Logo DBNL
Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht (1860)

Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

(1860)–Emmanuel van Driessche–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

3. - Redevoering over het beoefenenswaerdige der nederduitsche tael, zoo om haer zelve, als om hare schoone voortbrengselen.

Dat de kennis van uitheemsche talen nuttig, ja, in vele opzichten noodzakelyk zy, zal niemand in twyfel trekken. Zy toch baent den weg tot den tempel der wetenschappen, en leidt ons binnen deszelfs heiligdom, alwaer de kostbaerste schatten verborgen liggen. Zy brengt ons in verband met de afgelegenste volken, die zelfs niet uitgezonderd, welke van het tooneel der wereld sedert lang verdwenen zyn. Zy doet ons den omgang genieten met de vermaerdste mannen der oudheid, ‘die,’ zoo als Seneca zegt, ‘enkel ten onzen dienste schynen geleefd en gearbeid te hebben; die wy zoo wel by nachte als by dage mogen aenspreken; die niemand met ledige handen wegzenden, wier vriendschap even onschadelyk, als der zelver omgang onkostbaer is.’(1).

Al zulke voordeelen, by welke wy nog andere voegen konden, pryzen niet alleen elk, wien het om wysheid te doen is, het beoefenen van vreemde talen aen; maer maken het ook tot een' der gewigtigste pligten van een verlicht en letterminnend volk, geene middelen onaengewend te laten, welke die beoefening bevorderen kunnen.

Hoe waerachtig nu ook dat alles zy, het kan evenmin in twyfel getrokken worden, dat, gelyk de zucht voor het uitheemsche de

liefde voor het eigene niet mag uitdooven, zoo ook de tael des lands niet mag worden opgeofferd aen de beoefening eener vreemde.

Elk volk, dat nog eenig gevoel van eigen zelfstandigheid over gehouden heeft, zal, ofschoon het andere talen niet verwaerloost, zyne moedertael vooral op prys stellen, en haer eene zorgvuldige beoefening waerdig achten.

De Grieken rekenden het zich niet tot schande, by de Feniciërs en Egyptenaren schole te gaen. Zy doortrokken afgelegene landen ten einde hunnen drift naer wysheid te bevestigen. Maer waer was ook de Griek, die zyne tael voor die van vreemde volken verwisselde?

De Romeinen kweekten de Grieksche letteren aen; zy maekten de jeugd reeds vroeg er mede bekend; nogthans werd daer door niet de minste afbreuk gedaen aen de tale des lands. Deze in de eerste plaets te beoefenen, en in alle hare zuiverheid den jongen lieden over te leveren, hield elke Romein voor pligt. Zy genoot ook steeds de voorkeur by het behandelen van openbare zaken, zelfs in den omgang met volken, aen eene andere tael gewoon. Men achtte het beneden de waerdigheid van het romeinsche volk eene vreemde tael te bezigen.(2)

Zoo veel prys stelden de Ouden op de handhaving van de eer hunner tael. Een gelyke naïver bezielt alle andere volken, dien naem slechts eenig zins waerdig. Wie heeft niet meermalen de Engelschen van dien kant bewonderd? Wie zal de Duitschers en Franschen een soortgelyk gevoel betwisten? Ook uwe Voorvaderen, o Nederlanders! verzaekten daerin hun karakter niet. Met geestdrift aengedaen voor alles, wat nederlandsch was, hielden zy hunne tael in byzondere eere; zy stelden der zelverbehoud onder hunne heiligste regten, tot welker handhaving 's lands Vorsten zich op de plegtigste wyze verbonden.(3)

En wy, die ons beroemen van dat doorluchtig volk te zyn voortgekomen, wy zouden minder gevoel van eigenwaerde bezitten? Wy zouden het vreemde alleen toejuichen, en ons onzer landtale schamen? Wy zouden het schrale en ziellooze onzer naburen be-

wonderen, en de schatten verwaerloozen, die onzen eigen grond oplevert?

Als een zelfstandig en onafhankelyk volk, behoorden wy reeds het grootste belang in het aenkweeken onzer tale te stellen, als zynde zy de tael van 't grootste gedeelte des koningryks; daerom alleen moesten wy 's konings weldadige pogingen toejuichen, die, als een echt Nederlander, zyner tale gunstig, haer by voorkeur in zake van openbaer gezag wil gebezigd hebben, en daerenboven haren luister niet weinig bevordert, door, onder anderen, ook leerstoelen op te rigten, aen haer uitsluitend gewyd.

Maer hoe moet niet onze belangstelling toenemen, als wy de innerlyke waerde onzer schoone moedertale overwegen, tegelyk met de keurige vruchten, waerop zy haren beoefenaer onthaelt. Dan toch kan het anders, of zy moeten haer onze hoogachting schenken, en zullen meer dan ooit onzer handhaving aentrekken; van liefde jegens haer ontgloeid, zullen wy niet rusten, voor dat wy in haer heiligdom binnen geleid zyn.

Door Zyne Majesteit onzen geëerbiedigden koning aengesteld, om, aen deze nieuw opgerigte Hoogeschool, den roem onzer tale te helpen uitbreiden, meende ik, by de aenvaerding van die, my zoo vereerende plaets, geen onderwerp te kunnen behandelen, dat verheven doel meer waerdig, dan wanneer ik tot u sprak: over het beoefenenswaerdige der Nederlandsche tale, zoo om haer zelve, als om hare voortbrengselen.

Belangryk onderwerp, voorwaer! welk zich van zelve te zeer aenbeveelt, dan dat het eene byzondere aenpryzing zoude behoeven.

Verwacht nogtans niet, Myne Heeren, dat ik u een uitgewerkt vertoog ga voordragen, zoo als de aerd der stoffe eischte, wilde men daer over met nadruk handelen. Al waren myne krachten, wier onvermogen ik te zeer gevoele, er ook voor berekend, zoude het eng bestek eener redevoering zoo iets kwalyk dulden. My alzoo geheel op uwe toegevendheid verlatende, zal ik slechts ruwe schetsen leveren; doch welke, van geen bewys ontbloot, tot ons oogmerk, gelyk ik vertrouwe, zullen voldoende zyn.

I

Is er iets dat van 's menschen verheven aenleg getuigt, en ryke stoffe tot navorschingen geeft, het is de spraek of de tael, dat heerlyk vermogen, waer door wy onze denkbeelden en gewaerwordingen op eene geregelde en verstaenbare wyze aen anderen mededeelen. Uit dit oogpunt beschouwd, verdient elke tael, hoe ruw en onbeschaefd, de aendacht eens wysgeers en houdt die werkelyk gaende. Hoe zal zy niet de aendacht opwekken, wanneer zy zich daerenboven door eigendommelyke schoonheden aenbeveelt! Waerom deelen de Grieksche en Latynsche talen in de bewondering aller eeuwen? Is het niet om haren rykdom, kracht en sierlykheid? Waerom valt aen de Italiaensche en Fransche talen eene zoo gunstige onderscheiding te beurt? Is het niet om hare welluidendheid, zachtheid en bevallige losheid?

Al wie de Nederlandsche tael meer dan by name kent, en tot der zelver geest is doorgedrongen, zal ook haer geene byzondere voorregten betwisten, der aendacht overwaerdig. Verre van ons, dat wy, door partydigheid verblind, haer ten koste van andere talen, zoo als die der Grieken en der Romeinen, zouden willen verheffen. Alle overdrevene loftuigingen, hoe schitterende ook, brengen een onderwerp niets dan nadeel toe. Zy mogen al eens verblinden; weldra houdt de begoocheling op, en maekt voor wantrouwen plaets. Eere, alwaer eere behoort! Genoemde talen bezitten eigenschappen, welke haer voor altoos den eersten rang verzekerd hebben. Ook aen geene der nieuwe talen, willen wy iets van den, aen haer verschuldigden lof ontnemen. Maer wie kan het ons ten kwade duiden, dat wy, met opzicht tot onze moedertael, wederkeerig regt verzoeken? Dit nu zal haer geschieden, door haer eene plaets in te ruimen onder de schoonste der hedendaegsche talen, als waer van zy er verscheidene in meer dan één opzicht overtreft, terwyl zy zelve door geene volkomene overtroffen wordt.

Van welke zyde wy haer beschouwen, de Nederlandsche tael

vertoont zich in een allervoordeeligst licht. Zien wy op haren oorsprong; des zelfs grysheid doet ons met eerbied aen. Wy gevoelen ons als in den morgendstond der wereld overgebragt; dan toch reeds, en, in weêrwil der duisternissen, welke ons van alle kanten omgeven, ontdekken wy sporen van het reusachtige geslacht, uit het welk onze tael haren oorsprong ontleent.

Denkt niet, M.H. dat wy tot het getal dier genen behooren, die, hun vernuft in allerlei gekunstelde afleidingen botvierende, onze tael in den mond der eerste menschen, ja van den Schepper zelven leggen. Hoe zeer ook hulde doende aen de kunde, en geestdrift dier schryveren voor hunne tael, kunnen wy echter van ons niet verkrygen, hunne gissingen als bewezene waerheden aen te nemen.(4) Maer evenmin kunnen wy het dulden, dat afgunstige vreemdelingen aen die zelfde tael hunne onheilige handen slaen, door haer tot eene telg van het tegenwoordig Hoogduitsch te verlagen. Neen! eerwaerdige moedertael! zoo onaenzienlyk is uwe afkomst niet. Liever noem ik u beiden zusters, beiden, met nog verscheidene andere afzetsels, takken van dien alom beroemden Duitschen stam, beroemd, zoo wel door de hoogste oudheid, als door de wyde uitbreiding zyner armen.

Dat er zulk eene nauwe betrekking tusschen onze tael en die der oude Duitschers bestaet, daer van zal men zich overtuigd houden, zoodra men, op ten Kates voetspoor, onze tael met de oudste Duitsche tongvallen, het meso-gotische, franksch-duitsche, Alemannische en Angelsaksische vergelykt. Hoe groot is niet de overeenkomst, welke men ontwaert! Wyst zy de zusterlyke vermaegschapping dier onderscheidene talen aen, zy stelt niet minder der zelver wederzydsche doorluchtige afkomst buiten allen twyfel.(5)

Wat nu den hoogen ouderdom des Duitschen taelstams, van welken onze tael een' tak uitmaekt, betreft; daeraen valt even min te twyfelen. Wie heeft ooit de werken van Reits, van der Myle of Ypey(6) ingezien, en stond niet verbaesd over de blykbare overeenkomst, tusschen vele woorden der Duitsche tael in de Grieksche, Latynsche, ja Perzische en Hebreeuwsche talen aen-

wezig? Van waer ook deze verwantschapping? Zy laet zich nooit bevredigend verklaren, 't en zy men aen eene gemeene afstamming denke van eene oudere tael, welke zeer nauw verwant zal zyn geweest aen de oudste, oorspronkelyke tael der menschen, nergens meer zuiver bestaende, maer van lieverlede in menigvuldige tongvallen verdeeld, welke vervolgends even zoo vele onderscheidene talen voortgebragt hebben.

Doch waer toe ons langer by deze dorre beschouwingen opgehouden? Of geeft reeds eene doorluchtige afkomst op verdiensten regt? In het hart, in het hart alleen schuilt de ware adel; hy wordt door deugd verkregen. Ook de Nederlandsche tael ontleent hare waerde niet van elders, maer uit haren aerd en zamenstel. Zy bezit hoedanigheden, welke haer boven het aenzienlykste geslacht aenbevelen. Wie zal die alle opnoemen? Wie die behoorlyk uiteenzetten? Daer toe wordt de kunde van eenen Siegenbeek vereischt.

Haer karakter duidt hare afkomst aen. De oude Duitscher wordt ons beschreven als kloek van houding, sterk gespierd, deftig, ernstig, van het wufte, zoo wel als van het verwyfde afkeerig. Kan men nog ten huidigen dage die zelfde hoofdtrekken in den echten Nederlander min of meer opmerken; waer vertoonen zy zich duidelyker dan in zyne tael? Haer geheele geest ademt deftigheid en waerdigheid. Zy houdt van het stevige, zenuwryke, kernachtige, en geeft het holklinkende de voorkeur boven het al te smeltende en weeke. Zy heeft zoo iets mannelyks, achtbaers, ongemeen krachtigs, dat niet nalaet te treffen; terwyl dat krachtige daerenboven niet weinig bevorderd wordt door de vryheid, haer, ten aenzien der woordvoeging, zoo byzonder eigen. Dit maekt haer, boven andere talen, welke zachtheid tot der zelver hoofdtrek hebben, en aen strengere bepalingen onderhevig zyn, voor den deftigen, verheven' styl, en in 't gemeen voor onderwerpen, waer by het vooral op bondigheid en nadruk aenkomt, uitnemend geschikt.(7)

Maer zou men die zelfde deftigheid niet plompe ruwheid of onbevallige styfheid mogen noemen? Verre van daer, dat eene dus-

danige aentyging, door onze meer luchtige naburen wel eens in het midden gebragt, zoude gegrond zyn. De aengewrevene kladde moge op andere takken des Duitschen taelstams hechten; zy hecht op onze moedertael niet. Deze vertoont zich onder eene aenminiger' gedaente wel niet, zoo los en luchtig als de meer zuidelyke talen, echter bevallig genoeg, om ons tot zich te lokken en aen hare zedige bekoorlykheden te boeijen. Hoe deftig ook van aerd, laet zy, meer dan eenige andere tael van Duitsche afkomst, hare neiging tot het vloeijende en welluidende blyken. Vya din van ruwe klanken, tracht zy die, zoo veel mogelyk, voor te komen, weg te nemen of te verzachten. Zy houdt tusschen weekheid en ruwheid het matige midden, en omkleedt hare deftigheid met edelen zwier.

Mogte ik hier uitvoerig zyn, met hoe vele bewyzen konde ik myn gezegde staven! Ik behoefde slechts den weg te volgen, door den Hoogleeraer Siegenbeek zoo duidelyk aengewezen, en onze tael tegen over de Hoogduitsche te stellen. Ik konde aenvoeren, wat zy meer dan hare zuster, ten gevalle der welluidendheid, doet; hoe zy, waer de laetste scherpe medeklinkers bezigt, de zelve door zachtere letters vervangt; dat zy niet, gelyk de andere, eene wanluidende vereeniging van harde medeklinkers gedoogt; dat zy welluidendheidshalve nu eens letters tusschenvoegt, dan weder weglaet, of die zamentrekt, of verwisselt, of verplaetst, naer mate de gemakkelykheid der uitspraek het mogt eischen.(8) Ik konde van verscheidene vryheden gewagen, den beoefenaer onzer tale veroorloofd; waer onder de vryheid tot achtervoeging of weglating eener letter, ja van geheele uitgangen, de verscheidenheid in het verbuigen der zelfstandige naemwoorden, zoo wel in het meervoud als enkelvoud, de verscheidenheid ten aenzien der woordvoeging en zamenstelling der volzinnen, en andere byzonderheden behooren; vryheden, aen den beoefenaer der Fransche tale ontzegd, en welke, doelmatig gebezigd, niet alleen den nadruk, maer ook de welluidendheid by uitstek bevorderen kunnen.(9)

Wilde ik nog verder gaen, ik konde het door voorbeelden

bekrachtigen, hoe zeer onze tael zich tot het bevallige, zachte, vloeijende, ja zelfs, in weêrwil harer deftigheid, zoo dikwyls het te pas komt, tot het losse en vrolyke buigen laet; is zy daerin nogthans den echten Nederlander gelyk, ‘die’ zegt de geleerde Siegenbeek, ‘niet tegenstaende zyne aengeboren deftigheid en ernst, zich somwylen, by gepaste gelegenheden, tot het losse, vrolyke en blygeestige kan ontspannen; doch ook hier by zyn natuerlyk karakter niet geheel verloochent, maer zyne vrolykheid zoodanig tempert, dat zy niet tot uitgelatene dartelheid overslaet.’(10).

Vergeten wy niet van eene andere eigenschap onzer tale melding te maken, welke hare waerde niet weinig verhoogt, en als een onmiddelyk gevolg harer deftigheid mag aengemerkt worden, juistheid namelyk of nauwkeurigheid. Al wederom een afdruksel van het oorspronkelyk Nederlandsche volkskarakter! Van natuer tot bedaerd en ernstig nadenken geschikt, vindt de onbedorven' Nederlander even min vermaek in het oppervlakkige als in het ligtzinnige en verwyfde. Het is hem om juiste denkbeelden, bondige redekavelingen en grondige kennis te doen. Hy dringt door tot op den bodem der wetenschappen, en brengt alles tot vaste beginselen te zamen.

De zelfde geaerdheid openbaert zich in zyne tael. Is zy afkeerig van het al te losse en het aen verwyfdheid grenzende weeke, zy is het even zeer van het onbepaelde. De Nederlandsche tael onderscheidt zich zoo wel door keurigheid als door deftigheid. Zy noemt de zaken by der zelver waren naem. Zy meet te woorden naer de denkbeelden eigenaerdig af; en weet deze, met der zelver onderscheidene wyzigingen, zoo bepaeld en juist uit te drukken, dat zy daer in niet alleen de Fransche, maer soms ook de Grieksche en Latynsche talen overtreft.(11)

Daerenboven bezit zy een voorregt, waer van de Grieksche, Latynsche en alle andere talen, uit eenen vreemden stam oorspronkelyk, verstoken zyn, en welk boven alles van hare neiging tot nauwkeurigheid getuigt. Wie gevoelt niet, dat ik die eigenschap bedoele, volgens welke onze tael, in woorden haer

oorspronkelyk eigen, altoos den klemtoon op het zakelykste deel des woords, en nooit op andere deelen, vallen laet? Eene eigenschap, waer door, by de mondelyke voordragt, de aendacht tot het meest beteekenende bepaeld, en de nadruk zoo zeer bevorderd wordt; eene eigenschap, welke den toetsteen levert, waer aen men bastaerduitgangen van echt Nederlandsche onderscheiden kan; eene eigenschap, welke, terwyl zy in het stuk van afleiding de gewigtigste dienst bewyst, door den wortel der woorden aen te toonen, te gelyk de tael voor ontaerding behoedt.

‘Door welke heerlyke, en, in 't stuk van afleiding, zeer gewigtige wet, “- het zyn de woorden van onzen grootsten taelopbouwer ten Kate” - niet alleen de welsprekendheid in top raekt, en de aerdigste zinsonderscheidingen kunnen uitgedrukt worden; maer 't is ook daer door, dat onze voorvaderen op eene aller zekerste wyze verhoed hebben, dat onze tael eeuw uit van haren eersten en alleroudsten grondslag niet ontaerd is geworden, nogte ook niet wel ontaerden kan, zo lang als die wet onderhouden word. Want men spele vry met de stille en zagte voor- en agtervoegsels, zo men will', zo lange het zakelyke woord blyft en boven klinkt, kan het wezenlyke van de tael geene kreuk lyden.’(12)

Mag ik ook niet, als een bewys voor de juistheid en tevens duidelykheid onzer tale, de lidwoorden bybrengen! Die kleinste der taeldeelen, hoe gering ook in aenzien, zyn in dat opzicht van een onwaerdeerbaer nut, daer zy den zin der uitdrukkingen op het nauwkeurigste bepalen, en aen het dubbelzinnige den toegang afsnyden. Behoeve ik wel aen te stippen, dat de Grieksche tael slechts gedeeltelyk, en de Latynsche in het geheel niet van lidwoorden voorzien is?(13) Meer andere byzonderheden, hoe veel zy tot staving van myn gezegde konden bybrengen, ga ik stilzwygend voorby.(14)

Liever wil ik, Myne Heeren, uwe aendacht gevestigd hebben op eene hoedanigheid van de aller edelste soort, op den rykdom onzer moedertale. Waer is de tael, vraeg ik met een zeker gevoel van

zelfverheffing, die haer hier in overtreft, om niet te zeggen, evenaert! Terwyl de meeste levende talen het kenmerk op haer voorhoofd dragen, van waer zy zyn ontleend, en, onder den vreemden tooi, waer mede zy overladen zyn, hare armoede niet kunnen verbergen; terwyl het de zelve aen woorden van de eerste noodzekelykheid ontbreekt; schept onze tael, als eene echt oorspronkelyke, alles uit hare eigene bronnen, en dat in zulk een' overvloed, dat die onuitputbaer schynt.

Dat men een voorwerp opnoeme, het zy uit het ryk der natuer, het zy uit dat der wetenschappen of kunsten, waer voor zy geene gepaste benamingen hebbe. Wat meer is, en waer in wel het voornaemste kenmerk van den rykdom eener tale bestaet, zy bezit eene menigte woorden, geschikt om de afgetrokkenste denkbeelden, met der zelver fynste schakeringen, aen te duiden.(15) Waer is de wysgeer, waer de kunstenaer, waer de geleerde, dien zy verlegen laet? Een ieder wordt naer zyne behoefte gediend; elk vindt de noodige bewoordingen, waer mede hy zyne gedachten omkleeden en verstaenbaer maken kan. Om zich daer van te overtuigen, behoeft men slechts de werken in te zien, over de Wis-, Natuer-, Werktuig-, Krygs- en Zeevaertkunde in Neêrlands tael voorhanden; men raedplege, onder anderen, de schriften van den geleerden Bruggenaer Simon Stevyn, reeds in het begin der zeventiende eeuw in druk verschenen;(16) en men bewondere eene tael, welke zich in de hand des kundigen tot allerlei gebruik laet buigen, en aen niemand haren dienst ontzegt.

Men werpe vry ons voor de uitheemsche woorden, zoo vaek, ter uitdrukking van sommige zaken, in onze tael gebezigd. Mag men het der tale wyten, dat zy wordt onteerd? Zy, die zulke ryke schatten bezit, kan meer dan eenige andere tael vreemde hulp ontberen. Maekt zy al eens (waerin de Latynsche tael haer wel is voorgegaen) van het uitheemsche gebruik; men houde dat voor eene inschikkelykheid jegens aengenomene uitdrukkingen, en men wyte het aen de veelal onbepaelde beteekenis dier uitdrukkingen zelve, dat zy zich niet zonder omslagtigheid laten overbrengen in eene tael, wier karakter juistheid is.(17)

Niet minder ryk vertoont zich onze tael in hare verscheidenheid van deftige en keurige woorden, van eigenaerdige, krachtige spreekwyzen, van beeldryke, schilderachtige en klanknabootsende uitdrukkingen, welke ter verheffing en verfraeijing van een opstel zoo veel bydragen, en den Redenaer, vooral den Dichter te stade komen, om zyne gedachten levendig voor te stellen.(18) Ten bewyze daervan konde ik my op verscheidene Schryvers beroepen, in wier werken onze tael dezen haren rykdom heeft ten toon gespreid; dan ik beroep my op den weêrgaloozen Hooft alleen. Wie heeft 's mans Nederlandsche Historiën ooit gelezen, zonder onze tael ook van dien kant te bewonderen? ‘Dat zy,’ om met Hoofts voortreffelyken Lofredenaer Siegenbeek te spreken, ‘die uit onkunde of partydigheid onze ryke en schoone moedertael, als arm, onbevallig en krachteloos lasteren, dat zy deze geschiedenissen doorbladeren en zy zullen met schaemte hunne lasteringen herroepen. Daerby toch zullen zy geheel onbekende schatten voor zich geopend zien; zy zullen gewaer worden; dat onze tael, even zeer als eenige andere, overvloeit in woorden, geschikt, om het fynst verschil van denkbeelden aen te duiden; dat de zelve overryk is in de treffelykste beelden, de sierlykste en krachtigste spreekmanieren, haer in 't byzonder eigen; dat zy niet min, dan eenige andere, geschikt is om, zoo door de uitdrukking van het zachte en teedere, als van het deftige en grootsche de ziel beurtelings te roeren en te verheffen.’(19)

Doch wy zouden vergeefschen arbeid doen, met daer by nog langer stil te staen, vermids de zoo even geroemde Hoogleeraer, in zyne met goud bekroonde verhandeling over den rykdom en de voortreffelykheid der Nederduitsche tael, dat alles zoo bondig uiteengezet en voldingend bewezen heeft.

Slechts ééne eigenschap onzer tale moet ik nog aenstippen, welke de grieksche in den hoogsten graed met haer gemeen heeft, en een harer grootste schoonheden uitmaekt, ik meen dat wonderbaer vermogen, om, door middel van zamenkoppeling, nieuwe woorden te scheppen. Wie ziet niet, dat daerdoor de rykdom eener tale als in het oneindige vermeerderd wordt? De stoffe ter

uitbreiding harer schatten nooit ontbrekende, vormt zy daer van, wat zy verkiest. Zy heeft slechts uit hare bronnen te putten, en den ryken voorraed harer grondwoorden aen te doen, welke, daer zy kort en eenvoudig zyn, zich zeer gemakkelyk, volgens vaste regelen, laten verlengen, en zamenstellingen voortbrengen, even behagelyk voor het oor, als nuttig voor het gebruik. Hooren wy, wat de onsterfelyke Huig de Groot daer van zegt: ‘Geene zaek treft men by ons aen, hoedanig die ook zy, waer voor men niet ter zelfder tyd, indien men wil, het woord kan vinden; en er is niet eens schranderheid of byzondere vlyt van nooden om er naer te zoeken. Wy hebben deze kunst ter zelfder tyd geleerd, toen wy leerden spreken; ja wy hebben te gelyk leeren woorden nazeggen en woorden scheppen. Er ontvallen er dikwyls aen de kinderen onder het spelen en dartelen, zonder dat zy er zelve om denken, die wel nieuw zyn, doch geen de minste gedaente van nieuwheid vertoonen; en die men niet alleen verstaet, maer zelfs niet anders aenhoort dan als de zulke, waer aen men dagelyks gewoon is. Waerlyk eene Goddelyke tael! waer in het den kinderen zelfs vry staet, 't geen Horatius klaegde, dat aen hem, Virgilius en Varius misgund werd! De woorden zyn by ons zoo talloos als de gedachten.’(20)

Ja wel, eene goddelyke tael! Wie uwer herhaelt niet, opgetogen van verwondering, met my dien uitroep, na zulke voortreffelyke eigenschappen overwogen te hebben? Maer wie verlangt nu ook te weten, hoedanig het gebruik zy van eene zoo schoone tael gemaekt, en of wy ons op voortbrengselen mogen verheffen, der stoffe waerdig, welke zy aenbiedt? Valt ook dat onderzoek gunstig uit, het zal den luister onzer tale niet weinig verhoogen, en eene des te sterkere uitnoodiging ter harer beoefening wezen.

II

De tael niets meer dan een middel zynde ter verzinnelyking onzer gedachten, pryst zich wel het sterkste aen door haren voorraed van allerlei kunstgewrochten. Zoo deze ontbreken, hoe ryk

en schoon eene tael ook zyn moge, zy mist de gelegenheid om haren glans naer buiten te openbaren; gelyk aen het onbewerkte goud, dat, in weêrwil van des zelfs waerde, het oog niet aendoet noch de bewondering trekt. Op geene tael past dat beeld minder dan op die der Nederlanders. Men zal, onder de hedendaegsche volken, niet ligt een volk opnoemen, welk zich zyner tale meer aengetrokken, en meer schoons daer in geleverd hebbe, dan dat, wat omvang van grond betreft, onaenzienlyk volk, door de natuer in meer dan één opzicht stiefmoederlyk behandeld. Hoe laeg ook onkundige vreemdelingen op haer nederzien, en een verbasterde smaek hen toejuiche, de nederlandsche letterkunde vertoont zich als eene star van de eerste grootte aen den geletterden Hemel. Het gelukke het vooroordeel, haer een tyd lang te verduisteren; weldra schynt zy met nieuwen luister door, en perst elks bewondering af.

Dat de Ouden op hunne dichters roemen! zy doen dat met het grootste regt, welk wy even min aen latere volken betwisten. Homerus en Virgillus, Corneille en Racine, Klopstock, Wielend, Göthe en Schiller, zyn namen, welke niemand zonder eerbied noemt. Maer mogen wy ons niet met het zelfde regt op vernuften beroemen, die even waerdig de lier behandelden, en in wier gezangen onze tael op het heerlykste praelt? Zy, de goddelyke dichtkunde, die schoone nabootster der natuer, die alles, wat zy aenraekt, verfraeit, die het levenlooze bezielt, werelden schept, en ons ten hoogsten top van verrukking voert, zy vond onder alle hemelstreken hare ingewyden, en vond die van den ochtendstond der wereld tot op onze dagen toe; zonder de minste partydigheid en met eene verkwistende hand, strooit zy hare gaven onder de kinderen der menschen. Getuigt het, ô vaderlandsche zangers! allen door dien zelfden goddelyken geest aengeblazen, en met het zelfde gevoel bezield, getuigt het, dat geen dikke, dampige lucht den toegang tot het heiligdom der dichtkunde belet.

Moet ik u noemen, vorst der nederlandsche Barden! nooit volprezen Vondel! Wie gevoelt geen' eerbied voor dat oorspronkelyk

vernuft, ryk in de verhevenste gedachten, overvloeijende van het edelste gevoel voor het schoone en groote, onuitputbaer in het scheppen van de stoutste en sierlykste beelden? Wie roemt niet op den man, die alles, wat den Dichter vormt, in zich vereenigt; die als een adelaer in de hoogte stygt, ja zich boven de starren verheft? Vondel munt in allerlei soorten van dichtwerken uit. Hy is onze Homerus, onze Sophocles, onze Pindarus, onze Horatius, in alles de eenige, onvergelykelyke Vondel. ‘Men mag hem,’ zegt Brandt, ‘vry den vader der allerzuiverste en volkomenste poëzy noemen; van wiens lof gewaegt al wat nederduitsch spreekt of verstaet en de poëzy bemint; - wien men wel in staet is te berispen, doch, op geen duizendste gedeelte in zoetvloeiendheid, hoogdravendheid, zuiverheid van styl en aerdigheid van zin te evenaren.’(21) En deze verheven zanger had reeds met Neêrlands tael getooverd, toen Frankryk nog geen Corneille kende, de Britten niet dan wansmaek hoorden, en Duitschland voor de kunst als in een' diepen nacht begraven lag.

Mag ik van Vondel spreken, zonder zynen voortreffelyken voorganger te gedenken, die ryzende zon der Nederlandsche Letterwysheid, die, terwyl hy de tael van verbastering zuiverde, en haer het sieraed der talen van het westen deed worden, ook als Dichter den grootsten roem behaelde?(22) Wie bemerkt niet, dat ik Hooft bedoele? Waerlyk, men weet niet, wat men in hem het meest bewonderen zal, of de verhevenheid zyner gedachten, of de natuerlykheid zyner schilderingen, of de geestigheid zyner slagen, of de fynheid van zyn gevoel, of den zwier en kracht zyner uitdrukkingen, of eindelyk de gemakkelykheid, waer mede hy de tael naer allerlei buigingen kneedt. Beschaefd gelyk Virgilius, zacht zoo als Tibullus, bevallig als Anakreon, teeder gelyk Petrarcha, streelt hy ons oor, en boeit hy ons hart.

Ook op u roemt Neêrlands tael, eerbiedwaerdige, doch vaek miskende Cats! Wie was u als Zede- Veld- en Minnedichter gelyk? Wie zong meer voor het hart! Wie wist zoo als gy het nut met het vermaek te paren? - Hoe gemakkelyk rollen zyne verzen!

Welke zoetvloeijenheid! weelderigheid en ongekunstelde bevalligheid! Hy streeft Ovidius op zyde. Wat men ook in Cats berispe, hy heeft als volksdichter eene onschatbare waerde, en verdient ten volle de achting, welke de onverbasterde Nederlander hem ten allen tyde schonk.

Wilde ik zoo voortgaen, en de reijen onzer vaderlandsche Dichteren doorwandelen, waer zoude ik eindigen? Zoo talryk is de menigte, welke zich aen ons bewonderend oog vertoont! Wy zien naer eenen Huygens, die, door zynen puntigen, geestigen, kruidigen dichttrant, den roem van Martiaal verdooft. De edele, gevoelvolle de Decker verrukt ons door zyne zachte, bekoorlyke tael. De lieftallige Joncktys vloeit van geest en natuerlyke schoonheden over, Antonides, hoe weelderig van vernuft, neemt eene hooge vlugt, en munt uit door kracht van schildering, zoo wel als door zwier van uitdrukking. Wat zal ik van den bevalligen Poot zeggen, dien lieveling der natuer, met de weligste en rykste dichtader door haer bedeeld? Wat van Hoogvliet, wien niemand in natuerlyk schilderen overtreft, en die ons op den aertsvaderlyken bodem, zoo ryk in roerende tafereelen verplaetst? Wat van de van Harens, eerste meesters in de kunst, wier stoute, mannelyke, beeldryke tael aen Vondels lier doet denken?

Ik sprak nog niet van eenen zinryken Camphuizen, deftigen Vollenhoven, welluidenden Smits, oordeelkundigen de Haes, smaekvollen Huizinga-Bakker, keurigen van Winter, met des zelfs gade, de fyn gevoelige van Merken; noch van den kinderlievenden van Alphen, geestigen, stouten Bellamy, oorspronkelyken, teederen Nieuwland.(23) Ik sprak nog niet van onzen onnavolgbaren Bilderdyk, van Feith, van Hall, Helmers, de Klynen, Loosjes, Loots, Simons, Spandaw, Tollens en andere edele vernuften, die, ter vermeerdering van den luister des Nederlandschen Zangbergs, zoo veel hebben toegebragt, of die nog voortgaen ons, door hunne Goddelyke zangen, te verrukken; Dichters, die in schilderachtige en krachtige tael voor niemand behoeven te wyken, wier namen reeds der onster-

felykheid gewyd zyn, en wier keurige lettervruchten alleen genoeg waren, om de beoefening onzer tale ten sterkste aen te bevelen.

Maer welligt wilt gy Redenaers, en meent die te vergeefs in Neêrlands tael te zoeken? Gy bedriegt u, Myne Heeren, zoo gy in dien waen verkeert. Dat men ons vry op Griekenlands en Romes Redenaers wyze, door alle eeuwen als echte voorbeelden van Welsprekendheid geroemd; dat men vry daer nevens de voortreffelykste Sprekers van andere volken voege: ook wy bewonderen het schoone en goede, waer het worde gevonden, en maken het ons ten nutte; doch schande treffe hem, die het vreemde ten koste van het eigene vereert! Neen! het ontbreekt ons niet aen mannen, die, met deftigen tred het voetspoor van Demosthenes en Cicero drukten, en, door eene nadrukvolle en bevallige voordragt, getoond hebben, hoe veel onze tael ook in lossen styl vermag. Het moge der meer zwierige Dichtkunde gelukt zyn, een grooter aental vereerders te lokken; ook de zedige Welsprekendheid heeft op Neêrlands grond een' tempel, waer in haer geofferd wordt.

Gaerne erkennen wy, dat de vorige eeuwen in dat opzicht te weinig geleverd hebben, om ons des wegens zeer te kunnen verheffen. Over het geheel ontbrak het aen de noodige aenmoediging, om Redenaers te zien optreden, aen die van andere volken gelyk. Daer mede willen wy onzen voorvaderen niet alle aenspraek op Welsprekendheid ontzeggen. Er bevinden er zich onder hen, die eene gunstige onderscheiding verdienen. Om niet van Hooft te gewagen, die ook als Redenaer uitmunt,(24) en die in alle zyne werken eene byzondere kracht van tael met sierlykheid en rykdom van uitdrukkingen paert, wyze ik u op de Branden, in wier geslacht de Welsprekendheid gezegd wordt zich als overgeplant te hebben; ik wyze u op den taelkundigen Moonen, vooral op den zinryken, sierlyken Vollenhoven, wegens zyne nadrukkelyke tael, de guldenmond zyner eeuw genoemd. Wie kent de voortbrengselen dier mannen, en stelt die niet op prys? Dan, hoe zeer ook genegen om daeraen regt te doen, kunnen wy de zelve toch niet rangschikken onder die kunstgewrochten, waerop onze tael,

als op eerste meesterstukken, trotsch mag zyn. Deze te bezitten, was voor een' anderen leeftyd bewaerd, en dat wel voor den onzen, zoo by uitstek ryk in deftige en nadrukvolle Sprekers.

Niemand verwondere zich, dat wy aen der zelver hoofd van der Palm plaetsen. Wie toch, wy durven het vragen, is welsprekender dan hy? Wie heeft de tael meer in zyne magt, en weet zich daervan gepaster te bedienen? Wat kan vergeleken worden by zynen styl? Hoe juist is die naer den aerd des onderwerps afgemeten! nu eens ryzende, dan dalende; nu sierlyk, levendig, verheven; dan eenvoudig, ofschoon altoos deftig, bondig, voorbeeldeloos krachtig. Overal vindt men groote gedachten op eene grootsche wyze voorgedragen; overal ziet men de zaken in het helderst licht geplaetst; men gevoelt zich verrast, getroffen, geroerd. Zyn gedenkstuk op Nederlands herstelling, waerin zuivere tael, bevallige uitdrukkingen, fraeije wendingen, keurige beelden en welluidende volzinnen elkander afwisselen, is eene dubbele gedenkzuil, even geschikt, om des schryvers naem der vergetelheid te ontrukken, als om de groote gebeurtenis te vereeuwigen, welke er aenleiding toe gaf.

Met het zelfde regt mag ik op u beroemen, van Hall, Kantelaer, Kemper, Kinker, van Swinden, Siegenbeek, Westerbaen, en wie gy verder zyn moogt, sieraden van uw vaderland en van des zelfs tael! Leest, Myne Heeren, leest hunne redevoeringen, aen de nagedachtenis van groote mannen, of aen andere belangryke onderwerpen gewyd, en gy zult de zelve met my bewonderen. Het zyn meesterstukken van Welsprekendheid, waerdig den lof, door bevoegde kunstregters eraen gegeven.

Inderdaed, de Welsprekendheid heeft onder ons eene hoogte bereikt, waer toe zy nog nooit was opgestegen. Zelfs op den kansel, alwaer zy voorheen slechts zelden toegang vond, schittert zy met vollen luister. Er was een tyd, o Frankryk! dat wy u uwe kerkelyke Redenaers misgunden. Nog zyn wy van eerbied voor hen doordrongen. Uw Bossuet verrukt ons; uw Massillon roert ons het hart; uw Bourdaloue overtuigt en overreedt. Doch thans, nu wy eenen Borger, Hulshoff, Kist, Van der Palm,

Siegenbeek, Stuart, en andere voortreffelyke kansel-redenaers bezitten, behoeven wy niet langer voor u onder te doen, en mogen wy met u om den lauwerkrans der Welsprekendheid wedyveren.

Wat zoekt gy dan nog elders, Myne Heeren, dat gy niet op eigen bodem zoudt kunnen vinden? Geschiedschryvers? Ook deze biedt uwe moedertael u aen, en dat wel de zulken, die zich met de belangrykste geschiedenis onledig hielden. Wie toch zal dien naem aen de Nederlansche Geschiedenis willen betwisten? Zy is die van een volk, dat als uit het niet te voorschyn komt, en, door eigen veêrkracht, den hoogsten trap van roem bestygt; van een volk, dat, hoe gedwee van aerd, met leeuwenmoed zich wreekt, als des zelfs vryheid wordt belaegd, daer voor goed en bloed veil heeft, en niet rust, voor dat dit dierbaer pand ‘in veiligheid is gesteld; met één woord, zy is,’ om met een voornaem Schryver te spreken,’ de Geschiedenis der getergde, ‘verdrukte, herlevende en zegepralende vryheid des vaderlands.’(25)

Zal ook iemand eene Geschiedenis opnoemen ryker in uitmuntende Veldoversten, Scheepsvoogden en Staetsmannen, ryker in edelmoedige bedryven van zedelyke grootheid, zelfopoffering en vaderlandsliefde? Wien klopt het hart niet, als hy de namen van vader Willem, Maurits, Fredrik-Hendrik, Tromp, de Ruiter, Oldenbarnevelt en Huig de Groot noemen hoort? Wie staert niet met verwondering op eenen Byling, Schaffelaer, van der Werf en Kenau Hasselaer? Wy zien ons in de roemruchtigste dagen der Grieken en Romeinen verplaetst; wy meenen hunne daden te lezen.

Wie nu zyn de genen, die zulk eene belangryke Geschiedenis in Neêrlands tael geboekt, en den nakomeling overgeleverd hebben?

Ware het u slechts om nauwkeurige berigten te doen, ik zoude u naer Bor en Reyd, vooral naer uwen van Meteren zenden; mannen, die, daer zy de rykste bouwstoffen voor 's lands Geschiedenis verzamelden, eene loffelyke melding verdienen. Maer gy wilt iets meer; gy zoekt eenen Geschiedschryver, in alle opzichten

die benaming waerdig, en die met den besten van andere volken, met eenen Thucydides, Polybius, Livius, Tacitus, Hume, Robertson, mag vergeleken worden: welaen, vestigt het oog op Hooft; hy zal uwe wenschen bevredigen. Onpartydige waerheidsliefde, zonder de minste hartstogtelykheid; schrandere oordeelkunde, welke het ware van het valsche schift; diepe menschenkennis met staetkundige wysheid gepaerd; eene aengename afwisselende voordragt, ryk in de nuttigste leeringen, eene zuivere, deftige, nadrukkelyke en tegelyk bevallige tael, alle deze onontbeerlyke vereischten tot eenen Geschiedschryver, vindt gy in hem op de uitstekendste wyze vereenigd. Gy moogt hem vry den Nederlandschen Polybius of liever Tacitus noemen, naer welken laetsten vooral hy zich gevormd had; gelyk hy ook, door het invlechten van meesterlyke redevoeringen en door het natuerlyk schilderen zyner verhalen, gezegd mag worden Thucydides en Livius op zyde te komen(26). Doch waerom onze zwakke krachten aen den lof van Hooft gewaegd, die zulk eenen voortreffelyken lofredenaer in Siegenbeek gevonden heeft?

Denkt niet, Myne Heeren, dat met Hooft de voorraed onzer Geschiedschryvers uitgeput zy. Al ware dat eens zoo, zouden wy, met hem te bezitten, niet nog de grootste reden hebben om ons te verheffen? Intusschen kunnen wy ons nog op andere mannen beroemen, die, voor de Geschiedenis hunnes vaderlands met gelyke drift bezield, gepoogd hebben dien doorluchtigen voorganger na te streven. Men denke slechts aen den netten, bevalligen Gerard Brandt; heeft hy niet in zyne Historie der Reformatie, gelyk mede in het leven van de Ruiter, de belangrykste bydragen voor onze Geschiedenis geleverd? Men denke aen den keurigen Wagenaar, wiens Vaderlandsche Historie zich zoo wel door juistheid en onpartydigheid, als door zuiverheid van tael, en eene duidelyke, onopgesmukte voordragt, ten gunstigste onderscheidt. Men denke aen den Schryver van de opkomst en bloei der vereenigde Nederlanden, den uitmuntenden Styl, die, op eenen echt wysgeerigen toon en in eene mannelyke tael, het gewigtigste gedeelte onzer Geschiedenis behandelde. En, mogen wy ook alhier de

jongste gebeurtenissen in ons vaderland, niet minder roemryk dan die van het voorgeslacht, gedenken; de wyze, waerop zy, en door Bosscha en door Scheltema geboekt zyn, toont het genoeg, dat Nederland nog heden van geene bekwame Geschiedschryvers ontbloot is.

Moet ik nu nog melding maken van die verdienstelyke mannen, die, door oudheidkundige nasporingen, de Geschiedenis des vaderlands opgehelderd en daer door de schatten onzer tale verrykt hebben? Te groot is hun getal, om allen plaets te geven. Genoeg zy het, eenen Engelberts, van Hasselt, Kluit, Meerman, Van Spaen, te Water en Van Wyn te noemen, om u der zelver moeijelyken en tevens nuttigen arbeid voor den geest te brengen. Elke Nederlander achte zich aen hen ten duerste verpligt.

Tot dus verre bepaelden wy ons alleen by zulke voortbrengselen, welke meer regtstreeks tot onze vaderlandsche Dichtkunde, Welsprekendheid en Geschiedenis behooren. Hoe veel bleef my nog overig te zeggen, wilde ik deze beschouwing uitstrekken tot den grooten voorraed van kunstgewrochten, welken onze moedertael in alle vakken van wetenschap, vernuft, kunst en smaek bezit! Wat ontbreekt ons? In welke behoefte is niet voorzien? Stuarts meesterlyke pen heeft ons de lotgevallen van het oude Rome beschreven. Buis, Van Gelder, Martinet en Uilkens voeren ons tot in de verborgenste schuilhoeken der natuer, ontrukken haer haren sluijer, zoodat wy nedervallen en uitroepen: wat is de Schepper groot!

Hoe belangryk zyn niet de taelkundige bydragen door Bilderdyk, Huidecoper, Ypey, ten Kale, Kluit, Siegenbeek en Weiland, geleverd! Hoe veel zyn wy niet aen den zelfden Siegenbeek, gelyk mede aen de Bosch, van Effen, Feith, Kantelaer, Lublink, met opzicht tot eenen goeden smaek, verschuldigd! Munten Hacfner, de Jong en Meerman niet als Reisbeschryvers uit? Werd ons tooneel niet, behalve door Vondel, door Bilderdyk, Feith, van Merken, Nomsz, Styl en van Winter van de schoonste stukken voorzien?

Waer vindt men meer vernuft en boert te zamen dans by Langendyk, Fokke en Kist? Welk een genoegelyk onderhoud verschaffen niet de schriften van Bekker en Deken, van Post en Moens, dat edel viertal vrouwen! Men voege daer by de werken van den arbeidzamen Loosjes, ryk in verhalen van de edelste soort; men voege daer by zoo vele andere voortreffelyke stukken, van Godsgeleerden, Wysgeerigen, Regts- Genees- en Staetkundigen aerd; en men bewondere den voorraed onzer moedertale van allerlei oorspronkelyke schoone voortbrengselen.(27)

Na dat alles aengehoord en overwogen te hebben, kan, dunkt my, onze gevolgtrekking niet twyfelachtig zyn. Wy hebben de grootste reden om ons op onze tael te verheffen, en ons harer aen te trekken. Voortreffelyk uit haer zelve, pryst zy zich daer en boven door haren rykdom van kunstgewrochten aen, en is alzoo eene ernstige beoefening overwaerdig. -

Kunt gy, Myne Heeren, aen deze gevolgtrekking uwe toestemming niet weigeren: wat belet u dan, om overeenkomstig de zelve te handelen? Of zoude het vreemde uwe zielen zoo geheel doortrokken hebben, dat het alle gevoel voor het eigene uitgedoofd hadde? Verre van my die gedachte! zy ware eene beleediging voor u, die nog onlangs zoo duidelyk het tegendeel toondet. Van waer toch anders die edele geestdrift voor de vruchten van eigen nyverheid, zoo gelukkig onder u ontstaen, en welke, behoorlyk gewyzigd, de heilrykste gevolgen belooft? Ja, zy toont het genoeg, dat gy van het voorbeeld uwer vaderen niet ontaerd zyt, dat gy gevoel van eigen waerde bezit, dat gy den naem van een vry en zelfstandig volk met regt moogt dragen.

En de tael alleen zoude eene uitzondering maken? Zy, dat kostbaer erfgoed der vaderen, zoude der minachting worden prys gegeven? Zy zoude zich nog langer in de schamele hutten verschuilen, en aen eene meer opgepronkte mededingster hare regten afstaen moeten? Hoe! bevinde ik my dan niet op dien beroemden en der kunsten gewyden bodem, alwaer de eerste opbouwers onzer moedertale woonden? Moet ik uwen van

Macrlant, van Heelu, Houwaert, moet ik uwe Sapho, de zoetvloeijende Anna Byns, moet ik uwen Marnix, Harduin,(28) Plantyn, vooral uwen Kiliaen laten optreden, wiens Woordenboek door Huidecoper de eenige fakkel der Nederlandsche tale genoemd wordt, waer aen wy ons licht ontstoken hebben?(29) Maer neen! gy behoeft deze herinnering niet. Gy kent de geestdrift uwer vaderen voor hunne tael, en wilt ook daer in voor hen niet wyken. Bedrieg ik my niet, de tyd is daer, dat gy elkanderen toeroept: laet ons allen Nederlanders zyn; dat wy onze moedertael aenkweeken! Weg met het vreemde, wanneer het aen het eigene afbreuk doet! Weg met alles, wat ons, als volk, zou kunnen onteeren!(30)

Heil u, Myne Heeren, heil u met dit uw besluit! Het voert uwen luister ten top; het maekt uwe zegeprael volkomen. Nooit bood zich daer toe eene betere gelegenheid aen dan thans. Geene vreemde overheersching drukt ons langer; geen scheidsmuer houdt ons verdeeld; de oude veete bestaet niet meer. Die dagen zyn voorby; dat zy nimmer wederkeeren! Onder eenen Nederlandschen Koning, die ons als zyne kinderen bemint, hereenigd, zyn wy allen leden van het zelfde groote huisgezin, en hebben wy allen een en het zelfde belang, bevordering namelyk van elkanders geluk. Dat wy dan als broeders de handen in één slaen, en met vereenigde krachten ook aen den opbouw onzer tale arbeiden. Verschil van tongval mag, noch kan ons daer by hinderlyk zyn; veel minder mogen moeijelykheden ons afschrikken. Grootendeels zyn zy weg genomen. De kundigste mannen hebben ons een pad gebaend. Hooft en Kiliaen, Huidecoper en ten Kate, Siegenbeek en Weiland bieden zich aen als gidsen. Wy kunnen ons veilig aen hunne leiding toevertrouwen; terwyl de smakelyke vruchten, ons van alle kanten toegereikt, de aengenaemste verkwikking opleveren zullen, zoo dat wy aen geene moeijelykheden denken. -

Zoo heb ik dan met deze rede mynen post aenvaerd, en my aen bezigheden gewyd, welke voor my eenen geheelen nieuwen werkkring openen. Ik kan niet uitdrukken, wat ik in deze oogen-

blikken gevoel. Aendoeningen van verschillenden aerd woelen in myn binnenste. Aen den omgang met eenvoudige landlieden, welken ik het Evangelie des vredes predikte, en in wier midden ik stille genoegens smaekte, gewoon, zie ik my op een luistervoller tooneel overgebragt, en omringd van mannen, in het ryk der letteren niet zonder roem bekend. Hoe gevoelig ook over eene zoo gunstige onderscheiding, ofschoon van dankbaerheid doordrongen jegens hen, die my de zelve toevoegden, kan ik echter niet ontveinzen, dat zy my groote ongerustheid baert, zoo dra ik de pligten overweeg, daermede verbonden. Welke eene bestemming! den roem van Nederlands tael te helpen handhaven, en anderen in liefde jegens haer te doen ontvlammen; hun gevoel voor het schoone in te boezemen, en hen tot welsprekende redenaers te vormen! Hoe vele bekwaemheden worden daertoe niet vereischt! Kan men die alle onderstellen in iemand, die, tot eene algemeen geheele andere bestemming opgeleid, zich, enkel in oogenblikken van uitspanning, met de fraeije letteren konde bezig houden! Wat wonder, zoo het bewustzyn van de geringheid myner vermogens het genoegen niet weinig verbittert, door de eer my te beurt gevallen in my verwekt? Een middel blyft ter opbeuring over, het is het vast vertrouwen op uwe inschikkelykheid. Hier door gesterkt, en my verlatende op Hem, die my nimmer verliet, trede ik welgemoed de nieuwe loopbaen in; onder de plegtige verzekering, dat het my aen geen' lust ontbreken zal, ter verkryging van al dat gene, wat ik nu niet bezitten, en, ter bereiking myner bestemming, noodig hebben mogt.

Op u vooral, wel edele, groote achtbare Heeren Bezorgers van deze Hoogeschool! houde ik het oog gevestigd. De koninglyke keuze, waer by u die zorge opgedragen werd, strekt my ten waerborge voor het goede, dat men van u verwachten kan. Gy zult er uwen roem in stellen, den luister onzer Hoogeschole te bevorderen; gy zult er uw vermaek in vinden, den genen, die zich aen hare belangen toewyden, uwe bescherming aen te bieden. Met een onbepaeld vertrouwen geef ik my aen u over. Mogten myne pogingen uwe goedkeuring wegdragen! Mogte ik al meer en meer

uwe genegenheid winnen? Wordt myne bede verhoort, dan dalen 's Hemels zegeningen rykelyk over u neder, en ziet gy uwe zorgen op het heerlykste beloond.

Zoude ik u vergeten? zeer geleerde, veel geachte ambtgenoten! Hoogleeraren in de onderscheidene vakken van wetenschappen aen deze Hoogeschool! Ook gy kunt het uwe bydragen ter verlichting van den last my opgelegd. Uw meerder doorzicht kan my voorlichten, uwe vriendschap my onderschragen. Weigert my dan uwen bystand niet; vooral schenkt my uwe vriendschap: zy is behoefte voor myn hart. O dat gy de harten kendet, waervan ik my heb moeten losrukken! Helpt myne wonden verzachten. Uw omgang stelle my schadeloos voor het gene ik opgeofferd heb. Ziet daer myne hand! Ziet daer myn hart! Geeft my het uwe. Dat wy broeders zyn, en, by de uitbreiding van het ryk der letteren, broederlyk elkanderen bystand bieden.

Niet minder wil ik van u verwachten, voortreffelyke jongelingen! die my tot uwen leidsman op den weg des roems begeert. Van dees oogenblik af, behoor ik aen u. Myn vermaek er steeds in vindende, met jongelieden om te gaen, en hen tot nuttige leden der maetschappy te vormen, zal ik my met geen minder genoegen aen uwe belangen wyden. Gy moogt in alle gevallen over my beschikken. Beschouwt my als uwen vriend; vereert my met uw vertrouwen. Ik wil my aen niemand uwer onttrekken. Wy zullen zamen leerlingen zyn, en elkanderen van ons licht mededeelen. Heil my, zoo myne pogingen by u ingang vinden, en u voor alles, wat Nederland schoons en edels bezit, gevoelig stemmen! Dan wenschte ik het Vaderland met zulke burgers geluk, en zag ik voor het zelve eene schitterende toekomst aenbreken.

De Almagtige en Algoede vervulle deze vooruitzichten! Hy neme ons allen onder zyne vaderlyke bescherming! Hy bevordere den voorspoed van deze Hoogeschool, en make haer tot eenen vruchtbaren kweekhof van schrandere geesten!

 

J.M. SCHRANT.

Aenteekeningen:

De uitmuntende Spreker schreef voorhanden Redevoering ter gelegenheid zyner aenstelling, als Hoogleeraer der Nederduitsche Letterkunde, by de Universiteit van Gent, in 1818.

De tael van Schrant is allen zins zuiver, vloeijend en krachtig, en om eene uiteenloopende stof, als die welke zyn onderwerp opleverde, tot een zoo volmaekt geheel te vormen; om de volgorde der denkbeelden, zonder schokken, zonder leemten, voor te stellen, hoefde er een talent als dat, welk den geleerden Schrant kenmerkt.

Wie zich de moeite getroost met aendacht de Redevoering over 't beoefenenswaerdige der nederduitsche tael met aendacht te bestuderen, zal met ons toestemmen, dat zy het treffendst, het heerlykst pleidooi, ter verheffing onzes taelroems, is, welke wy bezitten. De onbewimpelde vaderlandsliefde van den Hoogleeraer Schrant heeft ook in Zuid-Nederland hare vruchten op den bodem gelaten; talryke zyner oud-leerlingen herdenken den eerbiedwaerdigen Man heden nog met achting en dankbaerheid.

 

E.V.D.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums