Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

Ecrevisse.
Leeft in Eecloo.
8. - Karakterschetsen.

Jan Coths en Thomas Fiévé aenschouwden het eerste levenslicht in het zelde jaer - 1774 - in de zelfde stad - Utrecht; - zy waren geburenkinders en hunne ouders leefden in nauwe viendschapsbetrekkingen. Was vader Coths advokaet, vader Fiévé wandelde op het voetspoor van Eskulaep. De Voorzienigheid had hun beiden meer braefheid, meer kennissen dan aerdsche goederen geschonken.

Gedurende hunne kinderjaren waren de kleinen onafscheidbare speelgenoten; in de school zaten zy jaren lang op de zelfde bank; later gingen zy naer de zelfde Hoogeschool om in der leeraren wetenschappelyke muts te putten. Hier eventwel hield het tweemanschap op te bestaen, ter oorzake van een wonder, nogthans niet zeldzaem verschynsel, het geen ons doet zien dat niemand met zynen staet tevreden is. Zoo wilde vader Coths dat zyn zoon

[p. 283]

geneesheer, vader Fiévé dat de zyne advokaet zoude worden. Misschien hadden de ouders de neigingen, den aenleg en de geestvermogens hunner telgen gadegeslagen, vooraleer zy hun de wederzydsche levensbaen aenwezen, welke zy moesten inslaen.

Inderdaed Jan's gemoed was ten gronde nog al gevoelig; hy trok zich het lyden van den evenmensch ter harte en was daerenboven met eenen onwederstaenbaren zucht voor de plant- en kruidkunde bezield. Ongelukkiglyk werd de jonge mensch door eene zedelyke ziekte gekweld, welke hem voor den Eskulaepsdienst teenemael ongeschikt moest maken; immer overdreef hy de koppigheid! Zeide iemand: de duivel is wit, dan hield Jan staende dat hy zwart was! zou een ander, eene poos later, den hellebaes zwart geschilderd hebben, dan hadde hy ondernomen te bewyzen dat hy wit moest zyn! Het viel derhalve niet moeijelyk te voorspellen dat Jan, geneesheer zynde, middels tegen de voetpyn zou voorschryven aen den lyder, die over hoofdzeer mogte klagen.

De staetkundige loop der zaken kwam Jan's loopbaen veranderen. Juist had hy begonnen de medecynen te studeren, als Pichegru, met zyne zonderbroeken, de bataefsche republiek kwam overweldigen. De godsdienstonderdrukking woelde op zyn ergste, alswanneer eene lichtstrael in Jan's oogen schoot. Zoo, zoo - mompelde hy - die Godloochenaers bedoelen niet alleen ons gemeenebest, maer ook onze preêkstoelen - Jan was een bitsig protestant - omver te werpen; dat zal niet gebeuren, of ik zal niet Jan Coths heeten! Dit besluit werd zoo rap ten uitvoer gelegd als genomen. Nog stonden de Franschen niet voor Utrechts poorte, wanneer hy alreede met den neus, den geheelen dag door, op den bybel lag of de gezangen van Datheen murmelde!

Drie jaren later werd hy jure⁽¹⁾ predikant, streefde de plano⁽²⁾ naer eenen preêkstoel in eene aenzienlyke stad, maer verloor een groot gedeelte van zyn zelfvertrouwen, alswanneer hy zelfs niet

(1) Jure van regtswege.

(2) De plano, zonder op iets acht te slaen.

[p. 284]

onder het drietal⁽³⁾ werd gerekend, dat tot eene tweede beproeving mogt overgaen.

Vader Coths kon zynen zonen niet veel byzetten; zulks gedoogde de financiële toestand niet. By gebrek aen klinkende muntspeciën, gaf hy hem eventwel goeden raed, en dat is veel, als men niets anders geven kan. Jan trok er al aenstonds zyn voordeel uit, schynt het; want eenige weken later, het ambt van leeraer by de hervormde gemeente van W...., opengevallen zynde, bood hy zich aen als mededinger. Ditmael steunde hy nog wel gedeeltelyk op zyne bekwaemheden; maer verzuimde daerom geens zins de nevenmiddeltjes. Hy begon met de ouderlingen te bezoeken en hield niet op vooraleer hy kennis gemaekt hadde met al de huisvaders. Als zyne beurt van prediken kwam, wisten al de huwbare dochters der plaets dat de postulant jongman was. Dat hem de natuer regelmatige, zelfs fraeije gelaetstrekken had geschonken, konden zy zien. Jan ontmoette wel een tiental tegenstrevers; maer de eenen waren gehuwd en de anderen bezaten niet zooveel persoonlyke voordeelen als hy. Kortom, hy werd op de lyst der drie uitverkorenen gebragt. Wanneer hy zyne tweede proefrede hield, waren de moeders en dochters, zonder uitzondering, in den tempel; hemelhoog verhieven zy den jongen predikant, en bragten het zooverre dat Jan Coths zes weken nadien zyne benoeming kreeg als predikant van W.....

Slaen wy het oog op Jan's boezemvriend.

Thomas Fiévé was als door de natuer bestemd tot het advokaetschap: een aengenaem, mannelyk en open voorkomen, eene vloeijende uitspraek, een woordenstroom en eene onverzadelyke zucht naer glans, naer beroemdheid en toejuichingen waren niet de eenigste gaven waermede hy verrykt werd. Maer, ongelukkige maer! met een beschroomd gemoed bedeeld zynde, bragt hem de minste tegenspraek in verlegenheid. De geringste tegenspoed smeet hem buiten zyn spoor. Geheel het tegenovergestelde was

(3) Uit alle de mededingers worden de drie bekwaemsten uitgekozen door de ouderlingen, en deze drie dingen naer het ambt en prediken andermael: dit heet men de laetste proefrede.
(De schryver).

[p. 285]

hy van zynen vriend Coths; immers deze schiep een waer genoegen in het worstelen tegen de gebeurtenissen; gene poogde ze altoos te ontgaen.

De zelfde staetkundige schokkingen, welke Coths op den predikstoel wierpen, joegen Fiévé buiten de pleitzael. Immers zag deze nauwelyks de Franschen naderen, of hy herinnerde zich, dat Tronchet en Malesherbes, ten loon hunner edelmoedigheid, het hoofd op het schavot droegen en dat Desèze zyn behoud in de vlugt vond! Plotselings zegde hy vaerwel aen het corpus juris en de plakkaten en wierp zich op den bybel! De vader bragt hem, op zekeren dag, onder de oogen, dat de fransche wetgevers door een decreet - in één artkel vervat - het Opperwezen hadden afgeschaft. Van stonden aen hield zich Thomas overtuigd, dat op den preêkstoel voor hem niets te doen viel, en hy zegde vaerwel aen den bybel. Nu legde hy zich toe op talen en wetenschappen, droomde van eenen leeraerstoel in de eene of andere hoogeschool en van eene beroemdheid, welke die van Boëtius, Musschenbroek en Justus Lipsius moest verduisteren!

Thomas verbeeldde zich dat het nec plus ultra der geleerdheid bestaet in menigvuldige kunst- en wetenschapstakken te omhelzen; geen wonder dus dat hy Huygens, Hooft, Wagenaar, Stevyn, Kepler, Newton, Musschenbroek, Galileüs, Buffon, Cats en Vondel doorsnuffelde; dat hy de duitsche, fransche en engelsche talen verzwolg.

Als hy beurtelings - van de folianten tot de in duodecimos - geheel deze stof had doorpluist en doorsnuffeld, wist hy zich van alles een zeer oppervlakkig gedacht te maken; maer grondig kende hy... niets! Met den beroemdheidszucht paerde hy eenen ruimen voorraed verwaendheid; sprak op eenen afdoenden toon van kunsten en wetenschappen, alsof zy voor zyn brein louter speelgoed waren geweest, het geen hy kon maken en breken! Om er slechts een staeltje van aen te halen, zy het volgende gezegd: hy hield met den meesten ernst staende, dat de Dichtkunst in niets anders bestaet dan in kunstgrepen, in gelukkige invallen, in het min of meer harmonisch zamenkoppelen van voetmaet en

[p. 286]

rym! Had eventwel zyn studiekamertje later kunnen klappen, het zou wondere zaken hebben geopenbaerd; het zou gezegd hebben hoeveel zweetdroppelen langs het aengezicht van Thomas afliepen, vooraleer hy soms een twaelfvoetig vers konde bouwen! Vond hy al het rym, dan gingen de voeten lam; waren de voeten gezond, dan was het rym menigmael stervensziek! Men mogt hem met regt de woorden van den vos in den mond leggen: ‘De druiven zyn niet ryp!’

Twee originelen.