Den diamanten schild, met een Gods naem, te kloven:
Maer wie den hemel tergt gevoelt de wraek van boven,
De heerbyl klinkt en springt op 't heilig diamant
Aen stukken. Michaël verheft zyn regte hand,
En klinkt den bliksemstrael, gesterkt door 't Alvermogen,
Dien wrevelmoedige, door helm en hoofd, in de oogen
Al te ongenadig, dat hy achterover stort,
En uit den wagen schiet, die omgeslingerd, kort
Met Leeuw en Draek en al, den meester volgt in 't zinken.
De standert van de star vergeet hierop te blinken,
Zoo ras Apollion myn vlammend zwaert gevoelt,
Den standert geeft ten roof, daer 't barrent en krioelt
Van duizend duizenden, om 't hoofd der helsche scharen
[pagina 400]
In 't vallen, voor den val en neêrsmak, te bewaren.
Hier yvert Belzebub: daer trotst ons Belial.
Dus wordt de magt ontsnoerd, en met den zwaren val
Des stedehouders breekt de boog der halve maen
In stukken. Echter komt Apollion ter baen
Met zooveel monstren als de kloot des hemels draegt.
De reus Orion schreeuwt, dat al de lucht versaegt,
En poogt met zynen knots ons heerspits 't hoofd te kneuzen,
Die op Orions past, noch knodsen, noch op reuzen.
De Noordsche Beeren op hun achterklauwen staen,
Om met een domme kracht in 't honderd toe te slaen.
De Hydra braekt vergift, en gaept met vyftig kelen.
Ik zie een galery, vol oorlogstaferelen,
Geboren uit dien slag, zoo wyd men af kan zien.
rafael.
Geloofd zy God: valt neêr: aenbidt hem op uw knien.
Och Lucifer, helaes, waer blyft uw valsch betrouwen?
Helaes, in welk een' schyn zal ik u lest aenschouwen?
Waer is uw klaerheid nu, die allen glans braveert?
uriel.
Gelyk de klare dag in naren nacht verkeert,
Wanneer de zon verzinkt, vergeet met goud te brallen;
Zoo wordt zyn schoonheid ook, in 't zinken, onder 't vallen,
In een wanschapenheid verandert, al te vuil;
Dat helder aengezicht in eenen wreeden muil,
De tanden in gebit, gewet om stael te knauwen;
De voeten en de hand in vierderhande klauwen;
Dat glinstrend paerlemoer in eene zwarte huid.
De rug, vol borstlen, spreidt twee drakenvleugels uit.
In 't kort, de aertsengel, wien nog flus alle englen vieren,
Verwisselt zyn gedaente, en mengelt zeven dieren
Afgryslyk onder een, naer uiterlyken schyn:
Een leeuw, vol hoovaerdy, een vratig gulzig zwyn,
Een' tragen ezel, een rinoceros, van toren
[pagina 401]
Ontsteken, eene simGa naar voetnoot(1), van achter en van voren
Al even schaemteloos, en geil en heet van aerd,
Een' draek, vol nyds, een' wolf en vrekken gierigaerd.
Nu is die schoonheid maer een ondier, te verwenschen,
Te vloeken, zelfs van God, van geesten en van menschen.
Dat ondier yst, indien 't de blikken op zich slaet,
En dekt met damp en mist zyn gruwelyk gelaet.
rafael.
Dat leert der staetzucht God naer zyne kroon te steken.
Waer bleef Apollion.
uriel.
Hy zag zyn ty verstreken,
Op 't ondergaen der starre, en vlood: eenieder vlood.
De hemelsche kartouw van boven, schoot op schoot,
Met weêrlicht, bliksemen en donderen aen 't hollen,
De monsters, in het licht geklauterd, holp aen 't hollen,
En groeide in zulk een jagt. Wat was 't een dwarreling
Van buijen ondereen! Hoe ruischte 't hier! Wat ging,
Wat ging er een gety! Ons magt, van God gezegend,
Rukt voort, en treft, en sloopt voor 's hands wat zy bejegent.
Wat green hier overal, waer 't op een vlugten ging,
Een wilde woestheid, een gestaltverwisseling,
In leden, en in leest! Men hoort ze brullen, bassen.
De een jankt, en de ander huilt. Wat ziet men al grimmassen
In englentroniën nu zweemen naer de hel,
En helsche gruwzaemheên. Daer hoor ik Michaël,
Om triomfant in 't licht met englenroof te pralen.
De reijen groeten hem met lofzang, en cimbalen,
Schalmeijen en tamboer. Zy treden hier vooruit,
En strooijen lauwerloof, op 't hemelsche geluid.
[pagina 402]
Tweede tooneel.
REI VAN ENGELEN, MICHAEL.
rei.
Gezegend zy de held,
Die 't goddeloos geweld,
En zyn magt, en zyn kracht, en zyn standert
Ter neder heeft geveld.
Die God stak naer zyn kroon,
Is, uit den hoogen troon,
Met zyn magt in den nacht neêrgezonken.
Hoe blinkt Gods naem zoo schoon!
Al brandt het oproer fel,
De dappre Michaël
Weet den brand met zyn hand uit te blusschen,
Te straffen dien rebel.
Hy handhaeft Gods banier.
Bekranst hem met laurier.
Dit paleis groeit in peis, en in vrede.
Geen tweedragt hoort men hier.
Nu zingt de Godheid lof,
In 't onverwinbaer hof.
Prys en eer zy den Heer aller Heeren.
Hy geeft ons zingens stof.
michael.
Geloofd zy God; de staet hier boven is veranderd.
De aertsvyand ligt er toe. Hy laet ons zynen standert,
En morgendstar, en helm, en vanen, en rondas,
Dien afgejaegden roof, aen 's hemels heldere as,
Met juichen, en triomf, en eere, en lofgezangen,
Bazuinen, en trompet, ten klaren spiegel hangen
Van wederspannigheid, en staetzucht, die den kam
Verheffen tegen God, den onverzetbren stam,
[pagina 403]
En oorsprong en de bron en Vader aller dingen,
Die wezen en natuer en eigenschap ontvingen.
Men zal niet meer den glans der Oppermajesteit
Bezwalkt zien door den damp van snoode ondankbaerheid.
Zy zwerven in de lucht, en tuimelen, en woelen,
Heel diep beneden ons gezicht, en deze stoelen,
Beneveld, en verblind, en yselyk misvormd.
Zoo moet het gaen, die God en zynen stoel bestormt.
rei.
Zoo moet het gaen, die God, en zynen stoel bestryden,
Den mensch, naer 't hemelsch beeld geschapen, 't licht benyden.
Derde tooneel.
GABRIEL, MICHAEL, REI.
gabriel.
Helaes, helaes, helaes, hoe is de kans gekeerd!
Wat viert men hier? 't is nu vergeefs getriomfeerd:
Vergeefs met wapenroof en standerden te brallen.
michael.
Wat hoor ik, Gabriël?
gabriel.
Och Adam is gevallen;
De vader en de stam van 't menschelyk geslacht
Te jammerlyk, te droef alreê ten val gebragt!
Hy ligt er toe.
michael.
Dat is een donderslag in de ooren.
Al yze ik, my verlangt die nederlaeg te hooren.
Heeft dan 't verwaten hoofd het aerdryk ook bestreên?
gabriel.
Hy rukte, na den slag, 't verstrooide heer byeen,
Doch eerst zyne Oversten, die voor elkandren gruwen;
[pagina 404]
En zette zich, om 't licht van 't alziende Oog te schuwen,
In eene holle wolk, een duistre moordspelonk
Van neevlen, daer geen vier dan uit hun blikken blonk;
En, midden in den ring des helschen raeds gezeten,
Hief uit zyn' zetel aen, te helsch op God gebeten:
‘Gy magten, die zoo trots voor ons geregte zaek,
Dien afbreuk hebt geleên; nu is het tyd om wraek
Te nemen van ons leed, en listig en verbolgen,
Met onverzoenbren wrok den hemel te vervolgen,
In zyn verkoren beeld, en 't menschelyk geslacht
Te smooren in zyn wieg, en opgang, eer het magt
In zyne zenuw kryge, en aenwinne in zyne erven.
Myn wil is Adam en zyne afkomst te bederven.
Ik weet, door 't overtreên der eerstgestelde wet,
Hem aen te wryven zulk eene onuitwischbre smet,
Dat hy, naer lyf en ziel, met zyn nakomelingen
Vergiftigd, nimmer zal ten zetel innedringen,
Waeruit men ons verstiet: edoch gebeurt het al
Dat iemand boven styge, een klein, een dun getal,
En nog door duizend doôn, en arrebeid, en lyden,
Zal steigren tot den staet en kroon, die ze ons benyden.
Ellenden zullen zich terstond, op Adams spoor,
Verspreiden zonder eind, de wyde weereld door.
Natuer zal van dien slag geteisterd, schier verteeren,
En wenschen in een niet of mengelklomp te keeren.
Ik zie den mensch, die naer het beeld der Godheid zweemt,
Van Gods gelykenis verbasterd, en vervreemd,
In wil, geheugenis, en zyn verstand ontluisterd,
Het ingeschapen licht beneveld, en verduisterd,
En wat den dag beschreit, in 's moeders bangen schoot,
Gevallen in den muil der onvermydbre dood.
Ik wil de tyranny verheffen, altyd stouter,
En nu, myn zoons, gewyd tot godheên, op het outer,
In kerken, zonder tal, tot aen de lucht gebouwd,
Vereeren offervee, en wierookgeur, en goud,
[pagina 405]
Ook zoowel menschen, als geen tong vermag te noemen,
En al wat Adam teelt, in eeuwigheid verdoemen,
Door gruwelstuk op stuk, Gods naem ten trots begaen.
Zoo duer wil hem myn kroon, en zyn triomffeest staen.’
michael.
Verwaten vloek, zoo trots de Godheid nog braveren!
Wy willen u eerlang dat lasterstuk verleeren.
gabriel.
Aldus spreekt Lucifer, en zendt vorst Belial,
Opdat hy dadelyk de menschen breng' ten val.
Deez' schiet de boosheid zelf, en listigste aller dieren,
De slang aen, om met glimp van woorden te versieren
Het lokaes, 'twelk aldus de onnoosle schepsels ving,
Daer zy geslingerd om den tak der Kennis hing.
‘Heeft God, op halsstraf, u zoo dier, zoo streng, benomen
Den vrydom van dit ooft, den smaek van 't puik der boomen?
Neen Eva, simple duif, geens zins: gy zyt verdwaeld.
Aenschouw eens, bid ik u, dien appel. Ei, hoe straelt,
Hoe gloeit dit ooft van goud en karmozyn te gader!
Hoe noodt u dit banket! Ei dochter, treê wat nader:
Hier nestelt geen venyn in dit onsterflyk loof.
Hoe lokt deez' vrucht! ei! pluk, ei! pluk vry: ik beloof
U wetenschap, en licht, wat deinst ge, bang voor schennis?
Tast toe, en word God zelv', in wysheid, en in kennis,
En wetenschap gelyk, en eere, en majesteit,
Hoe zeer hy 't u beny'. Zoo vat men 't onderscheid
Het wezen en den aerd en de eigenschap der zaken.’
Terstond begint het hart der schoone bruid te blaken,
Te ontvonken, en zy vlamt op de aengeprezen vrucht.
De vrucht bekoort het oog, het oog den mond, die zucht.
Zoo plukt ze, en proeft en eet (dat wil haer afkomst drukken!)
Met Adam, en zoodra hunne oogen opengaen,
En zy hun naektheid zien, bedekken ze, met blaên,
Met vygenloof, hun schaemte, en schande, en erfgebreken,
[pagina 406]
En gaen zich in geboomte en schaduwen versteken,
Versteken, maer vergeefs, voor 't aldoordringende Oog.
De lucht betrekt allengs. Zy zien den regenboog
Gespannen, als een bode en voorspook van Gods plagen.
De hemel treurt in rouw. Geen handenwringen, klagen,
Noch schreijen helpt den mensch en zyne weêrgade. Ach,
Het weêrlicht, reis op reis: het dondert, slag op slag.
Al wat men hoort en ziet is schrik, en angst, en zuchten.
Zy vlugten voor hun schim, maer kunnen niet ontvlugten
Den worm, die 't hart doorknaegt, het overtuigt gemoed.
Zy knikkebeenen beide, en struiklen, voet voor voet.
Het aengezicht ziet doodsch, en de oogen, diep verdronken
In tranen, zien geen licht. Hoe is de moed gezonken!
Hoe stak hy flus het hoofd zoo moedig in de lucht!
Het ristslen van een blad, of beek, een klein gerucht
Verbystert hen; terwyl een zwangre wolk komt dalen,
Die scheurt, en baert allengs een licht, en glans, en stralen,
Daer de Opperste uit verschynt, in dien bedrukten staet,
En dondert met zyn stem, die hen ter aerde slaet.
rei.
Och, och, och, och! de mensch waer' nutter nooit geschapen.
Dat leert zich aen een vrucht, een' mond vol saps, vergapen.
gabriel.
‘O Adam,’ dondert God, ‘waer zyt gy toe geraekt?’
‘“Vergeef me, o Heer: ik vlugt uw aenzicht, bloot, en naekt.”
Wie leerde u, vraegt hem God, uw schaemte en naektheid
Durft gy uw lippen aen verboden vruchten schennen?’
‘“Myn gade, myne bruid bekoorde my, helaes!”’
Zy zegt: ‘de slimme slang bedroog my met dit aes.’
Dus schuift elk van den hals den oorsprong der gebreken.
rei.
Genâ! Wat vonnis wordt op dit vergryp gestreken?
gabriel.
De Godheid dreigt de vrouw, die Adam heeft verleid,
Met weên, en barensnood, en onderworpenheid;
[pagina 407]
Den man met arbeid, zweet, en zorge, en lastig slaven,
Den akker, die den mensch ten leste zal begraven,
Met onkruid, en veel ramps; de slang, om 't loos misbruik
Van haer doortrapte tong, zal kruipen op den buik,
Langs de aerde heen, en slechts by stof en aerde leven.
Maer om den armen mensch een' vasten troost te geven,
In zulk een jammernis, belooft de Godheid trouw
Te wekken, uit het zaed en bloed van de eerste vrouw,
Den Sterke, die de Slang, den draek, het hoofd zal pletten,
Door erfhaetGa naar voetnoot(1), van geen tyd noch eeuwen te verzetten.
En schoon dat felle dier hem naer de hielen byt,
Nog triomfeert de Held met eere, na dien stryd.
Ik koom uit 's Hoogsten naem dat onheil u ontvouwen.
Stel daedlyk orden, eer ze ons moeite op moeite brouwen.
michael.
Uriël, schildknaep, die het heilig regt bewaert,
En roekeloosheid straft, grypt aen uw vlammend zwaerd:
Vlieg henen naer om laeg, en dryf ze beide uit Eden,
Die de eerste wet zoo blind zoo roekeloos overtreden.
Bewaek den ingang van 't ontheiligd paradys,
En keer de ballingen met kracht af van de spys,
Den boom, die 't leven rekt. Gedoog niet dat ze pluiken
De onsterfelyke vrucht, en 't hemelsch ooft misbruiken.
Gy wordt op schildwacht voor den hof en boom gesteld.
Dat Adam buiten zwerve, en, vroeg en spade, veld
En kleigrond ommeploeg, waeruit hem God bootseerde.
Ozias, aen wiens vuist de Godheid zelf vereerde
Den zwaren hamer van geklonken diamant,
En ketens van robyn, en krammen, spits van tand,
Ga henen, vang en span het heer der helsche dieren,
Den Leeuw, en fellen Draek, die tegen ons banieren
Dus woeden: vaeg de lucht van deez' vervloekte jagt,
En boei ze aen nek en klauw, en keten ze met kracht.
[pagina 408]
Deez' sleutel van den put des afgronds en zyn holen
Wordt, Azarias, u en uwe zorg bevolen.
Ga henen, sluit in 't hol al wat ons magt bestrydt,
Maceda, neem deez' toorts, die vlam is u gewyd.
Ontsteek den zwavelpoel, in 't middelpunt der aerde,
En pynig Lucifer, die zooveel gruwlen baerde,
In 't eeuwig brandend vier gemengd met killen vorst.
Daer droefheid, gruwzaemheid, versteendheid, honger, dorst,
De wanhoop, zonder troost, de prikkel van 't geweten,
En onverzoenbaerheid, een straf van 't boos vermeten,
Versteken van den glans der Godheid, in dien rook,
Getuigen 's hemels ban, geveld op 't heilloos spook;
Terwyl 't beloofde zaed, verzoenende Gods toren,
Herstelle uit liefde al wat in Adam werd verloren.
rei.
Verlosser, die de slang het hoofd verpletten zult,
't Vervallen menschdom eens van Adams errefschuld
Verlossen t' zyner tyd, en weêr, voor Evaes spruiten,
Een schooner paradys hier boven opensluiten,
Wy tellen de eeuwen, en het jaer, en dag, en uer,
Dat uw genâ verschyn', de kwynende natuer
Herstell', verheerelyke, in ligchamen en zielen,
Stofferende den troon, daer de Engelen uitvielen.
Joost van Vondel.
- voetnoot(1)
- Luna volat altius illa flammiferumque trahens spatioso limite crinem. Ovidius. Met. XV. 847.
- voetnoot(1)
- Genesis II. 10-14.
- voetnoot(1)
- Onixsteen, sardonix, een kostbaer gesteente; bdellion, eene kostbare gom. Genesis II. 10.
- voetnoot(1)
- Genesis II. 19.
- voetnoot(2)
- Bybelsche naem van 't grootste landdier. Job XL.
- voetnoot(3)
- Bybelsche naem van een zeedier. Isaïas XXVII. - Onder de ceten gerangschikt en in het Boek-Job vermeld.
- voetnoot(1)
- Het goud-of rosachtig hair, oudtyds hooggeacht.
- voetnoot(1)
- Zinspeling op Ps. Cl. 27, 28.
- voetnoot(2)
- Navolging van Is. VI. 3.
- voetnoot(1)
- Lucifer beteekent lichtdrager.
- voetnoot(2)
- Als Caesar, die liever de eerste in eene kleine stad dan de tweede te Rome was.
- voetnoot(1)
- Isaïas XIV. 13.
- voetnoot(1)
- Edel gesteente; van het italiaensch turchino, aldus genaemd ter oorzaek zyner blauw-groene kleur.
- voetnoot(1)
- Van partygenoten.
- voetnoot(1)
- Hemel.
- voetnoot(1)
- Openb. I, 4.
- voetnoot(1)
- Hulde brenge als leenheer.
- voetnoot(1)
- Twee gesternten, voor Lucifers wagen gespannen.
- voetnoot(1)
- Men vergelyke hier Vondel by Milton, Boek VI van 't Paradise Lost.
- voetnoot(2)
- Hoofddeksels met peerlen bezet.
- voetnoot(1)
- Aep.
- voetnoot(1)
- Genesis, III. 15.